Media Collection "Interview Zbigniew Siudakiewicz 2010"

https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4b9a759c02204b8b4567/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4b2d759c02804a8b457c/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4bad759c02204b8b456e/vtt/xx?apiKey=

Contents

Engagement im Widerstand und Haftzeit in verschiedenen KZs
Kriegsende und Befreiung
Rückkehr nach Polen
Nachkriegszeit und Leben im kommunistischen Polen
Originator/Copyright holder Medienwerkstatt Franken
Source(s) KZ-Gedenkstätte Flossenbürg / Medienwerkstatt Franken
Usage conditions Nur mit Einverständnis und Nennung von Archiv bzw. Urheber
Display format Interview, Rohmaterial
Interviewer Michael Aue
Camera Günter Wittmann

Subtitles for "AGFl_AV.22.0800.mp4"

00:00:00 ZS: Proszę Panią, ja jestem z miasta Warszawa. Urodzony i mieszkam do dziś przez cały czas. Jeśli chodzi o rodzinę też również?
de [DE: ZS: Ich komme aus Warschau, wo ich geboren wurde und bis dato lebe. Was meine Familie anbelangt, soll ich das auch erzählen?]
00:00:10 No moja rodzina od Powstania tego yy powiedzmy mama żyła jeszcze miesiąc. A tak to wszyscy w tym czasie w tym tym kalendarzu to był ten rok 1944,
de [DE: Meine Familie... meine Mutter lebte nur noch einen Monat nach dem Ausbruch des Warschauer Aufstandes. Alle waren in diesem Kalenderjahr 1944...]
00:00:21 kiedy wybuchło w Warszawie Powstanie. Kiedy to wszystko się tak działo. To nas, to tak powiem, roz.. rozdzielono. Ojciec był no gdzie indziej, mama gdzie indziej.
de [DE: Es kam so, dass wir alle infolge der Umwälzungen nach dem Warschauer Aufstand voneinander getrennt wurden. Meine Mutter war woanders, mein Vater woanders.]
00:00:30 Ja w obozie koncentracyjnym, bo mnie złapali yyy po drodze, bo żeśmy szli, to był dzień pierwszy miesiąca Powstania Warszawskiego.
de [DE: Nach einer zufälligen Razzia wurde ich in ein Konzentrationslager deportiert. Es passierte gleich am ersten Tag des Aufstandes, als wir dort unterwegs waren.]
00:00:39 I po prostu szedłem na to Powstanie z grupą kolegów. Tylko żeśmy szli po dwóch, żeby nie było, po powiedzmy, podpadające, pod.. żeby nas nie nie nie poznano.
de [DE: Wir waren auf dem Weg zu einem Treffpunkt, um uns dem entstehenden Aufstand anzuschließen. Ich und einige Kollegen gingen jeweils zu zweit, um nicht gleich aufzufliegen.]
00:00:51 Ale zbieg okoliczności był taki, że w momencie dochodzenia do mostu Kierbedzia, bo my my ja byłem po stronie praskiej, to znaczy po prawej strony Wisły.
de [DE: Es kam aber so, dass wir in der Nähe von der Kierbedź-Brücke, auf der rechten Weichselseite, im Stadtteil Praga, von deutschen Soldaten gefasst worden sind.]
00:01:03 To jak żeśmy dochodzili do mostu, to ten to tam Niemcy już zrobili zasadzkę, zamknęli. Bo to było przed wybuchem Powstania, w godzinę przed wybuchem powstania.
de [DE: Als wir uns der Brücke näherten, wurden wir von Deutschen umschlossen. Es passierte eine Stunde vor dem Ausbruch des Aufstandes.]
00:01:12 Bo oo o 17-stej było Powstanie, a myśmy do przed za dziesięć 16-sta tam próbowali przejść. To znaczy nie nie byliśmy uzbrojeni, nie byliśmy jakoś tak oznaczeni, umundurowani,
de [DE: Der Aufstand begann um 17.00 Uhr. Wir versuchten eine Stunde vor dem geplanten Aufstandsausbruch, gegen 15.50 Uhr, dort durchzukommen. Wir waren weder bewaffnet noch uniformiert.]
00:01:24 tylko normalnie tacy no jak to młodzi chłopcy, którzy chcieli udział jako zorganizowani, należący do Szarych Szeregów
de [DE: Wir waren alle noch Jungs, die in den Strukturen der polnischen Pfadfinderorganisation "Szare Szeregi" am Aufstand teilnehmen wollten. ]
00:01:31 i powiedzmy czynni czynne czynni byliśmy przed przejściem na to, yyy na to Powstanie. I tam na to na po na po nas zwinięto. To znaczy mnie i pozostałe grupy dwudziestuparu kolegów.
de [DE: Wir wollten daran aktiv mitwirken. Dort wurden wir festgenommen. Ich und noch ein paar Andere, ungefähr 20 junge Männer wurden damals von der Polizei verhaftet.]
00:01:44 I wylądowaliśmy w więzieniu przejściowo, później w obozie koncentracyjnym. I w dalszym ciągu zmiany były takie,
