Pomyślnie dodano zakładkę.

Plik "AGFl_AV.22.1107.mp4"

Właściwa nazwa pliku AGFl_AV.22.1107.mp4
Nazwa folderu
Źródła KZ-Gedenkstätte Flossenbürg
Signatur: AGFl AV.22.1107
Rozmiar pliku 479.8 MB
Rozmiar 640px × 360px
Poprzedni/ wstecz
MPEG4
Odwołanie do
Czas trwania 01:14:44
Proporcje 16:9

Napisy dla "AGFl_AV.22.1107.mp4"

00:00:00 CM: Kamera läuft.
de [DE: CM: Kamera läuft.]
00:00:03 MA: Es ist heute Freitag, der 24. April 2015. Wir sind in Weiden im Hotel Admira. Und wir sprechen heute mit Mieczysław Ciechoński.
de [DE: MA: Es ist heute Freitag, der 24. April 2015. Wir sind in Weiden im Hotel Admira. Und wir sprechen heute mit Mieczysław Ciechoński.]
00:00:15 Er wurde am 02.11.1926 in Pułtusk in Polen geboren. Und nach dem Warschauer Aufstand kam er nach dem Durchgangslager Pruszków äh nach Flossenbürg.
de [DE: Er wurde am 02.11.1926 in Pułtusk in Polen geboren. Und nach dem Warschauer Aufstand kam er nach dem Durchgangslager Pruszków äh nach Flossenbürg.]
00:00:28 Registriert wurde er am 07.09.1944. Seine Haftnummer war 22747.
de [DE: Registriert wurde er am 07.09.1944. Seine Haftnummer war 22747.]
00:00:42 Herr Ciechoński, wenn Sie heute den Namen Flossenbürg hören, was geht Ihnen da als Erstes durch den Kopf, was kommt da Ihnen in den Sinn?
de [DE: Herr Ciechoński, wenn Sie heute den Namen Flossenbürg hören, was geht Ihnen da als Erstes durch den Kopf, was kommt da Ihnen in den Sinn?]
00:00:51 IV: Jak Pan.. jak Pan w dzisiejszy dzień słyszy nazwę Flossenbürg, co Panu przychodzi do głowy? Jakie myśli Panu przychodzą?
de [DE: IV: Wenn Sie heute den Namen Flossenbürg hören, was fällt Ihnen dazu ein? Welche Gedanken drängen sich auf?]
00:01:02 MC: Prawdę mówiąc, nie myślałem że jeszcze dożyję tego tego wieku, tych lat, żebym był mógł przyjść przyjechać do Flossenburga po siedemdziesięciu latach od wyzwolenia obozu.
de [DE: MC: Ehrlich gesagt, ich dachte nicht, dass ich dieses Alter erreiche und dass ich 70 Jahre nach der Befreiung des Lagers nach Flossenbürg kommen kann.]
00:01:21 Urodziłem się w 1926 roku, wobec tego, w 1926 wobec tego była to.. Tak się składa, że mamy pewne chor, chor do dolegliwości chorobowe, ale, ale, ale pró leczę się, mam rozrusznik.
de [DE: Ich bin 1926 geboren, was damit verbunden ist, dass ich unterschiedliche Erkrankungen habe. Außerdem habe ich einen Herzschrittmacher.]
00:01:48 Mam dwa aparaty słuchowe, dwa aparaty słuchowe: prawe ucho mam uszkodzone, lewe ucho uszkodzone przez, przez kapo w obo w obozie.
de [DE: Ich trage ein Hörgerät. Mein rechtes und mein linkes Ohr sind durch einen Kapo im Lager beschädigt worden.]
00:02:03 No nie napra nie poddawałem się operacji jak byłem młody. Teraz teraz mi już zaczęła prawie już nieczy prawie już jest nieczynne.
de [DE: Als ich jung war, wollte ich mich keiner OP unterziehen. Mein rechtes Ohr ist fast komplett taub.]
00:02:14 Mam bardzo wzmocniony aparat słuchowy. A lewe ucho trochę musi pomagać ze względu na wiek też już traci swoją moc. Wobec tego mam też aparat, ale o mniejsczej mocy.
de [DE: Mein Hörgerät ist sehr stark. Da ich nur mit einem Ohr höre, muss das linke Mehrarbeit leisten und ist deswegen überlastet. Das Hörgerät im linken Ohr ist etwas schwächer.]
00:02:30 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:03:01 MA: Was war eben der Grund, dass nach so vielen Jahren, nach 70 Jahren, dass Sie sich entschieden haben, hier an diesen schrecklichen Ort noch einmal zurückzukommen?
de [DE: MA: Was war eben der Grund, dass nach so vielen Jahren, nach 70 Jahren, dass Sie sich entschieden haben, hier an diesen schrecklichen Ort noch einmal zurückzukommen?]
00:03:12 IV: Co to dla Pana była, co było motywacją, przyjechać tutaj po 70-ciu latach do byłego obozu Flossenbürg?
de [DE: IV: Was war der Grund, warum Sie nach 70 Jahren in das ehemalige KZ zurückkehren?]
00:03:23 MC: No, Ja przede wszyytkim nie będę ukrywał, że pochylić się nad tablicą upamiętniającą naszych tych kolegów, którzy, którzy nie mogli, którzy zostali tu na stałe.
de [DE: MC: Ich werde nicht verheimlichen, dass ich am Denkmal meiner Kameraden gedenken will, die hier für immer zurückgeblieben sind.]
00:03:48 Zważywszy że, tym bardziej że ja do jestem organizatorem jednym z organizatorów klubu klubu byłych więźniów obozu koncentracyjnego Flossenbürg.
de [DE: Das ist für mich umso wichtiger, weil ich einer der Organisatoren des Flossenbürger Kreises der ehemaligen KZ-Häftlinge bin.]
00:04:06 Jak żeśmy organizowali nasze koło, było nas było nas stu tam czterdziestu chyba jeden osób.
de [DE: Als wir den Kreis gründeten, waren wir circa 141 Personen.]
00:04:17 A w tej chwili zostało nas, znaczy przychodzi na zebranie koła dwunastu, piętnastu, dwadzieścia osób. Część dlatego jeszcze jeszcze troszkę pewnie żyje.
de [DE: Aktuell kommen zu den Sitzungen vierzehn, fünfzehn oder zwanzig Mitglieder. Die sind noch mobil.]
00:04:31 Ale są takie osoby, którzynie mogą ze względu na zdrowie nie mogą że tak powiem poruszać się samodzielnie.
de [DE: Es gibt aber auch Mitglieder, die aufgrund der Gesundheit nicht mehr selbständig und mobil sind.]
00:04:39 I nie mają odwagi przyjść przyjść ta przyjechać tą komunikacją miejską na punkt powiedzmy zebrania.
de [DE: Sie trauen sich nicht, mit den öffentlichen Verkehrsmitteln zu den Sitzungen zu kommen.]
00:04:48 Prowadziliśmy zebrania co, co, co miesiąc, i były czasy, jak nas było to dużo, aktywnie żeśmy pracowali, przyjeżdżaliśmy tutaj grupami,
de [DE: Wir hatten monatliche Begegnungen. Zu bestmmten Zeiten waren wir sehr aktiv und sind in großen Gruppen hierher gekommen.]
00:05:01 które liczyły przecież nie dwa nie piętnaście osób tak jak teraz, tylko większe. Pani doskonale wie. Pierwszy raz w obozie żeśmy tutaj nam przyjechaliśmy w 1995 roku.
de [DE: Wir waren nicht nur 15 Personen, wie heutzutage, sondern eine größere Gruppe. Sie wissen es selbst. Zum ersten Mal kamen wir 1995 in das ehemalige KZ.]
00:05:14 Pierwszy raz nas tutaj przywieziono. Wtedy chyba chyba o ile dobrze pamiętam to chyba organizował Stowarzyszenie Kolbego.
de [DE: Wir kamen zum ersten Mal hierher. Damals wurde es vom Kolbe-Werk organisiert, wenn ich mich richtig erinnere.]
00:05:25 Także dobrze pamiętam ten przyjazd do obozu, tu na obozu. I w kap w kościele Flossenbürgu odbyła się msza.
de [DE: Ich erinnere mich gut an die Begegnung hier. In der Kapelle wurde eine Messe gehalten.]
00:05:38 Prowadził na.. byliśmy na tej mszy świętej, przewodniczył biskup. Ja nie wiem, nie pamiętam nazwiska tego biskupa tego.
de [DE: Die Messe hat ein Bischof zelebriert, ich erinnere mich nicht mehr an seinen Namen.]
00:05:49 W czasie wtedy żeśmy uzgodnili, było nas, no przyjechało nas pełen autokar. Ten autokar był dość duży. Było 60 chyba osób przeszło.
de [DE: Wir kamen mit einem großen Reisebus und wir waren etwa 60 Personen.]
00:06:01 W cze.. po polsku po polsku czytaliśmy czytania, czytanie na mszy świętej (???) I na końcu każ biskup każdemu z nas wręczył i błogosławił wszystkich,
de [DE: Wir haben auf Polnisch Fürbitten gelesen und am Ende segnete uns der Bischof und überreichte jedem von uns...]
00:06:18 wręczył, wymieniał nazwiska, numery. I wręczał nam róże, każdy z nas dostał różę. I dostaliśym taki medalion, medalion upamiętniający upamiętniający powiedzmy po pobyt w obozie.
de [DE: Er überreichte jedem von uns eine Rose. Unsere Namen und die Häftlingsnummern wurden vorgelesen. Wir alle haben auch Andenken über die Begegnung in der Gedenkstätte bekommen.]
00:06:33 To było pierwsze pierwsze spotkanie, pierwsza bytność nasza po po po wojnie po wojnie. A później żeśmy po Flossenbürgu w miarę w miarę czasu.
de [DE: Es war das erste Treffen von uns nach dem Krieg. Im Laufe der Jahre kamen wir immer wieder nach Flossenbürg.]
00:06:44 W miarę upływu czasu i w miarę o... organizowania się, organizowaliśmy się i tam wewnątrz w Warszawie. Bo ja mówię, mieszkamy w Warszawie.
de [DE: Wir haben uns in Warschau organisiert, weil wir alle in Warschau lebten.]
00:06:56 I zaczę.. zaczęliśmy tu chodzić. Nasi koledzy, którzy znali dobrze nie niemiecki, przy pomocy powiedzmy urzędu bawarskiego parlamentu prawda.
de [DE: Wir begannen, uns zu treffen. Unsere Kollegen konnten gut deutsch. Mit Hilfe des Bayerischen Landtages]
00:07:20 Powstała pamiętam tą ja mam nawet tą ustawę powołującą po po powołujące fundację o nazwie miejsce pamięci, w którym miejsce pamięci.
de [DE: entstand eine Stiftung, die eine Gedenkstätte an diesem Ort ins Leben rufen sollte. Ich erinnere mich gut daran.]
00:07:38 No i od tego czasu do organizowana organizowane zostały zarząd że tak powiem tego naszego obozu Flossenbürga.
de [DE: Seit dieser Zeit wurden die Treffen organisiert. Auch unser Verband hat sich organisiert.]
00:07:50 I po po pewnej podróży pewnej renowacji, remoncie i przebudowie, udało się doprowadzić do takiej sytuacji, w której powstało muzeum.
de [DE: Nach einer gewissen Zeit, vielen Renovierungsarbeiten und Baumaßnahmen ist es gelungen, diese Gedenkstätte aufzubauen.]
00:08:06 Muzeum i, i powiedzmy no pamię i jest i zachowana została ta część obozu, która mogła jeszcze, która jeszcze istnieje.
de [DE: In der Gedenkstätte wurden Teile des Lagers erhalten, die noch ans KZ erinnern.]
00:08:26 Przy przy organizacji muzeum dużo żeśmy jako koło pomogli, tam są przecież zdjęcia, rek, rek, życiorysy, zdjęcia, fotografia naszych naszych kolegów,
de [DE: Beim Aufbau hat unser Verband die Gedenkstätte sehr unterstützt. Wir haben Fotografien, Erinnerungsberichte und Lebensläufe unserer Kameraden der Gedenkstätte zur Verfügung gestellt.]
00:08:41 byłych byłych więźniów naszego obozu koncentracyjnego Flossenbürg. Jest tam cała strona polska, przecież są tam tablice, no można zobaczyć księgi.
de [DE: Es gibt eine ganze polnische Seite in der Gedenkstätte. Dort kann man auch die Handapparate einsehen. Darin sind Materialien zu den ehemaligen KZ-Häftlingen enthalten.]
00:08:54 W międzyczasie jak żeśmy tu przyjeżdżali, kilka razy przecież były z nami rozmaite rozmowy, wywiady, w książkach jest po niemiecki..
de [DE: Im Laufe der Jahre, während unserer Begegnungen, wurden mit uns Interviews geführt. Auch Bücher wurden über uns auf Deutsch geschrieben.]
00:09:06 Ja też chyba mam dwie książki, w którym w którejś dziennikarz {lacht} przeprowadzał wywiad. I jest po niemiecku książka. W książce jesteśmy.
de [DE: Ich selbst habe auch zwei Bücher von einem Journalisten, der mich interviewte {lacht}. Es gibt ein Buch auf Deutsch. Im Buch schreiben sie über uns.]
00:09:21 I teraz ostanio ostatnio część naszych bardzo dużo kolegów już zeszła z tego świata, w ostatnim okresie czasu,
de [DE: In der letzten Zeit sind sehr viele Kameraden von uns gegangen.]
00:09:33 bo poprzednio żeśmy cztery na 65-lecie wyzwolenia obozu mieliśmy w większym składzie.
de [DE: Beim Überlebendentreffen zum 65. Jahrestag der Befreiung des KZ Flossenbürg waren wir noch eine größere Gruppe.]
00:09:42 I część naszych kolegów zarządu koła już odeszła w tamtych z tamtych świata. Zostało nas tylko tutaj z zarządu tego powiedzmy czterech czy pięciu osób.
de [DE: Ein Teil unserer Kollegen aus dem Vorstand ist bereits verstorben. Aus dem Vorstand sind nur noch vier oder fünf Personen am Leben.]
00:09:53 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:10:00 MC: To dobrze, czy ja mam coś tu Pani?
de [DE: MC: Ist es gut, wie ich erzähle?]
00:10:02 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:10:54 MC: Tak może być, czy..
de [DE: MC: Kann ich so weiter machen?]
00:10:55 IV: On teraz zapyta się.
de [DE: IV: Er fragt gleich.]
00:10:57 MC: Ale czy tak czy ja tak jak ja mówię to jest?
de [DE: MC: Aber ist es gut, wie ich erzähle?]
00:11:01 IV: To jest w porządku. Może Pan głośniej i wyraźniej.
de [DE: IV: Es ist gut, aber vielleicht könnten Sie etwas lauter und deutlicher sprechen.]
00:11:04 MC: Głośniej tylko? Dobrze.
de [DE: MC: Lauter? Gut.]
00:11:05 MA: Vielleicht einfach mal fragen, wie ist das Gefühl, wenn er in Flossenbürg jetzt wieder ist? Wie geht es ihm da?
de [DE: MA: Vielleicht einfach mal fragen, wie ist das Gefühl, wenn er in Flossenbürg jetzt wieder ist? Wie geht es ihm da?]
