Zbiór mediów "Interview Roman Dębiński 2009"

https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4b2a759c02804a8b457b/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4cb0759c02fe4b8b4571/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4bc6759c02204b8b4577/vtt/xx?apiKey=

Zawartość

Familie und Kindheit
Kriegszeit und deutsche Besatzung
Im KZ Flossenbürg
Todesmarsch und Befreiung im KZ Dachau
Nach der Befreiung und Rückkehr nach Polen
Die Nachkriegszeit in Polen
Posiadacz praw autorskich Medienwerkstatt Franken
Źródła KZ-Gedenkstätte Flossenbürg / Medienwerkstatt Franken
Warunki użycia Nur mit Einverständnis und Nennung von Archiv bzw. Urheber
Format wyświetlania Interview, Rohmaterial
Przeprowadzający wywiad Beata Markiewicz
Kamera Günter Wittmann

Napisy dla "AGFl_AV.22.0781.mp4"

00:00:47 IV: Dzień dobry Panie Romanie.
de [DE: IV: Guten Tag.]
00:00:48 RD: Dzień dobry Pani Beato.
de [DE: RD: Guten Tag.]
00:00:49 IV: Mógłby Pan o sobie opowiedzieć, gdzie się Pan urodził.
de [DE: IV: Könnten Sie über sich erzählen, wo Sie geboren wurden?]
00:00:56 RD: No, mogę dużo o sobie opowiedzieć i się będę starał w jak największym takim zarysie swojego życia od dzieciństwa
de [DE: RD: Ich kann viel über mich erzählen und werde mich bemühen, so breit wie möglich, über mein Leben von der Kindheit]
00:01:10 poprzez dzieciństwo, okupację, Powstanie Warszawskie, później obóz, aresztowanie, i później powrót do Polski.
de [DE: über die Besatzung, den Warschauer Aufstand, sowie später über das KZ, die Festnahme und die Rückkehr nach Polen zu berichten. ]
00:01:21 Więc chciałbym to w tym całym zakresie opowiedzieć to swoje życie. Z tym że ja chciałem Pani powiedzieć, że
de [DE: Ich möchte über mein ganzes Leben erzählen, aber ich möchte Ihnen auch mitteilen, ]
00:01:31 W tych swoich wypowiedziach, to co pamiętam, co tu przeżywałem, chciałbym poruszyć takie sprawy dla mnie trudne, ciężkie.
de [DE: dass ich in meinen Ausführungen, meinen Erinnerungen und Erlebnissen auch schwierige und problematische Aspekte ansprechen möchte. ]
00:01:48 Ale chciałbym jednocześnie wyłowić takie fragmenty tego swojego życia, szczególnie tu w odniesieniu do obozu Flossenbürg, który przeżyłem.
de [DE: Gleichzeitig möchte ich diejenigen Fragmente meines Lebens hervorheben, die ich im Zusammenhang mit dem KZ Flossenbürg erlebt habe.]
00:02:06 Takie fragmenty ludzkiej życzliwości w tych strasznych warunkach, w tym poniżeniu człowieka, a właściwie człowiek przestał istnieć, bo stał się numerem.
de [DE: In diesen schrecklichen Bedingungen, in der Erniedrigung des Menschen, wenn der Mensch als solcher zur Nummer wurde, erlebte ich Momente der menschlichen Herzlichkeit.]
00:02:22 Chciałbym właśnie tu wyeksponować właśnie te momenty serca ludzkiego, które tkwi w narodzie niemieckim, ja to twierdzę.
de [DE: An der Stelle möchte ich diese Momente der Herzlichkeit, die es im deutschen Volk gibt, hervorheben. Das behaupte ich.]
00:02:33 Więc zaczynając to tak dla wstępu. Nazywam się Roman Dębiński, urodziłem się 06-go października 1929 roku w Warszawie.
de [DE: Vom Anfang an: ich heiße Roman Dębiński und bin am 06. Oktober 1929 in Warschau geboren.]
00:02:51 Moja narodowość polska, wyznanie rzymsko-katolickie. I tak już przy tym moje wyznanie rzymsko-katolickie
de [DE: Ich bin Pole, römisch-katholisch. Ich bin römisch-katholischen Glaubens.]
00:03:01 ja tam póżniej w przeszłości to na terenie obozu i to życie, które prawda to przez ileś miesięcy trwało,
de [DE: Das Leben im Lager hat sich über mehrere Monate hingezogen.]
00:03:13 to właśnie ta wiara katolicka, uważam że mnie bardzo podtrzymała, dzięki temu przeżyłem.
de [DE: Gerade der römisch-katholische Glaube hat mir die Kraft gegeben. Dem Glauben verdanke ich mein Überleben im Lager.]
00:03:24 Jeżeli chodzi o moją rodzinę. Miałem trzech braci: Janek, ode mnie sześć, trzy lata starszy, ja byłem od niego, Roman,
de [DE: Wenn es um meine Familie geht: Ich hatte drei Brüder: Janek, der drei Jahre älter war als ich, ]
00:03:40 trzy lata młodszy, a Jurek jeszcze trzy lata ode mnie młodszy, także miałem dwóch braci, było nas trzech.
de [DE: und Jurek, drei Jahre jünger als ich. Ich hatte also zwei Brüder, wir waren zu dritt.]
00:03:50 Mając siedem lat, no dotknęło mnie jako dziecko, takie duże nieszczęście, bo umarł ojciec.
de [DE: Als ich sieben Jahre alt war, traf mich als kleines Kind ein großes Unglück, denn unser Vater starb.]
00:04:00 No to była dla nas no to jakaś wielka tragedia, brak ojca, no i sprawa materialna, bo mama tam miała jakieś tam swoje zajęcia,
de [DE: Es war für uns eine große Tragödie, ohne Vater zu leben, auf der anderen Seite war die materielle Situation. Unsere Mutter ging einer Beschäftigung nach,]
00:04:15 które nie zawsze były zdolne zaspokoić te codzienne nasze potrzeby życia w rodzinie.
de [DE: allerdings konnte sie weder unseren Unterhalt sichern noch die alltäglichen Bedürfnisse der Familie befriedigen.]
00:04:24 No ale jakoś Pan Bóg tym wszystkim kierował no i jakoś sobie żeśmy żyli. Mama już miała 33 lata jak jak ojciec umarł.
de [DE: Aber Gott hat unsere Geschicke gelenkt und wir konnten einigermaßen leben. Die Mutter war 33, als unser Vater starb.]
00:04:38 Ojciec też miał zresztą 33 lata. Ale została jako matka przy nas do końca swojego życia a miała 83 lata powiem jak umarła.
de [DE: Der Vater war übrigens ebenfalls 33 Jahre alt. Aber unsere Mutter war immer bei uns, ihr ganzes Leben lang. Sie starb im Alter von 83 Jahren.]
00:04:50 I to tak trwało takie lepiej gorzej, no nie łatwe to były warunki materialne do 1939 roku.
de [DE: Es ging uns mal besser mal schlechter, die materielle Situation bis 1939 war nicht leicht.]
00:05:00 I tu już chciałbym zacząć napad na Polskę no.. To Trzecia Rzesza już była, tak? Niemcy napadły na Polskę.
de [DE: Hier möchte ich mit dem Überfall auf Polen beginnen. Es war schon das Dritte Reich, nicht wahr? Deutschland hat Polen überfallen.]
00:05:16 No to był, ja miałem wtedy 10 lat. No Warszawa była mocno zniszczona przez bombardowanie.
de [DE: Ich war damals 10 Jahre alt. Warschau war sehr stark durch die Luftangriffe zerstört.]
00:05:28 Paliła się tam ileś czasu do, miesiąc może dłużej. No i zaczęła się okupacja niemiecka.
de [DE: Die Hauptstadt brannte lange Zeit, einen Monat lang oder noch länger. Danach begann die deutsche Besatzung.]
00:05:39 Pamiętam ten 1940 rok, to była straszna zima. Takie mrozy, które jeszcze w życiu mnie nie dotknęły. Jednocześnie niewolnictwo, okupacja.
de [DE: Ich erinnere mich an 1940 und den kalten Winter. Solche Frostperioden habe ich in meinem Leben noch nie erlebt. Gleichzeitig wurden wir besetzt und versklavt.]
00:05:56 No więc poza tym, że materialnie było bardzo bardzo trudno na codzień żyć, to jednocześnie naród polski, Warszawa przeżywała no ten terror niemiecki.
de [DE: Abgesehen von der materiellen Seite und dem schwierigen Alltag litt das polnische Volk, Warschau, unter dem deutschen Terror.]
00:06:21 Łapanki, rozstrzelania, wyznaczenie tam różnych takich zajęć. Ja byłem świadkiem, bo mieszkałem tam Warszawa Lesno Leszno 3, chyba 1942 rok,
de [DE: Es gab willkürliche Razzien, Exekutionen und andere Vorfälle. Ich wohnte in Warschau-Leszno 3. Es war 1942 und ich war selbst Zeuge.]
00:06:46 Niemcy rozstrzelali na murach naszego tego budynku stu Polaków. Słuchaj, tam się krew lała do chodnika z chodnika do rynsztoka.
de [DE: An der Mauer unseres Wohnhauses erschossen die Deutschen ein Hundert Polen. Das Blut rann auf den Fußweg, vom Fußweg in den Kanal.]
00:07:03 IV: Dlaczego zostali rozstrzelani?
de [DE: IV: Warum wurden sie erschossen?]
00:07:05 RD: No za różne, no bo jakieś były akcje przeciwko Niemcom i to była taka zemsta, że ktoś tam został no Niemiec jakiś zabity przez ten podziemie,
de [DE: RD: Sie wurden bestraft für das Vorgehen gegen die Deutschen. Es war die Rache für die Tötung eines Deutschen durch den polnischen Widerstand.]
00:07:17 no to oni za to rozstrzeliwali. No największym takim katem to był ten Kutschera, generał tego SS,
de [DE: Sie wurden erschossen. Der größter Henker war damals ein General der SS, Kutschera.]
00:07:27 on zresztą póżniej był zamach na niego, udany zresztą. I on zginął w Warszawie w Alejach Ujazdowskich.
de [DE: Später wurde er bei einem Anschlag in Warschau in der Aleje Ujazdowskie getötet.]
00:07:36 No więc okres okupacji no był bardzo trudny. Ja skończyłem szkołę powszechną, zacząłem gimnazjum,
de [DE: Die Besatzungszeit war sehr schwer. Ich habe die Volksschule beendet und ging aufs Gymnasium.]
00:07:49 ale ze względów materialnych musiałem przerwać, bo trzeba było jakoś mamie pomagać, żeby żyć.
de [DE: Leider musste ich die Schule aus finanziellen Gründen abbrechen, denn ich musste meiner Mutter helfen durchzukommen.]
00:07:58 I to też to była niełatwa sprawa. No i z... mówię, te te cztery i pół roku tej okupacji też na mnie jakiś taki ślad zostawił.
de [DE: Es war keine leichte Aufgabe. Diese viereinhalb Jahre Besatzung hinterließen in mir Spuren. ]
00:08:21 Już taka też szła wieść, że jednak front wschodni, Niemcy zaczyna przegrywać, no to już się zbliżać prawda już ten front w kierunku Warszawy.
de [DE: Es wurde immer mehr berichtet, dass die Deutschen an der Ostfront Rückschläge hinnehmen und dass sich die Kriegsfront Warschau nähert.]
00:08:37 No to znów jeżeli chodzi o mnie, zapisałem się do tak zwanych Szarych Szeregów, to taka odmiana harcerstwa polskiego, a to było w ramach Armii Krajowej.
de [DE: Ich meldete mich bei den Szare Szeregi an. Es war eine Art polnische Pfadfinder im Rahmen der Armia Krajowa.]
00:08:49 Byliśmy szykowani do Powstania Warszawskiego, które wybuchło 01. sierpnia. Ja już byłem przeszkolony, przygotowany, brałem udział w Powstaniu.
de [DE: Wir wurden auf den Warschauer Aufstand, der am 01. August begann, vorbereitet. Ich absolvierte eine Schulung und nahm am Warschauer Aufstand teil.]
00:09:02 I po rozwiązaniu tego naszego oddziału, potem była bardzo nierówna walka, były czołgi, samoloty a myśmy mieli butelki z benzyną.
de [DE: Unsere Abteilung wurde aufgelöst und es kam zu einem ungleichen Kampf: Auf der einen Seite Panzer und Flugzeuge, auf der anderen Seite hatten wir nur Benzinflaschen.]
00:09:15 I tam jeżeli karabin jeden to tam dowódca pułkownik Żukowski rozwiązał te nasze oddziały.
de [DE: Wir hatten höchstens ein Maschinengewehr. Danach löste Oberst Żukowski unsere Gruppierungen auf.]
00:09:26 IV: Kto i kogo werbował do tych Szarych Szeregów?
de [DE: IV: Wer warb für die Szare Szeregi an?]
00:09:30 RD: Mnie werbował kolega, z gimnazjum. On się on wcześniej zaistniał już tam w tych Szarych Szeregach.
de [DE: RD: Ich wurde von meinen Schulfreund im Gymnasium angeworben. Er war schon länger bei den Szare Szeregi.]
00:09:38 A ponieważ znaliśmy się od dziecka, no to taka chyba patriotyczna była chęć zadziałania, wyzwolenia się spod tej okupacji.
de [DE: Da wir uns seit der Kindheit kannten, verspürten wir einen patriotischen Willen, aktiv zu werden und für die Befreiung von der Besatzung zu kämpfen.]
00:09:51 IV: W jakim wieku byli członkowie Szarych Szeregów?
de [DE: IV: In welchem Alter waren die Teilnehmer von Szare Szeregi?]
00:09:54 RD: No ja miałem wtedy niecałe szesnaście, piętnaście lat miałem skończone, szesnasty rok mi leciał.
de [DE: RD: Ich war nicht mal 16. Ich war 15 und ging auf 16 zu.]
00:10:02 Ten kolega, który mnie tak że tak powiem zwerbował do tych Szarych Szeregów, starszy ode mnie, w tym w moim plutonie.
de [DE: Der Schulfreund, der mich für die Szare Szeregi angeworben hat, war älter als ich.]
00:10:13 Ten dowódca no to był chyba ja wiem, trzy cztery lata starszy ode mnie. Ale tam się wtedy nie liczyły lata.
de [DE: Der Gruppenleiter war etwa drei oder vier Jahre älter als ich. Damals zählte aber das Alter nicht.]
00:10:23 Tam była taka no patriotyczna chęć wyzwolenia się spod okupacji. To mówię, nie było to łatwe.
de [DE: Da herrschte der patriotische Wille, sich von der Okkupation zu befreien. Ich betone, es war nicht einfach.]
00:10:33 No Powstanie zdziesiątkowało Warszawę, i pod względem ludz.. ludności, a jak teraz podają dane, zginęło 200 tysięcy ludzi.
de [DE: Der Warschauer Aufstand dezimierte die Bevölkerung der Hauptstadt. Nach heutigen Angaben starben 200.000 Menschen.]
00:10:47 Z tym że w ramach Armii Krajowej zginęło tam chyba 18 tysięcy tylko, wojskowych naszych tych. A reszta to cywile.
de [DE: In den Reihen der Armia Krajowa starben etwa 18.000 Armeeangehörige, die Übrigen waren Zivile.]
00:11:04 Tam były całe dzielnice bombardowane tak totalnie. Zresztą Hitler dał taki rozkaz, zniszczyć totalnie Warszawę no i ludność.
de [DE: Es wurden ganze Stadtteile komplett bombardiert. Hitlers Befehl war, Warschau und seine Bevölkerung total zu zerstören.]
00:11:16 Jak największe spustoszenia dziel.. Warszawa się składa z iluś dzielnic. Więc największe takie spustoszenia to były
de [DE: Warschau besteht aus mehreren Stadtvierteln. Die größten Zerstörungen waren]
00:11:27 odbyły się na Woli, tak na zachód Polski i na Ochocie. Z tym że tak jak tu w tym pierwszym wypadku to no
de [DE: in den Stadteilen Wola, im Westen, und in Ochota. Im Stadtteil Wola ]
00:11:43 SS niszczyło i mordowało i niszczyli wszystko to, co było na drodze. Natomaist na Ochocie Armia tego Własowa, Ukraińcy,
de [DE: zerstörte die SS alles und tötete alle, die ihnen im Wege standen. Im Stadtviertel Ochota war die Wlasow-Armee aktiv, die Ukrainer.]
00:11:56 no to tam kobiety były strasznie gwałcone i maltretowane, no to było coś niesamowitego. I ja byłem aresztowany 23-go sierpnia.
de [DE: Sie vergewaltigten Frauen und folterten sie bestialisch. Es war ein schrecklicher Anblick. Ich wurde am 23. August festgenommen.]
00:12:12 IV: Może jeszcze wracając do tych Szarych Szeregów, czy miał Pan tam jakieś określone zadanie
de [DE: IV: Zurück zu den Szare Szeregi: Hatten Sie da eine bestimmte Aufgabe zu erfüllen?]
00:12:19 I jaka była reakcja ze strony na przykład mamy, że Pan dał się zaciągnąć do Szarych Szeregów i jaka była reakcja braci?
de [DE: Wie war die Reaktion Ihrer Mutter und Ihrer Brüder, als sie erfuhren, dass sie sich Szare Szeregi angeschlossen hatten?]
00:12:28 RD: No więc w domu nikt nie wiedział. Bo to była taka zasada. Nikt nie wie, co kto robi.
de [DE: RD: Zu Hause hat niemand etwas gewusst. Das Prinzip war so, dass niemand wissen sollte, was der andere macht.]
00:12:35 Powstanie Warszawskie wybuchło we wtorek, 1-go sierpnia. Myśmy mieli już mobilizację w niedzielę, 30-go lipca.
de [DE: Der Aufstand begann am Dienstag, den 01. August. Wir wurden bereits am Sonntag, den 30. Juli, mobilisiert.]
00:12:48 I wtedy ja mamie powiedziałem: "Mamo, idę na Powstanie". Konsternacja, płacz, ale tu nie było odwagi. To się szło, był rozkaz.
de [DE: In diesem Moment sagte ich meiner Mutter: "Mama, ich gehe zum Aufstand." Verwirrung, Tränen. Es hatte aber nichts mit Mut zu tun. Es war ein Befehl dorthin zu gehen.]
00:13:05 Bracia nigdzie nie należeli. Bracia zostali tam w tym budynku, ja poszedłem w te swoje Szeregi. Oni zostali wywiezieni.
de [DE: Meine Brüder waren bei keiner Organisation. Sie sind in diesem Wohnhaus geblieben und ich ging zu den Szare Szeregi. Sie wurden deportiert.]
00:13:17 Dom został zniszczony zresztą. Mama wyjecha.. wywieziona została do Lipska, do takiej jakiejś tam fabryki a bracia do Essen.
de [DE: Das Wohnhaus wurde zerstört. Unsere Mutter wurde in eine Fabrik nach Leipzig, und meine Brüder nach Essen deportiert.]
00:13:28 Także cała nasza rodzina znalazła się na terenie Niemiec. Z tym że no, Bogu dzięki, wszyscy żeśmy jakoś wrócili.
de [DE: Unsere komplette Familie wurde nach Deutschland gebracht. Wir alle sind, Gott sei Dank, zurückgekommen.]
00:13:43 Nie nie cali, znaczy zdrowi to nie, ale wróciliśmy wszyscy.
de [DE: Wir sind zwar zurückgekommen, aber wir waren nicht gesund.]
00:13:52 IV: Jakie było zadanie Pana w czasie Powstania Warszawskiego?
de [DE: IV: Was für eine Aufgabe hatten Sie während des Warschauer Aufstandes?]
00:13:54 RD: Ja byłem, to znaczy zadanie takie podstawowe jako łącznik między dowództwem a oddziałami.
de [DE: RD: Meine Hauptaufgabe war die Aufrechterhaltung der Verbindung zwischen der Führung und den Gruppierungen.]
00:14:03 Później w miarę rozszerzania się miałem jakaś też w sumie zadanie, to taka była osłona taka tego dowództwa naszego obwodu szóstego.
de [DE: Später wurde mein Aufgabenbereich um die Beschützung der Führung des Kreises Nummer 6 erweitert.]
00:14:17 To już w ramach w ramach tego to już był taki troszkę awans, bo żeśmy przed Powstaniem mieli szkolenie prawie codziennie było.
de [DE: Für mich bedeutete es sozusagen ein Aufstieg, denn wir wurden vor dem Aufstand fast täglich geschult.]
00:14:28 Szczególnie takie te walki uliczne były prawda prowadzone jak zachować się w czasie walk na terenie ulicy miasta.
de [DE: In erster Linie machten wir uns mit dem Thema der Straßenkämpfe vertraut, wie man sich während der Straßenkämpfe verhalten sollte. ]
00:14:39 Więc no byłem szeregowcem. Mój ten Artur miałem pseudonim. No tak to wyglądało. No bo to było tylko kilkanaście dni tylko to powstanie to.
de [DE: Ich war ein einfacher Soldat und hatte das Pseudonym Artur. So sah es aus. Der Aufstand dauerte nur einige Tage.]
