| 00:00:02 |
IV: (???) [DE: IV: (???) ] |
| 00:00:11 |
CW: No właśnie, no jak jak tak.. przyjechali ci Amerykanie to ten jeden dowiedział się gdzie my jesteśmy i powiedział, że po nas przyjedzie. [DE: CW: Als die Amerikaner kamen, erfuhr einer von ihnen, wo wir waren und versprach, uns abzuholen. ] |
| 00:00:18 |
No i rzeczywiście, przyjechał po nas i zaproponował nas nam, że byli wię.. obok w Plauen, właśnie. [DE: Tatsächlich kam er wieder und schlug vor, uns unweit von Plauen einzuquartieren. ] |
| 00:00:31 |
Niedaleko fabryki był taki barak, gdzie byli więźniowie angielscy, żołnierze, którzy byli jako jeńcy wojenni. [DE: Dort in der Nähe der Fabrik war eine Baracke, in der englische Häftlinge, Soldaten als Kriegsgefangene untergebracht waren. ] |
| 00:00:42 |
I ci Anglicy, jak Amerykanie weszli to od razu ich zabrali i wysłali ich nie wiem czy do Anglii, czy zabrali ich do siebie. [DE: Die Amerikaner kamen und nahmen die Briten zu sich nach Hause oder nach Großbritannien mit. Ich weiß es nicht. ] |
| 00:00:52 |
I on mówi, że jest barak pusty i my możemy w tym baraku zamieszkać. No i rzeczywiście, zabrał nas od tej gospodyni do tego baraku. [DE: Er sagte, dass die Baracke mit Pritschen leer steht und wir dort einziehen können. Tatsächlich nahm er uns von dieser Frau mit und brachte uns dorthin. ] |
| 00:01:01 |
Poszłyśmy do tego baraku, tam były takie koje, prycze też, więc on mówi, będziecie tu mogły spać. [DE: Wir gingen zu dieser Baracke, wo Pritschen waren und er wiederholte, dass wir hier schlafen können. ] |
| 00:01:07 |
Mówimy że nie mamy na czym, no to on nam tam gdzieś pojechał, przywiózł jakieś koce, przywiózł nam poduszki. [DE: Wir sagten, dass wir keine Bettwäsche haben, worauf er gleich wegfuhr und uns Decken und Kissen brachte. ] |
| 00:01:13 |
No i mówi, że jemu mama smażyła placki ziemniaczane w domu czy my możemy mu zrobić. [DE: Er erzählte uns, dass seine Mutter ihm immer Kartoffelpuffer gebraten hatte und fragte, ob wir für ihn welche machen könnten. ] |
| 00:01:22 |
A była z nami taka Reginka, starsza już pani, i mówi: ja ci mogę zrobić. [DE: In unserer Gruppe war Reginka, eine ältere Frau und sagte sofort zu, Kartoffelpuffer zu machen. ] |
| 00:01:27 |
Ale mówi, dobrze, mówi, że nie mam ani ziemniaków, ani nic do smażenia, ani patelni ani mąki, no nic nie mam, z czego ci zrobię? [DE: Sie sagte aber auch, dass sie weder Kartoffeln, noch Fett, noch Pfanne, noch Mehl hat. "Wie soll ich Kartoffelpuffer braten?" ] |
| 00:01:36 |
Zaraz będziesz miała. Gdzieś pojechał, za kilka godzin przyjechali z powrotem, przywiózł worek ziemniaków, [DE: „Gleich bekommst du alles“, sagte er. Er fuhr wieder weg und kam nach ein paar Stunden mit seinen Kameraden zurück und brachte einen Sack Kartoffeln, ] |
| 00:01:46 |
jakąś taki wielki garnek smalcu, mąki, no wszystko przywiózł: ziemniaki, tarkę do tarcia, patelnię taką dużą patelnię. [DE: einen großen Topf voll Schmalz und Mehl. Alles hatte er dabei: Kartoffeln, eine Reibe, eine große Pfanne. ] |
| 00:01:59 |
I umówli się, że przyjadą na ziemniaki, no i rzeczywiście.. na te placki. [DE: Sie verabredeten sich tatsächlich zum Kartoffelpuffer-Essen. ] |
| 00:02:04 |