00:11:13 IV: Pana Auera interesuje, bardziej, bardzo interesuje, jak Pan się czuje w tym momencie, jak właśnie Pan pryzjechał do Flossenbürga? Jakie ma Pan odczucia?
de [DE: IV: Herr Auer interessiert sich für die Frage, wie Sie sich bei der Ankunft in Flossenbürg gefühlt haben? Welche Gefühle haben Sie?]
00:11:23 MC: To już... (???) Odczucia mogę mieć takie: że mogę podziękować tutaj Niemcom tym, którzy o są teraz, opiekują się o obozem Flossenbürg,
de [DE: MC: Ich kann folgende Gefühle haben: Ich kann mich nur bei den Deutschen bedanken, die, die Gedenkstätte leiten und aufbauen.]
00:11:51 że jest w takim stanie już, że jest to pamiątka że to mówię dla przyszłych pokoleń, jak nie powinna jak ludzie nie powinni tworzyć warunków innym ludziom.
de [DE: Ich will mich bedanken für den Zustand, in dem die Gedenkstätte jetzt ist. Es ist ein Vermächtnis an die zukünftige Generation, wie die Menschen zu anderen Menschen nicht sein dürfen.]
00:12:06 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:12:26 MA: Ok. Dann fangen wir an mit der Geschichte. Kindheit, Jugend, wo er aufgewachsen ist...
de [DE: MA: Ok. Dann fangen wir an mit der Geschichte. Kindheit, Jugend, wo er aufgewachsen ist...]
00:12:32 IV: Teraz zaczniemy od początku Panie Mieczysławie. Proszę powiedzieć o swoich urodzinach, o swoim dzieciństwie, o domu rodzinnym, o szkole.
de [DE: IV: Wir fangen vom Anfang an. Erzählen Sie, wo Sie geboren wurden, über Ihre Kindheit, über Ihr Elternhaus, über Ihre Schule.]
00:12:42 MC: No ja daty urodzenia... w listopadzie 1926 urodziłem się. Matka moja była krawcową a ojciec ogrodnikiem.
de [DE: MC: Ich bin im November 1926 geboren. Meine Mutter war Schneiderin und Vater war Gärtner.]
00:12:56 Początkowo mie ojciec pracował w majątkach ziemskich jako ogrodnik. Na ogół w dzisiejszym koło Włocławka, koło Włocławka, dzisiejsze, dzisiejsze województwo Pomorsko pomorsko-zachodnie.
de [DE: Anfangs arbeitete mein Vater als Gärtner bei den Großgrundbesitzern, in der Nähe von Włocławek. Heute ist es die Woiwodschaft Kujawien-Pommern.]
00:13:16 Ale w latach w latach 30-tym chyba, najpierw może nie tak.. Przepraszam, że... Dobrze, w 30-tyh, w 1932 czy w 1933, 1934 roku,
de [DE: Aber in den 1930er Jahren, vielleicht 1932, 1933 oder 1934...]
00:13:32 rodzice przy pomocy yyy ro przy pomocy swoich swojej rodziny tzn. mojej matki brata brata przyjechali przyjechali do do Warszawy.
de [DE: übersiedelten meine Eltern mit Unterstützung der Familie meiner Mutter nach Warschau.]
00:13:48 Ja rozpocząłem naukę, mieszkanie dosta... wynajęli mieszkanie na Warszawie ale Targówek Osiedle. To już była miej to było już poza miejsc..(???) w Warszawie,
de [DE: Ich begann meine Lehrjahre. Wir bekamen eine Wohnung in der Targówek-Siedlung. Es war eine Siedlung außerhalb des Stadtgebiets Warschaus.]
00:14:04 tylko to już było województwo warszawskie, powiat warszawski. Tam była szkoła. Ojciec dostał pracę w zarządzie miejskim Urzędu Miejskiego Warszawa
de [DE: Aber es war schon der Warschau-Landkreis. Dort gab es eine Schule. Mein Vater wurde bei der Stadt Warschau angestellt]
00:14:16 i opiekował się ogródkami, przyszkolnymi ogródkami. I tak to i tak to... Powiedzmy do do do do do 1939 roku bywało.
de [DE: und betreute mehrere Schulgärten. Es war so bis 1939.]
00:14:32 Ja tam, tam była szkoła, i powszechną szkołę skończyłem tam na przy na Targówku. Później po szkole, w 1939 roku przyszła przyszła okupacja.
de [DE: Es gab dort eine Volksschule in Targówek. Nach dem Schulabschluss begann 1939 die Besatzungszeit.]
00:14:50 Ja ją skończyłem siedem 7-letnią szkołę i dostałem się do pracy do stolarni do stolarni jako praktykant, w którym były robione meble.
de [DE: Ich besuchte 7 Klassen der Volksschule und begann danach ein Praktikum in einer Möbelschreinerei.]
00:15:07 Ale w meblach były robione skrytki na na na dokumenty organizacyjne, organizacyjne dokumenty...
de [DE: In den Möbeln wurden Geheimfächer für Dokumente eingebaut.]
00:15:28 IV: Czy ma Pan.. (???)
de [DE: IV: Sind Sie... (???)]
00:15:29 MC: Były tam ulotki, krótka broń... we wszystkich sprzętach, w szafach, w tym biurkach, W szafach, w szufladach, nawet w wałku do..
de [DE: MC: In den Geheimfächern wurden Waffen und Flugblätter versteckt. Diese Geheimfächer bauten wir in alle Möbelstücke ein: in Schränken, Schubladen, Schreibtischen, sogar in Nudelwalzen.]
00:15:45 Wałek do do do kręcenia mielenie tego do wałkowania ciasta. To w środku był wydrążony, żeby można było włożyć tutaj powiedzmy no ulotkę ulotkę.
de [DE: In der Nudelwalze war in der Mitte ein Versteck für die Flugblätter.]
00:16:01 Naturalnie wszystko było dla państwa podziemnego prawda. Tak to trwało do do do do 1944 roku. W 1944 roku ja byłem harcerzem i brat był ja.
de [DE: All dies haben wir für die Widerstandsorganisation hergestellt. Es dauerte bis 1944. 1944 waren ich und mein Bruder Mitglieder bei den Pfadfindern.]
00:16:23 Było nas troje. Ja najstarszy, brat o rok młodszy i siostra o dwa lata młodsza ode mnie. Brat brat już nie żyje, siostra już też nie.
de [DE: Wir waren zu dritt. Ich war der älteste, mein Bruder war ein Jahr jünger und meine Schwester zwei Jahre jünger als ich. Beide sind bereits verstorben.]
00:16:33 Ja dostałem pierwszy pierwszą pierwszy raz tę pracę, później poprosiłem tam majstra, żebym jeszcze przy przyjeżdżał, żeby móc przyjechać ze mną do pracy.
de [DE: Als erster habe ich die Arbeitsstellte bekommen und bat meinen Meister, auch meinen Bruder in der Werkstatt einzustellen.]
00:16:45 Mój brat młodszy ode mnie o dwa. I tak w tej fabr w tej stolarni w tej stolarni, ta stolarnia była prowadzona przez fundację Sta Staszica.
de [DE: Mein Bruder war zwei Jahre jünger als ich. Diese Schreinerwerkstatt wurde von der Staszic-Stiftung geführt.]
00:16:57 Do przy.. na początku chyba gdzieś w lipcu, chyba to był lipiec 1944 roku. Matka nic nie wiedziała z bratem jako jako harcerze kazali nam dostaliśmy rozkaz iść do Warszawy na Stare Miasto.
de [DE: Es war Anfang Juli 1944. Meine Mutter wusste nichts davon, dass mein Bruder und ich als Pfadfinder einen Befehl bekamen, nach Warschau in die Altstadt zu gehen.]
00:17:24 Na Starym Mieście..wyszliśmy do tego Starego Miasta, na Stare Miasto. Tam na Starym Mieście w Warszawie przy ulicy Krzywe Koła mieszkał brat brat mojej matki.
de [DE: Wir gingen nach Warschau in die Altstadt. In der Altstadt in der Krzywe-Koła-Straße wohnte der Bruder meiner Mutter.]
00:17:38 I ale tam przedtem jak żeśmy się dostali dostałem miejsce, na które mam się zgłosić, to się okazuje, że jesteśmy obydwaj bracia z bratem łącznikami w czasie powstania na Starym Mieście.
de [DE: Ich bekam eine Anweisung, dass wir beide während des Aufstandes in der Altstadt Verbindungsglieder sind.]
00:17:50 Całe Powstanie Warsazwskie tam spędziłem na Starym Mieście z bratem jako łącznik jako łącznicy między między poszczególnymi oddziałami,
de [DE: Den ganzen Warschauer Aufstand verbrachte ich mit meinem Bruder in der Altstadt als Verbindungsglieder zwischen unterschiedlichen Brigaden.]
00:18:00 oddziałami no wojskowymi wtedy prawda czy nie wojskowymi powstania. 02-go września 1944 roku na na u wylotu na Starym Mieście
de [DE: Es waren paramilitärische Brigaden. Es war am 2. September 1944 in der Ausfallstraße von der Altstadt.]
00:18:13 idąc z bratem jeszcze z kuzynem z synem tego właśnie z synem brata mojej matki. Stanęli przed nami trzech SS ludzi wysokich, w ss-mańskich mundurach, nawiasem mówiąc to byli Łotysze.
de [DE: An diesem Tag gingen ich, mein Bruder und mein Cousin zusammen. Plötzlich standen vor uns drei große Männer in SS-Uniformen. Es waren Letten.]
00:18:32 I zaprowadzili, kazali nas na zaprowadzili nas na na Rynek przed na Plac Zamkowy. I stamtąd kolumną wypędzali byli już żołnierze Wehrmachtu chyba w zielonych mundurach.
de [DE: Sie führten uns auf den Marktplatz zum Schlossplatz. Von da trieben uns die Wehrmacht-Soldaten, glaube ich, in grünen Uniformen weiter.]
00:18:48 Na pieszo wysłaliśmy do Pruszkowa. Za dwa chyba dni tego Pruszkowa transportem dostałem się, to był 7-my września 1944 roku przyjechałem do Flossenburga.
de [DE: Wir gingen zu Fuß nach Pruszków. Nach zwei Tagen kam ich, denke ich, am 7. September 1944 aus Pruszków mit einem Transport nach Flossenbürg.]
00:19:05 IV: Czyli jeśli mogę przerwać na chwilkę... Czyli nie było żadnego powodu dla aresztowania? Jak zostaliście aresztowani?
de [DE: IV: Wenn ich kurz unterbrechen darf... Es gab keinen Verhaftungsgrund? Wie wurden Sie verhaftet?]
00:19:15 MC: Sam fakt chyba, że myśmy mieli opaski obydwaj brata z bratem prawda... I tam wtedy chyba nikogo w naszym wieku ci wojskowi nie traktowali pow jako jako jako nic nie mówiący...
de [DE: MC: Vielleicht war es der Grund, dass mein Bruder und ich Armbinden trugen. Damals wurden die Jungen in diesem Alter von den Militärs nicht ernst genommen.]
00:19:31 To był 2-go września 1944 roku. Tam wszyscy mężczyźni i młodzi ludzie byli byli wrogami dla tych dla tych dla tych ludzi w mundurach. To tak to to widzieliśmy..
de [DE: Es war am 2. September 1944. Dort waren alle junge Menschen Feinde für die Uniformträger. So haben wir es gesehen.]
00:19:44 No i zobaczyli trzech trzech młodych ludzi trzech młodych ludzi ss-mail prawda..
de [DE: Die SS-Männer haben drei junge Menschen gesehen.]
00:19:53 IV: Proszę jeszcze raz opowiedzieć, teraz opowiedzieć, jak... (???)
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte, wie... (???)]
00:19:56 MC: Jak wtedy jak nas idziemy we trzech, ja, mój brat i ten starszy też brat, harcmistrz zresztą, przedwojenny, mieliśmy takie torby na przy sobie.
de [DE: MC: Mein Cousin war ein Pfadfinderführer. Wir gingen zu dritt und hatten große Taschen dabei.]
00:20:09 A w torbach były jeszcze informacje kierownictwa, dowództwa, żeby zanieść tam i tam, nie zdążyliśmy donieść, prawda. Była informacja.
de [DE: In den Taschen hatten wir Informationen der Aufstandsführung. Wir haben es nicht mehr geschafft, sie an die richtige Stelle zu befördern.]
00:20:21 I st najstarszy brat ten wy.. brat miał ze sobą, miał tam pistolet ze sobą. Ja nie miałem pistoletu przy sobie a ja i mój brat też nie, ten trzeci miał brat.
de [DE: Mein Cousin hatte eine Pistole dabei. Mein Bruder und ich hatten keine Waffen.]
00:20:32 I to a ja i brat, ja i mój brat młodszy ode mnie mieliśmy dużo tzw. bibuły, znaczy dokumentów wojskowych dokumentów,
de [DE: Wir drei hatten viele Militärdokumente dabei.]
00:20:45 które mieliśmy obowiązek przekazać prze przenieść z jednego miejsca, z ulicy Piwnej, na ulicę Freta np. 16, czy ulicy do tego.. Bo na Freta nr. 16 było dowództwo, dowództwo tego Warszawy.
de [DE: Wir sollten diese Dokumente von der Piwna-Straße zur Freta-Straße 16 bringen, wo die Aufstandsführung ihren Sitz hatte.]
00:21:03 Na na ulicy yy na na na Piwnej znowuż było tam dowództwo takiego tam takiej brygady i na przy ulicy Mostowej w Warszawie na dole tam na tego było też dowództwo jak jak jakiegoś oddziału.
de [DE: In der Piwna-Straße war der Sitz einer Brigadenführung und in der Mostowa-Straße die Führung von einer anderen Brigade.]
00:21:21 I między sobą łączności telefonicznej przecież między sobą nie było i telefonów komórkowych wtedy też nie.
de [DE: Zwischen ihnen gab es keine Telefonverbindung. Damals gab es auch keine Handys.]
00:21:27 To oni pisane było, były tam dziewczyny, część była pisana ręcznie ale na ulicy tej na Piwnej to tam była maszyna nawet do pisania.
de [DE: Die Informationen wurden von jungen Frauen per Hand geschrieben, aber in der Piwna-Straße gab es sogar eine Schreibmaschine.]
00:21:36 I była że ja wiem dziewczyna, która pisała na maszynie i mieliśmy tam zanieść. I w tych torbach mieliśmy nie wiem, trzy cztery sztuki chyba.
de [DE: Es gab da ein Mädchen und es schrieb die Dokumente. Wir sollten diese Dokumente dorthin bringen. Wir hatten in unseren Taschen drei oder vier Exemplare.]
00:21:44 Ja miałem i Jurek mój brat a starszy jak już mówiłem miał przy sobie pistolet i był od nas pięć lat starszy wysoki to tego...
de [DE: Mein Cousin war fünf Jahre älter als ich und hatte eine Pistole dabei. Mein Bruder Jurek und ich hatten Dokumente.]
00:21:55 Miał mundur harcmistrza, a ja nie miałem na sobie munduru harcerskiego, już nie maiałem munduru. Ten mundur mój został zniszczony w czasie na Kilińskiego tam jak w czasie Powstania.
de [DE: Mein Cousin hatte eine Uniform eines Pfadfinderführers. Ich hatte keine mehr, weil sie in der Kiliński-Straße während es Aufstandes zerrissen wurde.]