00:15:01 Rozwią... pułkownik dał rozkaz, on mówi, nie było szans dalej walczyć. Mówię, dobrze to się stało, bo jeszcze więcej by nas zginęło.
de [DE: Unser Oberst gab den Befehl zur Auflösung, denn es war sinnlos, weiterzukämpfen. Ich behaupte, es war eine richtige Entscheidung, weil ansonsten noch mehr Menschen getötet worden wären.]
00:15:09 IV: Dlaczego dostawało się pseudonimy?
de [DE: IV: Warum wurden Pseudonyme vergeben?]
00:15:12 RD: Nie było nazwisk, nie było imion, były pseudonimy. I właściwie ja z tym kolegą, z którym więc jak to się zwerbował tam do tego,
de [DE: RD: Wir benutzten weder Vornamen noch Nachnamen. Es gab nur Pseudonyme. Ich war zusammen mit diesem Schulfreund, der mich angeworben hat.]
00:15:26 któremu jestem za to wdzięczny, ale to tylko myśmy się znali, znaliśmy się od chłopaków, jak się jest z jednej ulicy tam mieszkaliśmy razem.
de [DE: Ich war ihm dankbar dafür, wir kannten uns noch von früher, denn wir wohnten in einer Straße.]
00:15:36 A wszyscy to tylko były pseudonimy. Dlatego potrzebne były te, trzeba było jak najmniej wiedzieć o sobie.
de [DE: Alle anderen kannten sich nur durch Pseudonyme. Das Prinzip war, so wenig wie möglich voneinander zu wissen.]
00:15:47 Takie takie były jakieś struktury konspiracji w szeregach tej Armii Krajowej. Zresztą już pod sam koniec,
de [DE: Es waren geheime Strukturen der Armia Krajowa. Zum Schluss wurden unsere Szare Szeregi..]
00:15:55 po kilku dniach to ten te nasze Szare te Szeregi zostały przemianowane na tak zwane BSy, bataliony szturmowe.
de [DE: Szare Szeregi wurden in die sogenannten BS, "Sturmbataillone", umbenannt.]
00:16:04 To już znów taka poważniejsza była, starsi już tam walczyli. No myśmy jako młodzi chłopcy w miarę możliwości
de [DE: Es war bereits ein ernstzunehmender Bataillon, denn dort haben ältere Soldaten gekämpft. Wir als Jugendliche]
00:16:14 pomagali na różne sposoby w czasie tych prawda działań powstańczych.
de [DE: haben uns bemüht, während des Aufstandes Unterstützung zu leisten.]
00:16:23 No i tak jak powiedziałem wcześniej, oddział nasz rozwiązali, ja w pobliżu miałem, babcia mieszkała i ciotka.
de [DE: Wie ich bereits gesagt habe, wurde unser Bataillon aufgelöst. In der Nähe wohnten meine Großmutter und Tante.]
00:16:34 Ona tam się mama wszystko tam, nie było możliwości się skontaktowania. No i tam po rozwiązaniu tam po prostu musiałem tam
de [DE: Es gab keine Möglichkeit, meine Mutter zu kontaktieren, so dass ich nach der Auflösung unserer Einheit dorthin gegangen bin.]
00:16:45 zaistnieć w mieszkaniu babci, ale ale zaraz chyba po dwóch dniach, ss-mani wchodzili do kamienic, przez megafony,
de [DE: Ich suchte meine Großmutter auf, aber nach zwei Tagen kamen die SS-Männer in die Wohnhäuser und forderten durch die Lautsprecher,]
00:16:56 wszyscy mężczyźni wychodzić. Kto nie wyjdzie, będzie rozstrzelany. Ze mną też taka była w rodzinie konsternacja,
de [DE: dass alle Männer die Häuser verlassen müssen. Bei Befehlsmißachtung drohte Erschießung. In meiner Familie herrschte deshalb Verwirrung,]
00:17:05 czy ja jestem mężczyzna, czy ja jestem chłopak, czy ja jestem dziecko.
de [DE: denn es war nicht eindeutig, ob ich schon ein Mann oder noch ein Junge, ein Kind, war.]
00:17:08 No ale babcia z ciotką, no i ja przy nich ja się czułem taki może trochę nie mężczyzna ale już dorosły.
de [DE: Vor meiner Großmutter und Tante fühlte ich mich zwar nicht als Mann, aber doch erwachsen.]
00:17:18 No i wyszedłem na dół z mieszkania na to podwórze no i pod karabinami postawili, był tam taki plac zborczy.
de [DE: Ich verließ die Wohnung und ging hinunter in den Hof. Wir wurden auf einen Sammelplatz vor die Maschinengewehre gestellt. ]
00:17:30 I poprowadzili nas tam przez most Kierbedzia przez Bednarską, do Chłodnej i na Woli jest taki kościół św. Michała,
de [DE: Danach wurden wir über die Kierbedz-Brücke und die Bednarska-Straße bis zur Chlodna-Straße geführt. Im Wola-Stadtviertel gibt es eine St. Michaelskirche.]
00:17:41 tam gdzie były straszne takie rozstrzeliwania, ale tam to setki ginęło. Nawet szpitale na Chłopskiej, lekarzy, no wszystko było rozwalone, rozstrzelano.
de [DE: Dort gab es Massenexekutionen, es starben mehrere Hunderte. Auch in der Chłopska-Straße wurden sogar Krankenhausärzte erschossen. Alles wurde zerstört.]
00:17:51 IV: Widział Pan te rozstrzeliwania?
de [DE: IV: Haben Sie die Erschießungen miterlebt?]
00:17:53 RD: Nie, bo to myśmy doszli. Ja czekałem na rozstrzelanie, bo jak żeśmy szli do tej Woli to było tak gdzieś przed południem,
de [DE: RD: Nein, wir sind gerade dazugekommen. Ich wartete auf die Erschießung. Wir gingen nach Wola und es war gegen Mittag.]
00:18:01 to szliśmy tam wczesnym popołudniem no i czekamy na rozstrzelanie w tym kościele.
de [DE: Dann marschierten wir am frühen Nachmittag und warteten in dieser Kirche auf die Exekution.]
00:18:08 IV: Kto był jeszcze z Panem?
de [DE: IV: Wer war noch mit Ihnen?]
00:18:10 RD: No tam było dużo ludzi. Ze mną był taki major, ale jak on się nazywał, Wydło, on był też we Flossenbürgu.
de [DE: RD: Es waren dort sehr viele Menschen. Mit mir war ein Major, er hieß Wydło. Er kam auch nach Flossenbürg.]
00:18:21 I takie takie z mojej strony uznanie, że to starszy człowiek, wojskowy, no i że ja jakoś będę się z nim lepiej czuł.
de [DE: Ich dachte, aufgrund seines Alters und seiner Armeezugehörigkeit, werde ich mich mit ihm besser fühlen.]
00:18:31 I tak właśnie zaprowadzili nas do tego kościoła, tam żeśmy czekali na tą po naszemu mówiąc rozwałkę.
de [DE: Sie führten uns in die Kirche und wir warteten sozusagen auf unsere Vernichtung.]
00:18:39 Ale jakoś w niemieckich planach zaistniała decyzja, żeby nie rozstrzelać. I wypędzili nas z tego kościoła tam przez Bema,
de [DE: Allerdings wurden die deutschen Pläne geändert, so dass man uns nicht erschießen sollte. Sie trieben uns aus der Kirche über die Bem-Straße]
00:18:51 przez takie tam dworzec Zachodni, w pociąg elektryczny i zawieźli nas do takiej miejscowości podwarszawskiej Pruszków.
de [DE: zum Westbahnhof. Wir stiegen in die Elektrozüge und fuhren nach Pruszków bei Warschau.]
00:19:02 No to był taki obóz przejściowy dla wszystkich mieszkańców Warszawy, którzy byli ewakuowani do w różne miejsca prawda.
de [DE: Es war ein Übergangslager für die Warschauer Bevölkerung, die von dort aus an verschiedene Orte deportiert werden sollte.]
00:19:14 Jedni do Niemiec, matki z dzieckami zostawały gdzieś tam tylko na terenie Polski.
de [DE: Manche fuhren nach Deutschland, Mütter mit Kindern blieben irgendwo in Polen.]
00:19:20 No ja tam chyba po dwóch dniach tego pobytu w tym Pruszkowie, wypędzili nas z tych tych blok tych warsztatów.
de [DE: Wir waren zwei Tage in Pruszków und wurden aus diesen Baracken, aus diesen Werkstätten, herausgeführt.]
00:19:30 Takie to były tam warsztaty kolejowe, podstawione były takie bydlęce wagony. Powiem to dali nam po takim dużym ogórku, do wagonów.
de [DE: Es waren Eisenbahnwerkstätten, Viehwaggons wurden gestellt. Ich kann sagen, dass wir jeweils eine große Gurke für die Fahrt bekommen haben.]
00:19:43 No był ścisk, nie wiem ilu było, no ale nie było. Było ciasno bardzo. No to przyjechałem 28-go.
de [DE: Es war sehr eng, ich weiß nicht, wie viele mitgekommen sind. Es war sehr eng. Ich kam am 28.]
00:19:52 Czyli to było chyba pięć dni tego tej jazdy bydlęcymi wagonami. Od czasu do czasu prawda zatrzymywali się gdzieś w nocy przeważnie w polu,
de [DE: Wir sind etwa fünf Tage mit diesen Viehwaggons gefahren. Ab und zu hielten wir nachts mitten im Feld an.]
00:20:05 żeby się tam jakoś załatwić czy coś, no i dalej. Ja nie mogę dzisiaj sobie odtworzyć, dokąd tutaj przyjechał ten pociąg, który nas przywiózł, czy to był Floss.
de [DE: Dort konnten wir unsere Bedürfnisse erledigen. Ich kann mich nicht so daran erinnern, wo der Zug angekommen ist. Vielleicht war das Floß.]
00:20:19 Ale pamiętam, ale pamiętam, że wojsko ten SS-mani, wojsko z tymi wilczurami, krzyk, takie pejcze.
de [DE: Ich kann mich aber an die Soldaten, an die SS-Männer mit Schäferhunden erinnern. Es gab Geschrei und Schlagstöcke.]
00:20:34 I widziałem pierwszy raz więźniów w tych pasiakach. No to była...
de [DE: Zum ersten Mal habe ich Häftlinge in gestreifter Kleidung erblickt. Es war...]
00:20:43 CM: Moment...
de [DE: CM: Moment...]
00:20:48 RD: No więc właśnie, tak jak mówiłem, nie mogę sobie odtworzyć które, w którym miejscu ten pociąg nas tutaj dowiózł,
de [DE: RD: Wie ich schon sagte, ich kann mich nicht erinnern, an welchen Ort uns der Zug brachte.]
00:20:59 no w okolice Flossenbürga, bo nie do samego obozu. Do dzisiaj nie wiem, gdzie tam, gdzie ten był ostatni...
de [DE: Es war in der Nähe von Flossenbürg, aber nicht bis zum Lager. Bis jetzt weiß ich es nicht, wo der letze Halt war.]
00:21:11 Bo tam rampa była jakaś taka kolejowa. Tak jak powiedziałem, było wojsko, były psy, krzyk.
de [DE: Dort gab es eine Rampe, Soldaten, Hunde und Geschrei.]
00:21:18 Widziałem, to były też widziałem te kamienie jakieś, kamieniołomy. Więc to gdzieś tam o w okolicach chyba tam tego jakiś tego steinbruchu czy coś tam.
de [DE: Ich habe ebenfalls Steine und einen Steinbruch gesehen. Es war vermutlich unweit eines Steinbruchs.]
00:21:27 Tak sobie dzisiaj odtwarzam. No więc doprowadzono nas z tej stacji już na teren obozu i ustawiliśmy się w szeregach, żeby rozbierać się.
de [DE: Ich versuche heute, es zu rekonstruieren. Wir wurden von der Station auf das Lagergelände geführt und in Reihen zum Ausziehen aufgestellt.]
00:21:46 Wszystkie jakieś rzeczy dawać do depozytu, to się nazywało. I dostawaliśmy pasiaki.
de [DE: Wir mussten alle Gegenstände zur Aufbewahrung abgeben, so hat es geheißen. Wir bekamen gestreifte Häftlingskleidung.]
00:21:56 Z tym że ja tego pierwszego dnia tego popołudnia nie zdążyłem się dostać do tej do tej rozbiórki, bo to było dużo nas.
de [DE: An diesem ersten Tag, es war Nachmittag, schaffte ich es nicht, mich auszuziehen, weil wir so viele waren.]
00:22:07 Tu gdzieś taki był budynek mały. Wcisnęli w nocy nas wszystkich do tego budynku.
de [DE: Hier gleich dort stand ein kleines Gebäude, in das wir alle reingepfercht wurden.]
00:22:15 To była pierwsza, to był koszmar tej mojej nocy we Flossenbürgu, pić, pragnienie było picia. Jak ta noc minęła, to..
de [DE: Es war meine erste Nacht, mein erster Albtraum in Flossenbürg. Ich hatte einen unendlichen Durst, ich wollte trinken. Wie verging die Nacht..]
00:22:27 Po tych pięciu dniach jazdy pociągiem tym, tam nic nam nie dawali przecież do jedzenia, nic do picia, tak żeśmy jechali, jak żeśmy wsiedli.
de [DE: Unser Transport dauerte fünf Tage. Wir haben weder etwas zu Essen noch zu Trinken bekommen. Wir fuhren in dem Zustand, wie wir eingestiegen sind.]
00:22:38 No i dopiero na drugi dzień wypuścili nas z tego budynku, dało się wszystko to do tego depozytu.
de [DE: Erst am zweiten Tag wurden wir aus dem Gebäude herausgelassen und wir gaben alles zur Aufbewahrung ab.]
00:22:48 Dostaliśmy pasiaki, ja do miałem numer przydzielony, 17913. I to trzeba było..i zostaliśmy w tych ubraniach z tymi numerami.
de [DE: Wir bekamen gestreifte Kleidung und ich bekam die Nummer 17913. Wir mussten sie... Wir standen mit dieser Kleidung und den Nummern.]
00:23:07 To tam w kierunku, jak teraz są te ta kaplica gdzieś tam w tym miejscu, były takie odrutowane dwa baraki.
de [DE: Dort in Richtung der heutigen Kapelle standen zwei eingezäunte Baracken.]
00:23:17 I to wtedy się nazywało, że byliśmy dwa tygodnie na tak zwanej kwarantannie. Więc jeżeli chodzi o te moje jakieś te pierwsze dni,
de [DE: Damals hieß es, dass wir zwei Wochen in der sogenannten Quarantäne verbrachten. Meine ersten Tage.]
00:23:28 po tym trans po tym transporcie pięciu dni i wyjściu tam na te na ten teren baraków tej kwarantanny, ja byłem zdruzgotany.
de [DE: Als wir den Transport nach fünf Tagen verließen und die Baracken der Quarantäne betreten haben, war ich am Boden zerstört.]
00:23:43 Ja nie wiedziałem, kiedy jest noc, kiedy jest dzień. Taki byłem jakiś fizycznie i psychicznie w ogóle wykończony.
de [DE: Ich wusste nicht ob Tag oder Nacht ist. Ich war körperlich und psychisch am Ende.]
00:23:52 IV: Przechodził Pan kwarantannę?
de [DE: IV: Waren Sie in der Quarantäne?]
00:23:53 RD: Przechodziłem. A jeszcze najgorsze było, to już dla mnie to był szok, nie, ja nie wiem, jak ja to zniosłem.
de [DE: RD: Ja, ich war in der Quarantäne. Am Schlimmsten war der Schock. Ich weiß nicht, wie ich das überstanden habe.]
00:24:02 Bo naprzeciwko pamiętam był blok tych muzułmanów, to się nazywali muzułmanie?
de [DE: Gegenüber stand eine Baracke der Muselmänner. Hießen sie Muselmänner?]
00:24:08 IV: Co oznacza muzułmanie?
de [DE: IV: Was bedeutet Muselmänner?]
00:24:09 RD: Co oznacza? To był widok, to był człowiek, to była skóra i kości, jak tak można powiedzieć, policzki zapadnięte, no szkielety i spragnieni jedzenia.
de [DE: RD. Was es heißt? Es war ein Anblick eines Menschen, der nur noch Haut und Knochen war. Die Wangen waren eingefallen. Es waren ausgehungerte Skelette.]
00:24:25 Myśmy zaczęli dostawać jakieś to jedzenie, ale ja pamiętam że w ogóle w tym całym szoku w tym całym w tym wszystkim
de [DE: Später haben wir etwas zum Essen bekommen. In diesem ganzen Schock hatte ich nicht einmal,]
00:24:32 mi się nawet jeść nie chciało, ja nie wiedziałem, mi się ciągle spać chciało. I ja oddawałem w początku to te swoje jedezenie tym muzułmanom.
de [DE: hatte ich nicht einmal Lust, etwas zu essen. Ich wusste nicht, was abläuft und wollte nur noch schlafen. Am Anfang habe ich meine Essensrationen diesen Muselmännern abgegeben.]
00:24:42 Ale później po iluś dniach trzeba było jakoś zacząć o sobie myśleć. Ale wracając do tego widoku właśnie tych muzułmanów,
de [DE: Aber nach ein paar Tagen musste ich anfangen, an mich zu denken. Zurück zum Anblick der Muselmänner:]
00:24:51 to to było dla mnie takie pierwsze zderzenie się z tą rzeczywistością obozową, co to znaczy obóz koncentracyjny.
de [DE: Es war für mich der erste Zusammenstoß mit der Lagerwirklichkeit. Ich erkannte das Wesen des Konzentrationslagers.]
00:25:06 Ale mnięły te dwa tygodnie, musieliśmy sobie poprzyszywać te swoje numery, tutaj i na nogawce.
de [DE: Zwei Wochen vergingen und wir mussten die Häftlingsnummern annähen: hier und am Hosenbein.]
00:25:15 No i starsi więźniowie, bo tam przychodzili do nas, kontakty. Koniec nazwiska, nie ma nazwiska nie ma imienia, jesteś numerem.
de [DE: Ältere Häftlinge kamen zu uns und wir tauschten uns aus. Es gab keine Namen mehr, weder Vornamen noch Nachnamen. Du bist eine Nummer.]
00:25:30 I ci starsi więźniowie poradzili, żeby się jak najszybciej nauczyć na pamięć po niemiecku 17913.
de [DE: Diese älteren Häftlinge rieten uns, so schnell wie möglich die Häftlingsnummer auf Deutsch auswendig zu lernen, 17913.]
00:25:42 Ja niemieckiego, tam słówka jakieś znałem, do dzisiaj pamiętam, siebzehnneunhundertdrei, tak, dobrze mowię?
de [DE: Ich konnte kein Deutsch, lediglich ein paar Worte. Aber bis jetzt erinnere ich mich: siebzehnneunhundertdrei, ist es richtig?]
00:25:49 IV: Siebzehnneunhundertdreizehn.
de [DE: IV: Siebzehnneunhundertdreizehn.]
00:25:51 RD: Dreizehn, no. To do dzisiaj ten numer prawda pamiętam. I po tych dwóch tygodniach zostałem skierowany do tego bloku młodzieżowego 19-ka.
de [DE: RD: Dreizehn, ja. Bis heute erinnere ich mich an die Nummer. Nach zwei Wochen wurde ich in die Baracke 19 für die Jugendlichen verlegt.]
00:26:04 A ten taki prawa strona B, więc była strona A i B.
de [DE: Es gab die Seite A und die Seite B.]
00:26:12 IV: Co znaczył ten blok młodzieżowy?
de [DE: IV: Was bedeutete die Baracke für Jugendliche?]
00:26:13 RD: No dziewiętnastka to się wtedy, myśmy tam, znaczy tam był blok młodzieżowy. Bo tam przebywali tylko ci młodzi więźniowie do 19 lat.
de [DE: RD: Die Baracke 19 war damals für die Jugendlichen bestimmt. Dort waren nur Häftlinge unter 19 Jahren.]
00:26:22 I stąd był, była ta nazwa młodzieżowy. I z tego jak ja później widziałem, to było naprawdę przestrzegane.
de [DE: Deshalb wurde die Baracke so genannt. Wie ich es später beobachtete, wurde das auch eingehalten.]
00:26:31 Jak kto kończył 19 lat, przechodził do obozu już dla tych starszych.
de [DE: Wenn jemand 19 Jahre alt wurde, wurde er in eine Baracke für Erwachsene verlegt.]
00:26:39 I zaraz, chyba następnego dnia, zostałem przydzielony do pracy, w tej fabryce Messerschmitt.
de [DE: Gleich am nächsten Tag wurde ich in den Arbeitsdienst bei Messerschmitt eingeteilt.]