I rzewczywiście i zaczęli codziennie przez jakieś, bo ja wiem, przez dziesięć dni, chyba codziennie, my żeśmy tarły te ziemniaki, [DE: Mehrere Tage hintereinander, vielleicht zehn Tage lang, kamen sie tagtäglich und wir rieben diese Kartoffeln, ] |
| 00:02:12 |
ta Regina smażyła te placki a oni przyjeżdżali i jedli te placki. Cukier nam przywieźli, zaopatrzyli nas, także miałyśmy co jeść. [DE: Regina briet die Kartoffelpuffer und sie kamen zum Essen. Sie brachten uns Zucker und versorgten uns mit anderen Lebensmitteln, so dass wir genug zum Essen hatten. ] |
| 00:02:21 |
No i potem, ponieważ to była frontowa dywizja, więc po po kilku dniach, gdzieś po dziesięciu chyba, odjeżdżali dalej na wschód. [DE: Ich glaube, etwa zehn Tage später, da sie ein Front-Bataillon waren, zogen sie nach Osten weiter. ] |
| 00:02:30 |
No i my żeśmy zostały same bez żadnego zaopatrzenia. A w międzyczasie w Plauen zaczęło się trochę porządkować to wszystko, prawda. [DE: Wir blieben wieder alleine ohne jegliche Verpflegung zurück. Inzwischen wurden in Plauen die Aufräumarbeiten eingeleitet, nicht wahr. ] |
| 00:02:39 |
Już przyszły nowe władze i wszystkich tych obcokrajowców, wszystkich tych DP personen jak to się tam wtedy mówiło, [DE: Es gab bereits eine neue Verwaltung und alle Ausländer, alle DPs, wie man sie damals nannte, ] |
| 00:02:49 |
zebrali w dawnych koszarach w Plauen. I myśmy się musiały wynieść po prostu z tego baraku do tego zbiorczego obozu, który był na terenie koszar. [DE: wurden in einer ehemaligen Kaserne in Plauen einquartiert. Wir mussten die Baracke räumen und kamen in ein Sammellager auf dem Gelände der Kaserne. ] |
| 00:02:59 |
No i tam żeśmy przeszły do tych koszar, tam już było normalne wyżywienie, śniadania, obiad, kolacja. [DE: Wir zogen in die Kaserne um, wo wir normale Mahlzeiten bekommen haben: Frühstück, Mittagessen, Abendessen. ] |
| 00:03:05 |
Miałyśmy pokój, dostałyśmy pokój, bo nas trzy było w tym pokoju. [DE: Wir waren zu dritt in einem Zimmer, wir hatten ein Zimmer. ] |
| 00:03:10 |
{räuspert sich} [DE: {räuspert sich} ] |
| 00:03:10 |
I czekałyśmy jak się ta sytuacja w jakiś sposób wyklaruje. Jak nam powiedziano, będą przygotowane transporty i pojedziemy do Polski. [DE: Wir warteten, wie sich die Situation weiter entwickelt. Es wurde gesagt, dass Transporte nach Polen vorbeireitet werden und wir zurückkehren können. ] |
| 00:03:22 |
No i rzeczywiście pod koniec czerwca chyba, [DE: Tatsächlich gegen Ende Juni, glaube ich... ] |
| 00:03:29 |
{räuspert sich und denkt nach} [DE: {räuspert sich und denkt nach} ] |
| 00:03:37 |
Pod koniec czerwca ... dowiedziałyśmy się, że tą część Amerykanie wyzwoloną przez nich muszą oddać Rosjanom. [DE: Ende Juni erfuhren wir, dass das von Amerikanern befreite Gebiet an die Russen übergeben werden sollte. ] |
| 00:03:57 |
Że całe Niemcy zostały podzielone na strefy okupacyjne i Plauen przeszło do strefy rosyjskiej i my musimy się stąd wynieść. [DE: Ganz Deutschland wurde in Besatzungszonen aufgeteilt, Plauen befand sich in der russischen Zone, so dass wir dieses Gebiet verlassen sollten. ] |
| 00:04:11 |
I któregoś dnia zapakowano nas.. aha... I jeszcze nas zapytyano czy chcemy wracać do Polski, czy nie chcemy wracać do Polski, bo tam są Rosjanie. [DE: Wir wurden... Wir wurden noch gefragt, ob wir nach Polen zurückkehren wollen. Dort waren schon die Russen. ] |