00:22:12 Ta ta ja wiem ten czołg malutki był i wysadzili w powietrze. Ja tam blisko byłem i i podarło i podarły się cała marynarka podarta została.
de [DE: Es gab dort einen kleinen Panzer, der in die Luft gejagt wurde. Ich stand sehr nahe dran und meine Uniform wurde zerrissen.]
00:22:22 I ja od tego wujka dostałem jakąś inną marynarkę i w takim ubraniu w takim ubraniu tak zo zostałem..
de [DE: Ich habe von meinem Onkel andere Kleidung bekommen und in dieser Kleidung wurde ich...]
00:22:34 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:23:06 MA: Dass Sie vielleicht auch noch fragen ob der Bruder (???) und wie sozusagen der Weg nach Flossenbürg (???), auch die Behandlung, so ein bisschen wie es ihm ging. Und auf welchem Weg sie nach Flossenbürg...
de [DE: MA: Dass Sie vielleicht auch noch fragen ob der Bruder (???) und wie sozusagen der Weg nach Flossenbürg (???), auch die Behandlung, so ein bisschen wie es ihm ging. Und auf welchem Weg sie nach Flossenbürg...]
00:23:23 IV: Proszę opowiedzieć Panie Mieczysławie, jak wyglądało aresztowanie Pana i Pana brata, I później jak odbywała się droga do Flossenbürga, jak odbywał się transport, czym?
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte, wie die Verhaftung aussah. Wie wurden Sie verhaftet und wie verlief der Transport nach Flossenbürg?]
00:23:38 MC: No ci.. ofi to byli ci ss-mani ci ss-mani to bardzo takim stanowczym, emergicznym głosem do nas Panie mówili, naturalnie.
de [DE: MC: Die SS-Männer haben uns mit einer bestimmenden und energischen Stimme angesprochen.]
00:23:52 I takim łamananym po rosyjski, bo to byli Łotysze. I ten było..strasznie krzyczał na nas, jak wyciągnął bratu ten ten tą broń.
de [DE: Es waren Letten und sie haben gebrochenes Russisch gesprochen. Der eine hat uns sehr laut angeschrien, als er meinem Cousin die Waffe abnahm.]
00:24:04 A tutaj jak wyciągnął te papiery konspiracyjne, to mówił: konspirac, konspirac... bandyt na tym...
de [DE: Als er die Dokumente wegriss, schrie er: "Konspirat... Konspirat... Bandit."]
00:24:12 I i z nami poszli z nami na do na Plac Zamkowy. Tam już byli wojskowi ale w zielonych mundurach, nie ss-mańskich, w tych zielonych mundurach i ustawiali nas w szeregi...
de [DE: Sie begleiteten uns bis zum Schlossplatz. Dort waren bereits Soldaten in grünen Uniformen. Es waren keine SS-Uniformen, sondern grüne. Uniformen. Sie stellten uns in Reihen.]
00:24:30 I później takimi kolumnami kolumnami szliśmy aż do Pruszkowa. Po drodze był w zielonych bo pamiętam w tym młodym wieku w zielonym munudurze Wehrmachtu oficer chyba.
de [DE: In diesen Reihen gingen wir dann nach Pruszków. Auf dem Weg beobachtete ich einen jungen Offizier in grüner Wehrmachtsuniform.]
00:24:47 Mówił do nieźle po polsku, byli jeszcze do tej kolumny były ja jako młody człowiek, ale byli ludzie, którzy byli w wieku mojego ojca, rodziców też, bo to byli tego...
de [DE: Er hat nicht schlecht Polnisch gesprochen. In den Reihen waren junge Leute, aber auch Menschen im Alter meiner Eltern.]
00:25:01 Były kobiety, dzieci, byli rozmaici... On kazał się nic nie mówić po że wszystko będzie.. żebyśmy się nie bali, żebyśmy się nie bali, pojedz.. pójdziemy do Pruszkowa.
de [DE: Es gab auch Frauen, Kinder, verschiedene... Er befahl uns, zu schweigen und nicht darüber zu reden und meinte, dass wir keine Angst haben sollten. Er sagte, dass wir nach Pruszków gingen.]
00:25:16 I stamtąd do Pruszkowa, w Pruszkowie po odpoczynku pojedziemy pojedziemy na do tego pojedziemy dalej dalej do Niemiec i będziemy mieli będziemy mieli dobrze.
de [DE: Er sagte weiter, nach der Erholung in Pruszków werden wir nach Deutschland fahren und es wird uns gut gehen.]
00:25:29 Nasz transport, którym którym ja się dostałem do do do Niemiec powiedziano nam ten sam wojskowy z nami jechał do końca, powiedział,
de [DE: In dem Transport fuhren wir gemeinsam mit diesem Offizier bis zum Ende. ]
00:25:39 że jedziemy na na teren południowej Francji zbierać winogrona.
de [DE: Er erzählte uns, dass wir in den Süden Frankreichs zur Weinlese fahren.]
00:25:47 Wtedy starsi ode mnie, ja byłem młody człowiek, nie bardzo sobie zdawałem sprawy, z tego prawdę mówiąc, ale wie.. ludzie starsi się bardzo i kobiety się ucieszyły, że będzie nam dobrze.
de [DE: Als andere Menschen, vor allem Ältere und Frauen das gehört haben, haben sie sich sehr gefreut, dass es uns dort gut gehen würde.]
00:25:58 IV: Przepraszam, kto powiedział, że pojedziecie do Francji?
de [DE: IV: Entschuldigung, wer hat gesagt, dass Sie nach Frankreich fahren?]
00:26:02 MC: Ten wojskowy w zielo on mówił po polsku.
de [DE: MC: Dieser Offizier in grüner Uniform, der Polnisch sprach.]
00:26:04 IV: Niemiec? Niemiec?
de [DE: IV: War es ein Deutscher?]
00:26:05 MC: Niemiec, Niemiec. Tak, Niemiec, Niemiec. Wojskowy Niemiec. Łamaną polszczyzną mówił taką, ale nie powiem że bym skłamał, ale po polsku łamaną polszczyzną mówił i tłumaczył.
de [DE: MC: Er war ein Deutscher und Soldat. Er hat schlechtes Polnisch gesprochen und gedolmetscht.]
00:26:17 Był straszny wtedy no nie był straszny rozgardiasz, były krzyki taki prawda, kobiety, dzieci, starsi, nie wiedzieli co robić, prawda.
de [DE: Die Zustände waren chaotisch, es gab Schreie und ein großes Durcheinander. Frauen, Alte und Kinder wussten nicht, was zu tun ist.]
00:26:28 W Pruszkowie nic mi nie było, byłem tam w tej hali.. myśmy sobie nie zdawali z tego sprawy, odpoczęliśmy, dostaliśmy nawet taką miskę makaronu, makaronu miskę.
de [DE: Als wir in Pruszków waren, war uns nicht klar, was uns erwarten würde. Wir haben uns etwas erholt und haben sogar eine Schüssel Nudeln bekommen.]
00:26:38 Każdy coś zjadł, zjadł. I do pociągu. W pociągu żeśmy nie wiedzieli (???). W pociągu była były wagony te były towarowe (???).
de [DE: Jeder hat etwas zu Essen bekommen und dann sind wir in den Zug gestiegen. Es waren Güterwaggons.]
00:26:49 Pierwsze zatrzymanie się, nawet nie wiedziałem, gdzie to jest, bo później teraz po wojnie zobaczyłem, to było może koło Legnicy pamiętam, bo (???) znałem to.
de [DE: Den ersten Halt machten wir bei Legnica. Damals wusste ich es nicht, ich sah es erst nach dem Krieg. ]
00:26:59 I na tym dworcu w Legnicy znowuż dano nam miseczkę taką jak dzisiaj są te jednorazowe miseczki Panie. I tego tak także tego taką miseczkę makaronu, ciepły makaron i to żeśmy zjedli.
de [DE: Auf dem Bahnhof in Legnica haben wir wieder eine kleine Schüssel mit warmen Nudeln bekommen. Wir haben es gegessen.]
00:27:12 I przyjechaliśmy aż tutaj do Flossenbürga. To w późnych godzinach wieczornych to było pewno 07-go.
de [DE: Danach fuhren wir weiter und kamen in Flossenbürg an. Es war am 7. September in den späten Abendstunden.]
00:27:21 IV: Jak odbywał się transport?
de [DE: IV: Wie verlief der Transport?]
00:27:22 MC: Tak.
de [DE: MC: Ja.]
00:27:23 IV: Ile osób było w transporcie?
de [DE: IV: Wie viele Personen waren im Transport?]
00:27:23 MC: W tym wagonie było pełno było pełno osób było. Pełno było..nie wiem, ile mogło się zmieścić. Ale w wagonie było..nie było żadnego luzu.
de [DE: MC: In diesem Waggon waren große Mengen von Menschen. Ich weiß aber nicht, wie viele dort Platz hatten. Wir hatten dort keine freien Stellen.]
00:27:32 Siedzieć można było... na (???) siedz (???) na tylko żeśmy mogli młodzi mogli usiąść (???) mogliśmy na podłodze usiąść.
de [DE: Die jungen Menschen konnten nur auf dem Boden sitzen.]
00:27:39 Stać no na na podłodze. Ale nie było tak ciasno, żeby nie można było usiąść. Usiedliśmy, usiedliśmy.
de [DE: Wir sind auch gestanden. Aber es war nicht so eng, dass wir nicht sitzen konnten. Wir haben uns hingesetzt.]
00:27:46 IV: A czy dostawailście jakieś jedzenie albo coś?
de [DE: IV: Haben Sie unterwegs Essen bekommen?]
00:27:48 MC: Po drodze nie, tylko mówię, o jak że od ostatnio żeśmy w tej Legnicy, to ten makaron i nic więcej nigdzie nie zatrzymywał się i nic nie (???) przyjechaliśmy aż tutaj do Flossenbürga.
de [DE: MC: Ich habe bereits erzählt, dass wir das letzte Mal in Legnica etwas zum Essen bekommen haben. Der Zug hielt nicht mehr an und wir sind in Flossenbürg angekommen.]
00:28:02 IV: Jak wyglądało przybycie do Flossenbürga?
de [DE: IV: Wie sah die Ankunft in Flossenbürg aus?]
00:28:05 MC: Właśnie. to było w popołudniowych, już szarówka taka była, szarówka była taka duża, już we .. Flossenbürgu było takie pierwsze spotkanie zdaje się,
de [DE: MC: Es war am späten Nachmittag. Es war bereits etwas dämmerlich. So sah die erste Begegnung mit Flossenbürg aus.]
00:28:13 że pierwszy raz spotkanie (macht Handbewegung) z no taki szereg szereg wojskowych z krzykami, z karabinami, z krzykiem (???).
de [DE: Die erste Begegnung {macht eine Handbewegung} war mit vielen Uniformierten, die geschrien haben und mit Gewehren dastanden.]
00:28:28 No i taką eskortą przy przy przyjechaliśmy tutaj do na teren na teren obozu. W tym miejscu, gdzie teraz jest muzeum, to tam była administracja.
de [DE: Unter Bewachung kamen wir hier auf das Lagergelände. Da, wo sich jetzt die Gedenkstättenleitung befindet, war früher die Lagerverwaltung.]
00:28:40 Administracja najpierw tu w pierwszej części przyjmowania nas. A nie, najpierw przepraszam. Już pomyliłem.
de [DE: Die Lagerverwaltung war gleich am Anfang. Wir wurden aufgenommen. Nein, Entschuldigung. Ich habe es verwechselt.]
00:28:49 Jak my przyjechali wieczorem poszliśmy zu na lewo do był blok 23, 24. Nie, to nie był blok, tylko odgrodzone były drutami miejsca, na którym myśmy stali.
de [DE: Als wir abends ankamen, gingen wir nach links. Da stand eine Baracke, 23 oder 24. Nein, es war keine Baracke, es war ein eingezäunter Platz, auf dem wir standen.]
00:29:03 Wszyscy stali: kobiety, mężczyźni. Ten oficer, który mówił po polsku, przyszedł jeszcze prze... powiedział, mówił o tym żeby żeby tutaj są że myśmy tutaj przyjechali.
de [DE: Wir alle, Frauen und Männer standen dort. Dieser deutsche Offizier, der Polnisch sprach, kam nochmals zu uns und sagte uns, dass wir angekommen seien.]
00:29:14 Tylko żeby się zdezynfekować, ubrać się, wymyć się. Ubranie zdezynfekować i pojedziemy dalej właśnie tak jak on mówił do do pracy na na południowej Francji do zbierania winogron.
de [DE: Wir sind hierher gekommen, um uns zu desinfizieren, uns zu waschen und anzuziehen. Danach würden wir weiter zur Weinlese nach Südfrankreich fahren.]
00:29:32 Był taki, pamiętam taki wypadek, że ktoś tam ktoś tam byli ludzie dokumenty. Ktoś tam próbował, a on ktoś tam próbował, bo bo dochodzili wieńcy więźniowie.
de [DE: Manche versuchten, Dokumente zu behalten. Es kamen immer mehr Häftlinge.]
00:29:49 Był krzyk, ale był taki moment, że któryś tam więzień już doszedł. I ktoś tam jakoś kosztowności.. przecież ludzie mieli obrączki, zegarki, pierścionki, może i pieniądze, nie wiem.
de [DE: Wenn ein Häftling an der Reihe war und Wertsachen dabei hatte, musste er alles abgeben. Es waren darunter Menschen, die Eheringe, Armbanduhren oder sogar Geld dabei hatten.]
00:30:02 Dalej. Później odda... to było... Rano przyszedł, pytał się, jak tu chodzić. Ktoś tam się odważył powiedzieć, że że ten chodzić.
de [DE: Am nächsten Morgen kam ein Häftling und fragte, wie wir uns hier führen sollten. Er traute sich zu fragen.]
00:30:18 On powiedział: przecież ja panu mówiłem, że to są że to są bandyci tutaj siedzą i tak dalej. Trzeba było nie (???), ja pana uprzedzałem. Proszę, ja zaraz sprawdzę.
de [DE: Dann sagte einer zu ihm: "Ich habe es Ihnen doch gesagt, dass hier nur Verbrecher sind. Sie hätten (???) sollen.. Ich habe Sie gewarnt. Ich überprüfe es jetzt".]
00:30:28 Miał dzwo ten gwizdek, zadzwonił, przyszedł przyszedł żołnierz, po niemiecku dali mu tam jakiś rozkaz, ten żołnierz wrócił za jakiś tam czas i od coś tam mówił,
de [DE: Er hatte eine Pfeife und es kam ein deutscher Soldat und der Offizier bekam einen Befehl und kehrte dann zurück.]
00:30:40 a on odpowiedział, że proszę Pana, nawet nie ma takiego numeru. Ja Panu mówiłem, że to jest, że to jest, że to są bandyci.
de [DE: Er sagte zu uns: "Wissen Sie, hier gibt es kein Zurück. Ich sagte Ihnen, dass hier Verbrecher einsitzen".]
00:30:48 I tak o psychologicznie psychologicznie myśmy uwierzyli. I później kobiety zostały na od zostały na wyprowadzone kobiety z dziećmi. A mężczyźni do dru na drugą część.
de [DE: Wir haben geglaubt, was man uns vorher erzählt hat. Danach wurden Frauen mit Kindern abgeführt und die Männer stellten sich auf die andere Seite.]