00:26:51 To pamiętam, że to ten ten ta grupa komando to się nazywało Abteilung 2. Ja tam byłem, tam były nitowane skrzydła samolotów.
de [DE: Ich erinnere mich, diese Gruppe, dieses Kommando hieß Abteilung 2. Ich war dort eingeteilt. Dort wurden die Flugzeugtragflächen genietet.]
00:27:07 No i tam do iluś tam, przed taką ewakuacją to żeśmy pracowali, to żeśmy zaczęli te ta praca się kończyć na terenie tej fabryki.
de [DE: Viele von uns arbeiteten da bis zur Evakuierung des Lagers. Allmählich gab es keine Arbeit mehr in der Fabrik.]
00:27:22 Ileś tam czasu to nie długo było ale ileś tam dni, pracowałem w tych kamieniołomach, no bo trzeba było jakieś zajęcie.
de [DE: Einige Zeit, vielleicht ein paar Tage, arbeitete ich im Steinbruch, man brauchte eine Beschäftigung.]
00:27:31 Teraz no mam takie też jeżeli chodzi o tą o tą pracę. Na tej maszynie z tego wyczerpania, przecież ja młody chłopak, wyczerpany.
de [DE: Wenn es um die Arbeit an der Maschine geht, war ich sehr erschöpft. Ich war jung und hatte keine Kraft.]
00:27:44 To miałem wypadek, przebitą tu rękę o tutaj uderzyło, to ten trzpień wyszedł. To był wtorek pamiętam.
de [DE: Ich hatte einen Arbeitsunfall, ein Bolzen schlug meine Hand durch. Es war ein Dienstag, daran erinnere ich mich.]
00:27:54 No więc przesiedziałem do końca, tam obandażowana ta ręka na tym na tym na tej terenie tego fabryki.
de [DE: ich blieb mit der verbundenen Hand bis zum Arbeitsende in der Fabrik.]
00:28:04 Po apelu tutaj na rewir się zgłosiłem, no to było po trzech po trzy w piątek dopiero ta ręka operowana, spuchnięta cała.
de [DE: Nach dem Appell meldete ich mich im Revier und erst nach drei Tagen, am Freitag, wurde die Hand operiert. Sie war ganz geschwollen.]
00:28:14 I lekarz Niemiec chciał uciąć mi tę rękę, o tu całe na ten. A lekarz więzień francuski powiedział że nie.
de [DE: Der deutsche Arzt wollte hier die Hand amputieren, aber der französischer Arzt war dagegen.]
00:28:24 Uśpili mnie, pamiętam, oczyścił te całe tutaj zgorzelinę to wszystko i Bogu dzięki ręka prawda ocalała.
de [DE: Ich bekam eine Narkose und die Wunde wurde gereinigt. Gott sei Dank ist meine Hand erhalten geblieben.]
00:28:36 Może jeszcze chciałbym jeszcze wrócić do tej pracy w fabryce, bo, dzisiaj to się nazywają takie nitmaszyny.
de [DE: Ich möchte nochmal zur Arbeit in der Fabrik zurückkehren. Heute nennt man diese Maschinen Nietmaschinen.]
00:28:50 To się nazy do nitowania takie mechaniczne te maszyny. To znów takie, następne takie zdarzenie się było, to był taki huk.
de [DE: Es waren mechanische Nietmaschinen. Es gab wieder einen Vorfall, einen lauten Knall.]
00:29:00 Ja do takiego nie byłem przyzwyczajony, a ta hala długa była. Tych maszyn bardzo dużo.
de [DE: Ich war es nicht gewohnt, die Halle war lang und es standen viele Maschinen.]
00:29:06 To ja znów ten huk to mnie w głowie tak rozwalał ten huk, że myślałem, jak ja to wytrzymam.
de [DE: Dieser Lärm hat mir den Kopf zersprengt und ich überlegte, wie ich es überhaupt durchstehe.]
00:29:14 Ale każdy dzień każdy dzień jakoś łagodził łagodził i później już to nie przeszkadzało.
de [DE: Mit jedem weiteren Tag ist es immer leichter und leichter geworden, so dass es am Schluß nicht mehr so gestört hat.]
00:29:20 Chciałem tu podkreślić taką, w moim przekonaniu dobre zjawisko, takie dobroć ludzka.
de [DE: In diesem Zusammenhang möchte ich ein bestimmtes Erlebnis hervorheben, einen Akt der menschlichen Herzlichkeit.]
00:29:32 Tym brygadzistą na tym nitowaniu był Austryjak, to powiem takie chłopisko, starszy facet.
de [DE: Der Vorarbeiter beim Nieten war ein Österreicher, ein gestandener, älterer Mann.]
00:29:39 I on zawsze jakoś na tej przerwie obiadowej, dostawaliśmy tam prawda zupę na obiad. Jak była niepogoda to w środku,
de [DE: Zum Mittagessen haben wir eine Suppe bekommen. Wenn das Wetter schlecht war, machten wir die Mittagspause innen,]
00:29:49 jak była pogoda to staraliśmy się wyjść trochę tam na powietrze. On też wychodził, i on zawsze i to mnie też budowało tak psychicznie.
de [DE: wenn das Wetter gut war, versuchten wir, in die frische Luft nach draußen zu gehen. Auch dieser Vorarbeiter ging mit und dieser Fakt hat mich irgendwie psychisch aufgebaut.]
00:29:58 Zawsze mówił: "Junge, Hitler kaputt, Hitler kaputt". Koniec, że wojna już jak, żeby się trzymać.
de [DE: Er sagte immer: "Junge, Hitler kaputt, Hitler kaputt". Er meinte, der Krieg ist schon zu Ende und dass man noch durchhalten muss.]
00:30:11 To taka jedna strona w tej całej rzeczywistości obozowej, znalazł się człowiek, no szlachetny.
de [DE: In dieser Lagerwirklichkeit fand sich ein Mensch, der eine edle Gesinnung hatte.]
00:30:20 Drugie takie zdarzenie, bo ja chcę na przykładach pokazać, że nie wszystko takie było straszne.
de [DE: Ich möchte anhand von Beispielen zeigen, dass nicht alles so schrecklich war. Es gab ein zweites Ereignis.]
00:30:29 Tam przychodził w cywilu taki starszy facet, pamiętam siwa glowa, i któregoś tam dnia: "Junge, komm her, komm her".
de [DE: Ab und zu kam ein älterer Herr in Zivil, er war schon grau. Eines Tages rief er mir zu: "Junge, komm her, komm her".]
00:30:39 Nie wiedziałem, co on chciał ode mnie. Zaprowadził mnie gdzieś tam na zaplecze i dał mi kilka kromek chleba.
de [DE: Ich wusste nicht, was er von mir wollte. Er führte mich irgendwohin in einen Hinterraum und gab mir ein paar Scheiben Brot.]
00:30:47 Słuchaj Junge, "Ruhe". Tylko nic. I on mi ile razy przyniósł tego chleba. To świadczy, że takie rzeczy ktoś, jeszcze są dobrzy ludzie.
de [DE: "Hör zu, Junge: Ruhe". Ich soll es niemandem erzählen. Einige Male hat er mir Brot gebracht. Es zeugt davon, dass es noch gute Menschen gibt.]
00:31:04 Tak w odróżnieniu na przykład, to ten kapo na tym na tym Abteilung 2 to taki był no normalny był, nie dokuczał nie niszczył, pilnował tej roboty.
de [DE: Im Gegensatz zu anderen war der Kapo in der Abteilung 2 ein normaler Mann, er war weder böse noch mißhandelte er uns. Er passte nur auf die Arbeit auf.]
00:31:19 Natomiast mieliśmy strasznego blokowego na tej 19-ce.
de [DE: Wir hatten allerdings einen Blockältesten in der Baracke 19.]
00:31:24 To też taka siwa głowa, starszy człowiek, nienawidził Polaków, "Schweinepolen" zawsze, Schweinepolen".
de [DE: Er war ebenfalls schon älter, grau und hasste Polen. Er sagte immer: "Schweinepolen, Schweinepolen".]
00:31:34 IV: Jakiej narodowości był?
de [DE: IV: Welcher Nationalität war er?]
00:31:35 RD: Niemiec, ale był rozkochany w tych w ruskim narodzie. I ci wszyscy jego pomagierzy, którzy my nazywaliśmy cymerdinści,
de [DE: RD: Er war ein Deutscher und hatte eine Vorliebe für das russische Volk. Alle seine Helfer, die wir "Zimmerdienst" nannten,]
00:31:47 to taka, to wszyscy byli Rosjanie. No więc, no z nim nie była latwa sprawa.
de [DE: sie waren alle Russen. Mit denen war es nicht so leicht.]
00:31:58 Chciałem tu też w tym momencie jakoś przytoczyć takie dwa zdarzenia. Jak przyszedłem na ten blok, to były dwie ubikacje, takie dwa sedesy.
de [DE: In diesem Zusammenhang möchte ich über zwei Vorkommnisse erzählen. Als ich in diese Baracke kam, gab es zwei Toiletten, zwei Toilettenschüsseln.]
00:32:14 Jeden dla blokowego i dla tych cymerdinstów, a cały inny dla całego bloku. Jakoś to, w potrzebach, nie wiedziałem.
de [DE: Eine Toilettenschüssel war für den Blockältesten und die Zimmerdienste, die andere für die übrigen Häftlinge. ich hatte ein Bedürfnis und ich wusste es nicht.]
00:32:23 Usiadłem na ten ich sedes. No to wtedy nie blokowy, ale ci cymerdinści mnie tak zbili, oj długo...
de [DE: Ich setzte mich auf ihre Toilettenschüssel. Nicht der Blockälteste selbst, aber die Zimmerdienste haben mich massiv geschlagen.]

Napisy dla "AGFl_AV.22.0782.mp4"

00:00:00 blokowego wielkiego jakoś przeciwnika Polski, narodu polskiego. I chciałem takie opowiedzieć wydarzenie, no które dla mnie było tragiczne.
de [DE: Der Blockälteste war ein großer Gegner Polens, des polnischen Volkes. Ich möchte über ein Ereignis erzählen, das für mich sehr tragisch war.]
00:00:12 My jako młodzi raz w tygodniu, to była chyba środa, dostawaliśmy poza normalną tą pajdką chleba
de [DE: Es war vielleicht ein Mittwoch. Als Jugendliche haben wir einmal in der Woche, außer unserer normalen Ration, eine Scheibe Brot]
00:00:23 i jakąś tam plus i ta ta kawa, w cudzysłowie, taką tak zwaną Zulage, taki jeszcze kawałek chleba.
de [DE: und einen "Kaffee", sogenannte Zulage, also ein zusätzliches Stück Brot bekommen.]
00:00:32 Tu się brało tu miska jeden kawałek drugi, i zamiast tego, to mi drugi dał chleb, ten większy.
de [DE: Aus einer Schüssel bekam ich ein normales Stück Brot und versehentlich gab man mir ein zweites, größeres Stück.]
00:00:42 Ja go wziąłem, no, mówiąc uczciwie nie powinienem go wziąć. To mówię tak jak było. Ale wziąłem.
de [DE: Ich habe es genommen und ehrlich gesagt, ich hätte es nicht nehmen sollen. Ich erzähle, wie es wirklich war. Ich habe es genommen.]
00:00:52 Słuchajcie, głód to wyzwala takie reakcje, o których człowiek nie jest w stanie się, znaczy tak, nie to, że ja ukradłem. Daje, no to biorę.
de [DE: Hören Sie bitte, der Hunger löst solche Reaktionen aus, deren man sich nicht bewusst ist. Ich kann nicht sagen, dass ich es gestohlen habe. Wenn sie geben, dann nehme ich.]
00:01:04 Ale określam, że to, ale to później sobie. I za mną szedł węgierski Żyd. I powiedział, że ja nie to dostałem, tylko to dostałem.
de [DE: Das dachte ich mir später. Hinter mir ging ein ungarischer Jude. Er sagte ihnen, dass ich nicht die Ration bekommen habe, die ich bekommen sollte.]
00:01:17 Jak od razu mnie tam w kąt, tam była taka sala, po środku, się tagesraum nazywało, czy coś takiego.
de [DE: Sie zerrten mich in eine Ecke, dort war ein großer Saal, man nannte es Tagesraum oder so ähnlich.]
00:01:26 Jak najpierw mnie strasznie bili ci cymerdinści, ci Ukraińcy, Rosjanie, no wszystko porozwalane, wszystko zniszczone.
de [DE: Die Zimmerdienste, Ukrainer und Russen, haben mich brutal geschlagen. Alles war zerstört.]
00:01:35 W kąt potem rzucili mnie tam. I kazali czekać, jak się skończy to wydawanie tego jedzenia, kolacji.
de [DE: Sie warfen mich in die Ecke und befahlen, zu warten, bis die Essensausgabe für das Abendbrot zu Ende war.]
00:01:46 Przyszedł blokowy, spytał się co jest, położyli mnie na taki stołek specjalny, ręce trzeba było mieć przywiązane.
de [DE: Der Blockälteste kam und fragte, was vor sich geht. Ich musste mich mit zusammengebundenen Händen auf einen speziellen Hocker legen.]
00:01:56 I tam była taka od stołka noga, o gruba. I dopiero portki i bicie. I trzeba było liczyć. Ja nie wiem, do iluś się doliczyli.
de [DE: Der Stuhl hatte ein dickes Stuhlbein. Ich ließ meine Hose herunter und musste die Schläge persönlich mitzählen. Ich weiß nicht, bis wie viel sie gezählt haben.]
00:02:15 Ale mnie później koledzy mówili, że do dwudziestu doliczyłem, a oni jeszcze dalej liczyli. I myślałem, że to koniec.
de [DE: Meine Kameraden erzählten mir später, dass ich nur bis zwanzig gezählt habe, aber sie haben weiter gezählt. ich dachte, es ist mein Ende.]
00:02:23 Jeszcze byłem w miarę jakiś taki półprzytomny. I przyszedł jakiś ss-man, na ten blok, czy szrajbsztube, już takie jakieś tam.
de [DE: Ich war halb bei Bewußtsein und es kam ein SS-Mann in die Baracke, in die Schreibstube, wie es genannt wurde. ]
00:02:38 To go pamiętam, był strasznie wysoki, taki potężny mężczyzna. I znów się spytał, co jest, jak co to się dzieje.
de [DE: Ich kann mich an ihn erinnern: er war sehr groß. Er fragte mich, was los ist und was vor sich geht.]
00:02:46 No i uśmiech i następne bicie, dalej, to już bez liczenia, bez niczego. Straciłem przytomność.
de [DE: Er lächelte nur und es kamen wieder Schläge, ohne zu zählen. Ich bin ohnmächtig geworden.]
00:02:55 Chłopaki no z bloku zanieśli mnie na tą pryczę, półprzytomnego, bez jedzenia, bez niczego, posiniaczony no zbity. No w ogóle bez tego.
de [DE: Die Kameraden aus der Baracke trugen mich fast bewußtlos auf die Pritsche. Ich habe nichts gegessen, da ich mißhandelt worden bin.]
00:03:13 Jakoś tą noc przeżyłem, miałem koło siebie kolegę, to też Janek Jakubowski, w mojej drużynie, z plutonu, to on się tak zaczął mną opiekować.
de [DE: Irgendwie habe ich diese Nacht überlebt. In der Nähe war mein Freund, Janek Jakubowski, der in meiner Einheit in Warschau war. Er kümmerte sich um mich.]
00:03:30 I na drugi dzień apel. Ja w ogóle wstać nie mogę po tym biciu. Jak bym został, to by mnie zakatowali już, to już bym nie przeżył.
de [DE: Am nächsten Tag war der Appell, zu dem ich wegen der Schmerzen nicht aufstehen konnte. Wenn ich geblieben wäre, hätten sich mich zu Tode gefoltert und ich hätte nicht überlebt.]
00:03:42 Nie wiem jak jaka siła, jak ci koledzy mnie wyprowadzili mnie na ten plac apelowy zaprowadzili do tej fabryki.
de [DE: Ich weiß nicht wie, aber meine Kameraden führten mich aus der Baracke auf den Appellplatz und dann in die Fabrik zur Arbeit.]
00:03:52 Jakoś tam jeden dzień wytrzymałem i drugi dzień wytrzymałem. I dosłownie, ja już tak cierpiałem, takie bóle.
de [DE: Den ersten Tag und den zweiten hielt ich irgendwie aus. Ich hatte schreckliche Schmerzen und litt unendlich.]
00:04:02 Mówię, samobójstwo, koniec życia. A druty były blisko. Tam zaraz z tyłu były druty pod pod napięciem.
de [DE: ich sagte mir, dass ich sterben will, ich wollte mich selbst töten. Der Zaun hinter der Baracke war unter Strom und nicht weit.]
00:04:12 Naprawdę, ja już chciałem życie sobie odebrać. Ale, jakaś siła, jakieś coś i mnie się wydaje, że to ta wiara katolicka jakoś mnie uratowała, i musisz żyć.
de [DE: Ich wollte mir das Leben nehmen. Aber irgendwas, irgendeine Kraft rettete mich, ich vermute, es war der katholische Glaube, dass ich weiterleben muss.]
00:04:35 A jeszcze jednej rzeczy nie powiedziałem, że ten codzienna codzienny prawda tryb życia, co ja robiłem.
de [DE: Ich habe noch nicht über den Alltag erzählt, was ich jeden Tag gemacht habe.]
00:04:49 No byłem młody chłopak, widziałem, że ja się ciągle myłem zimną wodą. I to mnie tak fizycznie jakoś i to tak do gołego,
de [DE: Ich war jung und habe mich immer mit kaltem Wasser gewaschen. Es hat mich körperlich in gewisser Weise stark gemacht.]
00:05:04 a ręczników nie mieliśmy żadnych, tylko była ta koszula, którą się wytrzeć. No i jakoś, taka druga taka, to też muszę powiedzieć,
de [DE: Wir hatten keine Handtücher, lediglich ein Hemd, mit dem wir uns abgetrocknet haben. Ich muss auch noch eine zweite Sache erzählen.]
00:05:18 bo dla mnie przynajmniej bardzo ważne, może o tym się nie mówi, że druga pod takim względem psychicznym.
de [DE: Die zweite Sache betrifft meinen psychischen, geistigen Zustand, obwohl man darüber nicht spricht. Es war sehr wichtig für mich.]
00:05:28 Często się modliłem, modliłem się, odmawiając różaniec. Nie wiem, czy Państwo wiedzą, co to jest różaniec.
de [DE: Ich habe sehr viel gebetet, ich betete Rosenkranz. Ich weiß nicht, ob Sie wissen, was Rosenkranz bedeutet.]
00:05:39 A za te paciorki to były palce, 10 palcy. I to też twierdzę dzisiaj po tylu latach, że
de [DE: Als Rosenkranzkugeln waren bei mir 10 Finger. Nach all den Jahren würde ich behaupten, dass diese Haltung von mir]
00:05:49 ta, to moje zachowanie, postępowanie jakoś dawało mi siłę, jakoś przetrwania.
de [DE: diese Haltung hat mir Kraft gegeben, das zu überleben.]
00:05:59 No bo mówię, człowiek już jest niewolnik, już nie ma nazwiska, nie ma imienia, jest numer. Ja sobie tak nieraz, pamiętam.
de [DE: Ich betone, der Mensch war schon ein Sklave, ohne Namen, ohne Familiennamen. Er ist nur noch eine Nummer. Ich erinnere mich daran.]
00:06:13 Kiedyś tak w niedzielę, bo w niedzielę i święta nie pracowaliśmy. Mówię ci, czy ja się urodziłem, żeby zostać niewolnikiem?
de [DE: Es war ein Sonntag, am Sonntag und an Feiertagen haben wir nicht gearbeitet. Ich fragte mich, ob ich geboren wurde, um ein Sklave zu sein?]
00:06:20 Takie sobie zadałem pytanie. Ale mówię nie, może nie. Ty jesteś człowiek, jeszcze się zmieni.
de [DE: Diese Frage stellte ich mir. Aber ich antwortete, nein, so ist es nicht. Du bist ein Mensch und es wird sich alles ändern.]
00:06:27 Ja nie wiem skąd, ale były tutaj takie przecieki, dzisiaj nie umiem odtworzyć, że jednak poprzez tego Austriaka,
de [DE: Ich kann mich nicht erinnern, aber es gab Gerüchte, vielleicht von diesem Österreicher.]
00:06:37 że jednak ten, że Niemcy przegrywają, że przegrają tą wojnę. To też dla mnie była taka jakaś otucha, żeby żeby się nie dać.
de [DE: Es wurde gemunkelt, dass die Deutschen bereits dabei sind, den Krieg zu verlieren. Es war für mich eine Aufmunterung, weiterzukämpfen.]
00:06:48 I taką nadrzędną sprawą tego codziennego życia to żeby było, żeby przetrwać, żeby się nie dać załamać.
de [DE: Die übergeordnete Sache in unserem Alltag war, zu überleben, darum zu kämpfen und nicht aufzugeben.]