| 00:04:20 |
Tam zaczęto nam opowiadać, jakie tam się wtedy cuda działy, jak to Rosjanie zaczęli rządzić. [DE: Es wurde uns erzählt, was in Polen passierte und wie die Russen anfingen, die Macht auszuüben. ] |
| 00:04:26 |
Więc powiedziałyśmy, że nie będziemy jechać, bo jak z jednej rynny pod drugą wpaść, wpaść pod okupację rosyjską, to nie ma co. [DE: Wir haben also beschlossen, nicht zurückzukehren: Wir wollten nicht vom Regen in die Traufe kommen, von einer Besatzung in die andere. ] |
| 00:04:34 |
I powiedziałyśmy że nie, że nie jedziemy, że ewakuujemy się z Plauen dalej na zachód. Nie chcemy wracać jeszcze do Polski, zobaczymy, jak się sytuacja dalej potoczy. [DE: Wir beschlossen, uns weiter von Plauen aus in den Westen zu evakuieren. Wir wollten noch nicht nach Polen zurück, wir warten lieber ab, wie sich die Situation entwickelt. ] |
| 00:04:44 |
{hustet} [DE: {hustet} ] |
| 00:04:45 |
No i znów, tych wszystklich, którzy nie chcieli wracać do Polski, zapakowano nas do pociągu towarowego i powieziono nas dalej na zachód. I w ten sposób żeśmy przyjechali do Weiden. [DE: Alle, die nicht nach Polen zurück wollten, wurden in Güterwaggons verladen und weiter in den Westen gebracht. Auf diese Weise kamen wir nach Weiden. ] |
| 00:05:00 |
To też jechaliśmy chyba z półtora dnia, po drodze się pociąg zatrzymywał. Jechali z nami też żydzi, którzy byli w różnych obozach. [DE: Wir fuhren etwa anderthalb Tage. Der Zug hielt immer wieder an. Auch Juden aus verschiedenen Lagern waren mit uns. ] |
| 00:05:11 |
W każdym bądź razie i i pamiętam na stacjach ta organizacja żydowska Joint chyba się nazywała, zaopatrywała transporty w picie i w jedzenie. [DE: Jedenfalls an den Bahnhöfen, daran erinnere ich mich, versorgte eine jüdische Organisation „Joint“ die Juden im Transport mit Essen und Trinken. ] |
| 00:05:26 |
Dawano paczki, szczególnie właśnie w tych wagonach gdzie byli yy żydzi, to tam dawano więcej tych paczek, ale my też żeśmy dostały pamiętam. [DE: Es gab Lebensmittelpakete, besonders in diesen Wagen, wo Juden waren aber auch wir haben welche bekommen. Daran erinnere ich mich. ] |
| 00:05:37 |
No i przywieziono nas, przywieziono nas do Weiden. I teraz był problem, co z nami zrobić, że trzeba nas gdzieś ulokować. [DE: Dann kamen wir, dann kamen wir nach Weiden. Es gab ein Problem, denn sie wussten nicht, wo sie uns unterbringen sollten. ] |
| 00:05:49 |
I pamiętam zawieziono nas najpierw, zapakowano nas na samochody i zawieziono nas chyba do Ambergu, do koszar, dawnych koszar niemieckich. [DE: Ich erinnere mich, wir fuhren, zuerst in Lastwagen weiter, in eine ehemalige deutsche Kaserne nach Amberg, glaube ich. ] |
| 00:06:06 |
No i jak żeśmy weszły do tych koszar, to się okazało, że dach jest rozbity, padał deszcz, więc w pokojach było pełno wody. [DE: Wir kamen auf das Gelände und sahen, dass das Dach zerstört war, es regnete und die Zimmer waren unter Wasser. ] |
| 00:06:16 |
To ja pamiętam, poszłam jeszcze z jedną z koleżanek, do Amerykanina, do tego który nas tam, dowódcy całej tej grupy, tych żołnierzy amerykańskich [DE: Ich kann mich erinnern, als ich und eine Kollegin zum Amerikaner gingen, zum Hauptmann dieser ganzen amerikanischen Einheit. ] |