00:31:03 IV: I to było jeszcze gdzie? W Pruszkowie?
de [DE: IV: War das noch in Pruszków?]
00:31:04 MC: We Flossenbürgu. We Flossenbürgu, już następnego dnia, następnego dnia rano.
de [DE: MC: Es war schon am nächsten Morgen in Flossenbürg.]
00:31:09 IV: Ale kobiety przyjechały do Flossenbürga?
de [DE: IV: Sind Frauen auch nach Flossenbürg gekommen?]
00:31:11 MC: Też przyjechały kobiety do Flossenbürga. Z Flossenbürga dalej zostały dalej zostały, zostały...
de [DE: MC: Auch Frauen sind nach Flossenbürg gekommen. Von Flossenbürg wurden sie weiter überstellt.]
00:31:17 I tylko nie (???) czy kobiety najpierw zostały rejestrowane czy mężczyźni, nie umiem tego w tej chwili powiedzieć. Ale zdaje się, że kobiety zostały po rejestracji zostały wywiezione.
de [DE: Aber ich kann nicht mehr sagen, ob die Frauen vor den Männer oder umgekehrt registriert wurden. Aber ich glaube, dass die Frauen nach der Registrierung woandershin überstellt wurden.]
00:31:31 Nie wiedzieliśmy, gdzie. A rejestracja wyglądała tak: były takie długie ławki {macht Handbewegung} siedzieli siedzieli wojskowi.
de [DE: Wir haben nicht gewusst, wohin. Die Registrierung sah so aus: Es gab da zwei lange Tische {macht Handbewegung}, an denen Soldaten saßen.]
00:31:39 Każdy dostał duży worek, duży worek i mały woreczek. Trzeba było powiedzieć, jak się nazywa, gdzie się mieszka, ile miało się lat, gdzie się mieszka, jak się nazywa, kiedy się urodziło i tak dalej.
de [DE: Jeder bekam einen großen und einen kleinen Sack. Man musste Angaben zum Namen, Wohnort, Alter und Geburtstag machen.]
00:31:55 Wszystkie dane swoje... On zapisywał to. Dostało się duży worek, żeby włożyć ubranie, ubranie i mały woreczek, żeby włożyć kosztowności.
de [DE: Alle Personalien mussten wir angeben. Es wurde aufgeschrieben. In den großen Sack sollten wir unsere Kleidung reinlegen, in den kleinen unsere Wertsachen.]
00:32:07 Kto miał jakieś kosztowności. I dostało się ten numer, ten numer swój, że proszę Pana, pod tym numerem dostanie Pan nazad zwrócone i podpisane.
de [DE: Wenn jemand Wertsachen dabei hatte, bekamen wir eine Nummer und uns wurde gesagt, dass wir mit dieser Nummer unsere Gegenstände zurückbekämen. Es wurde quittiert.]
00:32:19 {macht Handbewegung} I dalej szedł i dalej szedł dalej, tam dalej jak na ławce stanęło się, trzeba było się zdjąć, trzeba było wząć ubranie, oddać ten ubrania.
de [DE: {macht Handbewegung} Wir gingen an den Tischen weiter und mussten dann anhalten und uns ausziehen und die Kleidung abgeben.]
00:32:29 I jak się stanęło zupełnie bez ubrania, przyszedł chłopak, który ogolił włosy, ogolił hmh wszędzie zarost, ogolił.
de [DE: Als wir nackt da standen, kam ein junger Mann und rasierte uns alle Körperhaare ab.]
00:32:41 I dalej i dalej to już drzwi były, bo teraz to już przerobione. Była właśnie ta mykwa i tam nas do sali. Jak już było pełna pełno nas na sali było.
de [DE: Es gab da eine Tür, jetzt ist sie nicht mehr da. Dort war eine "Mykve" und wir gingen in den großen Saal hinein. Als wir den ganzen Raum füllten,]
00:32:55 Z sufitu została puszczana woda, było krzyk i był już wieczór, było tylko wiadomo, wtedy nie bardzo żeśmy wszyscy rozumieli, o co chodzi, ale później myśmy się nauczyli,
de [DE: kam Wasser aus den Düsen in der Decke. Alle haben geschrien. Es war bereits Abend und wir wussten nicht, was vor sich geht. Später haben wir es erfahren.]
00:33:07 że (???) {hustet} że był krzyk że trzeba krzyczeć. Raz zimna raz woda, I tak do rana. I rano rzeczywiście, każdy tak zwinął dostał, ale już tego małego woreczka nie.
de [DE: {hustet}. Wir haben alle geschrien. Bis zum nächsten Morgen kam abwechselnd kaltes und heißes Wasser. Morgens haben wir tatsächlich den Sack bekommen, aber nicht mehr den kleinen.]
00:33:29 I swojego ubrania też nie, tylko dostał inne ubranie. Ubranie było cywilne, cywilne, tylko pomalowane {zeigt auf die Brust} pomalowane.
de [DE: Wir haben aber nicht mehr unsere Kleidung bekommen, sondern eine von Anderen. Wir hatten Zivilbekleidung {zeigt auf die Brust}, die bemalt war.]
00:33:39 Marynarka, marynarka pomalowane i jakieś takie buty. To były na ogół na ogół to były na podeszwie drewnianej takie drewniaki, kamasze, była z takiego materiału (???) zrobione cholewka.
de [DE: Es gab eine bemalte Jacke und Schuhe. Es waren nromalerweise Holzschuhe, mit einer Holzsohle und einem Stoff darüber.]
00:33:57 A to były i tego... I ten numer który się, który się dostało, trzeba było przyczepić sobie do pokazane gdzieś tam.
de [DE: Wir bekamen Nummern, die wir annähen mussten.]
00:34:07 Jak żeśmy to tak ubrali, i przyszedł znowuż wojskowy, i posegregował nas na na bloki, prawda. I zaprowadził nas na mnie na blok 19-ty, tam było okazuje się blok 19-ty, dla młodocianych.
de [DE: Als wir die Kleidung angezogen hatten, kam ein Soldat und teilte uns in die Baracken ein. Ich kam in die Baracke Nr. 19 für die Jugendlichen.]
00:34:23 I po ja dostałem się po lewej stronie był schreiber a po prawej stronie blokowy mieszkał. Ja zostałem pewnie miejsce po lewej stronie.
de [DE: Links schlief der Schreiber und rechts der Blockälteste. Ich habe einen Platz auf der linken Seite bekommen.]
00:34:36 A po lewej stronie dostałem pierwszy raz to było już to był już wieczór pierwsza to niby kolacja pajdkę chleba i takie jakieś tam były (???) jakby (???) mrożone.
de [DE: Ich bekam einen Platz links und es war der erste Abend und wir kriegten eine Scheibe Brot mit etwas Sülze.]
00:34:51 Ale chyba galaretka. Dostałem kojkę (???) to ja myślę sobie, to ja teraz na wieczór, to prześpię się na rano zjem to... Ja rano się budzę, naturalnie chleba już nie było {lacht}.
de [DE: Es war vielleicht Sülze. Ich bekam eine Pritsche und ich dachte, ich schlafe jetzt und werde dieses Brot am nächsten Morgen essen. Als ich morgens aufwachte, war das Brot natürlich weg {lacht}.]
00:35:08 Ci sprytniejsi, co dawno już byli, to wiadomo było, że wiedzieli, przyszli i zabrali, no. Ale jak człowiek spał, to nie wiedział, prawda.
de [DE: Die Schlaueren, die schon länger da waren, haben es gewusst und ausgenutzt. Sie haben es sich gemommen, während ich ahnungslos geschlafen habe.]
00:35:17 I następ za jakieś dwa dni przy przy przyszli już z tłumaczem, tego człowieka, tego oficera już nie było, przyszli już miejscowi, miejscowa miejscowa obsługa obozu.
de [DE: Nach zwei Tagen kamen sie mit einem Dolmetscher. Der Offizier war nicht mehr da. Es kam die hiesige Lagerverwaltung.]
00:35:32 Ale z tłumaczem po polsku, i pytał się, kto jest, kto umie piec chleb. To mężczyźni tam pełno podnieśli rękę, I ci, co piekli chleb, trafili do do kamieniołomu.
de [DE: Es kam ein Dolmetscher für Polnisch und wir wurden gefragt, wer Brot backen kann. Viele Männer hoben die Hände und wurden zum Steinbruch zugeteilt.]
00:35:47 A mnie.. ale jeszcze mówię, a mnie ja się... nie umiałem, zostałem, obróciłem się tak na bok. I po pewnym następnego dnia ws ja wiem, ilu nas tam było,
de [DE: Was war mit mir? Ich konnte nicht, ich blieb... Ich drehte mich zur Seite. Am nächsten Tag, ich weiß nicht, wie viele wir waren.]
00:35:59 z 30-tu, z 40-tu może ten chłopaków, staliśmy po w trójki, nie - w piątki, przepraszam, w piątki, nie w trójki.
de [DE: 30 oder 40 Männer, wir standen in Dreier-Reihen, nein, in Fünfer-Reihen.]
00:36:09 I za przy przy pomocy eskorty, przyprowadzili nas do do fabryki. Ja trafiłem na blok 11, na numer 11 do fabryki, gdzie to produkcja była samolotów.
de [DE: Unter Bewachung wurden wir in eine Fabrik geführt. Ich kam in die Halle Nummer 11. Es war die Flugzeugfabrik.]
00:36:25 No i tam pokazano do na miejsce pracy, trafiłem do takiego zespołu ka gdzie to gdzie ..bo to była taśmowa produkcja.
de [DE: Mir wurde der Arbeitsplatz gezeigt und ich wurde einer Gruppe zugeteilt, die am Fließband arbeitete.]
00:36:36 Ja trafiłem, przydzielono mnie do do tej do tej grupy, gdzie była robiona kabina. I przyszła..na taśmie przyszły słupki już,
de [DE: Ich war in der Gruppe, die Pilotenkabinen machte. Auf dem Fließband kam die Kabine und die Träger.]
00:36:46 to z tego trzeba było blachę przynitować a (???) blachy na na dach i na boki i na deskę rozdzielczą. To była to było zadanie tej grupy.
de [DE: Wir mussten das Blech nieten: Auf dem Dach der Kabine, an den Seiten und am Armaturenbrett. Das war unsere Aufgabe.]
00:37:01 Tam był Czech, Rosjanin i mnie trzeciego jako chłopaczka przydzielono. Pokazano mnie, jak to trzeba wiercić, taką tego, to automatycznie..
de [DE: Dort arbeiteten ein Tscheche, ein Russe und ich wurde ihnen zugeteilt. Mir wurde gezeigt, was ich machen und wie ich bohren soll.]
00:37:11 Wierciłem, zawierciłem to, ja nie bardzo umiałem.. wiercę wiercę, w pewnym czasie mi to wiertło pękło, to ten Czech mówi,
de [DE: Ich habe gebohrt, obwohl ich es nicht konnte. Nach kurzer Zeit brach der Bohrer ab und und der Tscheche sagte zu mir, ]
00:37:23 żeby trzeba iść tam do tego na koniec hali koryta tego fabryki tego taśmy, do okienka pokazać, dadzą drugie ta... drugie wiertło.
de [DE: dass ich zum Ende der Halle gehen und dort an einem Schalter den Bohrer zeigen solle. Da bekäme ich einen neuen Bohrer.]
00:37:35 Ja poszłem, rzeczywiście pokazałem, coś tam ten Niemiec mówił, ale ja nie wiedziałem co, dał mi to wiertło, ja przyszłem założyłem na te..
de [DE: Ich ging hin und ich zeigte ihn natürlich. Der Deutsche sagte etwas zu mir, aber ich habe es nicht verstanden. Er gab mir einen Bohrer und ich setzte diesen ein.]
00:37:45 Ja jeszcze raz mówię, ja pierwszy raz miałem do ręki miałem tymi młotami pneumatycznymi {lacht} borować.
de [DE: Ich wiederhole: Es war das erste Mal, dass ich einen Presslufthammer in der Hand hatte {lacht} und dass ich gebohrt habe.]
00:37:52 Wiercę, wiercę i gdzieś tam koło obiadu znów mnie te wiertło pękło, następne, to ja znów poszłem tam to już nikogo nie pytając.
de [DE: Ich bohrte und bohrte und gegen Mittag brach der Bohrer wieder ab. Also ging ich wieder dorthin, ohne jemanden zu fragen.]
00:38:02 On głośno coś tam na mnie krzyczał. Ja nie bardzo wiem.. ale dostałem to wiertło.
de [DE: Er hat mich laut angeschrien, aber ich habe nicht gewusst, was. Ich habe auch dieses Mal einen Bohrer bekommen. ]
00:38:08 Na kapom był właśnie taki Poznaniak siedział tak wysoko na takim miał takie takie rusztowanie coś takie wysoko tam stał, z góry na nas patrzył,
de [DE: Der Kapo war ein Mann aus Poznań und er saß ganz oben auf einem Gerüst und beobachtete uns von oben.]
00:38:21 I dał nam i przyszła ta zupa, dostałem tą chochlę, to były burak liście z buraków cukrowych... Czasami tam byo kawałek kartofla, czasami kawałek brukwi.
de [DE: Wir bekamen eine Suppe aus Steckrübenblättern. Manchmal gab es dort auch ein Stück Kartoffeln, manchmal Mangold.]
00:38:41 Ale po obiedzie zjadło się obiad. Po obiedzie krzyki znowuż to wiertło znowu pękło mi to wiertło następne. To jednego dnia wszystko się działo, ja pamiętam to doskonale.
de [DE: Ich habe es gegessen und nach dem Mittagessen brach der Bohrer wieder ab. Es passierte alles an einem Tag. Ich kann mich sehr gut daran erinnern.]
00:38:54 Jak poszłem po to wiertło z krzykiem z krzykiem wróciłem "raus", wróciłem i ten mnie z góry, coś do mnie mówi po niemiecku, a ja nie bardzo.
de [DE: Ich ging nach dem Bohrer und wurde von oben laut auf Deutsch angeschrien. Ich habe nicht gewusst, was gemeint war.]
00:39:09 Ja do niego się odzywam: "Proszę Pana, pan mówi po polsku, pan powie, ja nie bardzo rozumiem."
de [DE: Und ich sagte zu ihm: "Sie sprechen doch Polnisch, erklären Sie es mir bitte. Ich verstehe es nicht".]
00:39:16 A on z góry Panie z krzykiem "Polnisch Banditen Schweine Bandit." Zszedł z tego i potłukł mnie, pokrwawił mnie całego.
de [DE: Und er schrie von oben wieder: "Polnisch Banditen Schweine Bandit!" Er kam vom Gestell herunter und schlug mich so heftig, dass ich geblutet habe.]
00:39:26 I właśnie I popsuł mnie wtedy się okazuje te ucho. No jak już mnie potłukł później mnie Rosjanin nauczył, że trzeba iść na końcu są na końcu fa sali szlifierki,
de [DE: Da hat er mein Ohr kaputt gemacht. Nachdem ich so mißhandelt wurde, klärte mich ein Russe auf, dass man die Bohrer am Ende der Halle an der Schleifmaschine wieder schärfen könne.]
00:39:43 trzeba iiść z tym kawałkiem wiertła, zawie zaostrzyć sobie koniec i wiercić. No już później do końca taki kawałeczek (???) każdy wiedział, jak to robić... Tak to się...
de [DE: Man musste den Bohrer wieder schärfen und weiter bohren. Jeder wusste dann, was er mit diesem kleinen Stück machen sollte.]