00:06:59 Tu kiedyś jeszcze dzisiaj patrzyłem w którymś miejscu, taki kawałeczek chleba znalazłem, w piachu, taki utytłany.
de [DE: Einmal fand ich hier in der Nähe ein Stück Brot im Sand. Heute habe ich auf die Stelle geschaut.]
00:07:07 Wyczyściłem go i zjadłem i byłem szczęśliwy. No więc to znów takie zdarzenie.
de [DE: Ich habe es sauber gemacht und gegessen und war überglücklich. Es war wieder so ein Ereignis.]
00:07:15 Chciałem też opowiedzieć jeszcze o innym takim wydarzeniu, o którym się w zasadzie, przepraszam, nie mówi, ale ono istniało.
de [DE: Ich möchte auch über einen anderen Fall berichten. Das gab es, aber darüber hat man nicht viel erzählt.]
00:07:30 Bo ja kiedyś pierwszy raz gadałem wśród swoich po wojnie, czy za papierosa można przespać noc. To taka abstrakcja pytania.
de [DE: Unter unseren Kollegen haben wir nach dem Krieg darüber diskutiert, ob man für eine Zigarette eine Nacht durchschlafen kann. Es war eine abstrakte Frage.]
00:07:39 Bo myśmy nie wiedzieli o co chodzi. A tu o to chodziło. Że my co i raz byliśmy sprawdzani, czy mamy wszy, Lauese.
de [DE: Wir wussten nicht, worum es geht. Aber es war eben so. Wir wurden immer wieder nach Läusen kontrolliert.]
00:07:49 Każdy miał wszy. Każdy miał wszy. Ale jak zobaczył, to trzeba było spodnie opuścić, zobaczył, zapisał numer, ten cymerdinsta właśnie Ukrainiec.
de [DE: Jeder von uns hatte Läuse. Jeder hatte sie. Aber wenn sie gesehen wurden, mussten wir die Hose runterlassen, die Nummer wurde vom ukrainischen Zimmerdienst aufgeschrieben.]
00:08:02 I prowadził tutaj do tej, myśmy to nazywali bania, tak, z ruskiego. Tu co gdzie jest teraz ta wystawa.
de [DE: Danach führten sie uns in die sogenannte "Banja", wie wir es aus dem Russischen nannten. Heute ist dort eine Ausstellung.]
00:08:09 I teraz wracając do tego papierosa. Przekupstwo. Ja dwa razy byłem na tej nocy nocą, to opowiem.
de [DE: Zurück zur Zigarette: Es gab Bestechungen. Ich verbrachte zwei Nächte in diesem Raum. Das erzähle ich gleich.]
00:08:20 To jest coś coś koszmarnego było. Kapo był Czechem. I jak się dało temu cymerdinście papierosa, to już skreślił z tej listy
de [DE: Es war ein Albtraum. Der Kapo war ein Tscheche. Wenn man dem Zimmerdienst eine Zigarette gab, dann wurde man aus der Liste gestrichen.]
00:08:32 i nie musiało się iść później do tej łaźni do tej łaźni, do tej odwszalni. No to też taki ewenement z życia,
de [DE: Man musste nicht mehr in das Bad, in die Entlausung gehen. Es war wieder ein Erlebnis im Leben.]
00:08:39 które dla przeciętnego człowieka jest mało znane i w ogóle nie wiem nawet czy przekonywujące. Ale tak było.
de [DE: Für einen durchschnittlichen Menschen ist es wenig bekannt und überhaupt bezweifle ich, ob er daran glauben würde. Aber so war es.]
00:08:51 Teraz jak ta noc wyglądała w tej łaźni. Trzeba było się rozebrać, zdjąć zdjąć pasiaki, numer żeby na wierzchu był,
de [DE: Wie sah es im Häftlingsbad aus? Man musste sich nackt ausziehen, die Häftlingskleidung abnehmen mit der oben sichtbaren Häftlingsnummer. ]
00:09:03 buty w środek, nogawki i rękawy to wszystko powiązać, to oddawało się do tej do tej pary do tej właśnie bani.
de [DE: Die Schuhe in der Mitte, die Hosenbeine und Ärmel mussten wir zusammen schnüren. Danach ging alles in die Desinfektion, in dieses Bad.]
00:09:12 Tam takie było, to tam z boku takie wejście było. I do tej łaźni. Puszczali wodę, tam ładnie kafelki były, wszystko,
de [DE: Seitlich gab es einen Eingang in dieses Bad. Das Wasser wurde aufgedreht, dort gab es Fliesen.]
00:09:25 nawet drewniane takie te trepy. Raz zimna, raz ciepła woda. No to jeszcze jakoś tam. Ale najgorsza rzecz słuchajcie.
de [DE: Es gab sogar Holzgitter. Abwechselnd wurde kaltes und warmes Wasser aufgedreht. Es ging noch einigermaßen. Aber hören Sie jetzt zu.]
00:09:39 Zima, no para jest w tym, otwieranie okna, a my jesteśmy mokrzy i nadzy. I to nie trwało pięć minut. To trwało długo.
de [DE: Es ist Winter, im Bad ist ein Dampf, die Fenster offen und wir standen nass und nackt da. Es waren nicht nur fünf Minuten. Es hat lange gedauert.]
00:09:51 I czekaliśmy, jak po kolei będą oddawać te te nasze ubrania. I teraz znów, kto pierwszy się dostał,
de [DE: Wir warteten, bis wir nach und nach unsere Kleidung wieder bekommen haben. Da gab es wieder etwas.]
00:10:02 to jeszcze się zdążył położyć na tych drewnianych kratkach, czyli nie na tych mokrych kafelkach.
de [DE: Derjenige, der am Anfang seine Kleidung bekommen hat, konnte sich noch auf diesen Holzboden legen, nicht auf die nassen Fliesen.]
00:10:09 A reszta już się kładła na te mokre kafelki tej tej tej łaźni. No to była tragedia.
de [DE: Die Übrigen legten sich auf die nassen Fliesen dieses Bades. Es war eine Tragödie.]
00:10:19 I teraz piąta rano, niespana noc, mokry, zimny, wymarznięty, do bloku i plac apelowy, na apel i do fabryki.
de [DE: Es war 05.00 Uhr morgens, in der Nacht haben wir nicht geschlafen, ich war nass, kalt, erfroren. Wir gingen in die Baracke und dann auf den Appellplatz und in die Fabrik.]
00:10:33 Dlatego mówię, przeżyć było taką noc, ja dwie takie noce przeżyłem. Później to już się tymi papierosami wykupywałem.
de [DE: Es war nicht einfach, solch eine Nacht zu überleben. Ich selbst habe zwei Mal so eine Nacht durchgestanden. Später erkaufte ich mir die Befreiung von der Entlausung durch die Zigaretten.]
00:10:43 Następstwo było, że wróciłem do Polski z gruźlicą i z taką dziurą tu w płucu. To było następstwo.
de [DE: Die Folge aus diesen Ereignissen war, dass ich mit Tuberkulose und einem Loch in der Lunge nach Polen zurückkehrte.]
00:10:54 IV: Co można było zrobić, żeby dostać te papierosy?
de [DE: IV: Was musste man machen, um an die Zigaretten zu kommen?]
00:10:57 RD: Słucham?
de [DE: RD: Wie bitte?]
00:10:58 IV: Co można było zrobić, żeby dostać te papierosy?
de [DE: IV: Was musste man machen, um an die Zigaretten zu kommen?]
00:10:59 RD: Dawali, to był taki przydział. Nieraz dawali prymkę, taką. Nieraz dawali takie żółte takie fitki, jaką wartość, to można było.
de [DE: RD: Es gab Zuteilungen. Manchmal bekamen wir die sogenannte Prim, oder Zigarettenpapier. Es war ein bisschen wertvoll.]
00:11:12 Znów taka ciekawostka, nie wiem, czy ktoś tu mówił, że przy kuchni, jak te schody teraz prowadzą do domów,
de [DE: Ich weiß nicht, ob das jemand schon erzählt hat. Hier neben der Küche gibt es eine Treppe, die heute zu den Häusern führt.]
00:11:20 one były szersze, to był tam taki plac, i myśmy to nazywali bazarem. I tam się chodziło, zamieniało, wymieniało.
de [DE: Sie war breiter und dort war ein Platz, wir nannten es Basar. Wir gingen dorthin und tauschten, was möglich war.]
00:11:28 I takie powszechne słowo w obozie, tylko jedno istniało, "coś zorganizował", to znaczy coś zamienię coś dostanę, no takie.
de [DE: Es gab im Lager ein Wort: "Etwas organisieren", das bedeutete, etwas gegen etwas anderes zu tauschen.]
00:11:40 Coś zorganizował. To też takie wydarzenie. Jeszcze takie jedno teraz mi się przypomniało wydarzenie właśnie z tą organizacją.
de [DE: Man hat immer etwas organisiert. In diesem Zusammenhang erinnere ich mich noch an einen Vorfall.]
00:11:51 Nie pamiętam, jak to było, zorganizowałem pajdkę chleba, takie ponad, już nie wiem, czy za papierosy, czy za..
de [DE: Ich erinnere mich nicht wie, aber ich habe eine Scheibe Brot zusätzlich zur Ration organisiert, ob es gegen Zigaretten war oder etwas anderes, ich weiß es nicht mehr.]
00:11:58 Nie już nie pamiętam, ale miałem ją. I słuchajcie, taki szczęśliwy byłem, ja mówię, ja rano będę miał pajdkę chleba.
de [DE: Ich erinnere mich nicht, aber ich hatte dieses Brot. Ich war überglücklich und dachte mir, ich hebe dieses Stück Brot für morgen Früh auf.]
00:12:05 A tu nic nie dawali przez ten (???). Boże kochany, budzę się. A mieliśmy zamiast poduszki,
de [DE: In der Früh wache ich auf. Anstatt einem Kissen hatten wir unsere Kleidung.]
00:12:12 to się zwijało te ubrania, te buty i to była poduszka pod głowę. Rozbebrane wszystko i pajdki chleba nie ma.
de [DE: Unsere Kleidung haben wir zusammengewickelt und benutzten es als Kopfkissen. Alles war aufgeschnürt und das Brot war weg.]
00:12:20 Słuchajcie, jakie to jest przeżycie dla takiego człowieka. No to jest, to nie ma na to ceny określenia.
de [DE: Hören Sie, was für eine Erfahrung es für einen Menschen ist: Es gibt keine Worte, um dies zu beschreiben.]
00:12:31 Jak się taki zawód, że ktoś ci ukradł, przeżywa. No to też takie prawda było to wydarzenie.
de [DE: Es war eine große Enttäuschung, dass dir jemand etwas gestohlen hatte. Wie erlebt man das als Mensch? Es war so eine Erfahrung für mich.]
00:12:42 Znów taka mi się przypomniała pa, nie wiem czy ktoś, ale to mało kto wiedział o tym.
de [DE: Ich erinnere mich noch an etwas. Ich weiß nicht, ob jemand darüber schon erzählt hatte. Kaum jemand hat es gewusst.]
00:12:50 Już pod koniec tej ewakuacji, która 23. kwietnia była, już były wywieszone białe flagi, i chyba za na dzień, czy tego samego dnia, Niemcy uciekli.
de [DE: Kurz vor der Evakuierung am 23. April, wurden weiße Fahnen gehisst. Am gleichen oder am nächsten Tag ergriffen die Deutschen die Flucht.]
00:13:10 Bo to już było słychać strzały armatnie, tu już ten front się zbliżał. I chyba na drugi dzień ten front się nie zbliżył,
de [DE: Wir hörten bereits Artilleriegeschosse, die Front näherte sich. Am zweiten Tag ist die Front doch stehengeblieben.]
00:13:19 gdzieś tam poszedł dalej, Niemcy wrócili, bardzo ważna sprawa na teren obozu, ale jeszcze nie było ewakuacji tego dnia.
de [DE: Sie zog in eine andere Richtung. Die Deutschen kehrten zurück. Es war damals eine sehr wichtige Sache, aber an diesem Tag gab es keine Evakuierung.]
00:13:31 I wyciągnęli nas kilku z tego naszego bloku młodzieżowego, zaprowadzili gdzieś tam, brać łopaty i takie te tragi,
de [DE: Sie holten uns aus der Jugendlichen-Baracke und führten uns irgendwohin. Ich wusste nicht, wohin. Wir mussten Spaten und die Tragen mitnehmen.]
00:13:43 myśmy to nazywali, takie drewniane nosiłki. I zaprowadzili nas słuchaj Pani po lewej stronie takie były działki,
de [DE: Wir nannten sie Holztragen. Sie führten uns nach links, wo kleine Gartenparzellen waren.]
00:13:51 takie taki ogródek, ogród taki duży te, oni tam uprawiali coś tam tego i tak.
de [DE: Dort war ein kleiner Garten, ein großer Garten, wo etwas angebaut wurde.]
00:13:56 To po lewej stronie, gdzie tu jest teraz ten sklepik jest ten mniej więcej. Ja to teraz tak odtwarzam.
de [DE: Es war auf der linken Seite, wo heute dieser kleine Kiosk steht. Ich versuche jetzt, das zu rekonstruieren.]
00:14:01 I kazali nam kopać ziemię. No i znów konsternacja, po co kopać. Ale żeśmy szybko sie uspokoili, bo okazało się,
de [DE: Sie befahlen uns, zu graben. Wieder waren wir verwirrt, was sie mit uns vorhatten. Wir haben uns aber schnell beruhigt, denn es stellte sich heraus,]
00:14:13 że oni tylko płytko kazali kopać, na jeden szpadel na drugi, no dalej dalej. Wykopaliśmy osiem skrzyń drewnianych,
de [DE: dass wir nur ganz flach graben sollten, einen Spaten nach dem anderen. Wir haben acht Holzkisten geborgen.]
00:14:22 takich ja wiem, z metr na półtora, osiem, pamiętam jak dziś, osiem. I jeden z kolegów, to nie ja,
de [DE: Sie waren ungefähr einen halben Meter auf eineinhalb Meter groß. Ich erinnere mich wie heute, es waren acht Kisten. Einer von den Kameraden, das war nicht ich,]
00:14:31 jeden z kolegów podważył wieko tej tej skrzyni, wysunęła się taka zegarka taki łańcuszek, gruby taki pamię.
de [DE: einer hat den Deckel angehoben und es rutschte eine dicke Uhrkette heraus. Ich erinnere mich daran.]
00:14:41 Czyli te wszystkie kosztowności, które do depozytu nam prawda zabierali, no to właśnie w tych skrzyniach.
de [DE: All diese Wertsachen, die wir zur Aufbewahrung abgegeben hatten, waren in diesen Kisten deponiert.]
00:14:50 Oni to kazali tam zanieść do tej do tego murowanego budynku i nasza.. dali nam po kawałku chleba. No i to też ewenement.
de [DE: Sie befahlen uns anschließend, die Kisten in dieses gemauerte Gebäude zu tragen. Danach gaben sie uns jeweils ein Stück Brot. Es war auch unvorstellbar.]
00:15:01 Znów takie wydarzenie, o którym też trzeba powiedzieć, bo to już taka taka dobroć ludzka wyszła.
de [DE: Ich erzähle noch über ein Ereignis, worüber man berichten muss. Auch hier zeigte sich die menschliche Herzlichkeit.]
00:15:10 Ci starsi więźniowie, ja się urodziłem 06-go października. U Niemców nie ma imienin, tylko są tak geburtstag, tak?, imien, urodziny.
de [DE: Ich bin am 6. Oktober geboren. Bei den Deutschen gibt es keinen Namenstag, sondern Geburtstag, ja? ]
00:15:20 Idź powiedz, że masz na szrajbsztubę, że dziś jest twoje geburtstag, dostaniesz miskę zupy.
de [DE: Die älteren Häftlinge sagten mir: "Geh' zur Schreibstube und sag', dass du heute Geburtstag hast. Dann bekommst du eine Schüssel Suppe".]
00:15:27 Ja się tak, nic no trochę no stary jak, ale jak: iść, nie iść? Ale poszedłem. I powiedziałem, swój numer podałem.
de [DE: Ich war untentschlossen, denn ich wusste nicht, ob ich gehen soll oder nicht. Aber ich ging hin und sagte meine Nummer.]
00:15:36 Że to dzisiaj mój geburtstag, i rzeczywiście dostałem litr zupy. No więc też takie prawda.
de [DE: Ich sagte, dass ich heute Geburtstag habe und tatsächlich habe ich einen Liter Suppe bekommen. Es war tatsächlich so.]
00:15:46 IV: A te skrzynki, kto zabrał te skrzynki?
de [DE: IV: Wer hat diese Kisten genommen?]
00:15:47 RD: No Niemcy, a wojskowi to zabrali, myśmy to odnieśli tu do tego tego murowanego gdzieś tam budynku, który dziś stoi tutaj.
de [DE: RD: Die deutschen Soldaten haben die Kisten genommen. Wir haben sie nur in dieses Gebäude, das heute noch steht, hingetragen.]
00:15:56 Tam żeśmy to odnieśli i tam zaprowadzili nas z powrotem na blok no i już dalej co się działo, to ja nie wiem.
de [DE: Wir haben sie weggetragen und gingen dann in unsere Baracke zurück. Was mit den Kisten weiter geschah, weiß ich nicht.]
00:16:03 Ale to tak było. To jest fakt prawdziwy. No i tak się zbliżał ten dzień ewakuacji.
de [DE: Es war aber so. Es ist ein Fakt. Der Tag der Evakuierung kam immer näher.]
00:16:13 IV: Czy może jeszcze króciutko, jakie były stosunki między więźniami, między sobą, jaka była sytuacja, czy była były jakieś oznaki solidarności?
de [DE: IV: Vielleicht könnten Sie noch kurz über die Verhältnisse zwischen den Häftlingen erzählen? Wie war die Situation, gab es Solidarität zwischen den Häftlingen?]
00:16:25 RD: Jeżeli Pani o to pyta, to nie było, znaczy, to była narodowość różnoraka.
de [DE: RD: Wenn Sie das fragen, dann muss ich sagen, dass dort verschiedene Nationalitäten waren.]
00:16:39 Bo tam byli i Słowacy, i Polacy i Węgrzy, I Czechosłowacy, i tam jeszcze a ten Italiano, różni byli.
de [DE: Dort waren Slowaken, Polen, Ungarn und Tschechen, ansonsten noch Italiener. Es gab unterschiedliche Nationalitäten.]
00:16:49 No więc, ja na przykład jak to co ja pamiętam, to się tak przyjaźniłem z tym swoim kolegą, znaczy my się tak razem trzymali.
de [DE: ich erinnere mich, dass ich eine Freundschaft mit meinem Kameraden pflegte. Wir haben immer zusammengehalten.]
00:17:01 Byliśmy przydzieleni razem na ten abteilung 2, i wzajemna jakaś taka pomoc, żeby egzystować.
de [DE: Wir waren beide in der Abteilung 2 und haben versucht, uns gegenseitig zu helfen, um zu überleben.]
00:17:10 Znaczy, no były takie spokojne dni, nie było jakich takich protagonizmów międzynarodowych, nie.
de [DE: Das heißt, es gab ruhige Tage und keine nationalen Feindschaften.]
00:17:22 No były różne takie wydarzenia, ale takie między między jedną a drugą osobą. I taki przykład:
de [DE: Wenn es zu irgendwelchen Auseinandersetzungen kam, dann war es immer zwischenmenschlich, zwischen zwei Personen.]
00:17:30 Ja sobie zorganizowałem taki taką czapkę wełnianą, tutaj tylko odkryte, a przecież w tych drewniakach do tej fabryki się szło,
de [DE: Ich habe mir eine Wollmütze organisiert. Hier war alles offen und wir haben in der Fabrik in Holzclogs gearbeitet.]
00:17:41 to ten śnieg nieraz i dlatego, no to okropne, nie wiem, jak ja to zorganizowałem, miałem.
de [DE: Wir mussten in den Holzschuhen auch durch den Schnee marschieren, es war so schrecklich. Ich besorgte mir eine Mütze.]
00:17:48 Rozmawiał z Ukraińcem, stoimy, czekamy na ten apel. Stoimy między tymi pryczami, leży ten ta moja nakrycie głowy.
de [DE: Ich habe mit einem Ukrainer gesprochen. Wir standen und warteten auf den Appell. Wir standen zwischen den Pritschen, auf der Pritsche lag meine Mütze.]
00:17:59 Ja się nachyliłem, podnoszę się, już nie ma, nie ma, no co pofrunęło? I tak o t tak, kuda? "Ja nie znaju, ja nie znaju".
de [DE: Ich beugte mich und streckte und bemerkte, dass die Mütze weg war. Ist sie weggeflogen? Ich fragte: "Wo ist sie hin?" Und er antwortete: "Ich weiß es nicht, ich weiß es nicht."]