| 00:06:31 |
i powiedziałam, że my tu nie możemy zostać, no bo jest deszcz, woda, żeby nas stąd gdzieś indziej przewieźli. [DE: Ich sagte, wir könnten hier unmöglich bleiben, es regnet doch, es gibt Wasser. Sie sollten uns hier wegbringen. ] |
| 00:06:36 |
To nas wtedy przewieźli do Vohenstrauss. To blisko tu jest Weiden. Tam zamek taki był. I tam do tego zamku. [DE: Sie brachten uns dann nach Vohenstrauß. Es ist nicht weit von Weiden. Dort war ein Schloss. Wir kamen in dieses Schloss. ] |
| 00:06:47 |
Tam nam przywieźli metalowe takie łóżka, pamiętam, zwozili to wszystko tego samego dnia jak nas tam przywieźli. [DE: Sie brachten Metallbetten mit. Ich erinnere mich, sie brachten alles an einem Tag. ] |
| 00:06:55 |
No i tam w tym Vohenstrauss tam myśmy byli i tam myśmy mieli się szykować do ewentualnego transportu do Polski. No i potem.. [DE: In Vohenstrauß waren wir einquartiert und wir sollten uns auf den eventuellen Rücktransport nach Polen vorbereiten. Und später... ] |
| 00:07:06 |
Aha..i jeszcze zanim do Vohenstrauss żeśmy pojechali, to najpierw nas przywieźli jeszcze do Weiden do jakiegoś takiego baraczku, gdzie byli Włosi z kolei. [DE: Doch bevor wir nach Vohenstrauß kamen, brachten sie uns nach Weiden in eine kleine Baracke, in der vorher Italiener untergebracht waren. ] |
| 00:07:18 |
Włosi wyjechali, a nas chcieli zostawić właśnie w tym baraku włoskim. [DE: Die Italiener verließen diese Baracke und wir sollten dort wohnen. ] |
| 00:07:24 |
Ale jak zobaczyłyśmy jak tam brudno było, jakie tam było robactwo wtedy w tym bloku, to powiedziałyśmy, że my tam nie będziemy mieszkać, że my nie zostaniemy tutaj. [DE: Aber als wir gesehen haben, wie dreckig und wie viel Ungeziefer in dieser Baracke war, weigerten wir uns, dort einzuziehen. ] |
| 00:07:32 |
I wtedy nas zawieźli do Vohenstrauss, no tam było czysto, bo ten zamek był nie zamieszkały. No i w tym Vohenstrauss żeśmy, nie pamiętam, ile żeśmy byli. [DE: Daraufhin brachten sie uns nach Vohenstrauß. Dort war es sauber, da das Schloss nicht bewohnt war. Ich weiß nicht mehr, wie lange wir in Vohenstrauß blieben. ] |
| 00:07:44 |
I tam żeśmy czekali na transport i stamtąd właśnie już pojechaliśmy transportem do Polski, do domu. [DE: Wir warteten auf den Transport nach Polen und von dort aus fuhren wir auch nach Hause zurück. ] |
| 00:07:53 |
IV: Jak odbywała się podróż do Polski? [DE: IV: Wie sah der Rücktransport nach Polen aus? ] |
| 00:07:55 |
CW: W wagonach towarowych. [DE: CW: In Güterwaggons. ] |
| 00:07:59 |
IV: (???) [DE: IV: (???) ] |
| 00:08:03 |
CW: A jeszcze z tego transportu jeszcze pamiętam, w Pilźnie żeśmy się zatrzymali trochę. Tam był taki punkt repatriacyjny właśnie dla Polaków. [DE: CW: Ich kann mich noch an diesen Transport erinnern, dass wir in Pilsen einen Zwischenstopp gemacht haben. Dort war ein Repatriierungssbüro für Polen. ] |
| 00:08:17 |
I tam myśmy się zatrzymali, nie wiem, chyba z tydzień może, może ze dwa. Tam trochę pomagałam na tym punkcie repatriacyjnym. [DE: Wir blieben dort etwa eine Woche, vielleicht auch zwei, ich weiß nicht mehr. Ich half sogar in diesem Repatriierungssbüro etwas mit. ] |