00:39:58 Wracało się. Pracowałem na na dwie zmiany. A po Nowym Roku przed zaraz po Bożym Narodzeniu, bo przy ko w drugiej połowie grudnia.
de [DE: Ich kehrte an meinen Arbeitsplatz zurück. Ich arbeitete in zwei Schichten. Gleich nach Neujahr oder Weihnachten..]
00:40:09 Już były w noc na noc na nocne zmiany to się połowy nie pracowało. Były naloty i cicho. Trzeba było.. wygaszano światła, myśmy musieli cichutko siedzieć.
de [DE: In der zweiten Dezemberhälfte haben wir in der Nachtschicht nicht mehr gearbeitet. Es gab bereits Luftangriffe, wir mussten die Lichter ausmachen und leise sitzen bleiben.]
00:40:19 I po Nowym Roku już jedną zmianę skasowano, tą pierwszą niby że zostawili tylko tych ludzi na pierwszą na tyle co umieli a nie takich chłopaczków, którzy tam nieważ (???)...
de [DE: Nach Neujahr wurde nur die Tagschicht weitergeführt. In der Tagschicht arbeiteten Häftlinge, die mehr Erfahrung hatten. Junge Männer wie wir wurden nicht so gebraucht.]
00:40:31 Ja z z do dostałem się do komendy, znaczy dostałem się: zaprowadził mnie i dano mnie miotłę i chodziłem po apelplacu i zamiatałem.
de [DE: Ich kam in ein anderes Kommando. Ich bekam einen Besen und kehrte den Appellplatz.]
00:40:45 I po kilku dniach się okazuje, zachorowałem na tyfus, na tyfus, leżałem poszedłem na na na ten na tyfus.
de [DE: Nach ein paar Tagen erkrankte ich an Typhus. Ich mussten liegen bleiben.]
00:40:56 I w nocy pamiętam majaczyłem, w nocy o matce majaczyłem, z matką niby rozmawiałem i coś. Jak się jak się jak odzyskałem przytomność,
de [DE: Ich erinnere mich, dass ich nachts halluziniert und mit meiner Mutter gesprochen habe. Dann habe ich einen Schlag auf die Backe bekommen und kam zu mir.]
00:41:06 to zostałem uderzony w poli.. na pięścią pięścą znaczy dłoniami po policzku i już słyszałem tylko: "o żyje, żyje jeszcze".
de [DE: Ich wurde mit der Hand geschlagen und hörte nur: "Er lebt noch".]
00:41:16 Ja nie bardzo wiem, to był w białym fartuchu nie bardzo wiem, czy to był Czech, czy Rosjanin. W każdym bądź razie był więzień ale ale więc ten.
de [DE: Es war ein Häftling in einem weißen Kittel. Ich weiß nicht, ob er ein Tscheche oder ein Russe war.]
00:41:26 I tak było do wieczora.. wiecz przy ro w godzinach popołudniowych był przyszło kilku kilku wojskowych (???) SS-manów i chodzili po pokoju
de [DE: So war es bis zum Abend. Am Nachmittag kamen einige Soldaten, SS-Männer. Und sie gingen durch die Baracke.]
00:41:42 i rysowali {zeigt auf die Stirn} kółko albo krzyżyk na tych chorych. Się okazuje, że kto miał, kto miał kółko to miał miał zostać a z krzyżykiem miał iść do krematorium.
de [DE: Sie zeichneten an der Stirn der Kranken {zeigt auf die Stirn} entweder einen Kreis oder ein Kreuz. Ein Kreis bedeutete Bleiben, ein Kreuz bedeutete Krematorium.]
00:41:56 Któryś mi tam wytłumaczył, a ja nie wiedziałem. I wieczorem tam (???) na na 19-tym bloku jak się mieszka, to za za następnym bloku już była już była już w następnym bloku już był rewir.
de [DE: Ich habe es nicht gewusst, aber ein Kamerad klärte mich auf. Hinter unserer Baracke Nummer 19 war das Krankenrevier. Es war bereits Abend.]
00:42:09 I były i były chore.. szpital był przecież. Ja tam a mieszkałem (???) byłem na łóż... byłem na kojce na górze i przez okno i przez okno, okno nie było okratowane.
de [DE: Dort gab es ein Krankenrevier. Ich lag auf der oberen Pritsche. Die Fenster waren nicht mit Gittern versehen. ]
00:42:22 Wyszedłem i przyszłem na ten blok na do do na 19-ty po tej stronie też tak wyra. No i właśnie mówię, był Czech, było to wiesz.. już po apelu.
de [DE: Ich ging hinaus zur Baracke 19. Und ich sprach mit einem Tschechen. Es war schon nach dem Appell.]
00:42:35 I Czech mi mówi, że jak cztery pajdki mu dam, to ja rano zamelduję, że wróciłem do obozu.. że wróciłem do rewiru. I tak to się stało.
de [DE: Der Tscheche sagte zu mir, wenn ich ihm vier Scheiben Brot besorge, dann wird er am Morgen melden, dass ich ins Lager zurückkehre. So kam es auch.]
00:42:45 I tak to się stało i wróciłem nazad po tym obozie wróciłem nazad do tego po drugiej stronie tam był mag magazyn i tym szefem tego magazynu był heftling ale Niemiec.
de [DE: Ich kam in die Baracke zurück. Auf der anderen Seite war ein Depot und der Leiter war ein deutscher Häftling.]
00:43:01 Niemiec, taki starszy pan, w okularach w okularach pamiętam, to ja się mu tam przez zamiatałem mu i dał mi ubranie dał mi ubranie. I czyste dostałem od niego ubranie.
de [DE: Es war ein älterer Herr, mit Brille. Ich habe dort mit dem Besen gekehrt und er gab mir eine neue und saubere Kleidung.]
00:43:18 Pomógł mi przyszyć numery, bo trzeba było przyszyć numery i i tak do koń.. i taku już yy do do do że tak powiem prawie do wyzwolenia na tym na tym apel na tym apelplacu.
de [DE: Er hat mir geholfen, die Nummern anzunähen. So verbrachte ich die Zeit auf dem Appellplatz fast bis zur Befreiung des Lagers.]
00:43:32 A w tym jak się wchodzi teraz do do do muzeum, to tu naprzeciw są schody i jest tam ta przybudówka i jest tam yy drzwi są i jest tam backamera.
de [DE: Gegenüber vom Eingang in die Gedenkstätte gab es eine Treppe mit einem Anbau, in dem es eine Backkammer gab.]
00:43:42 To w tej backamerze ja miałem tam miotłę i ten kubeł {lacht}. Tam do dzisiaj jest tam przybudówka i ona tak wystaje. Ja miałem klucz i tam i tam miałem miotłę i kubeł i kubeł.
de [DE: In dieser Backkammer hatte ich den Besen und den Kübel {lacht}. Bis heute ist dort der Anbau. Ich hatte einen Schlüssel und bewahrte dort den Besen und den Kübel auf.]
00:43:57 I tak było do tak było do do wyzwolenia. A wyzwolenie mogę powiedzieć, 20-go chyba to było kwietnia, w rannych godzinach w rannych godzinach na na na kuchni tam na była kuchnia.
de [DE: Es zog sich so bis zur Befreiung. Es kam der 20. April. Es war in den Morgenstunden in der Nähe der Küche.]
00:44:15 Na kuchni już się pokazała już biała flaga. A nad nad obozem chodziły trzy angielskie samoloty, niziutko niziutko nad angielskie były nisko angielskie samoloty.
de [DE: Auf der Küche flatterte eine weiße Flagge. Über dem Lager kreisten in einer niedrigen Höhe drei englische Flugzeuge. ]
00:44:25 I w... I ale ale Niemcy ale mimo wszystko zaczęli formułować krzyki zaczęli ci gestapowcy formować i sformowali do do marszu.
de [DE: Die Deutschen, die Gestapo begannen unter Schreien, die Kolonnen zum Marsch aufzustellen.]
00:44:41 I w tej pierwszej na dole i w pierwszej grupie właśnie mój brat był i tu nadeszła sformowano grupę na nie wiem ilu więźniów.
de [DE: In der ersten Kolonne unten war mein Bruder dabei. Es wurde eine Kolonne aufgestellt, aber ich weiß nicht, wie viele Häftlinge dort waren.]
00:44:48 Tak to człowiek chyba przeczytał Zukowski ile prawda, ile tam tysięcy. I oni poszli poszli do do w marsz doszli podo doszli do Dachau.
de [DE: Zukowski hat darüber gelesen, wie viele Tausende dort gruppiert waren. Diese Kolonne ging auf dem Marsch nach Dachau.]
00:45:02 IV: Czyli Pana brat poszedł do Dachau?
de [DE: IV: Ihr Bruder ist also nach Dachau gegangen?]
00:45:06 MC: Poszedł do Dachau. Tak. Poszedł do Dachau.
de [DE: MC: Er ist nach Dachau gegangen. Ja. Er ist nach Dachau gegangen.]
00:45:08 IV: Ja mam tutaj teraz takie pytanie: Jakie miał Pan uczucie, jak Pan yy został tam w rewirze yy a Pana brat poszedł...
de [DE: IV: Ich hätte eine Frage: Welches Gefühl hatten Sie dabei, als sie im Revier blieben und Ihr Bruder auf den Marsch geschickt wurde?]
00:45:17 MC: Ja nie wiedziałem, że on, ja o tym nie wiedziałem, że on w ogóle wyszedł, ja mogę później o tym powiedzieć jak to się stało.
de [DE: MC: Ich habe nicht gewusst, dass er überhaupt gegangen ist. Ich kann später darüber erzählen, wie es passiert ist.]
00:45:23 A nie wiedziałem, że on w ogóle wyszedł. Ale jak oni wyszli, została się przerwa, przestali wypędzać nas. Starsi ludzie starsi ode mnie...
de [DE: Ich habe überhaupt nicht gewusst, dass er gegangen ist. Aber als sie weggingen, war eine Pause im Lager. Wir wurden nicht mehr aus den Baracken rausgedrängt. Die Älteren...]
00:45:36 Nie ruszajcie się stąd, oni jak przyjdą nas wyzwolili, zobaczcie biała flaga do nie było już prądu w tych w drutach.
de [DE: Die Älteren sagten zu uns, dass wir nicht weggehen sollten. Wir werden bald befreit, die weiße Fahne sei schon gehisst. Es gab keinen Strom mehr im Lagerzaun.]
00:45:47 Część Pani poszliśmy tam do baraków tych ss-mańskich, były tam jeszcze cząstli jakiegoś jakichś sucharków, papierosy, co były. Cebulę któryś tam Panie znalazł. Co tam oni uciekali z tego.
de [DE: In den SS-Baracken waren noch teilweise Bestände an Zwieback, Zigaretten und anderen Lebensmitteln. Jemand hat eine Zwiebel gefunden. Die Deutschen sind geflohen.]
00:46:02 I po cie i po godz i tak i tak wszyscy do uwierzyli. Zaraz jak tutaj przyjdą to przyjdą dadzą nam jeść, ubranie i tak dalej.
de [DE: Wir haben geglaubt, dass wir bald befreit würden, dass wir etwas zum Essen und zum Anziehen bekommen würden.]
00:46:12 I tak to trwało ze trzy cztery chyba godziny. W godzinach chyba popołudniowych wpadło cała cały oddział Panie {lacht} ss-manów z krzykiem "Raus", z krzykiem.
de [DE: Es dauerte etwa drei oder vier Stunden. Am Nachmittag kam eine Gruppe von SS-Männer {lacht} mit einem Schrei: "Raus"!]
00:46:26 I wypro i i znowuż w piątki ustawiali w piątki ustawiali i grupami wyprowadzili. Pamiętam do dzisiaj, jak mnie wyprowadzali, to na to na na kościele, na wieży stoj jest zegar.
de [DE: Wieder wurden die Häftlinge zu fünft aufgestellt und aus dem Lager evakuiert. Ich erinnere mich bis heute, wie wir hinausgeführt wurden. Am Kirchturm gab es eine Uhr.]
00:46:41 I pamiętam równo 16.00 godzinę. Zegar bił, jak ja koło tego koło tego zdaje się szliśmy. I tak żeśmy szli, szli, po drodze dostaliśmy surowy kartofel. Zjadłem jeden surowy kartofel.
de [DE: Ich erinnere mich an die Uhrzeit: 16.00 Uhr. Die Uhr hat geschlagen, als wir vorbei gingen. Auf dem Weg haben wir eine rohe Kartoffel bekommen, die ich gleich gegessen habe.]
00:46:58 Po drodze żeśmy zobaczyli, że są że są w szeregu na tym na bokach stali takie młode chłopaczki, Hitlerjungen, uzbrojeni takie młode chłopaczki po 14, 15 lat.
de [DE: Als wir gingen, standen an unserem Weg deutsche Jungen, die Hitlerjugend. Sie waren gerade 14 oder 15 Jahre alt und bewaffnet.]
00:47:13 śmieli się, patrzyli uzbrojeni. I kilka psów było, szło po drodze. Trzeba jeszcze pamętać, że te psy ss-mańskie w mundurach ss-mańskich ja byłem ja byłem na tym.
de [DE: Sie haben gelacht und uns beobachtet. Es gab auch einige Hunde, die neben uns gingen. Die SS-Männer hatten ihre Hunde dabei.]
00:47:30 To mogę później powiedzieć, bo opowiadam wszystko naraz. I tak do 20-go, to chyba z czegoś wynika, że do 22-go na noc oni nas bo myśmy byli zmęczeni.
de [DE: Ich kann es später erzählen, sonst erzähle ich alles auf einmal. So war es bis zum 20. oder 22. April. Wir waren müde.]
00:47:44 I na takim za za za miestom Cham jakieś chyba 15 kilometrów, 20, takie były zagajnik a po prawej stronie jest wieś, pamiętam.
de [DE: Hinter der Stadt Cham, in etwa 15 oder 20 Kilometern Entfernung, gab es einen kleinen Wald und rechts war ein Dorf. Ich erinnere mich daran.]
00:47:58 I tam żeśmy tam nam kazali nam odpocząć pozwolili, w każdym bądź razie ze dwa ogniska chyba zostały zapalone wieczorem, ci Niemcy wiedzieli o tym, ci wojskowi.
de [DE: Dort wurde es uns erlaubt, uns auszuruhen. Wir durften sogar an diesem Abend zwei Feuerstellen machen. Die deutschen Soldaten haben es gewusst.]
00:48:11 A rano na nas zaczęli już krzyczeć, żeby wejść na na szosę dalej. I już część ludzi była na szosie, na szosie już formowana była była kolumna, żeby iść dalej.
de [DE: Morgen wurden wir aber wieder angeschrien, dass wir uns wieder aufstellen und losgehen sollten. Ein Teil der Kolonne war bereits auf der Straße.]
00:48:25 Zrobił się taki jakiś szum i w pewnym momencie było coraz więcej szumu szum szum i z takim warkotem podjechało trzy, cztery czołgi amerykańskie.
de [DE: Es wurde auf einmal laut und die Geräusche waren immer lauter. Mit einem Krach kamen drei oder vier amerikanische Panzer.]