00:18:10 No ponieważ nie mogę powiedzieć, że nie jestem agresywny, jestem, no,
de [DE: Ich kann über mich nicht sagen, dass ich nicht aggressiv bin. Das bin ich schon.]
00:18:19 złapałem go za te klapy jak go tak trąchnąłem o ten ten o tą pryczę, już zdążył schować pod koc, tą moją tą.
de [DE: Ich packte ihn am Kragen und warf ihn gegen die Pritsche. Er schaffte es, sich unter meiner Decke zu verstecken.]
00:18:31 Takie takie były wydarzenia prawda, jakieś ten. Więc z takich tych jakiś większych gremialnych, to nie, nie było.
de [DE: Solche Ereignisse kamen immer wieder vor. Aber es gab keine größeren Konflikte unter den Häftlingen.]
00:18:40 Tam była chęć przeżycia. Tam każdy patrzył, żeby przeżyć. I na przykład znów: ten mój kolega,
de [DE: Wir hatten einen Überlebenswillen, jeder schaute nur, dass er überlebt. Ich nenne hier wieder ein Beispiel meines Kameraden.]
00:18:52 ten Janek Jakubowski miał rodzinę w Kórniku, pod Poznaniem. Bo najdłużej te paczki, te baliczki dostawali Czesi.
de [DE: Mein Freund Janek Jakubowski hatte Familie in Kórnik bei Posen. Am längsten haben die Tschechen Pakete bekommen.]
00:19:01 A ten Janek, ten mój kolega, taki szczupły, taki załamany, no można powiedzieć, że dzięki mnie on żyje,
de [DE: Mein Kamerad Janek war sehr schlank. Er war deprimiert und man kann behaupten, dass er mir sein Leben verdankt.]
00:19:09 mówi, że ma rodzinę w tym Kórniku. Ja się tam jakoś dowiedziałem, że jak się wyśle jakiś tam list,
de [DE: Er erzählte mir, dass er Familie in Kórnik hatte. Ich habe erfahren, dass, wenn man einen Brief schickt, ein Paket bekommen kann.]
00:19:17 napisze się odpowiednie słowa, to niewątpliwe, że ta rodzina przyśle i Niemcy oddawali, oddawali.
de [DE: Wenn man die entsprechenden Sätze schreibt, kann es sein, dass die Familie etwas schickt. Die Deutschen haben es nicht einbehalten, sondern weitergegeben.]
00:19:25 I rzeczywiśce, on mi dał tylko adres tej rodziny, ja tam poszedłem do tych starszych więźniów, którzy znali niemiecki,
de [DE: Er gab mir tatsächlich die Adresse seiner Familie und ich ging zu den älteren Häftlingen, die Deutsch konnten.]
00:19:33 napisaliśmy, po tygodniu jest paczka. Za trzy dni już druga paczka. Więc poruszenie, to kurczaki tam dostał,
de [DE: Wir haben einen Brief aufgesetzt und nach einer Woche kam das Paket an. Drei Tage später kam ein zweites Paket. Wir waren in Aufruhr, es waren auch Hähnchen dabei.]
00:19:44 jakieś ciasta tam, papierosy, no ekstra różne rzeczy. No to jego tam już pozycja urosła, bo tam zaczął trochę częstować,
de [DE: Außerdem waren in den Paketen Plätzchen, Zigaretten und andere guten Sachen. Sein Ansehen im Lager ist gestiegen, denn er hat mit anderen geteilt. ]
00:19:57 no mnie tam też tam coś tam przekazał po troszeczku. Także też taka okoliczność powodowała, że ty stałeś się kimś, bo coś miałeś.
de [DE: Ich bekam ebenfalls etwas. Dieser Umstand bewirkte, dass man respektiert wurde, weil man etwas hatte.]
00:20:09 Inne takie wydarzenia, taki z Krakowa był taki, Roman Kobyra się nazywał. On był na trzecim bloku, też pracowaliśmy na tym abteilung 2.
de [DE: Es gab auch einen anderen Fall von einem Mann aus Krakau, Roman Kobyra. Er war in der Baracke 3 und wir arbeiteten zusammen in der Abteilung 2.]
00:20:20 Ale on siedział już kilka lat tutaj w tym obozie. I oni mieli swoje jakieś układy, to często, gęsto miał kartofle surowe.
de [DE: Er war allerdings mehrere Jahre im Lager inhaftiert. Er hatte gute Kontakte und deshalb hatte er auch häufig rohe Kartoffeln.]
00:20:31 No to jak wracaliśmy z tej pracy, to mnie kazał przychodzić po rozdaniu tych naszych prawda kolacji do siebie.
de [DE: Als wir von der Arbeit zurückkamen, nach der Ausgabe der Essensrationen musste ich zu ihm gehen.]
00:20:38 Ja obierałem te kartofle, taki nożyk mi dał, zrobił taką tarkę, wiesz z czego, tarło się te kartofle i smażyło się wiecie na czym?
de [DE: Mit einem kleinen Messer schälte ich die Kartoffeln, danach rieb ich sie auf einer von ihm gemachten Reibe. Wissen Sie, worauf wir sie brieten?]
00:20:52 Na smarze, biały smar do samolotów. To tak wygląda jak smalec. Ja mówię ten, Roman, co to jest?
de [DE: Es war ein weißes Schmierfett für Flugzeuge. Es sah aus, wie ein echtes Schmalzfett. Ich fragte ihn: "Roman, was ist das"?]
00:21:00 Smaż, to jest smalec, a to myśmy był smar do samolotów. Ale słuchajcie, jaki ten głód.
de [DE: Er sagte, es ist Schmalzfett, ich sollte auf dem braten. Es war ein Schmierfett für Flugzeuge. Wir hatten immer großen Hunger.]
00:21:06 A na te obierki to Rosjanie czekali, ci inni więźniowie, żeby im przekaza, oni się bili o to nawet, który żeby dostał te obierki.
de [DE: Die anderen Häftlinge, die Russen, warteten auf Kartoffelschalen. Sie haben sich sogar wegen ihnen geschlagen, jeder wollte die Schalen haben.]
00:21:16 Więc znów taki fragment jakiegoś prawda jakiegoś takiego momentu życiowego. No nie wiem co tam jeszcze.
de [DE: Es ist wieder ein Beispiel für einen einschneidenden Moment. Ich weiß nicht, was ich noch erzählen soll.]
00:21:25 IV: Czy o higienie na przykład w obozie?
de [DE: IV: Vielleicht erzählen Sie über die hygienischen Verhältnisse im Lager.]
00:21:29 RD: No więc tak jak powiedziałem, to ta higiena. To nie wszyscy, to mało kto. Ja rzeczywiście dbałem o tą higienę.
de [DE: RD: Ich habe schon gesagt, was die Hygiene betrifft. Nicht alle, nur wenige haben sich um die Hygiene gekümmert. Ich habe mich um Hygiene bemüht.]
00:21:39 Bo myśmy nie mieli ręczników, nic. Ja codziennie myłem się zimną wodą, tak to to uważałem jako taka też, pomagało mi być
de [DE: Wir hatten keine Handtücher, gar nichts. Jeden Tag wusch ich mich mit kaltem Wasser. Ich glaube, es half mir, zu überleben.]
00:21:52 takim w miarę takim prężnym, no była ta ubikacja, no. No wszy, ta odwszalnia.
de [DE: Es half mir, tüchtig zu bleiben. Es gab eine Toilette, die Entlausung, Läuse.]
00:21:59 O higienie to nie ma, te łóżka to były prycze przecież, myśmy w dwóch spali na tej pryczy. Siano jakieś takie położone, coś tam.
de [DE: Von Hygiene konnte keine Rede sein. Wir hatten Pritschen, auf denen wir zu zweit geschlafen haben. Auf den Pritschen war so etwas wie Heu.]
00:22:08 Jakieś przykrycia taki siennik i koce dwa. I to cała była higiena, poduszka to były pasiaki i buty, no to była, to była higiena.
de [DE: Es gab eine Unterlage aus Stroh und zwei Decken zum Zudecken. Das war die ganze Hygiene. Als Kopfkissen dienten die Kleidung und die Schuhe. Das war die ganze Hygiene.]
00:22:21 IV: Ma Pan komórkę ze sobą?
de [DE: IV: Haben Sie ein Handy dabei?]
00:22:33 RD: Mam. Co?
de [DE: RD: Ja. Warum?]
00:22:37 IV: Wyłączyć ją trzeba.
de [DE: IV: Bitte, schalten Sie es ab.]
00:22:39 RD: No więc jeżeli chodzi o tą hierarchię Pani pyta. No na tyle co ja tam miałem jakieś rozeznanie, to dla mnie to co to był.
de [DE: RD: Wenn Sie mich nach der Hierarchie fragen, dann hatte ich etwas Ahnung davon. Ich wusste, wer was war.]
00:22:47 Blokowy to był pierwsza osoba była na bloku, druga osoba to był szrajber, to był Czech zresztą, to był szrajber.
de [DE: In der Baracke war der Blockälteste die erste Person überhaupt, die zweite war der Schreiber. Der Schreiber war ein Tscheche.]
00:22:58 Więc trzecia grupa, już taka większa, to byli ci tak zwani cymerdinści, którzy nie chodzili nigdzie pracować, oni zostawali na terenie bloku.
de [DE: Die dritte größere Gruppe waren die sogenannten Zimmerdienstler, die nicht gearbeitet haben. Sie blieben immer im Lager.]
00:23:09 No tam trochę sprzątali, trochę tam inne jakieś porządki robili, byli tam do rozdawania tego wieczorem jedzenia.
de [DE: Sie haben in der Baracke aufgeräumt, Ordnung gemacht und abends teilten sie das Essen aus.]
00:23:16 To ta hierarchia była taka trzy: blokowi, szrajber, i ci cymerdinści. A reszta, no to Heftlinge, więźniowie tacy. Także innej hierarchii to ja.
de [DE: Die Hierarchie war dreistufig: die Blockältesten, die Schreiber und die Zimmerdienstler. Die übrigen waren gewöhnliche Häftlinge. Eine andere Hierarchie kenne ich nicht.]
00:23:29 Nie było też jakiejś takiej przemocy, że ktoś tam jakaś grupa była siln.. Tego nie dawało się jakoś odczuć.
de [DE: Es gab keine Gewalt, dass eine Gruppe stärker war als eine andere. Wir konnten so etwas nicht beobachten.]
00:23:38 No i ja miałem ten wypadek z tym z tym chlebem, z tym, strasznym pobiciem, no to jest. No to mi się jakoś przydarzyło.
de [DE: Ich erlebte diesen Fall mit dem Brot, als ich danach brutal zusammengeschlagen wurde. Das habe ich erlebt.]
00:23:49 Więc to na ten temat więcej nie bardzo mogę powiedzieć. Mogę tylko dalej zacząć, że no zbliżał się ten kwiecień i ta ewakuacja.
de [DE: Zu diesem Thema kann ich nicht viel berichten. Ich kann darüber erzählen, wie es April wurde und die Evakuierung begann.]
00:24:02 No więc ponieważ ten blok był tu najbliżej tego wyjścia, to ten nasz blok młodzieżowy w pierwszej grupie ewakuowali.
de [DE: Da unsere Baracke unmittelbar am Ausgang stand, wurde unser Jugendlichenblock als erster evakuiert.]
00:24:12 No to pamiętam, że w tym wyjściu, to tak dali nam po pajdce chleba, po kawałeczku margaryny, i w przejściu leżała sterta duża zboża.
de [DE: Ich erinnere mich, wie wir beim Ausgang ein Stück Brot und ein Stück Margarine bekommen haben. Im Durchgang lag ein Haufen mit Getreide.]
00:24:27 I kto idąc ile tam mógł złapać w czapkę, w tą miskę tego zboża, kto chciał, no to to był nasz taki ekwipunek na ten marsz.
de [DE: Beim Vorbeigehen durfte sich jeder, so viel er konnte, in einer Mütze oder sonst wo, davon mitnehmen. Es war unsere ganze Verpflegung für den Marsch. ]
00:24:43 Wychodząc myśmy nie wiedzieli w obstawie tej wojskowej, prawda, co jeszcze tylko mogę powiedzieć,
de [DE: Ich kann nur noch sagen, dass wir noch nicht gewusst haben, dass in dieser Eskorte...]
00:24:50 że w tej obstawie wojskowej byli byli więźniowie w mundurach wojskowych. Iluś było, bo ja ich rozpoznawałem przecież.
de [DE: In dieser Eskorte waren Häftlinge in Soldatenuniformen. Es waren viele und ich habe sie von früher erkannt.]
00:25:00 IV: Jakiej narodowości byli?
de [DE: IV: Welcher Nationalität waren sie?]
00:25:01 RD: Niemców, Niemcy, narodowość niemiecka. A oni jakoś wybrani, wyselekcjonowani, oni też nas prowadzili. Też nas prowadzili, też taki.
de [DE: RD: Es waren Deutsche, Deutsche. Sie waren für diesen Zweck ausgesucht und haben uns bewacht. Sie haben uns geführt und bewacht.]
00:25:14 Jak to było 20-go kwietnia, no szliśmy cały dzień, noclegi wszystkie do Dachau, szliśmy siedem dni, bo wyszliśmy 20-go, a doszliśmy 27-go kwietnia.
de [DE: Es war der 20. April, wir marschierten den ganzen Tag. Wir marschierten sieben Tage bis nach Dachau, wir gingen am 20. los und kamen am 27. April an.]
00:25:36 Spaliśmy na ziemi, mokrej. Pierwsza noc to znów tragedia, bo człowiek całą noc przecież tą, przecież ponad 30 kilometrów się szło,
de [DE: Wir haben auf dem kalten und nassen Boden geschlafen. Die erste Nacht war ein Albtraum. Wir gingen mehr als 30 Kilometer.]
00:25:49 Bo to jest ponad 200 kilometrów, niecałe 250 kilometrów, z tego co dzisiaj wiem. To myśmy trzydzieści parę kilometrów dziennie.
de [DE: Es waren mehr als 200 Kilometer, knapp 250 Kilometer, soweit ich heute weiß. Wir machten über 30 Kilometer am Tag.]
00:25:56 Jak się padło na tą ziemię, to się usypiało ze zmęczenia. A rano biało. Taki szron, bo to przymrozki takie jeszcze były tutaj na tym terenie.
de [DE: Wenn wir zu Boden fielen, schliefen wir vor Erschöpfung sofort ein. Am Morgen war alles weiß. In dieser Region gab es zu dieser Zeit noch Bodenfrost.]
00:26:11 Trzeba było wstawać, "raus raus" i znów na drogę, i do przodu. No to droga była też dla mnie, ja ją sobie nazwałem.
de [DE: Wir mussten aufstehen und "raus, raus", und weitermarschieren. Für diesen Weg hatte ich einen speziellen Namen.]
00:26:26 Ogólnie mówili, że to był marsz śmierci, bo prawdopodobnie połowa nie doszła. Na czym to polegało?
de [DE: Im Allgemeinen sprach man von einem Todesmarsch, weil vermutlich die Hälfte nicht angekommen ist. Wie hat es funktioniert?]
00:26:35 Nie miałeś siły, przewracałeś się, podchodził, strzelał, i dalej iść. Sceny były najróżniejsze w tej w tej w tej drodze.
de [DE: Wenn du keine Kräfte mehr hattest, bist du umgefallen, der Bewacher kam dazu, schoss und die Kolonne ging weiter. Auf diesem Weg erlebte ich verschiedenste Szenen.]
00:26:46 Ja jeszcze miałem ten kłopot z tym kolegą, bo taki był załamany ten Janek, i ja go na siłę, ile mogłem, to go jakoś tam podtrzymywałem,
de [DE: Ich hatte noch Probleme mit meinem Freund Janek, der völlig niedergeschlagen war. Ich habe ihn mit letzter Kraft, so viel ich konnte, unterstützt.]
00:26:55 i fizycznie i psychicznie na duchu, żeby jakoś przeszedł.
de [DE: Ich unterstützte ihn sowohl körperlich als auch psychsich, damit er überlebt.]
00:27:00 Widziałem taką, która mnie utkwiła do dziś. Ja to widzę. Jeden z takich tych ss-manów był taki młody, tam ze dwadzieścia parę lat, trzydzieści lat, tak mniej więcej.
de [DE: Ich hatte eine Szene miterlebt. Ich erinnere mich wie heute daran. Es gab einen jungen SS-Mann, vielleicht war er etwas über 20, vielleicht 30 Jahre alt.]
00:27:17 Miał mały pistolet, nie miał karabinu, bo to był oficer. I młody Czech klęczał w rowie, pamiętam po lewej stronie, i tak te ręce i woła "maminka, maminka".
de [DE: Er hatte kein Maschinengewehr, nur eine kleine Pistole, weil er ein Offizier war. Ein junger Tscheche kauerte links im Straßengraben und hielt die Hände nach oben und rief: "Maminka, Maminka."]
00:27:29 To i teraz Niemiec podszedł i strzelił dwa razy w głowę. I ta widzę jak krew mu poszła tak {zeigt} od głowy. To jest coś niesamowitego. Przewrócił się i skonał.
de [DE: Der Deutsche kam auf ihn zu und schoss ihm zweimal in den Kopf. Das Blut spritzte aus dem Kopf {zeigt}. Es war ein schrecklicher Anblick. Der Tscheche fiel um und starb.]
00:27:47 No to była taka jedna z najstraszniejszych scen, którą prawda widziałem. Oni tam jeszcze nam dali chyba raz kawałek chleba, raz dali trzy kartofle takie gotowane w mundurach.
de [DE: Es war eine der schrecklichsten Szenen, die ich erlebt habe. Wir haben vielleicht noch einmal ein Stück Brot bekommen, einmal gab es drei Pellkartoffeln.]
00:28:03 No i w dzień wejścia do Dachau i to wtedy tam się.. Ja nie wiedziałem, że to Dachau, że to już do tego Dachau, ten obóz.
de [DE: Dann kam der Tag, an dem wir Dachau erreicht haben. Ich wusste nicht, dass es Dachau ist, dass wir im Lager ankamen.]
00:28:15 I dali nam po bochenku chleba. I znów chciałem przytoczyć tą ludzką dobroć. No to była dla mnie wiesz, to była jedna z największych tragedii mojego życia, ta droga krzyżowa.
de [DE: An diesem Tag bekam jeder von uns ein Laib Brot. An dieser Stelle möchte ich wieder die menschliche Herzlichkeit betonen. Es war für mich eine der größten Tragödien im Leben, dieser Kreuzweg.]
00:28:34 Ale co się okazało. W jednym miasteczku, bo wyjść z szeregu, to od razu strzelał. No ponieważ jak ja powiedziałem, zawsze byłem jakiś jakiś prężny, zdecydowany.
de [DE: Es passierte etwas Unerwartetes. Wir kamen in eine Ortschaft. Man durfte die Reihen nicht verlassen, weil sofort geschossen wurde. Ich war aber immer entschlossen.]
00:28:50 Kobieta stoi przy budynku blisko, to wąskie uliczki, trzyma talerz, to takie nasze jakby naleśniki, takie bliny i chce to dać, ale się boi.
de [DE: An einem Gebäude, ganz nah, stand eine Frau und hielt einen Teller mit Pfannkuchen darauf. Sie wollte es verteilen, hatte aber Angst.]
00:29:00 Ja się rozejrzałem do przodu do tyłu, czy któryś z tych ss-manów nie widzi, wyskoczyłem, złapałem te naleśniki i z powrotem do do szeregu.
de [DE: Ich habe mich nach hinten und nach vorne umgeschaut, ob die SS-Männer es beobachten, sprang aus der Reihe, griff nach dem Pfannkuchen und sprang wieder in die Reihe zurück.]
00:29:12 Teraz śmieję się, ale to świadczy, że kobieta miała serce, widziała to nasze, naszą tragedię tego marszu tych.
de [DE: Ich kann jetzt vielleicht darüber lachen, aber es bedeutete, dass die Frau ein Herz hatte und die Tragödie unseres Marsches beobachtete.]
00:29:22 Bo przecież też wyglądaliśmy niezachęcająco, prawda? To jeden przypadek.
de [DE: Wir haben doch nicht besonders gut ausgesehen, nicht wahr? Es war solch ein Ereignis.]
00:29:28 Drugi przypadek, na drugi dzień czy za dwa dni, już tam nie pamiętam, stał taki młody chłopiec, ja wiem, siedem lat, osiem lat i trzymał jajko.
de [DE: Zwei Tage später ereignete sich wieder ein Vorfall. Es stand ein kleiner Junge, vielleicht war er sieben oder acht Jahre alt und hielt ein Ei in der Hand.]
00:29:38 I znów, widziałem, że chce dać. Ale znów się bał. Ja się znów rozejrzałem, wyskoczyłem z tego szeregu, i złapałem to jajko, surowe to jajko było.
de [DE: Ich habe gesehen, dass er dieses Ei geben möchte, aber Angst hatte. Ich schaute mich wieder um, sprang aus der Reihe und griff nach dem Ei. Das Ei war noch roh.]