| 00:08:27 |
Później następnym jakimś transportem pojechałam do Warszawy. [DE: Mit einem weiteren Transport kam ich nach Warschau zurück. ] |
| 00:08:34 |
IV: Może ostatnie pytanie: (???) [DE: IV: Vielleicht eine letzte Frage: (???) ] |
| 00:08:40 |
CW: A mam zdję...Przepraszam jeszcze, jak stąd żeśmy wyjeżdżali z tego Vohenstrauss, to to przywieźli nas do Weiden. [DE: CW: Ich habe.. Entschuldigung, als wir aus Vohenstrauß wegfuhren, kamen wir nach Weiden. ] |
| 00:08:47 |
I w Weiden żeśmy wsiadali też do takich wagonów towarowych, mam zdjęcia z tego, dałam Klausowi, żeby zrobił odbitki. [DE: In Weiden stiegen wir in Güterwaggons. Ich habe sogar Photos, die ich Klaus zur Reproduktion gegeben habe. ] |
| 00:08:57 |
Ja jemu przywiozłam parę zdjęć, chyba ze cztery zdjęcia mam z tego momentu jak jesteśmy w tych wagonach właśnie, [DE: Ich brachte ihm ein paar Photos, vielleicht vier, die in dem Moment aufgenommen wurden, als wir an diesen Waggons stehen. ] |
| 00:09:03 |
jest napis na wagonie Weiden i stamtąd jedziemy do Polski. 1945 rok. [DE: Auf dem Waggon hängt ein Schild: Weiden. Von dort aus fuhren wir 1945 nach Polen zurück. ] |
| 00:09:12 |
IV: Może teraz ostatnie pytanie: po tych wszystkich przeżyciach, po tych wszystkich doświadczeniach, przejściach, obozie, jakie przesłanie mogła by pani dać młodym pokoleniom? [DE: IV: Die letzte Frage: nach all den Erlebnissen, Erfahrungen, Leiden im Lager, welche Botschaft könnten Sie an die junge Gegenration weitergeben? ] |
| 00:09:29 |
CW: Proszę pani. Przez ostatnich dziesięć lat, od momentu kiedy żeśmy zaczęli prawda spotykać się tutaj. [DE: CW: Wissen Sie, in den letzten zehn Jahren haben wir uns hier immer wieder getroffen. ] |
| 00:09:40 |
Spotykam się z młodzieżą, cały czas im opowiadam. Róbcie wszystko, żeby nie było wojny, żeby nie było nienawiści między narodami, [DE: Ich treffe Jugendliche und ich wiederhole: Bemüht euch sehr darum, dass es zu keinem Krieg mehr kommt, dass kein Hass zwischen den Völkern aufkommt, ] |
| 00:09:52 |
żebyśmy wszyscy czuli się jak ludzie równi, przyjaciele. Żebyśmy się do siebie odnosili się z sympatią, bez żadnych animozji, bez nienawiści, [DE: damit sich alle Menschen gleich und wie Freunde fühlen. Damit wir uns mit Sympathie begegnen, ohne Vorurteile und ohne Hass. ] |
| 00:10:05 |
obojętne, czy ktoś jest czarny cz drugi jest biały, czy ten jest gruby a ten jest cienki, żebyśmy nie patrzyli na to, tylko żebyśmy wszyscy byli przyjaciółmi. [DE: Es ist egal, ob einer dick oder schlank ist, das ist unwichtig. Wir sollten darauf achten, dass wir alle Freunde sind. ] |
| 00:10:18 |
I to powtarzałam na wszystkich spotkaniach z młodzieżą, że to jest najważniejsze, nigdy więcej wojny. [DE: Das wiederhole ich bei allen meinen Begegnungen mit der Jugend. Das Wichtigste ist: Nie wieder Krieg. ] |
| 00:10:26 |
Nigdy więcej takich zaborczych instynktów, że jakiś naród musi zabrać kawałek ziemi innego narodu. [DE: Nie wieder Aggressionsinstinkte gegenüber anderen Staaten. Es darf nicht sein, dass ein Staat einem anderen ein Stück Land wegnehmen möchte. ] |
| 00:10:35 |