00:48:36 Z pierwszej, z pierwszego czołgu wyszedł z tej wieżyczki Murzyn {lacht}, z drugiej, z drugiej się zatrzymał, wyszedł wyszedł biały oficer. Mówił po niemiecku.
de [DE: Aus der ersten Luke stieg ein dunkelhäutiger Soldat {lacht} aus. Aus der zweiten Luke stieg ein weißer Offizier aus. Er sprach Deutsch.]
00:48:56 Wtedy już na ogół musieli wszyscy zrozumieć, że oni już wiedzą, żebyśmy ich puścili, że oni muszą dalej iść.
de [DE: Wir haben damals schon verstanden. Sie gaben uns zu verstehen, dass sie über unsere Lage Bescheid wüssten, aber dass sie auch weitergehen müssten.]
00:49:03 I że on już nadał i przyjedzie kolumna sanitarna kolumna sanitarna i nam nam tutaj coś pomoże.
de [DE: Er hat gesagt, dass bald eine sanitäre Kolonne käme und uns helfe.]
00:49:11 Ale przedtem zanim wróciło, to w przeciwną stronę otwartym wozem jechał nasz komendant obozu naszego i krzyczał do tych wartowników,
de [DE: Aber auf der anderen Seite, in einem offenen Fahrzeug, fuhr der Lagerkommandant und schrie die Wachen an.]
00:49:21 żeby coś krzyczał tego..coś krzyczał coś. co ja nie bardzo wiem. Ale niektórzy ci wartownicy nie zdążyli już zejść na dół,
de [DE: Er hat sie angeschrien, aber ich weiß nicht, was er sagte. Manche Wachposten schafften es nicht, runterzukommen.]
00:49:27 tylko zostali przez więźniów no.. roz.. potraktowani krótko mówiąc, prawda. No taka no tak to było.
de [DE: Sie wurden von den Häftlingen entsprechend behandelt. Es war so.]
00:49:38 I przyjechała, rzeczywiście my ustąpiliśmy i ci pojecahli pojechali w stronę właśnie Cham to... Panie nie wiem ile to jest kilometrów, ale będzie koło koło 70, 80 czy coś.
de [DE: Wir haben tatsächlich Platz gemacht und die Soldaten fuhren weiter Richtung Cham. Ich weiß nicht, wie viele Kilometer es von hier sind: 70, 80 oder so?]
00:49:52 Tam żeśmy raz byli. Przyjechała ta kolumna, z takich dostawczych samochodów, białych, i rzucali paczki unrowskie to takie małe paczki, tam były konserwy, czekolada, papierosy i tego..
de [DE: Wir waren da einmal. Es kam dann eine Staffel aus weißen Lieferfahrzeugen. Sie haben UNRRA-Pakete abgeworfen. Es waren kleine Pakete mit Fleischkonserven, Schokolade, Zigaretten usw..]
00:50:11 Rzucali to, a były to same kobiety były młode kobiety były i dowódcą była taka starsza pani. Mundury miała takie stalowe, pagony, eleganskie, czyściutkie to było.
de [DE: Sie haben es abgeworfen. Es waren junge Frauen da und eine Frau war etwas älter. Sie hatte eine graue, elegante und saubere Uniform.]
00:50:24 Ale po pewnym czasie po jakiś kilku, ja wiem godzinę, dwie, miałem możliwość, patrzę, widzę, leży pierwszy człowiek, który ma cały ma obrzęk i co oddycha to tą pianą.
de [DE: Aber nach einer Stunde habe ich etwas beobachtet, dass ein Mensch aufgedunsen auf dem Boden mit einem Schaum vor dem Mund liegt.]
00:50:38 Bo pojedli tych tych konserw i skoń i za godzinę na na na na nacieszyli się wolnością godzinę, nie wytrzymał już żołądek, prawda.
de [DE: Sie haben die Fleischkonserven gegessen und nur eine Stunde lang die Freiheit genossen. Ihr Magen hat es nicht ausgehalten.]
00:50:51 I tak się składa, że ja widziałem, widziałem, bo kolumna tak dawno tak daleko stała i te panie, żołnierki panie, mówiły po po fran francusku, francuskojęzyczne były,
de [DE: Ich konnte es alles sehr gut beobachten. Unsere Kolonne stand unweit. Die Soldatinnen haben Französisch gesprochen.]
00:51:04 ale czy to były Francuzki, to nie wiem, francuskojęzyczne do dzisiaj pamiętam, że były franc.. to tego.
de [DE: Aber ich weiß nicht, ob sie Französinnen waren. Aber ich erinnere mich bis heute, dass sie Französisch sprachen.]
00:51:10 Zbiegły się wszystkie do tych, do tej pani, była ona miała coś do nich mówiła, i w pewnym momencie widziałem, jak ta starsza pani łzy jej.. {zeigt auf die Augen, weint}.
de [DE: Sie liefen alle zu der älteren Soldatin und sie sagte ihnen etwas. In diesem Moment habe ich gemerkt, dass der Frau die Tränen über das Gesicht rannen. {zeigt auf die Augen, weint}.]
00:51:21 Czy one nie zdawały sobie sprawy? Bo te te dziewczyny, jak przysz .. przychodziły, to się okazały, widziała, że już kilku kilku kilku nieboszczyków prawda
de [DE: War es ihnen nicht bewusst? Als die jungen Frauen gekommen sind, haben sie gleich mehrere Tote gesehen.]
00:51:30 kilku duchów (???) żyjących, bo to nie od razu przecież to.. (???) co oddychał, to trwało to nie wie ile tam minut, ale kilkanaście napewno.
de [DE: Einige atmeten noch, aber ihnen blieben nur ein paar Minuten zum Leben. ]
00:51:40 Ja spotkałem wtedy tego starszego brata, którego go nie wiidziałem, to naprzeciwko szedł, i poszedł, bo tam jest wieś taka i chciałem iść iść.
de [DE: Ich habe meinen älteren Cousin getroffen, denn ich habe ihn aus den Augen verloren. Er ging auf der anderen Seite, da in der Nähe ein Dorf war. Auch ich wollte dorthin gehen.]
00:51:52 I chciałem wobec tego i niosę tą paczkę, on na mnie z krzykiem: nie wolno ci tego ruszyć, niósł już z tej wsi kartofle, upiekł te kartofle.
de [DE: Ich ging und als er sah, dass ich ein Paket in meinen Händen hielt, schrie er, dass ich es nicht anrühren solle. Er hat aus dem Dorf Kartoffeln mitgebracht und sie gebraten.]
00:52:02 I pieczonymi kartoflami, pierwsze jedzenie to były pieczone kartofle. Mało, dwa czy trzy żeśmy zjedli..
de [DE: Mein erstes Essen waren die gebratenen Karotffeln. Wir haben wenig gegessen, zwei oder drei Stück.]
00:52:08 I stamtąd do miasta na pieszo do miasta Cham. I tutaj była.. jak ja chciałbym powiedzieć, do tego miasta grupami żeśmy tam do tego miasta Cham.
de [DE: Von da gingen wir in die Stadt Cham. Wir gingen in Gruppen nach Cham.]
00:52:19 Dosz.. mieliśmy tam z kilku, doszli do takiego budynku jednorodzinnego, piętrowy to był, na górze było umeblowanie.
de [DE: Wir kamen zu einem mehrstöckigen Einfamilienhaus. Wir gingen hinein, die obere Etage war möbliert.]
00:52:32 Na podłodzie było jeszcze radio już spalone i pełno było zdjęć, ludzi w ss-mańskich, kobiety, mężczyźni w ss-mańskich mundurach, spalone, radio jeszcze wypalone.
de [DE: Auf dem Boden lag ein gerade erst verbranntes Radio und es lagen viele Fotos von Männern und Frauen in SS-Uniformen. Die Fotos und das Radio waren verbrannt.]
00:52:44 Bo to bo to widać było, że to nie tak dawno się działo, tych godzinę czy dwie. Patrzę, że są schody, i schodzimy z kilko...
de [DE: Man konnte erkennen, dass es gerade erst passiert war, vielleicht vor einer oder vor zwei Stunden. Ich erblickte eine Treppe und wir gingen hinunter.]
00:52:52 I na dole w takiej piwnicy sta siedzieli dwoje starszych, kobieta i mężczyzna Niemców, ale już w takim wieku jak ja albo w większym jakimś, gdzieś koło 90-tki.
de [DE: Im Keller saß ein altes Ehepaar, Deutsche. Sie waren in dem Alter wie ich jetzt. Oder sie waren schon um die 90.]
00:53:03 I ta Niemka się odezwała, i żebyśmy nie robili im krzywdy. I oni i oni nie wiedzą, co żeśmy robili. I rzeczywiście ci nasi, przynajmniej co ja widziałem, nikt nic nie zrobił.
de [DE: Die deutsche Frau sprach uns an und bat, ihnen nichts anzutun. So wie ich es mitbekommen habe, hat ihnen niemand was angetan.]
00:53:17 I ta Niemka otworzyła drzwi, takie tym i była taki magazyn i na na regałach były słoiczki z sss serem. Niem... ona robiła.
de [DE: Die Frau machte eine Tür zur Vorratskammer auf, wo auf Regalen eingemachte Gläser waren. In den Gläsern war Quark.]
00:53:30 Niemki się okazuje, że robili domowe takie to czy kazała nam pokazali nam rękami żeśmy se tego sera brali. No i nie było co jeść, w każdym bądź razie to idziemy, poszli na miasto.
de [DE: Ich war überrascht, dass deutsche Frauen so etwas machten. Sie zeigte uns mit der Hand auf die Gläser und gab zu verstehen, dass wir es nehmen sollten. Dann gingen wir in die Stadt.]
00:53:44 I to było teraz tak.. naucz... Było nas tam było kilku. Jedni chodzili do do po mięso, po kiełbasę, drudzy po chleb i to tak szliśmy do do tego.
de [DE: Wir waren einige Personen und wir lernten es so zu machen: Die einen besorgten Fleisch, Wurst, die anderen Brot uns so weiter.]
00:53:54 Stali ogonek Niemców na kartki my znamy, kilku nas chodziło, to tylko zabierali.. {lacht} z półek do siebie.. drugi przyniósł po chleb, trzeci siedział, gdzie jest...
de [DE: In den Schlangen standen Deutsche und sie hatten Lebensmittelmarken {lacht}. Mehrere von uns gingen hin und besorgten die Lebensmittel, wie z.B. Brot.]
00:54:06 I tak to trwało ze dwa chyba czy trzy dni. Któregoś dnia idziemy jak zwykle po ten po ten towar, tu się nie... W międzyczasie się okazuje, że na na tym,
de [DE: Es dauerte ungefähr zwei oder drei Tage. Eines Tages gingen wir in die Stadt, um etwas zu Essen zu holen und es stellte sich heraus...]
00:54:16 po mieście chodzili starsi już panowie z opaskami, jako administracja gminy że pokazani byli, że tu nie.
de [DE: In der Stadt zeigten sich inzwischen Gruppen von älteren Männern mit Armbinden als Symbol für die Stadtverwaltung.]
00:54:23 Próbowali tam kiedyś nam coś mówić, no to wiadmomo, jaka była reakcja prawda naszych. I w pewny którego za trzeci chyba dzień, przy tym tego stoimy
de [DE: Sie haben versucht, uns etwas zu erklären, aber man kann sich die Reaktion unserer Leute vorstellen. Am dritten Tag standen wir in der Stadt]
00:54:35 i idziemy tam, stoi Panie żandarm amerykański, cernyj, w białym w białych tych i do tego koła duży Bedford i każdy, który przyszedł, do tego samochodu...
de [DE: und wir erblickten einen amerikanischen, dunkelhäutigen Gendarmen, er war in weißen... Und daneben stand ein großer Bedford. Jeder, der an dieses Fahrzeug kam...]
00:54:48 Nie wiem, jak zrobił się ten cały samochód, weiter przywieźli nas do Hohenfelsu. Hohenfels to był też obóz, obóz poniemiecki i tam byli pierwsi oficerowie, polscy oficerowie.
de [DE: Ich weiß nicht, wie es mit dem Fahrzeug war... Wir wurden weiter nach Hohenfels gebracht. In Hohenfels war ein Lager, in dem polnische Offiziere stationiert waren.]
00:55:02 Ofiecerowie na tu tyle tego... po polsku. I tam była taka baza powiedzmy tego. W tym Hohenfelsie czekać było się zapisać i znowuż trzeba się zapisać, czy do Polski, czy..
de [DE: Sie haben Polnisch gesprochen. In Hohenfels sollten wir uns registrieren und uns in die Listen eintragen, ob wir nach Polen zurückkehren wollten.]
00:55:14 Część ludzi się chciało do Polski, część Panie (???) się były propozycje dla mężczyzn dla tych tam do tych kampanii wartowniczych, to zresztą Kucharski był.
de [DE: Ein Teil wollte nach Polen zurück. Es gab Angebote für Männer, in den Wachkompanien zu dienen. Kucharski war in einer solchen Kompanie.]
00:55:23 Mnie osobiście namawiał taki kapitan na na żebym do do Szwecji chciał, że wykształcę się i ja mówię, że chciałbym być budowlanym bo ja (???) nie przyjąłem.
de [DE: Ein Kapitän versuchte, mich zu überreden, mit ihm nach Schweden zu gehen, damit ich dort eine Ausbildung bekäme. Ich sagte ihm, dass ich im Bauwesen arbeiten wolle. Ich lehnte das Angebot ab.]
00:55:37 Ale ja, ponieważ wyszliśmy z domu, matce nic nie mówiąc, matka ma dwóch synów, poszliśmy, nic nie wie. Z tego to ja nic, tylko do matki.
de [DE: Mein Bruder und ich gingen von zu Hause weg, ohne meiner Mutter etwas zu sagen. Sie hatte zwei Söhne. Aus diesem Grund wollte ich nichts anderes als zur Mutter zurück.]
00:55:48 Miałem 20 lat, wychowany w domu i takim sposobem (???) tego. Ale przyjeżdżam do domu przyjeżdżam do domu z tym z tym bratem.
de [DE: Ich war 20 Jahre alt und wurde zuhause erzogen. Ich kam aber mit meinem Cousin nach Hause zurück.]
00:56:01 I ojciec ocierał, o to taki budynek gdzie tam taka niby pół wieś taka była za Warszawą przecież myśmy byli.
de [DE: Ich sah meinen Vater wie er draußen vor dem Haus arbeitete. Es war wie ein Dorf außerhalb Warschaus, wo wir gewohnt haben.]
00:56:09 Była furtka i trzeba było i ojciec wyszedł do... Otwierał, a ja przedtem przepraszam... Ale co ja teraz chciałem powiedzieć? Można tak?
de [DE: Es gab ein Tor und der Vater ging raus. Er machte das Tor auf... Entschuldigung, was wollte ich jetzt erzählen? Kann ich weiter sprechen?]
00:56:20 Jak już przyszłem do tego to dowiedziałem się, że już że brat doszedł. Do przyszła nagle wiadomość, bo Niemcy jakąś część tej tej grupy szukali marszu śmierci,
de [DE: Als ich da angekommen bin, erfuhr ich, dass auch mein Bruder zurückkehrte. Es kam eine Nachricht, weil die Deutschen einen Teil der Gruppe aus dem Todesmarsch suchten.]