00:29:53 No to z Jankiem żeśmy tak sobie roz tego, to też taka. Ale to już świadczy. Bo ja też starałem bo ja też starałem się wyłupić w tej całej tej tragedii jakieś takie dobre czyny ludzkie.
de [DE: Ich habe es mit Janek geteilt. Ich habe versucht, in der Tragödie gute menschliche Züge zu erkennen und hervorzuheben.]
00:30:05 Następny przypadek z tego marszu. Niemcy część tych swoich plecaków, mieli taką taka fura, wóz taki i więźniowie to ciągnęli.
de [DE: Es gab einen weiteren Fall auf dem Todesmarsch. Die Deutschen hatten einen Wagen, den die Häftlinge zogen. Ein Teil ihrer Rucksäcke war auf dem Wagen.]
00:30:21 A niektórzy dawali tym więźniom, żeby im nieśli te plecaki. Ja tak przypatrzyłem, i później dostawali za to wieczorem chleb.
de [DE: Manche haben den Häftlingen ihre Rucksäcke zum Tragen gegeben. Ich habe beobachtet, wie sie abends dafür ein Stück Brot bekamen.]
00:30:31 No to ja mówię, to ja spróbuję, odważny. No spróbowałem, ale później już my dalej szli. Ten plecak zaczął mnie do tyłu ciągnąć, ja nie dojdę, mówię i padnę z tym plecakiem.
de [DE: Ich habe mir gedacht, weil ich mutig war, ich versuche es auch. Ich habe einen Rucksack genommen, aber ich merkte, dass er mich nach hinten zieht. Ich hatte Angst, mit dem Rucksack umzufallen.]
00:30:46 I podszedłem do tego wojskowego, to taki starszy był mężczyzna, ja mówię, że ja nie dam rady.
de [DE: Ich ging zu diesem Soldaten, er war ein älterer Mann und sagte ihm, dass ich es nicht schaffe.]
00:30:55 Zaczął się śmiać, zatrzymał jakiegoś starszego więźnia, kazał mu wziąć ten plecak a mnie dał taką swoją małą taką torbę. Tak dosłownie.
de [DE: Er fing an zu lachen und rief einen älteren Häftling zu sich und befahl ihm, den Rucksack abzunehmen. Ich habe eine kleine Umhängetasche bekommen. Tatsächlich.]
00:31:07 Do końca dnia ją niosłem. Pamiętam, jak dziś, dał mi kawałek chleba i słoniny. Czyli znów, to zdawało się, że on strzelał, nie.
de [DE: Ich habe sie bis zum Schluss getragen. Ich erinnere mich bis heute an das Stück Brot und den Speck. Man könnte meinen, dass er schießt, hat es aber nicht getan.]
00:31:18 On mi dawał chleba kawałek i słoniny. Czyli świadczy, nie wszystko jest takie w ludziach straszne, tacy nie straszni są ludzie.
de [DE: Er gab mir Brot mit Speck. Das heißt, dass nicht alles im Menschen so schlimm ist, dass es auch andere Menschen gibt.]
00:31:28 Są wyjątki, którzy potrafią jakoś zrozumieć tą rzeczywistość, to taka taka dla mnie no zjawisko budujące.
de [DE: Es gab Menschen, die Ausnahmen waren, die diese Wirklichkeit verstehen konnten. Dieser Gedanke hat mich aufgebaut.]
00:31:38 No doszliśmy do tego Dachau po dwóch dniach, a. Te obozy już wtedy, te obozy te baraki były już wtedy napełnione.
de [DE: Nach zwei Tagen kamen wir in Dachau an. Dieses Lager und diese Baracken waren bereits überfüllt.]
00:31:53 To myśmy z tym Jankiem to pod na podłodze ale pod pryczą żeśmy się jakoś tak do połowy wsunęli, żeby no na czymś się położyć, żeby nie jeden na drugim.
de [DE: Janek und ich haben uns in der Baracke unter die Pritschen bis zur Hälfte gelegt, damit wir einen Platz zum Liegen hatten.]
00:32:04 Tak było strasznie. I z tego co ja słyszałem, to podobno był rozkaz zlikwidowania, rozstrzelenia całego tego obozu.
de [DE: Es war so schrecklich. Angeblich gab es einen Befehl, das ganze Lager zu erschießen.]
00:32:17 I jakieś tam kompania taka dowiedziała się o tym. Bo te komanda były na zewnątrz i oni nieplanowanie zajęli ten 29-go kwietnia ten obóz,
de [DE: Eine Kompanie hat es erfahren. Es gab Außenkommandos und die Einnahme des Lagers am 29. April war nicht geplant.]
00:32:29 bo to miało być w jakimś tam dalszym terminie. No to wyzwolili nas.
de [DE: Es war für einen späteren Zeitpunkt geplant. Wir wurden befreit.]
00:32:37 Wieczorem jeszcze każdemu dali pamiętam po bochenku chleba i po puszce konserw. To była tragedia, dla nas tragedia.
de [DE: Am Abend hat jeder von uns ein Laib Brot und eine Konservendose bekommen. Es war für uns eine unermessliche Tragödie.]
00:32:48 Wszyscy się na to rzuciliśmy, bo po tym głodzie, po tym wszystkim. No to rozwolnienie no to na tym bloku, to była tragedia, co tam się działo, to była jedna wielka ubikacja.
de [DE: Wir alle sind darauf gestürzt, nachdem wir so lange an Hunger litten. Plötzlich bekamen viele einen Druchfall. Es war schrecklich, was da los war. Es war eine einzige große Toilette.]
00:33:00 I zgony. Padali ludzie. Jeszcze jak tam zaraz za dwa dni, to taki był nasyp, już nie nie żywe takie rozebrane trupy na kupę kładli na tym placu apelowym pośrodku.
de [DE: Es gab massenweise Sterbefälle, die Menschen starben. Nach zwei Tagen wurden die noch gekleideten Leichen auf einen Haufen auf dem Appellplatz aufgeschichtet.]
00:33:21 Więc bardzo dużo jeszcze po tym wyzwoleniu umarło właśnie z powodu...
de [DE: Sehr viele Menschen starben nach der Befreiung gerade aus diesem Grund.]

Napisy dla "AGFl_AV.22.0783.mp4"

00:00:00 To jest tak jak zaznaczyłem, że dostaliśmy te ten te bochenki chleba, te konserwy, no to zdziesiątkowała ludzi bardzo śmiertelność, nastąpiła.
de [DE: Ich habe bereits betont, dass wir dieses Brot und die Konservendosen bekommen haben, wodurch viele Menschen gestorben sind.]
00:00:14 Bardzo ratowali księża, chodzili po tych wszystkich blokach, pamiętam węgiel roznosili i taki rodzaj prawda lekarstwa, no to takie.
de [DE: Die Priester haben sich sehr für die Rettung der Kranken engagiert. Ich erinnere mich an die Kohle, die sie wie Medizin verteilt haben.]
00:00:25 Na drugi dzień zaraz przyjechała ekipa sanitarna, i było zastrzyki przeciw tyfusowi. Ponieważ po tych zastrzykach chyba jeszcze dwa dni byłem jeszcze przytomny.
de [DE: Am zweiten Tag ist bereits eine sanitäre Einheit eingetroffen, die Spritzen gegen Typhus verordnete. Nach dieser Spritze war ich noch zwei Tage lang bei Bewußtsein.]
00:00:42 I za dwa dni tyfus, straciłem przytomność i nie wiem jak to było, bo na tym bloku i znalazłem się już w szpitalu tam w Dachau, na tym tak zwanym rewirze.
de [DE: Nach zwei Tagen erkrankte ich an Typhus und wurde ohnmächtig. Ich kann nicht mehr sagen, aber plötzlich fand ich mich im Krankenhaus, auf dem sogenannten Revier in Dachau wieder.]
00:00:56 To był tyfus tyfus plam brzuszny plamisty, no tak tyfus no, nie pamiętam, no tyfus. No mówię, staciłem przytomność i koniec.
de [DE: Es war Flecktyphus, es war auf jeden Fall Typhus. Ich habe das Bewußtsein verloren und es war das Ende.]
00:01:06 Więc tam leżałem na tym rewirze chyba ze dwa tygodnie. No wyleczyli mnie, i któregoś tam dnia kazali już mi się rozebrać.
de [DE: Im Revier verbrachte ich etwa zwei Wochen. Sie haben mich geheilt und eines Tages musste ich mich nackt ausziehen.]
00:01:24 Przed tym rewirem, przed tym szpitalem stała taka taki samochód z prysznicami z tymi takimi no natryski, taka łaźnia polowa.
de [DE: Vor dem Revier, vor diesem Krankenhaus stand ein großes Fahrzeug mit Duschen, es war eine Art Felddusche.]
00:01:36 No i tam kazali wejść, wymyć się i dostawaliśmy bieliznę wojskową. Ja na tym na zdjęciu to mam.
de [DE: Wir mussten da reingehen und uns waschen. Danach haben wir Soldatenunterwäsche bekommen. Ich habe ein Foto mit dieser Kleidung.]
00:01:49 Dostałem taki mundur i spodnie wojskowe takie bryczesy, buty z cholewami takie filcowe. Samochód podjechał, to pamiętam.. (???)
de [DE: Ich habe eine Uniform, eine Hose und Filzschuhe bekommen. Ich kann mich erinnern, wie Fahrzeuge angefahren kamen.]
00:02:03 No i kazali nam wchodzić do tych samochodów, tego samochodu i jechaliśmy dojechaliśmy pod Monachium, taka miejscowość Freimann.
de [DE: Wir mussten in die Fahrzeuge einsteigen und fuhren weiter nach Freimann, eine Ortschaft bei München.]
00:02:18 Tam były takie bardzo duże koszary wojskowe. I tam Amerykanie stworzyli polski obóz. Tam stworzyli polski obóz. Dużo nas tam było.
de [DE: Dort befand sich eine sehr große Kaserne, in der die Amerikaner ein polnisches Lager errichteten. Dort machten sie ein polnisches Lager. Es waren viele Menschen dort.]
00:02:33 Ja tam przebywałem do do sierpnia, tam któregoś nie pamiętam, dwunasty, trzynasty. Pierwszy transport do Polski i od razu się zapisałem.
de [DE: Ich blieb dort bis August, vielleicht bis zum 12. oder dem 13. August, ich kann mich nicht so genau erinnern. Ich meldete mich gleich für den ersten Transport nach Polen.]
00:02:46 Jeżeli chodzi o ten pobyt w tym Freimannie. No nie nie byliśmy tam jedzeniowo rozpieszczani przez Amerykanów. Myśmy ciągle byli głodni. Co żeśmy robili?
de [DE: Während des Aufenthaltes in Freimann wurden wir ernährungsmäßig von den Amerikanern nicht besonders verwöhnt. Wir hatten ständig Hunger. Was sollten wir da machen?]
00:03:03 IV: Amerykanie prowadzili ten obóz?
de [DE: IV: Haben die Amerikaner dieses Lager geführt?]
00:03:05 RD: Tak, to było to wojsko prowadziło.
de [DE: RD: Ja, es war das Militär, das dieses Lager führte.]
00:03:07 IV: To tylko dla Polaków było?
de [DE: IV: War es nur für die Polen?]
00:03:08 RD: Tak, tylko dla Polaków, tylko dla tych polskich. Z tym że tam był, tam byli księża, tam byli cywilny prawda zarząd jakiś. No tam byliśmy trochę ci młodzi szkoleni.
de [DE: RD: Ja, es war nur für die Polen. Ich muss aber auch betoten, dass dort auch Priester und die zivile Verwaltung war. Wir junge Männer wurden dort etwas geschult.]
00:03:18 Ja tam byłem bierzmowany przez biskupa Gawlinę. A biskup Gawlina to był biskup polowy wojska polskiego na zachodzie.
de [DE: Dort erlebte ich meine Firmung durch Bischof Gawlina, der ein Militärbischof der polnischen Armee im Westen war.]
00:03:29 IV: Ile mniej więcej was było w tym obozie?
de [DE: IV: Wie viele Menschen gab es in diesem Lager?]
00:03:30 RD: No parę tysięcy.
de [DE: RD: Es waren einige Tausend.]
00:03:33 IV: Parę tysięcy.
de [DE: IV: Einige Tausend.]
00:03:33 RD: To było ogromny taki trójko sześciopiętrowe, z szóstego piętra to były góry te Alpy tam było widać ośnieżone, potężny, tam było parę tysięcy ludzi.
de [DE: RD: Es war ein großes, sechsstöckiges Gebäude, von dem man die verschneiten Alpen sehen konnte. Es war sehr groß und dort wohnten Tausende Menschen.]
00:03:44 No więc taka opieka od strony takiej patriotycznej pamiętam, 1-go sierpnia, w rocznicę powstania była taka ognisko, były występy, także to tak.
de [DE: Wir wurden patriotisch betreut. Ich kann mich erinnern, wie am 01. August, zum ersten Jahrestag des Warschauer Aufstandes, ein Lagerfeuer veranstaltet wurde.]
00:03:58 Tylko że głodni byliśmy. To chodziliśmy, kartofle żeśmy wykopywali.
de [DE: Wir hatten allerdings großen Hunger und gruben die Kartoffeln auf dem Feld aus.]
00:04:04 IV: Czy były jakieś gazety jakieś pismo?
de [DE: IV: Gab es Zeitungen oder Ähnliches?]
00:04:06 RD: Nie, nic nie było.
de [DE: RD: Nein, wir hatten nichts.]
00:04:06 IV: Nie było żadnych.
de [DE: IV: Es gab nichts.]
00:04:08 RD: Tylko takie było ustne doszkalanie, takie poczytanki, czytanki, jakieś występy prawda muzyczne.
de [DE: RD: Es war nur eine persönliche Betreuung, Schulung. Wir hatten einen Lesekreis und es gab musikalische Auftritte.]
00:04:17 IV: Co robiło się w ciągu dnia w tym obozie?
de [DE: IV: Was war die alltägliche Beschäftigung im Lager?]
00:04:20 RD: Czekało się od śniadania do obiadu, od obiadu do kolacji. Ale w międzyczasie tak jak powiedziałem,
de [DE: RD: Wir warteten vom Frühstück auf's Mittagessen und vom Mittagessen auf's Abendessen. In der Zwischenzeit hatten wir eben diese Beschäftigung.]
00:04:26 przeważnie ci młodzi byliśmy absorbowani prawda do różnych takich sekcji, gdzie nas tam trochę szkolono, uczono, no że to już koniec wojny.
de [DE: Wir junge Menschen wurden in unterschiedlichen Gruppen geschult und aufgeklärt. Man klärte uns auf, dass der Krieg zu Ende ist.]
00:04:41 No też była taka wielka propaganda: nie wracać do Polski, bo wywożą na białe niedźwiedzie, Rosjanie.
de [DE: Es gab aber auch eine gewaltige Propaganda, nicht nach Polen zurückzukehren. Es wurde gewarnt, dass die Russen ins Unbekannte deportieren.]
00:04:54 IV: Kto tak mówił?
de [DE: IV. Wer hat das erzählt?]
00:04:55 RD: Taka propa, byli tacy ludzie, tam nie wiem, kto oni byli, to nie ja to mówiłem, tylko do mnie ktoś mówił. A kto to był, nie umiem Pani...
de [DE: RD. Es war eine Propaganda, es waren gewisse Menschen, die das erzählten, aber ich weiß nicht, wer sie waren. Jemand hat das verbreitet.]
00:05:06 To taka no propa: nie jechać do do Polski. No ja miałem nawet taką propozycję, jak ten mój dzień wyglądał w tym Freimannie.
de [DE: Es war eine Warnung, nicht nach Polen zurückzukehren. Ich habe ein Angebot bekommen. Ich erzähle, was ich in Freimann gemacht habe.]
00:05:18 Tam było to wojsko, oni mieli obóz tam taki. Jako głodny to tam trochę się wypuszczało w te w te szeregi wojskowe.
de [DE: Dort gab es Militär und es unterhielt ein Lager. Als ich Hunger hatte, schlich ich mich unter die Soldatenreihen.]
00:05:27 Ponieważ te szkolenia przechodziłem przed powstaniem, no tam się trochę znałem na tym, to im się jakoś tak spodobałem.
de [DE: Da ich bereits vor dem Aufstand militärisch geschult wurde, kannte ich mich in diesen Sachen aus und sie fanden Gefallen an mir.]
00:05:35 To tak jeść dostałem od nich trochę, i chcieli mnie zrobić dzieckiem pułku tego swojego i wywieźć do Ameryki. Taką miałem propozycję. Ja wracam do Polski, do domu.
de [DE: Ich bekam von ihnen etwas zum Essen und sie wollten mich zu ihrem Bataillon-Kind machen und nach Amerika mitnehmen. Ich erhielt dieses Angebot, aber entschied mich, nach Polen zurückzugehen.]
00:05:49 IV: Dlaczego Pan odrzucił taką ofertę?
de [DE: IV: Warum haben Sie das Angebot abgelehnt?]
00:05:50 RD: Dlatego że, ja, tak jak powiedziałem na początku, miałem siedem lat, jak ojciec umarł. I życie mnie, życie nauczyło mnie myśleć, a miałem życie niełatwe.
de [DE: RD: Ich habe bereits am Anfang erwähnt, dass ich sieben Jahre alt war, als mein Vater starb. Das Leben hat mir beigebracht, zu denken. Ich hatte kein leichtes Leben.]
00:06:10 I starałem się realnie patrzeć na ten. Nie znam języka, nie znam nic, wracać do domu. Była też ta nutka jakaś taka patriotyczna,
de [DE: Ich habe versucht, realistisch die Lage einzuschätzen. Ich konnte die Sprache nicht, gar nichts. Ich musste nach Hause zurückkehren, wobei eine patriotische Note auch eine wichtige Rolle spielte.]
00:06:24 którą miałem zaszczepioną w czasie, szczególnie no jeżeli chodzi o te Szare Szeregi.
de [DE: Den Patriotismus sog ich mit auf, als ich in den Szare Szeregi tätig war.]
00:06:31 Ale wcześniej, ja wam chyba tego nie mówiłem, z nauką były wielkie ograniczenia, w szkołach uczyli tylko, co Niemcy pozwalali.
de [DE: Ich habe vorher nicht erzählt, dass es bei der Schulbildung große Einschränkungen gab und man durfte nur das lernen, was die Deutschen erlaubten.]
00:06:46 Była taka akcja, komplety się to nazywało. W prywatnych domach uczyliśmy się przede wszystkm tej polskiej historii i polskiego.
de [DE: Es gab eine Aktion, die "geheimes Lernen" hieß. In Privathäusern lernten wir in erster Linie polnische Geschichte und polnische Literatur.]
00:06:56 Ale przede wszystkim, pamiętam czytaliśmy "Trylogię", jaka to była przecież, "Krzyżaków". To dla nas to była bomba historyczna.
de [DE: Ich kann mich erinnern, dass wir "Trilogie", "Die Kreuzritter" gelesen haben. Es war für uns eine historische Bombe.]
00:07:10 Ja nasiąknięty jakoś tym patriotyzmem i tym tą polskością, nie widziałem siebie w Ameryce. I dlatego dwóch takich starszych chłopaków z Warszawy pojechało.
de [DE: Ich war vom Patriotismus und vom Polentum durchdrungen und ich sah mich nicht in Amerika. Zwei ältere Jungen aus Warschau sind tatsächlich nach Amerika mitgekommen.]
00:07:26 O nich się dowiedziałem po powrocie. Więc ja miałem taką myśl, że nie. Tylko do domu.
de [DE: Ich habe über sie erst nach der Rückkehr erfahren. Ich hatte nur noch den Gedanken, nach Hause zurückzugehen.]
00:07:35 IV: Jak długo był Pan w tym obozie?
de [DE: IV: Wie lange waren Sie in diesem Lager?]
00:07:37 RD: w którym?
de [DE: RD: In welchem?]
00:07:38 IV: We Freimannie.
de [DE: IV: In Freimann.]
00:07:39 RD: No od maja do sierpnia, od maja do sierpnia.
de [DE: RD: Ich war dort von Mai bis August, von Mai bis August.]
00:07:43 IV: Czy jakaś szkoła była tam zorganizowana?
de [DE: IV: War dort eine Schule eingerichtet?]
00:07:47 RD: Nie, szkoły szkoły to żadnej, ale były kursy takie pogadanki, takie spotkania te historyczne, patriotyczne. Tak jak powiedziałem na 1-go sierpnia piękne ognisko, występy.
de [DE: RD: Nein, es gab keine Schule, aber es gab verschiedene Kurse, patriotische oder historische Gesprächsrunden. Wie ich schon sagte, am 01. August hatten wir ein schönes Lagerfeuer mit Auftritten.]