Każdy powinien żyć na swoim i cieszyć się z tym, co ma. Nie żądać nic więcej. To stale powtarzam. [DE: Jeder soll in seinem Land leben dürfen und sich darüber freuen, was er besitzt und keine Forderungen stellen. Das wiederhole ich immer wieder. ] |
| 00:10:44 |
Z różną młodzieżą się już spotykałam, bo również Maximilian Kolbe-Werk, ta organizacja niemiecka która jest, [DE: Ich begegne unterschiedlichen Jugendlichen. Es gibt eine deutsche Organisation: Das Maximilian-Kolbe-Werk. ] |
| 00:10:53 |
też organizuje co roku takie grupy, organizowała, byłam na kilku takich właśnie wyjazdach, gdzie jedzie cztery, pięć osób [DE: Sie organisiert jedes Jahr solche Gruppen. Ich habe an einigen Begengnungen teilgenommen. Dort waren vier oder fünf Personen. ] |
| 00:11:01 |
i spotyka się z młodzieżą w szkołach niemieckich i też im opowiadamy, o tym co żeśmy przeżyli, jak to wyglądało wszystko i też prosimy tą młodzież, [DE: Wir treffen Jugendliche bei den Zeitzeugengesprächen in deutschen Schulen und erzählen über unsere Lagererfahrungen und bitten die Jugendlichen darum, ] |
| 00:11:11 |
róbcie wszystko, żeby nie doszło do wojny, żeby nie było nienawiści między ludźmi. Że wszyscy jesteśmy równi i tacy powinniśmy razem wspólnie żyć i żyć i cieszyć się tym, że żyjemy. [DE: alles zu unternehmen, dass es nie wieder zum Krieg kommt, dass kein Hass zwischen Menschen herrscht. Wir sind doch alle gleich und sollen im Frieden miteinander leben. ] |
| 00:11:25 |
To stale to powtarzam. Byłam i w Kolonii, byłam.. i gdzie ja jeszcze byłam, no byłam w kilku miejscach właśnie, gdzie się właśnie spotykałam z młodzieżą. [DE: Das wiederhole ich immer wieder. Ich war in Köln und an anderen Orten, wo ich mit den Jugendlichen sprach. ] |
| 00:11:38 |
Nawet w tym roku mi proponowano, żeby pojechać gdzieś tam do jakiegoś zachodniego landu, ale byłam chora z tą nogą i nie mogłam pojechać i zrezygnowałam. [DE: Sogar in diesem Jahr wurde mir angeboten, in ein westliches Bundesland mitzufahren, aber ich war krank und musste absagen. ] |
| 00:11:56 |
Cały czas Maximilian-Kolbe organizuje właśnie wspólnie z Caritasem wydaje mi się, niemieckim takie grupy byłych więźniów [DE: Das Maximilian-Kolbe-Werk und die Caritas organisieren gemeinsame Treffen mit ehemaligen Häftlingen und der deutschen Jugend. ] |
| 00:12:05 |
które jeżdżą i rozmawiają z młodzieżą, i do różnych szkół. Właśnie biskupstwo w Kolonii bym powiedziała że jest bardzo takie aktywne. [DE: Sie tauschen sich mit der Jugend aus und besuchen unterschiedliche Schulen. Ich würde sagen, das Bistum Köln ist in diesem Bereich sehr aktiv. ] |
| 00:12:17 |
Tam jest dwóch takich, no.. jeden doktor filozofii, Dr. Hartmann, a drugi się nazywa... nie pamiętam w tej chwili. Ooo.. Bauer. Alois Bauer. [DE: Es gibt dort zwei Mitarbeiter, Dr. Hartmann, Doktor der Philosophie, und Alois Bauer. ] |
| 00:12:36 |
I oni obaj właśnie są bardzo czynni w tej takiej ścisłej współpracy, w nawiązaniu takiej ścisłej współpracy między byłymi więźniami i młodzieżą. [DE: Sie setzen sich sehr aktiv für die enge Zusammenarbeit zwischen den Jugendlichen und ehemaligen Häftlingen ein. ] |
| 00:12:47 |
Bardzo się starają o to, żeby byli więźniowie mogli rozmawiać z młodzieżą. [DE: Sie bemühen sich sehr darum, diese zwei Gruppen zusammenzubringen. ] |