00:56:35 wysadzili na w Regensburgu most ten. Ja nie wiedziałem, że ten mój brat doszedł do tego. Myślałem, że on razem zginął na tym cały czas tego brata wiedziałem, że mój, że Jurek nie żyje.
de [DE: In Regensburg wurde eine Brücke gesprengt. Ich wusste nicht, dass mein Bruder bis dahin gekommen war. Ich dachte die ganze Zeit, dass mein Bruder Jurek getötet wurde.]
00:56:49 I stąd przeświadczenie, jadę do domu i myślę, jak to matce powiedzieć. Czyli dlatego się teraz cofnęłem.
de [DE: Deswegen fuhr ich mit dieser Annahme nach Hause und überlegte, wie ich es meiner Mutter vermitteln solle. Deswegen bin ich jetzt vom Thema abgekommen.]
00:56:56 A ojciec mówi: "O mój Boże, dopiero kilka dni temu przywitałem Jurka a dzisiaj ty już jesteś! Jak to dobrze! I mnie kamień z serca spadł {weint}.
de [DE: Und mein Vater sagte: "Oh Gott, gestern haben wir Jurek begrüßt und heute dich! Wie gut, dass du da bist!" Mir fiel ein Stein vom Herzen {weint}.]
00:57:09 No i po wojnie... Poszłem do Technikum Budowlanego, dostałem maturę jako technik budowlany, poszłem do pracy do w budownictwie, wy ożeniłem się.
de [DE: Nach dem Krieg habe ich eine Fachschule für Bauwesen besucht, die ich mit Abitur abschloss. Dann bekam ich eine Arbeit und heiratete.]
00:57:25 Poszłem do byłem w spółdzielni, która budowała mieszkania. Poszłem do kierownictwa tej spółdzielni i mówię, że chciałbym założyć rodzinę i tak dalej.
de [DE: Ich ging zu einer Wohnungsbaugenossenschaft. Ich sprach mit dem Leiter der Genossenschaft und erklärte ihm, dass ich eine Familie gründen wolle.]
00:57:41 No i powiedziano mi, że jeżeli się, że wezmę związek że ożenię się, przyniosę zaświadczenie z USC, to być może że dostanę mieszkanie.
de [DE: Es wurde mir gesagt, wenn ich heiratete und die Heiratsurkunde vom Standesamt vorlegte, bekäme ich vielleicht eine Wohnung.]
00:57:53 No i z dzisiejszą wtedy narzeczoną, dziewczyną i dzisiejszą żoną uzgodniliśmy, że powinniśmy iść do USC. Na na Pradze mieszkaliśmy oboje. Wzięliśmy ten ślub, zaniosłem.
de [DE: Ich und meine Verlobte, die jetzige Frau, haben vereinbart, dass wir heiraten sollten. Wir haben im Stadtviertel Praga gewohnt. Wir haben geheiratet und bekamen die Urkunde.]
00:58:08 To był październik i od 1-go grudnia nowe mieszkanie takie malutkie mieszkanko, ale już samodzielne, z wygodami.
de [DE: Es war im Oktober und am 1. Dezember haben wir eine kleine Wohnung bekommen. Wir konnten ab jetzt alleine wohnen.]
00:58:16 A tutaj mieszkaliśmy, to woda była tutaj na podwórku {lacht} swawojka w podwórku i wszystko było. To inne inne czasy wtedy były inne.
de [DE: Bis dahin haben wir in einer Wohnung gewohnt, wo das Wasser im Innenhof war {lacht}. Es war alles. Es waren damals andere Zeiten.]
00:58:25 W innych warunkach wychowany ja byłem, prawda. No i znaczy pracowałem w budownictwie w na dostałem się na Politechnikę, na Wydział Inżynierii Budownictwa Przemysłowego.
de [DE: Ich wurde in anderen Verhältnissen erzogen. Ich arbeitete im Bauwesen und nebenbei begann ich das Studium an der Fachhochschule, Studienfach Industriebauwesen.]
00:58:38 To był był wydział był, były dwa takie były dwa takie takie dwie rotacje, w którym po południu były wykłady, od 14.00 do 20.00.
de [DE: Es war eine Fakultät und es gab zwei "Vorlesungsschichten". Es gab von 14 bis 20 Uhr Vorlesungen.]
00:58:52 Ja dostałem na to w pracy w napisałem podanie i zwalniano mnie o godzinie 14.00 jechałem na z tego na politechnikę. I do domu gdzieś koło się wróciło koło gdzieś koło 22.00.
de [DE: Ich stellte bei der Arbeit einen Antrag auf Befreiung ab 14 Uhr. Um 14 Uhr fuhr ich täglich zur Fachhochschule und kehrte um 22 Uhr nach Hause zurück.]
00:59:07 Rano co mam robić? Znowuż do pracy i tak trwało to do aż się skończyło, aż skończyłem Politechnikę. Później dostałem się do pracy w budownictwie, później do..
de [DE: Am nächsten morgen stand ich auf und fuhr wieder zur Arbeit. Ich schloss die Fachhochschule ab. Ich arbeitete weiter im Bauwesen.]
00:59:23 Cały czas w resorcie budownictwa w resorcie budownictwa. Później przyszła, przyszła taka no system czy propozycja, żeby robić drugie podyplomowe.
de [DE: Ich arbeitete die ganze Zeit im Bauwesen. Dann bekam ich ein Angebot, ein zweites Studium zu beginnen.]
00:59:38 I ja poszłem na na wydział ekonomii i kończyłem, nie nie dostałem już dyplomu prawdę mówiąc, ale ekonomię miałem na Krakowskiej na Krakowskiej,
de [DE: Ich begann das Studienfach Wirtschaft, aber ich schloss das Studium ohne Diplom ab. Ich studierte an der Krakauer Wirtschaftshochschule.]
00:59:50 jak to się nazywała Krakowska uczelnia (???) Akademia Ekonomiczna o tak.
de [DE: Sie hieß die Krakauer Wirtschaftshochschule.]
{Lacht}. Dużo nagadałem, tak?
de [DE: {Lacht}. Ich habe viel geredet, ja?]
01:00:02 IV: {Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Rücksprache mit MA}]
01:00:07 MA: Wir machen Pause, damit wir zurückgehen können. Alles läuft. Als er beim Warschauer Aufstand verhaftet wurde, ob es ihm klar gewesen ist, was mit ihm passieren würde?
de [DE: MA: Wir machen Pause, damit wir zurückgehen können. Alles läuft. Als er beim Warschauer Aufstand verhaftet wurde, ob es ihm klar gewesen ist, was mit ihm passieren würde?]
01:00:19 Ob ihn, er wusste, wo er hinkommt? Ob ihm was gesagt wurde oder so was? Ob es ein Strafverfahren gab, wo er verurteilt wurde zur Zwangsarbeit,
de [DE: Ob ihn, er wusste, wo er hinkommt? Ob ihm was gesagt wurde oder so was? Ob es ein Strafverfahren gab, wo er verurteilt wurde zur Zwangsarbeit,]
01:00:26 ob sie eine Ahnung hatten, dass es diese Lager gab? Ich würde sagen, so bisschen, was er erwartet hat?
de [DE: ob sie eine Ahnung hatten, dass es diese Lager gab? Ich würde sagen, so bisschen, was er erwartet hat?]
01:00:35 IV: {Kurze Übersetzung des zuvor Gesagten}
de [DE: IV: {Kurze Übersetzung des zuvor Gesagten}]
01:01:07 MA: Dann würde ich einfach die Frage so formulieren, ob er eine Vorstellung hatte, bevor er nach Flossenbürg kam, dass es so was gab, wie diese Lager?
de [DE: MA: Dann würde ich einfach die Frage so formulieren, ob er eine Vorstellung hatte, bevor er nach Flossenbürg kam, dass es so was gab, wie diese Lager?]
01:01:16 Ob sie was gewusst haben, auch von Vernichtung oder was von Zwangsarbeitslagern, oder wie dann der Eindruck war es plötzlich zu sehen.
de [DE: Ob sie was gewusst haben, auch von Vernichtung oder was von Zwangsarbeitslagern, oder wie dann der Eindruck war es plötzlich zu sehen.]
01:01:22 Ich meine, der Zustand im Warschauer Ghetto, da war ja auch schrecklich, aber sozusagen. Statt Weinlese Flossenbürg. Das war.. was es so bewirkt hat?
de [DE: Ich meine, der Zustand im Warschauer Ghetto, da war ja auch schrecklich, aber sozusagen. Statt Weinlese Flossenbürg. Das war.. was es so bewirkt hat?]
01:01:32 IV: Jakie były Pana uczucia, jak został Pan aresztowany w czasie Powstania Warszawskiego. I jak później wieziono was w wagonach.
de [DE: IV: Wie waren Ihre Gefühle, als Sie während des Warschauer Aufstandes verhaftet wurden? Und was fühlten Sie, als Sie dann in den Waggons deportiert wurden?]
01:01:42 Czy Pan wiedział o obozach koncentracyjnych, czy jakieś informacje były?
de [DE: Wussten Sie etwas über die Konzentrationslager? Gab es Informationen dazu?]
01:01:47 MC: Nie, żadnych. Bo psychologicznie już mówiłem psychologicznie nikt nie zdawał sobie z tego sprawy gdzie jedzie i po co.
de [DE: MC: Nein, wir hatten keine Informationen. Psychologisch gesehen war es keinem bewusst, wohin er und aus welchem Grund er deportiert wird.]
01:01:55 Odwrotnie: na ogół część psychologicznie żeśmy uwierzyli temu oficerowi w mundurze niemieckim, że że jedziemy tylko,
de [DE: Im Gegenteil: Wir haben dem Offizier in der deutschen Uniform geglaubt, dass wir lediglich nach...]
01:02:05 jak żeśmy dojechali do naszego miej.. do do do tego.. tylko do tego Flossenbürga (???) że tylko się wykąpiemy, zdezynfikujemy i pojedziemy dalej do pracy.
de [DE: Wir kamen in Flossenbürg an und es hieß, dass wir nur desinfiziert und gewaschen und danach weiter fahren würden. ]
01:02:14 Nikt nikt nikt za nas nie miał żadnych wątpliwości. Może, w tym tym przecież tam nas było ileś tam set ludzi, to być może starsi ode mnie to tego.
de [DE: Keiner von uns hatte Zweifel daran. Wir waren mehrere Hundert Menschen, es waren viele älter als ich.]
01:02:25 Ale ja, mnie nikt o tym nie mówił. Ale ja sam sobie z tego nie zdawałem sprawy, zupełnie, kompletnie nie.
de [DE: Aber niemand hat uns was gesagt. Mir war es überhaupt nicht bewusst, was auf mich zukommt.]
01:02:32 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
01:02:50 MA: Ja, vielleicht erst noch eine Frage... Wenn er vergleicht den Zustand, als er verhaftet wurde bis zur Befreiung.
de [DE: MA: Ja, vielleicht erst noch eine Frage... Wenn er vergleicht den Zustand, als er verhaftet wurde bis zur Befreiung. ]
01:02:58 Was hat es bewirkt, wie ging es ihm, auch körperlich oder psychisch. Das waren ja nochmals schreckliche Erfahrungen.
de [DE: Was hat es bewirkt, wie ging es ihm, auch körperlich oder psychisch. Das waren ja nochmals schreckliche Erfahrungen.]
01:03:04 Ich denke, er hat viele Fakten erzählt, oder einfach mal, was mit ihm innerlich auch passiert ist, wenn er darüber reden soll.
de [DE: Ich denke, er hat viele Fakten erzählt, oder einfach mal, was mit ihm innerlich auch passiert ist, wenn er darüber reden soll.]
01:03:11 IV: Pytanie jest takie: Pan do tej pory opowiadał właśnie dużo faktów, które się wydarzyło w Pana życiu. Pytanie jest takie: Jak te wydarzenie, czyli Powstanie Warszawskie,
de [DE: IV: Es gibt eine Frage.. Bis jetzt haben Sie über viele Fakten berichtet. Es geht um Ereignisse, wie zum Beispiel den Warschauer Aufstand,]
01:03:24 aktywność właśnie w Powstaniu Warszawskim, aresztowanie i później Pana yyy przebywanie w obozie koncentracyjnym i później wyzwolenie.
de [DE: die Mitwirkung am Warschauer Aufstand, die Verhaftung, die Inhaftierung in einem KZ, schließlich die Befreiung.]
01:03:35 Jak zmienił się Pan jako człowiek przez te wydarzenia? Psychicznie, fizycznie, jakie oddziaływanie było na Pana?
de [DE: Wie haben diese Ereignisse Sie als Menschen in psychischer und körperlichen Weise verändert? Wie habe sich die Ereignisse auf Sie ausgewirkt?]
01:03:45 MC: No, psychicznie chyba taki, że człowiek stale ym bronił się (???) o tym, co zrobić, żeby dalej funkcjonować, żeby dalej żyć.
de [DE: MC: In psychischer Weise würde ich sagen, dass ich mich als Mensch immer gewehrt habe, aufzugeben. Ich kämpfte immer dafür, weiter leben zu können.]
01:03:56 Nie nie poddawał się nawet jeżeli wtedy, jeżeli coś nawet bolało. No na najlepszy przykład, te ucho, chciano mi je operować.
de [DE: Ich gab auch dann nicht auf, wenn es schmerzhaft war. Ein Beispiel dafür ist, dass man mein Ohr operieren wollte.]
01:04:03 To ja mówię nie, na razie mi nie potrzeba, nie potrzebne, prawda. Daję sobie radę z prawym uchem doskonale daję sobie radę i nic.
de [DE: Aber ich habe gesagt, dass es nicht sein muss. Ich sagte, dass ich mit einem Ohr gut zurecht komme und sonst nichts weiter brauche.]
01:04:11 Człowiek był... ja proszę Państwa, w niedostatku się żyło, w nie nie żyłem w niedostatku. Przyszedł moment, w którym widać człowiek wiedział,
de [DE: Ich habe unter Entbehrungen gelitten. Es kam dann aber ein Moment, in dem ich gemerkt habe,]
01:04:26 że jak coś pracuje, to z tego to ma coraz na ile możliwości pozwalać mu, żeby można było lepiej, na lepszym poziomie żyć.
de [DE: dass, wenn ich arbeite, sich auch Möglichkeiten eröffnen. Und dies wiederum führt zu mehr Wohlstand.]
01:04:36 I ta energia wewnętrzna przecież (???) nie bez nie bez znaczenia to chyba jest wewnętrzna jakieś bronienie się przed przed rozmaitymi no ja wiem myślami, że nie dam rady.
de [DE: Ich hatte eine innere Energie, die besonders wichtig ist. Diese Energie war zugleich das Wehren gegen unterschiedliche Gedanken, wie zum Beispiel, gegen die Gedanken des Aufgebens.]
01:04:50 Nie przyszło mi do głowy nigdy, że pójdę na druty jak są są ludzie i i poddam się, albo dużo z tego, prawda czy nie?
de [DE: Mir wäre es nie in den Kopf gekommen, sich in den Zaum zu werfen und zu sterben. Es gab welche, die es taten. Aber ich wollte nicht aufgeben.]
01:04:58 Zostałem wtedy po poturbowany przez tego gestapowca, ale znaczy nie nie gestapowca ... ss-man, czy kapo. Ale przecież ja wstałem i już.
de [DE: Ich wurde damals von diesem SS-Mann oder Kapo mißhandelt. Aber ich stand wieder auf und lebte weiter.]