00:08:02 No i te księża przygotowali mnie do tego bierzmowania, Antoni sobie przyjąłem takie takie imię z tego bierzmowania. Także tam no coś się działo takiego w miarę.
de [DE: Die Priester bereiteten mich auf die Firmung vor. Ich habe mir einen Firmnamen ausgesucht: Antoni. Es gab dort mehrere Veranstaltungen.]
00:08:15 No i tak właściwie, jeżeli chodzi o tą stronę tutaj na terenie Niemiec, no to ona się zakończyła w Koźlu.
de [DE: Auf der deutschen Seite endete meine Rückkehr in Koźle.]
00:08:28 Bo podstawili już też takie bydlęce wagony, tam w tym Freimannie, ale wysłane takimi materacami wojskowymi, dużo jedzenia.
de [DE: In Freimann wurden Viehwaggons gestellt. In den Viehwaggons waren spezielle Matratzen, wie bei der Armee, und es gab viel zum Essen.]
00:08:41 To też żeśmy ileś czasu jechali, już nie pamiętam, ale nie dzień. To do Koźla, do Koźla na ten na te niemieckie tereny.
de [DE: Ich kann mich nicht erinnern, wie lange wir gefahren sind, es war mehr als ein Tag. Wir fuhren nach Koźle, es waren deutsche Gebiete.]
00:08:52 IV: Jak byliście przywitani w Polsce?
de [DE: IV: Wie wurden Sie in Polen begrüßt?]
00:08:56 RD: Dla mnie pierwsze takie pamiętam teraz jak przyjeżdżam ciągle przez tą Pragę, tutaj jadąc, to pamiętam, że dojechaliśmy do Pragi.
de [DE: RD: Jedesmal, wenn ich hierher komme, erinnere ich mich an die Durchfahrt durch Prag. Wir kamen zuerst nach Prag.]
00:09:06 Ja zobaczyłem piękne te budynki, przecież tam nic nie było zniszczone w Pradze, na tych zboczach. To dla mnie to taka była sensacja, jakie to piękne, jakie to..
de [DE: Ich erblickte in Prag wunderbare Gebäude am Hang. Es war nichts zerstört in der Stadt. Es war für mich eine Sensation und ich war von der Schönheit der Stadt beeindruckt.]
00:09:16 I tam staliśmy długo. Przychodzili do nas Czesi, przynosili tam do nas chleba, tam takie picia, herbatę.
de [DE: Wir standen dort ziemlich lange. Tschechen kamen zu uns und brachten uns etwas zum Essen und zum Trinken, Brot und Tee.]
00:09:26 No to oni nie chcieli wierzyć, że to tak, że to my z takiego obozu wracamy. Oni nie mieli takiej świadomości zupełnie Czesi, tak było.
de [DE: Sie wollten nicht glauben, dass wir aus einem Konzentrationslager zurückkehren. Sie hatten dieses Bewußtsein über das Lager gar nicht.]
00:09:34 No więc pamiętam, że tam w tym Koźlu nam dali takie ja tu dałem tą odbitkę, taką kartę, repatriacyjna to się nazywała ze zdjęciem.
de [DE: In Koźle haben wir eine Repatriierungskarte mit einem Foto bekommen. Daran kann ich mich erinnern.]
00:09:48 Mam nawet na biało-czerwono tutaj ten mundur, dawali nam po 100 złotych, i wolny, na podstawie tej karty repatriacyjnej, wolny przejazd do, w każdym kierunku, każdym środkiem do domu.
de [DE: Ich hatte sogar eine Uniform an. Wir haben jeweils 100 Złoty und gleichzeitig eine freie Fahrt in Polen unabhängig von der Entfernung und des Transportes bekommen.]
00:10:06 No ja przyjechałem prawda na ten dworzec główny tam na Towarowej. Więc tam się wtedy dowiedziałem, że tutaj na Leszno to po tej lewej stronie, nasze wszystko spalone, zburzone.
de [DE: Ich kam am Hauptbahnhof in der Towarowa Straße an. Ich habe erfahren, dass in Leszno alles zerstört und niedergebrannt wurde.]
00:10:21 No i pojechałem tam do babci, do ciotki. Wieczorem, taki samochód taki specjalny stał, taki wojskowy jakiś tam, dyrygowali tam, bo wiedzieli, że jakiś transport przychodzi.
de [DE: Ich bin zu meiner Großmutter und Tante gefahren. Ich fuhr abends mit einem speziellen Militärfahrzeug, alles wurde organisert.]
00:10:37 Nie wiem jakieś te ciężarówki załadowali i gdzie ktoś tam, grupą, takżeśmy się grupami ukierunkowywali. I te te samochody nas tam podwoziły.
de [DE: In Gruppen stiegen wir in diese Fahrzeuge und fuhren in verschiedene Richtungen los. Diese Fahrzeuge brachten die Leute an ihre Orte.]
00:10:49 No ja tam pojechałem do babci, do ciotki, ten dom stało to wszystko. Już mama wróciła, już mama była, brat wrócił, ten jeden.
de [DE: Ich bin zur Großmutter und Tante gefahren, weil ihr Haus noch gestanden hat. Meine Mutter kehrte schon zurück, ein Bruder ebenfalls.]
00:10:58 A ten drugi nie chciał wrócić ten najmłodszy. Po iluś dniach dopiero wrócił tam z tej Essen.
de [DE: Der jüngere Bruder wollte nicht so schnell zurückkehren, aber nach ein paar Tagen ist er auch aus Essen angekommen.]
00:11:03 IV: Czy Pana rodzina wiedziała, gdzie Pan się znajduje?
de [DE: IV: Wusste Ihre Familie, wo Sie sich befinden?]
00:11:05 RD: Nie. Nie. No z tym nic nie wiedzieliśmy o sobie, bo ...
de [DE: RD: Nein, wir haben nichts voneinander gewusst.]
00:11:11 IV: Jaka była reakcja, jak nagle Pana zobaczyli?
de [DE: IV: Wie war die Reaktion, als sie Sie plötzlich gesehen haben?]
00:11:13 RD: No, babcia i ciotka że jak powiedziałem jak widziały mnie, że tak powiem, ja od nich odchodziłem, no radość była wielka. Radość była wielka, że przeżyłem.
de [DE: RD: Die Großmutter und die Tante haben sich sehr gefreut, als sie mich gesehen haben. Die Freude war grenzenlos, dass ich überlebt habe.]
00:11:27 To był sierpień, no ale to trzeba było wracać do rzeczywistości. To wszystko nasze spalone, zniszczone.
de [DE: Es war August und man musste zur Wirklichkeit zurückkehren. Alles ringsherum war niedergebrannt und zerstört.]
00:11:34 Ale babcia, ciotka, wujo też wrócił z Niemiec, a wuju całą okupację przesiedział, w Sachsenhausen, całą, od grudnia już był aresztowany, też wrócił.
de [DE: Die Großmutter und die Tante waren da und der Onkel kehrte auch zurück, der die ganze Kriegszeit in Sachsenhausen inhaftiert war. Er wurde schon im Dezember verhaftet, aber er kam zurück.]
00:11:47 Więc takie poruszenie doszło, bo już ciasno było, bo to nieduże to mieszkanie ciotki przed wojną, ale żeśmy jakoś żyli.
de [DE: Es war ein großer Aufruhr. Allerdings hatten wir wenig Platz, denn die Wohnung meiner Tante war klein. Trotzdem haben wir irgendwie gelebt.]
00:11:55 No i tak, tak się zaczął ten okres już tak zwanej wolnej Polski, która nie była, nie była wolną Polską. To była następna okupacja.
de [DE: Es begann die Zeit des sogenannten freien Polens. Das freie Polen war allerdings nicht frei. Es war die nächste Besatzung.]
00:12:10 IV: Może jeszcze wracając .. Jak okupację przeżyła Pana rodzina, czy mama, bracia, oni byli w Warszawie czy?
de [DE: IV: Wie hat Ihre Familie die Besatzung überlebt? Wo waren Ihre Mutter, Ihre Brüder. Waren sie in Warschau?]
00:12:21 RD: Tak, oni byli cały czas w Warszawie. Tak jak powiedziałem, ojciec miał 33 lata, trzech nas zostało.
de [DE: RD: Ja, sie waren die ganze Zeit in Warschau. Ich sagte schon, der Vater war 33 jahre alt. Wir waren drei Geschwister.]
00:12:28 Mama miała taką maszynę, do robie do robienia skarpet, pończoch, z wełny. I z tego się żyło. I z tego się żyło.
de [DE: Unsere Mutter hatte eine Strickmaschine zur Herstellung von Socken, Strümpfen und Strumpfhosen aus Wolle. Wir haben davon gelebt. Wir haben davon gelebt.]
00:12:40 Ja musiałem przerwać naukę, bo nie było pieniędzy na na utrzymanie, żeby chodzić do szkoły, bo to już gimnazjum.
de [DE: Ich musste meine Schulbildung abbrechen, weil wir uns diese nicht leisten konnten. Ich war schon im Gymnasium.]
00:12:49 I tak do tego, a po powstaniu dopiero jakoś tam się udało, więc tą okupację to myśmy nawet, głównie no to na tej pracy na tej maszynie mamie żeśmy pomagali.
de [DE: Erst nach dem Aufstand konnte ich es weitermachen. Die Besatzung haben wir überlebt, da wir unserer Mutter bei der Arbeit an der Strickmaschine geholfen haben.]
00:13:02 Chodziliśmy, sprzedawaliśmy te te te skarpetki. No różne tam takie były prawda możliwości zarobkowe, staraliśmy się. Ale bieda była.
de [DE: Wir haben die Strickwaren selbst verkauft, gingen zum Verkaufen. So waren unsere Verdienstmöglichkeiten. Wir haben uns bemüht. Aber es gab eine große Armut.]
00:13:13 Było Boże Narodzenie, Pani Dorotko nie było choinek, nie było za co kupić. Myśmy czekali, bo to tak, te place takie były, to się zbierało, te odpady takie, jakoś tego. I choinka była.
de [DE: Es war Weihnachten, wir hatten kein Geld, um einen Weihnachtsbaum zu kaufen. Auf den Verkaufsplätzen haben wir Tannenzweige gesammelt. Es war unser Weihnachtsbaum.]
00:13:33 Ale ja nie miałem łatwego życia, było trudne. Ale zdecydowaliśmy się że ja z tych trzech braci pójdę do gimnazjum. No bo tak jakiś byłem najbardziej no zdolny, żeby podjąć naukę.
de [DE: Ich hatte kein leichtes Leben, im Gegenteil. Wir alle haben entschieden, dass ich als einziger von den Geschwistern aufs Gymnasium gehen soll. Ich war dafür am besten geeignet.]
00:13:52 Brat poszedł do stolarstwa pracować, no a tem młodszy Jurek no do szkoły powszechnej chodził.
de [DE: Mein älterer Bruder fing die Arbeit in einer Schreinerei an und Jurek ging noch zur Volksschule.]
00:14:01 Ja dlatego poszedłem do tej zawodowej szkoły, żeby jak najszybciej zdobyć jakieś wykształcenie zawodowe ślusarskie tak zwaną tą małą maturę.
de [DE: Ich begann die Berufsschule, um so schnell wie möglich eine Ausbildung zum Schlosser zu absolvieren und das kleine Abitur zu machen.]
00:14:10 No i już to po tych czterech latach w 1949 roku dalej wieczorem chodziłem studiować i zacząłem już pracować.
de [DE: Nach diesen vier Jahren begann ich 1949 das Abendstudium und arbeitete gleichzeitig.]
00:14:21 Tam już takie biuro, o też taka ciekawostka, widzicie, jaka to była historia.
de [DE: Es gab dort ein Büro. Ich möchte jetzt darüber erzählen.]
00:14:26 Jak skończyłem tą to gimnazjum i ten wujo który też był w obozie, zaczął pracować w wojskowości w transporcie, był takim dyspozytorem.
de [DE: Ich habe das Gymnasium beendet. Mein Onkel, der in Sachsenhausen war, bekam eine Stelle beim Militär als Leiter im Transport.]
00:14:39 I tam były warsztaty samochodowe. No w tym czasie, w czterdziestym to już taki chłopak z matur z małą maturą on jest takim czeladnikiem, to już tam był ktoś.
de [DE: Dort waren KFZ-Werkstätten. Ender der 1940 hatte ich bereits ein kleines Abitur und war so etwas wie ein Geselle. Für die damaligen Zeiten war es schon was.]
00:14:51 I jak ja się tam zgłosiłem, poprzez tego wuja, no to już jutro do pracy. No i byłem już praca jest. Dali mi takie, znów taka rzeczywistość tego życia w tej niby wolnej Polsce.
de [DE: Auf Empfehlung von meinem Onkel meldete ich mich dort. Ich konnte die Arbeit schon am nächsten Tag beginnen. Aber die Wirklichkeit im sogenannten freien Polen war anders.]
00:15:07 Tak się wypełniało takie ankiety. Ja nieświadomy, naiwny i od razu miałem szkołę, napisałem o tych AK, Szare Szeregi.
de [DE: Ich musste einen Antrag ausfüllen. Ich war mir dessen nicht bewußt und naiv und trug ein, dass ich Mitglied bei der AK, bei den Szare Szeregi, war.]
00:15:19 To wtedy wydziały personalne się nazywały. Mnie tak nawet zdziwiło, ta kobieta spojrzała na tą ankietę, zobaczyła to AK, a AK no to wróg ustroju.
de [DE: Es gab damals schon Personalabteilungen. Ich habe mich gewundert, wie die Sachbearbeiterin auf den ausgefüllten Antrag reagierte. Sie las darin von der AK. Die AK war der Systemfeind.]
00:15:32 No to przyjdź za dwa dni się dowiedz. A już miałem przyjść na drugi dzień do pracy. No tak, to dobrze. Przyszedłem za dwa dni, nie ma decyzji.
de [DE: Ich sollte nach zwei Tagen wieder kommen, wobei ich eigentlich schon am nächsten Tag die Arbeit beginnen sollte. Auch nach zwei Tagen gab es keine Entscheidung.]
00:15:43 "Przyjdź znów za dwa dni". Przyszedłem, nie ma decyzji. A ja mieszkałem razem z tym wujem, z tą ciotką, ona z tym wujem, "co z tym jest, już ma pracę, już jej nie ma"?
de [DE: Wieder: "Komm in zwei Tagen". Ich bin wieder gekommen, erneut ohne Antwort. Ich wohnte damals mit der Tante und dem Onkel. Die Tante fragte schließlich: "Es gibt Arbeit, dann gibt es nicht"?]
00:15:56 On miał takie przysłowie, Panie cholera. Poszedł do tego działu personalnego, wraca wieczorem, "A po co pisałeś o tych Szarych Szeregach, o tym AK? Nie będziesz przyjęty".
de [DE: Mein Onkel ging zur Personalabteilung und fragte nach. Am Abend kam er zurück und fragte mich, "warum hast du von den Szare Szeregi, von der AK geschrieben? Es gibt keine Arbeit".]
00:16:08 Pierwsza w no nagroda, że człowiek głowę nadstawiał w powstaniu. I słuchajcie, byłem młody chłopak, no już wtedy miałem 19 lat, 20 nawet.
de [DE: Es war die erste Belohnung dafür, dass ich im Aufstand meinen Kopf riskiert habe. Hören Sie, ich war damals jung, ich war gerade 19, 20 Jahre alt.]
00:16:27 Później przyrzekłem sobie, że nigdy do żadnej partii się nie zapiszę. I się nie zapisałem. Poszedłem do takiej Centralne Biuro Obrabiarek i Narzędzi.
de [DE: Später habe ich mir geschworen, dass ich nie Mitglied in einer Partei werden würde. Und ich war nie ein Parteimitglied. Dann ging ich zum Büro vom Werkzeugmaschinenbau.]
00:16:43 Tam był taki dyrektor Mirecki, ale już teraz robił taką ten, "to już panie dyrektorze, chcę tutaj pracować, skończyłem to to to", jakoś ne.
de [DE: Herr Mirecki war dort Direktor. Ich kam zu ihm und sagte: "Herr Direktor, ich möchte bei Ihnen arbeiten, ich haben das und jenes abgeschlossen."]
00:16:52 Ale mam za sobą AK". "Mnie to nie interesuje". To udanie i tam pracowałem dziesięć lat. tam napisali ten, w tym CBKM-ie. No i skończyłem na stanowisku inżyniera, bo ja tam studiowałem.
de [DE: "Aber ich war Mitglied bei der AK". Daraufhin antwortete er: "Das interessiert mich nicht". Es hat geklappt und ich arbeitete dort 10 Jahre. Ich studierte und bekam einen Absschluss als Ingenieur.]
00:17:08 I w 1957 roku, w tych komunistycznych warunkach, Pani Beato, to nie były takie proste, zorganizowałem to swoje, tą swoją działalność prywatną.
de [DE: 1957 habe ich meinen privaten Betrieb gegründet. Frau Beata, es war nicht so einfach in der kommunistischen Zeit unter diesen Bedingungen.]
00:17:22 To myśmy też byli prywaciarze. To nie było takie łatwe. Ale tak życie mnie tak nauczyło, tak mi jakoś dało szkołę, że sobie z tym wszystkim poradziłem.
de [DE: Für die Selbständigen war die Zeit nicht einfach. Aber das Leben hat mir viel beigebracht, so dass ich in meinem Leben viel gemeistert habe.]
00:17:36 Ja to zawsze jakoś umiałem się przezwyciężyć czerwone i zielone światło, to były takie nagonki na nas straszne. Ale czterdzieści tych kilka lat prowadziłem tą działalność.
de [DE: Trotz der großen Hetze auf die Selbständigen konnte ich unter diesen Bedingungen bestehen. Ich habe meinen Betrieb erfolgreich über 40 Jahre geführt.]
00:17:50 Jak skończyłem tą średnią szkołę, to zaraz się ożeniłem, to był 1952 rok i tam pracowałem prawie w tym CBKM-ie.
de [DE: Nach der Berufsschule habe ich 1952 anschließend geheiratet und arbeitete fast ein Jahr bei CBKM.]
00:18:05 No po roku to się jedna córka urodziła, po siedmiu latach druga córka, po siedmiu latach trzecia córka, także mam trzy córki.
de [DE: Nach einem Jahr kam die erste Tochter zur Welt, nach sieben Jahren die zweite Tochter und wieder nach sieben Jahren die dritte. Wir haben drei Töchter.]
00:18:15 No i ta działalność jakoś tak mi się jakoś pan Bóg pokierował, że mi się jakoś udało w tych, bo niełatwo, naprawdę to nie było łatwo, podziwiali mnie.
de [DE: Es war nicht einfach, aber anscheinend lenkte mich Gottes Hand, da ich erfolgreich meinen Betrieb führen konnte. Ich bekam dafür viel Anerkennung.]
00:18:25 Mam dzisiaj ze sobą jakieś majątkowe zasoby z tej działalności, ale znów taka, nie wiem to życie obozowe i w ogóle nauczyło mnie żyć w prawdzie,
de [DE: Ich konnte ein Vermögen aus diesem Betrieb anhäufen. Das Leben im Lager lehrte mich, in Wahrheit zu leben.]
00:18:39 znaczy w tej rzeczywistości działania starałem się nie oszukiwać, więcej, mniej zarobić, ale nie oszukiwać.
de [DE: In dieser späteren Wirklichkeit versuchte ich so zu agieren, um nicht zu betrügen. Ich konnte vielleicht mal weniger, mal mehr verdienen, aber nicht betrügen.]
00:18:50 I ja jakoś przebrnąłem w związku z tym, tą całą historię tej nagonki przeciwko tym prywaciarzom. Tak no dzisiaj mam takie pewne zasoby majątkowe.
de [DE: Trotz der Hetze gegen uns Selbständigen konnte ich die ganze Geschichte überstehen. Heutzutage habe ich aus dieser Arbeit ein gewisses Vermögen.]
00:19:04 I uważam że, że ta cała przeszłość okupacji, przed oku ten i obozowa, dała mi taką wielką szkołę życia, życia w prawdzie, nie oszukiwać.
de [DE: Die Vergangenheit, die Okkupation und die Inhaftierung im Lager waren mir eine große Lehre, in der Wahrheit zu leben und nicht zu betrügen.]
00:19:25 I dlatego, dlaczego ja tu przyjeżdżam. Od początku ja tu nie przyjeżdżałem, bo byłem zajęty tymi swoimi prywatnymi,
de [DE: Aus diesem Grund komme ich hierher. Ich bin zwar nicht von Anfang an dabei, weil ich mit meinem Betrieb beschäftigt war.]
00:19:34 bo ja poważnie eksportowałem bardzo dużo do wszystkich tych krajów tego tych demoludów, ja miałem poważną produkcję.
de [DE: Ich habe sehr viel in die sozialistischen Länder exportiert. Meine Produktion hatte einen beträchtlichen Umfang.]