01:05:08 No trudno, trzeba przeżyć, no trzeba przeżyć. Myślę, że w ogóle myślę, że proszę że ten okres, w którym człowiek przeżył w innych warunkach,
de [DE: Es war nicht so einfach, aber man musste weiter leben und überleben. Ich denke, dass diese Haftbedingungen, die ich erlebt habe,]
01:05:22 przy zahartował na tyle organizm, że ja dzisiaj mogę mając tyle lat ile mam, rozmawiać, chodzić i jeszcze się i jeszcze się prawdopodobnie nieźle nieźle sobie funkcjonuje w domu.
de [DE: meinen Körper so weit gehärtet haben, so dass ich bis heute, in meinem Alter, immer noch sprechen, gehen und ganz gut funktionieren kann.]
01:05:35 żona już mi gorzej.. wszystkie zewnętrzne sprawy normalnie załatwiam, piszę, rozmawiam, na razie aby aby gorzej nie było, prawda. A już zaraz będzie 90-tka {lacht}.
de [DE: Ich kann alle Angelegenheiten selbst erledigen. Ich schreibe selbst Briefe, ich kommuniziere. Hoffentlich wird es nicht schlechter. Bald werde ich 90 {lacht}.]
01:05:48 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
01:06:12 MA: {unverständlich}
de [DE: MA: {unverständlich}]
01:06:33 IV: Pytanie jest takie, czy po wojnie już, bo wielu byłych więźniów nie rozmawia na temat obozu, nie rozmawia na temat, co przeżyło.
de [DE: IV: Ich möchte fragen, wie ist es, dass viele ehemalige Häftlinge über das Thema Lager mit den Angehörigen nicht sprechen. Sie reden nicht darüber, was sie erlebt haben.]
01:06:42 Jak Pan odnosi się do tych obozowych przeżyć, właśnie po latach.
de [DE: Wie stehen Sie zu diesen Lagererfahrungen nach den vielen Jahren?]
01:06:49 MC: No chyba chyba chyba to jak to wyrazić (???). Teraz jest, jakaś tam sytuacja zaistnieje prawda, ale pomyśli sobie: przecież jak było gorzej, przeżyłem, to teraz tym bardziej muszę, prawda?
de [DE: MC: Wie soll ich es erklären? Wenn es manchmal zu einer schlechteren Situation kommt, denke ich mir oft, dass es viel schlimmer war und dass ich es überlebt habe. Dann schaffe ich es jetzt auch, oder?]
01:07:24 Nie jadłem tyle dni, i przeżyłem, a teraz no trudno. Przeżyję i to jakieś tam jakieś życiowe jakieś życiowe nie niedostatku.
de [DE: Ich habe so viele Tage nicht gegessen und ich werde es jetzt auch meistern. Ich kann viele Entbehrungen auf mich nehmen.]
01:07:35 Chociaż takich udawało się że przez ten czas nie było, ale prawdę mówiąc, było kryszczato, kiedy u nas było wszystko na kartki, prawda?
de [DE: Wir hatten auch schwere Zeiten mitgemacht als wir in einer Krise lebten. Auch wir hatten Lebensmittelmarken. Es war nicht so einfach.]
01:07:45 To Państwo doskomale wiecie, prawda, w stanie wojennym. Właśnie stanu wojennego, prawda? Wszystko było na kartki, komunizm, no...
de [DE: Sie wissen ja selbst sehr gut, wie es im Kriegszustand war. Alles war nur für Lebensmittelmarken zu haben. Es herrschte Kommunismus.]
01:07:54 IV: Kwestia jest taka, czy Pan rozmawia na ten temat, na temat przeżyć obozowych?
de [DE: IV: Es ist die Frage, ob Sie selbst mit Ihrer Familie über die Erfahrungen sprechen?]
01:08:00 MC: Czasami, czasami się ktoś czasami się ktoś z rodziny: a jak to tam było? ale w miarę upływu czasu to przychodzą inne tematy domowe, inne tematy inne (???). Chodzić...
de [DE: MC: Manchmal werde ich im Familienkreis gefragt, wie es im KZ war. Aber im Laufe der Zeit kamen andere Themen, die es überdeckten.]
01:08:15 I u dzieci, i u wnuków, teraz już i prawnuków, teraz już prawnuków. Inne inne inna sytuacja inne chodzić (???).
de [DE: Meine Kinder, Enkelkinder und jetzt auch die Urenkel haben eine ganz andere Situation.]
01:08:25 I tam to tylko teraz codziennie i żona i syn już kilka razy dzwonił: jak ja się czuję, czy ja w ogóle jeszcze jeszcze funkcjonuję.
de [DE: Jeden Tag rufen mich mein Sohn und meine Frau hier an und fragen, wie es mir geht, wie ich mich fühle und ob ich noch funktioniere. ]
01:08:34 Tato zadzwoń, obiecałem, że wieczorem zadzwonię. Obiecałem, że będę (???) że wieczorem zadzwonię. Telefon codziennie ładuję, żeby się nie rozładował, po to, żeby żeby zadzwonić.
de [DE: Der Sohn sagte, dass ich ihn anrufen soll. Ich habe ihm versprochen, dass ich abends anrufe. Ich lade das Telefon jeden Tag auf, damit der Akku nicht leer wird und ich anrufen kann.]
01:08:45 No ale to tkwiło w nich, przecież nawiasem mówiąc na 60-lecie był i syn z przecież ze swoimi dziećmi. Jest film, który Pani Pani pamięta.
de [DE: Aber dieses Thema steckte auch in ihnen. Zum 60. Jahrestag der Befreiung des Lagers kamen mein Sohn und seine Kinder mit. Es gibt einen Film, den Sie kennen.]
01:08:56 Jest film, jest wprawiony film prawda. I moje wnuki, najstarsze wnuki byli tu: wiedzą, co to znaczy Flossenbürg. Tu wie... wiedzą, byli.
de [DE: Es gibt einen Film darüber. Meine Enkelkinder waren hier und wissen, was Flossenbürg bedeutet. Sie wissen es, weil sie hier zu Besuch waren.]
01:09:07 Z opowiadania wiedzą, jakie jak co ja przeżyłem. I starszy ten wnosz.. skończył prawo, skończył prawo i czasami przypomina: dziadku: ale to nie nie nie opowiadaj, ty w obozie przeżyłeś.
de [DE: Sie wissen aus Erzählungen, was ich hier erlebt habe. Der ältere Enkel ist Jurist und sagt manchmal: "Opa, erzähl es lieber nicht, was du im Lager erlebt hast."]
01:09:20 No tak to jest. A na zewnątrz, to proszę Państwa, na teraz tutaj jak się te zbierzemy, to na ogół wspomnienia są od tego, o teraz przed wyjazdami.
de [DE: Es ist so. Wir treffen uns hier im Verband und können darüber sprechen, uns an die Zeit erinnern. Wir reden darüber auch vor den Überlebendentreffen.]
01:09:35 Jedni pojechali do Dachau, inni do tu, do Flossenbürga, do Buchenwaldu do tego do tego. A a wiele wiele część wiele czasu poświęca się na stan zdrowia.
de [DE: Manche fuhren nach Dachau, andere hierher nach Flossenbürg oder Buchenwald. Der Großteil der ehemaligen Häftlinge ist mit der eigenen Gesundheit beschäftigt.]
01:09:47 Tu opowiadania jeden drugiemu {lacht}, co mu dokucza, gdzie był na jakim tym lekarzy. Teraz dostaliśmy nową ustawę, z którą mamy pierwszeństwo do specjalisty.
de [DE: Es wird über unsere Erkrankungen erzählt und bei welchen Ärzten wir behandelt werden. Es gibt ein neues Gesetz, wonach wir Vorrang haben, einen schnellen Termin beim Facharzt zu bekommen.]
01:09:57 To dla nas bardzo ważne. Ja mam teraz zoperowane obydwa oczy. To właśnie skorzystałem z tego pierwszeństwa pierwszeństwa w kolejce.
de [DE: Es ist sehr wichtig für uns. Meine beiden Augen sind jetzt operiert. Dieses Gesetz ermöglichte mir eine schnell Operation.]
01:10:06 Duża duża sprawa.. jeszcze krople mam przy sobie, żeby żeby kroplić, prawda, bo do 7-go dnia będę miał nowe okulary. No to jest dobrze. No to na takie tematy to rozmawiamy.
de [DE: Es ist sehr wichtig. Ich habe immer Augentropfen dabei. Am 7. bekomme ich eine neue Brille. Es ist gut so. Über solche Themen reden wir.]
01:10:18 A żeby można skończyć, no to badam, na końcu mam dwoje dzieci: syna starszego i córkę młodszą. Syn jest filmowcem, pracuje w tele telewizji polskiej, właśnie mówię, że robił film.
de [DE: Zum Schluss: Ich habe zwei Kinder, einen älteren Sohn und eine jüngere Tochter. Der Sohn arbeitet als Filmemacher im Polnischen Fersnehen. Ich erzählte, dass er hier einen Film drehte.]
01:10:34 A córka jest profesorem na profesorem na uczelni na na weterynarii, u nas w Kole Głównego Gospodarstwa Wiejskiego. Normalnym profesorem jest w ...
de [DE: Meine Tochter ist Professorin für Tiermedizin.]
01:10:48 Wykłada, ale też już są po 60-ce {lacht}, po 60-ce, w 1949 roku uro... brałem ślub, a w 1950 roku się urodziło pierwsze dziec...pierwszy chłopak...
de [DE: Sie lehrt, aber ist auch schon über 60 {lacht}. Ich habe 1949 geheiratet und 1950 kam unser Sohn zur Welt. ]
01:11:04 Wtedy inne inne były inny poziom życia życia, innego przygotowania mieliśmy. Nikomu nic...
de [DE: Damals hatten wir andere Lebensbedingungen. Wir waren auf nichts vorbereitet. ]
01:11:12 Był zupełnie inny poziom życia przecież od 1930-lat tak 1940-tych jeszcze, a nieporównywalny jest do dzisiejszych.
de [DE: Es waren andere Lebensbedingungen in den 1930ern, 1940er Jahren. Es ist mit dem Stand von heute nicht vergleichbar.]
01:11:19 To jest zupełnie, to już nic nie mówię, nie mówię o tym, jakie są możliwości, jakie są urządzenia do do do życia.
de [DE: Abgesehen von den vielen Möglichkeiten, die wir heutzutage haben. Das Leben ist jetzt anders eingerichtet.]
01:11:27 Kto myślał, jak pojechałem gdzieś, co z tego, że dostać się i godzinami się na na na połączenie telefoniczne. A dzisiaj wyjmuję z kieszeni telefon i rozmawiam z żoną, prawda, no takie...
de [DE: Wer glaubt heute, dass man früher stundenlang auf eine Telefonverbindung warten musste? Jetzt ziehe ich das Handy aus der Tasche und kann mit meiner Frau telefonieren.]
01:11:38 A wnuki nasze, to już dawno prawnuki to nie wiem, czy... ale to się rozgadałem się niepotrzebnie.
de [DE: Und die Enkel und die Urenkel.. Aber vielleicht rede ich jetzt zu viel.]
01:11:45 IV: Może Pan wypić sobie trochę... Ja...
de [DE: IV: Sie können etwas Wasser trinken.]
01:11:48 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
01:12:11 MA: Vielleicht jetzt die letzte Frage einfach... {unverständlich}
de [DE: MA: Vielleicht jetzt die letzte Frage einfach... {unverständlich}]
01:12:23 IV: Ostatnie pytanie.
de [DE: IV: Die letzte Frage.]
01:12:26 MA: Die Menschen, die das erlebt haben, werden immer älter und immer weniger, die noch aus eigener authentischer Erfahrung berichten können,
de [DE: MA: Die Menschen, die das erlebt haben, werden immer älter und immer weniger, die noch aus eigener authentischer Erfahrung berichten können,]
01:12:36 was sie erlebt und erfahren haben. Und in einiger Zeit wird es dann niemanden mehr geben. Und es ist jetzt auch die letzte Chance sozusagen zu sprechen.
de [DE: was sie erlebt und erfahren haben. Und in einiger Zeit wird es dann niemanden mehr geben. Und es ist jetzt auch die letzte Chance sozusagen zu sprechen.]
01:12:45 Gibt es so was, hat er eine Botschaft? An die Welt, an uns, an die Menschen heute und an die Jugend, an die...
de [DE: Gibt es so was, hat er eine Botschaft? An die Welt, an uns, an die Menschen heute und an die Jugend, an die...]
01:13:00 IV: Pytanie jest takie, wiadomo, że byli więźniowie są już w takim podeszłym wieku, że już za niedługi czas ich nie będzie wśród nas.
de [DE: IV: Es gibt eine Frage: Es ist unvermeidlich, dass die ehemaligen Häftlinge aufgrund ihres hohen Alters bald nicht mehr unter uns sein werden.]
01:13:11 Czy Pan osobiście miałby jakieś przesłanie dla młodej generacji, przesłanie osobiste od Pana?
de [DE: Hätten Sie eine persönliche Botschaft an die junge Generation, ein Vermächtnis?]
01:13:20 MC: żyć uczciwie i nie mieć i zrozumieć innych ludzi i nie dokuczać, nie stwarzać sytuacji nie nie złej dla otoczenia dla innych ludzi.
de [DE: MC: Meine Botschaft wäre, ehrlich zu leben und anderen Menschen mit Verständnis zu begegnen und Situationen zu vermeiden, die schlecht für die Menschen und die Umgebung sind.]
01:13:40 Bez względu na to, jakie są wyznania, kolorów skóry, jakim językiem mówią.
de [DE: Es darf keine Rolle spielen, welcher Religion wir angehören, welche Hautfarbe wir haben oder in welcher Sprache wir sprechen.]
01:13:46 Traktować ludzi jako jako braci, jako współbraci tego świata.
de [DE: Man soll Andere wie Brüder behandeln, wie Mitbrüder dieser Welt.]
01:13:56 No to chyba podstawowa, tak mi się wydaje.
de [DE: Ich denke, es ist das Grundsätzliche.]
01:14:00 IV: {Übersetzung}
de [DE: IV: {Übersetzung}]
01:14:13 MA: Dann bedanke ich mich, für mein Team...
de [DE: MA: Dann bedanke ich mich, für mein Team...]
01:14:15 MC: Mówi, że dobrze, tak? {lacht}. Dobrze? Zadowolony?
de [DE: MC: Sagt er, dass ich gut gesprochen habe? {lacht} War es gut? Ist er zufrieden?]
01:14:20 IV: Bardzo dziękuje w imieniu warsztatu Panu za rozmowę.
de [DE: IV: Ich danke Ihnen im Namen des Kamerateams sehr herzlich für das Gespräch.]
01:14:23 MC: Dziękuję uprzejmie, przepraszam za za jakieś tam zacięcia się, ale, na przykład zapomniałem powiedzieć,
de [DE: MC: Ich bedanke mich auch und entschuldige mich für die Unterbrechungen. Ich habe vergessen, zu sagen,]
01:14:29 wyleciało mi z głowy, że to konspiracyjne były papiery, prawda były ulotki konspiracyjne. No szukałem w głowie...
de [DE: ich habe es ganz vergessen, dass diese Dokumente konspirative Flugblätter waren. Ich habe es in meinem Gedächtnis gesucht...]
01:14:39 IV: To wiadomo..ok.
de [DE: IV: Das ist selbstverständlich. Gut.]
Pokaż pliki Napisy