00:19:42 Ale później jak to zacząłem z tym wszystkim kończyć, zgłosiłem się do tego naszego koła Flossenbürg, do pana prezesa Szatanowskiego, że już jestem wolny, że mogę działać.
de [DE: Als ich aber meine Selbständigkeit zu Ende brachte, meldete ich mich im Flossenbürger-Kreis, beim Vorsitzenden Szatanowski und teilte ihm meine Bereitschaft zur Teilnahme mit.]
00:19:58 No bardzo się ucieszył, bo przedtem tylko przychodziłem składkę płaciłem i do widzenia. I też w takich swoich tutaj rozważaniach chciałem tak zakończyć w ten sposób,
de [DE: Er hat sich sehr darüber gefreut, weil ich vorher nur meine Mitgliedsbeiträge bezahlte und wieder ging. In meinen Ausführungen möchte ich noch etwas erwähnen.]
00:20:12 że tutaj ta działalność i pani działalność, i Pani, Pani Beato, że jestem bardzo Pani wdzięczny, że Pani tak też się zajmuje.
de [DE: ich bin Ihnen sehr dankbar für Ihre Tätigkeit hier, Frau Beata, dass Sie hier so aktiv sind.]
00:20:23 Bardzo jestem wdzięczny Jorgowi, że tyle lat potrafi sobie jakoś tutaj tworzyć to dzieło obozowe. I to widać, to nie to, że się mówi, to widać.
de [DE: Ich bin sehr dankbar Jörg, dass er in all diesen Jahren eine hervorragende Leistung in der Gedenkstätte vollbringt. Es ist nicht nur so dahingesagt, das sieht man wirklich.]
00:20:37 Jestem wdzięczny tej Christine, że zawsze nas przyjmuje z taki sercem i wydaje się, że, wydaje mi się, że mamy wspólny jakiś język, wspólne jakieś do siebie uczucia, takiego, takiej więzi.
de [DE: Ich bin Christina dankbar, die uns immer mit großer Herzlichkeit empfängt. Ich denke, dass wir die gleiche Sprache sprechen, dass wir Gefühle füreinander und eine besondere Beziehung haben. ]
00:20:54 I to tak mi się wydaje, mówię, teraz w październiku skończę te 80 lat, więc to już teraz mam coś za sobą. Jest zawsze dobrze, jak dwie strony chcą dobrze.
de [DE: Im Oktober werde ich 80 Jahre alt, so dass ich sagen kann, dass ich schon etwas erlebte. Ich habe den Eindruck, dass es immer gut ist, wenn beide Seiten es gut miteinander meinen.]
00:21:05 To tak jak i w interesie, jak jest w dwie strony to będzie zawsze dobrze. I tak samo i tu.
de [DE: Es ist so wie im Wirtschaftsleben: Wenn beide Gutes wollen, dann wird es immer gut. Auch hier ist es so.]
00:21:10 I chciałem właśnie tutaj w tym w tym wywiadzie bardzo serdecznie podziękować całemu kierownictwu i Pani pani Beato, że to wszystko jakoś prowadzicie, rozwija się to.
de [DE: In meinem Interview hier möchte ich dem gesamten Team und Ihnen, Frau Beata, meinen herzlichen Dank aussprechen, dass Sie hier alles so wunderbar führen, dass sich alles so gut entwickelt.]
00:21:23 I co jeszcze chciałem powiedzieć: bardzo, już jako taki starszy człowiek, dziadek, że są te spotkania z młodzieżą.
de [DE: Ich möchte noch etwas erwähnen: Für mich als einen alten Menschen ist es besonders wichtig, sich mit der Jugend zu treffen.]
00:21:37 Chciałem zakończyć to swoje tutaj spotkanie właśnie na temat młodzieży, z którą co roku chodzę, tak? I spotykamy się.
de [DE: Mein Interview möchte ich mit diesem Aspekt beenden: Mit der Jugend. Jedes Jahr haben wir Begegnungen mit den Jugendlichen und wir sprechen miteinander.]
00:21:50 Jest to w mojej ocenie bardzo mądre posunięcie, że to kosztuje jakąś organizację i inne koszty, ale uważam, że ta młodzież dużo się dowiaduje.
de [DE: Meiner Meinung nach ist es eine sehr kluge Vorgehensweise. Ich weiß, dass es ein nicht nur finanzieller Aufwand ist, aber ich denke, dass die Jugend bei diesen Begegnungen viel erfährt.]
00:22:06 I mogę powiedzieć z tych swoich doświadczeń na tych spotkaniach, że ta młodzież słucha nas w skupieniu.
de [DE: Aus meinen Erfahrungen und Beobachtungen kann ich auch sagen, dass die Jugend uns mit großem Interesse zuhört.]
00:22:19 A że słucha i jakoś interesują się tym wszystkim, to ja biorę później na podstawie zadawanych pytań, które na podstawie co my mówimy są zadawane pytania.
de [DE: Das große Interesse führe ich auf die gestellten Fragen und das aufmerksame Zuhören zurück. ]
00:22:34 I słuchajcie, no są takie bardzo ciekawe w różnym aspekcie te pytania. No na przykład padło pytanie, dlaczego ja się tu znalazłem w tym obozie.
de [DE: Diese Fragen sind oft unter verschiedenen Aspekten interessant, wie zum Beispiel die Frage, warum ich ins Lager kam.]
00:22:52 Więc że była wojna, 1939 rok, że Niemcy zaatakowali Polskę, że była okupacja. Chcieliśmy się wyzwolić.
de [DE: Ich erzählte, dass die Deutschen 1939 Polen überfallen haben, dass wir besetzt wurden und davon befreit werden wollten.]
00:23:05 W ramach jakiś tam politycznych i militarnych posunięć tej Armii Krajowej, no wybuchło to Powstanie. Różnie to tam ludzie oceniają.
de [DE: Aufgrund der politsichen und militärischen Überlegungen der Armia Krajowa kam es zu einem Aufstand. Dieser Aufstand wird unterschiedlich bewertet.]
00:23:18 No i dlatego byłem aresztowany bo brałem tam tego i tu się znalazłem. I jeden z chłopaków mówi, "to Pan strzelał do mojego rodaka".
de [DE: Ich habe daran teilgenommen, deshalb kam ich ins KZ. Einer der Jugendlichen sagte mir darauf: "Sie haben auf meinen Landsmann geschossen."]
00:23:27 Ja nie ja akurat nie strzelałem, bo ja nie miałem takiego przydziału, bo ja byłem łącznikiem i miałem inne zajęcia, ale ja nie strzelałem.
de [DE: Ich habe nicht geschossen, weil es nicht meine Aufgabe war. Ich war nur für die Verbindung und andere Aufgaben zuständig, aber ich habe nicht geschossen.]
00:23:37 "Ale to Pana kolega strzelał". Ja mówię, strzelał, bo twój rodak też strzelał do mojego rodaka.
de [DE: "Aber ihr Kamerad hat geschossen." Ich sagte darauf: "Ja, er hat geschossen, weil dein Landsmann auf meinen Landsmann geschossen hat."]
00:23:46 I słuchajcie, nie dał się przekonać, zabijałeś mojego rodaka. Jakaś taka dziewczyna, "no tak proszę Pana, wyście to wszystko przeżyli, ale Pan dostał duże odszkodowanie".
de [DE: Er wollte sich nicht überzeugen lassen und blieb dabei, dass ich seinen Landsmann tötete. Ein Mädchen stellte die Frage: "Sie haben all dies erlebt, aber Sie haben eine Entschädigung bekommen."]
00:24:02 I mnie zatkało. Ja mówię, dziewczyno, czy ty rozumiesz, co to oznacza odszkodowanie słowo? Ta praca, to udręczenie, ta tragedia, którą żeśmy przeszli, to na to, to nie ma na to ceny.
de [DE: Ich wurde sprachlos. Ich antwortete ihr: "Mädchen, verstehst du die Bedeutung des Wortes: Entschädigung? Das ist Leid und Tragödie, die wir überlebt haben. Dafür gibt es keinen Preis."]
00:24:22 I tak powiem szybka myśl mi przyszła do głowy. a ja mówię, a ile twój tatuś zarabia? I się okazało, że ja trzy pensje przez te ten cały okres dziewięciu tych miesięcy dostałem w tym odszkodowaniu.
de [DE: Mir schoss ein Gedanke durch den Kopf und ich fragte sie: "Wie viel verdient dein Vater?" Dabei habe ich umgerechnet drei Monatsgehälter als Entschädigung für diese neun Monate bekommen..]
00:24:34 Więc sobie teraz uprzytomnij. a jak siedzieli więźniowie po cztery lata i więcej? I też dostali to co i ja?
de [DE: "Dann mach dir Gedanken, was sollen die Häftlinge sagen, die vier Jahre oder noch länger inhaftiert waren? Sie haben das Gleiche bekommen wie ich."]
00:24:41 Więc mówię, nie używaj tego słowa, że myśmy, tak to było jakieś takie zadość.. dziękujemy za takie tego.
de [DE: "Deshalb benutze dieses Wort nicht, dass wir eine Wiedergutmachung bekommen haben."]
00:24:50 Znów takie pytanie ciekawe. I to to już mnie tak bardzo zaskoczyło. Mówi tak, "proszę Pana, jednej rzeczy nie rozumiem", "Czego nie rozumiesz"?
de [DE: Dann gab es eine weitere interessante Frage, die mich sehr überraschte. "Ich verstehe eine Sache nicht." "Was verstehst du nicht"?]
00:25:02 "Przecież w tym obozie bar byliście i to takie bez za nic pracowaliście, taka produkcja, takie wszystko. Dlaczego była taka śmiertelność, dlaczego Niemcy tak was uśmiercali"?
de [DE: "Sie haben in diesem Lager sehr schwer bei der Produktion für umsonst gearbeitet. Wieso war die Sterblichkeit so hoch, wieso vernichteten die Deutschen die Häftlinge?"]
00:25:17 Ja nie wiedziałem w pierwszej chwili, co powiedzieć. Ale, mówię, słuchaj, ty zadałeś bardzo logiczne pytanie.
de [DE: Ich wusste im ersten Moment nicht, was ich sagen soll. Aber ich antwortete: "Du hast eine sehr logische Frage gestellt."]
00:25:25 Tylko ja ci wytłumaczę, na czym polega, no starałem się przynajmniej. Mówię sprowadzić Hitlerowi, bo ja następne jakieś grupy tych tych Polaków, to nie było problemu.
de [DE: "Ich erkläre dir das, worum es ging. Für Hitler gab es überhaupt kein Problem, immer wieder neue Gruppen von Polen zu holen.]
00:25:41 Bo, muszę ci określić, co to jest łapanka. Opisałem, jak obstawiali tymi samochodami, a myśmy nazywali to budy, i już do obozu, są następni.
de [DE: Ich erkläre dir auch noch, was eine Razzia ist." Ich habe beschrieben, wie die Fahrzeuge ankamen und die Menschen aufluden und ins Lager brachten.]
00:25:55 Mówię, a druga sprawa według mnie: założenie nie Niemców, nie narodu Niemiec, bo ja mówię, naród każdy jest taki jaki jest, czy to polski czy niemiecki, czy jakiś inny, jest taki jaki jest.
de [DE: Ein zweiter Aspekt war die Annahme, es war nicht die Annahme der Deutschen. Es ist nicht wichtig, welche Nation es ist, ob es das polnische oder deutsche Volk ist. Jedes Volk ist, wie es ist.]
00:26:09 Was nieszczęście spotkało, że panował Hitler. To nie naród wszystko robił, naród pewnie, że, ale on to wywołał. On to spowodował.
de [DE: "Ihr hattet dieses Unglück, dass zu dieser Zeit Hitler herrschte. Nicht das Volk hat das Ganze veranstaltet, in gewisser Weise ja, aber er hat das entfacht. Er hat es verursacht."]
00:26:19 Dlatego mówię, chcieli zniszczyć słowiaństwo. Takie było założenie Hitlera, zosta żebyśmy zostali jakimiś tam sługami, jakimś takim do roboty czarnym ludem.
de [DE: Ich sage deshalb, sie wollten die Slawen ausrotten. So war die Annahme Hitlers, dass wir zum Volk der Sklaven oder zu einem schuftenden Volk werden sollten.]
00:26:31 I mówię dlaczego była taka między innymi śmiertelność, żeby jak najtaniej prawda ta produkcja prawda kosztowała.
de [DE: Die hohe Sterblichkeit rührte auch daher, dass die Produktion so wenig wie möglich Kosten verursachen sollte.]
00:26:39 No i jeszcze takie było pytanie, czy jakoś wyleciało mi z głowy, w każdym razie jest jedno, tak troszkę reasumując.
de [DE: Es gab da noch eine Frage, die ich leider vergessen habe. Es gibt noch etwas, das ich zusammenfassen möchte.]
00:26:56 Jest to bardzo potrzebne to to to to spotykanie się z młodzieżą. I to jak najdłużej, bo oni naprawdę wiedzą, zresztą w Polsce ta nasza młodzież też historią się nie za dużo interesuje.
de [DE: Die Begegnungen mit der Jugend sind sehr notwendig und sollten so lange wie möglich stattfinden. Nicht nur hier, aber auch in Polen interessiert sich die Jugend nicht besonders für Geschichte.]
00:27:12 Oni już dzisiaj jest inne życie, niż my mieliśmy swoje swoją młodość. Co jeszcze Pani Beato wymyśliłem na tych spotkaniach.
de [DE: Sie haben heute ein anderes Leben und leben anders als wir in unserer Jugend. Ich habe mir noch etwas bei den Begegnungen überlegt.]
00:27:21 I to wie Pani, że ja tak staram się jakoś zrozumieć to wszystko, jak się im przedstawię kto co i jak, to mi jakoś tak przyszło kiedyś do głowy,
de [DE: Ich versuche, das alles zu erfassen und zu analysieren. Einmal kam es mir in den Sinn, wie ich den Jugendlichen die Thematik näher bringen sollte.]
00:27:33 żeby im powiedzieć, że wtedy ja tu byłem więziony, to ja byłem wtedy tyle lat miałem, co wy dzisiaj.
de [DE: Deshalb sage ich ihnen immer, wie alt ich war, als ich hier inhaftiert war. Ich war so alt, wie die Jugendlichen bei den Gesprächen.]
00:27:42 I wie Pani mówię, widz widzę jak to robi wrażenie jakieś takie na nich wrażenie. Ja mówię, uprzytomnij sobie, że ty jesteś na moim miejscu i takie cierpienia przechodzisz.
de [DE: Und ich muss zugeben, dass es auf sie einen Eindruck macht. Ich sage zu ihnen: "Stell dir vor, du bist an meiner Stelle und erleidest das, was ich erlitten habe."]
00:27:55 I to wie Pani, to takie znów takie praktyczne takie psychologiczne doświadczenie, żeby w ten sposób z tą młodzieżą że tak powiem rozmawiać.
de [DE: Es war eine praktische und psychologische Erfahrung, mit dieser Jugend so zu sprechen. ]
00:28:08 Mówię Pani Beato, jeszcze raz jestem wdzięczny, dokąd będę mógł, dokąd będę miał siłę, jak nie będzie jakichś tam przeszkód zdrowotnych czy innych,
de [DE: Ich sage Ihnen, Beata, ich bin sehr dankbar für alles und so lange ich es kann, so lange ich Kraft habe und bei Gesundheit bin, werde ich kommen.]
00:28:21 napewno zawsze przyjadę i będziemy mogli się tu spotkać i sobie coś tam powspominać. To dziękuję, jeżeli ma Pani jeszcze jakieś pytania czy coś, to proszę bardzo.
de [DE: Ich werde kommen, damit wir uns treffen können und uns an das Vergangene erinnern. Ich bedanke mich sehr dafür. Wenn Sie noch Fragen haben, dann bitte.]
00:28:37 IV: Czy rozmawiał Pan z rodziną na temat tych przeżyć obozowych? Czy o obozie Pan rozmawił z żoną czy z dziećmi?
de [DE: IV: Haben Sie mit ihrer Familie über die Lagererfahrungen gesprochen? Haben Sie mit Ihrer Frau oder den Kindern darüber geredet?]
00:28:47 RD: Z żoną to dużo rozmawiałem. Z tym że, inaczej jeszcze powiem. W tych latach, ja wiem, piętnaście lat od zakończenia wojny,
de [DE: RD: Mit meiner Frau habe ich viel geredet. Ich muss aber auch zugeben, dass in den ersten fünfzehn Jahren nach Kriegsende,]
00:29:01 to się mało rozmawiało, mało się rozmawiało o powstaniu, bo to był temat tabu. I tak jakoś to nie istniało, czy w domu, nie.
de [DE: in den ersten Jahren haben wir wenig über den Aufstand gesprochen, denn es war ein Tabuthema. Es hat sozusagen auch zu Hause nicht existiert.]
00:29:13 Później to jak się ożeniłem, to z żoną rozmawiałem sporo, bo ona się interesowała tym bardzo. Dzieci mniej więcej wiedzą, ale oni mają swoje życie.
de [DE: Als ich dann geheiratet habe, habe ich mit meiner Frau darüber gesprochen, weil sie sich dafür interessierte. Meine Kinder wissen mehr oder weniger, aber sie haben ihr Leben.]
00:29:28 Oni mają swoje zainteresowania. I nieraz jak ja się teraz zastanawiam, a dlatego znaczy ja nie rozmawiam z dziećmi, bo ja tak patrzę na nich,
de [DE: Sie haben ihre Interessen. Manchmal überlege ich mir, da ich mit meinen Kindern darüber spreche, und wenn ich sie anschaue,]
00:29:42 jak tam nieraz coś się zacznie, to oni w to nie wierzą. Tak znaczy nie mówią, że to tak nie było, ale takie były półsłówka, dziadek, to to to ich to oni mają swoje życie teraz.
de [DE: dann denke ich mir, dass sie mir das Erzählte nicht glauben. Zwar sagen sie nicht offen, dass es nicht so war, aber sie versuchen es zu relativieren. Sie haben jetzt ihr Leben.]
00:29:57 I dlatego Pani się pyta, mało rozmawiam. Może teraz już teraz pod koniec tych lat, oni dorastają, już mają swoje dzieci, córki i ci wnuczkowie.
de [DE: Wenn Sie mich danach fragen, dann rede ich nicht viel mit ihnen. Vielleicht jetzt, wo sie alle erwachsen sind und ihre Kinder haben, meine Enkelkinder,]
00:30:12 No to tam trochę więcej już jest tej rozmowy, ale nie za dużo gadamy, nie gadamy.
de [DE: vielleicht gibt es dann mehr Gespräche, aber wir tauschen uns wenig aus.]
00:30:23 Ja tylko jedną rzecz preferuję w domu, nie niszczyć chleba, jak to, a stary, wyrzucić. Zbieram jakoś, nie zniszczyć chleba. To jest dla mnie wielka wartość.
de [DE: Eins ist für mich Prinzipsache: Zu Hause darf man kein, auch nicht ein altes, Brot wegwerfen. Ich sammle es oder so, aber ich werfe es nicht weg. Brot ist für mich von großem Wert.]
00:30:41 Tak jak już na koniec taka myśl mi już przyszła, ten przyjazd i ta ziemia i ten plac apelowy, to też jest Pani Doroto dla mnie świętość jakaś,
de [DE: Zum Schluss habe ich noch einen Gedanken, Frau Dorota. Wenn ich hierherkomme und diese Erde und den Appellplatz sehe, dann ist es für mich wie ein Heiligtum.]
00:30:50 że ja ja tu przyjeżdżam jak do jakiejś świątyni, jak do jakiegoś takiego, że ja to przeżyłem, że ja to znów widzę,
de [DE: Mir kommt es vor, als würde ich in einen Tempel kommen, zu etwas, was ich überlebte und was ich wiedersehe.]
00:31:00 że ja któregoś roku trzy grzyby znalazłem. Tam jak tutaj poszedłem na te tam za tą drogą.
de [DE: Eines Tages habe ich hier auf diesem Weg drei Pilze gefunden.]
00:31:07 Kiedyś pojechaliśmy z tą Olą, kąpałem się w tej tam w tym w tym jeziorku, tam na dole. No gdzie w głowie człowiekowi, jakie to, tyle lat mija, jakie następują zmiany.
de [DE: Einmal sind wir mit der Ola an den Badeweiher hinuntergefahren. Ich hätte mir nicht vorstellen können, dass ich dort baden würde. Das heißt, dass es Veränderungen gibt und die Jahre vergehen.]
00:31:23 I to dla mnie, to jest mówię, że to wielka sprawa, że przyjeżdżam, to przeżywam i będę przyjeżdżał. Jeszcze coś?
de [DE: Für mich ist es eine große Ehre, hierherzukommen, es zu erleben. Ich werde wiederkommen. Soll ich noch etwas erzählen?]
00:31:36 IV: Dziękuję Panu za Pański wywiad.
de [DE: IV: Ich danke Ihnen für das Interview.]
00:31:40 CM: Danke schön.
de [DE: CM: Danke schön.]
Wstecz Napisy