de [DE: Wir wurden zunächst vorübergehend in ein Gefängnis eingeliefert, dann ins Konzentrationslager deportiert. Es änderte sich ständig etwas. ]
00:01:51 w zależności od tego, jak następował front rosyjski, jak powiedzmy przesuwały się armia, to później nas przemieszczano.
de [DE: Je nach der Situation an der Ostfront, mit dem Vorankommen der sowjetischen Armee, wurden wir von einem Standort zu einem anderen deportiert.]
00:01:58 Pierwszy obóz był tu mój, w którym ja się znalazłem, to był Groß-Rosen, na terenie tu prawda. Potem przenieśli nas do Leitmeritz, czyli Litoměřice, obecnie po czesku.
de [DE: Das erste Lager, in das ich kam, war Groß-Rosen, dann kam ich nach Leitmeritz, auf Tschechisch Litoměřice.]
00:02:11 Później Schwiederberg. Też tam (???) To jak tą Pragę w momencie jak jak nas przenoszono z obozu do obozu, to już było słychać stan wojenny,
de [DE: Die nächste Station war Schmiedeberg. Als wir von einem KZ ins andere überstellt wurden, merkten wir schon, dass die Front näher rückt. ]
00:02:19 to znaczy było słychać te strzały, było słychać, że gdzieś niedaleko jest ten front i tak dalej.
de [DE: Wir konnten schon Schüsse hören, so dass wir wussten, dass die Front nicht mehr weit weg ist. ]
00:02:24 No i i w momencie wyzwolenia yyyy, obóz został, bo to był taki bo to nieduże było komando, został opuszczony
de [DE: Am Befreiungstag wurde das Lager von der deutschen Besatzung verlassen. Es war nur ein kleines Kommando. ]
00:02:32 i nie widzieliśmy tych wartownikowi, tych wszystkich tak (???) pilnujących nas, tych Niemców. I zaczęliśmy się tak wszystkimi dziurkami wydostawać.
de [DE: Keine Wachleute oder deutsche Aufseher waren in Sicht. Die Häftlinge haben nach und nach durch die Öffnungen die Flucht ergriffen.]
00:02:42 I od tamtej pory znalazłem się już powiedzmy poza terenem i nadzorem niemieckim. Co teraz ta ra ra to..
de [DE: Von nun an war ich, sozusagen, außerhalb des Geländes und jenseits der deutschen Aufsicht. Was war weiter... ]
00:02:52 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:04:15 IV: Czyli teraz tak żeby Pan może bardziej szczegółowo opowiedział: z Warszawy przewieźli was na początek gdzie? Do Groß-Rosen, prawda?
de [DE: IV: Erzählen Sie jetzt bitte etwas detaillierter. Wohin kamen Sie von Warschau aus als Nächstes? Nach Groß-Rosen?]
00:04:23 ZS: Tak. Pierwszy etap..pierwszy etap to byłem, to było.. jak nas jak nas tam transportowali, ja próbowałem się tak urwać, jak to się mówi.
de [DE: ZS: Ja. In der ersten Phase, in den ersten Tagen des Transports… ich habe versucht, zu entfliehen, abzuhauen, wie man es so sagt.]
00:04:33 To mnie zwinęli i wylądowałem pierwsze dni w więzieniu Breslau, w chwili obecnej Wrocławiu.
de [DE: Aber ich wurde gefasst und so landete ich in einem Gefängnis in Breslau, heutzutage Wrocław.]
00:04:39 IV: Czyli w drodzie do Groß-Rosen jeszcze pan został..(???)
de [DE: IV: Das heißt, auf dem Weg nach Groß-Rosen wurden Sie....(???)]
00:04:42 ZS: To znaczy zanim..zanim się dostałem do Groß-Rosen. To później dopiero dopiero z tego więzienia wrocławskiego to ten zwinęli tam grupę nas tam, bo tam było jakiś kilka osób,
de [DE: ZS: Es war noch bevor ich nach Groß-Rosen kam. Es war erst später, als eine Gruppe festgenommen wurde. Es waren einige Personen, die sich dort befanden.]
00:04:53 których tak jakoś się tam znalazło. No i wtedy był pierwszy etap to było odesłanie do Groß-Rosen do obozu już. I od tego momentu było to, co mówiłem.
de [DE: Von dort aus wurde ich schon nach Groß-Rosen, ins KZ eingeliefert. Von nun an war das, worüber ich bereits gesprochen habe.]
00:05:04 IV: Niech Pan opisze od początku (???)
de [DE: IV: Erzählen Sie es von Anfang an (???)]
00:05:07 ZS: To znaczy jak to było?
de [DE: ZS: Wie das war?]
00:05:08 IV: Hmh.
de [DE: IV: Hmh.]
00:05:09 ZS:No więc pierwsze pierwsze pierwsze zatrzymanie jak było w na nas przez Niemców, to wylądowałem, to znaczy uciekałem tam i tam, po niemiecku nazywało się to była Schneidemühl – to była Piła.
de [DE: ZS: Bei der ersten Verhaftung, bei der ersten Festnahme durch die Deutschen, floh ich in eine Ortschaft, die damals Schneidemühl hieß, heute Piła.]
00:05:21 I stamtąd i stamtąd uciekłem do do pok.. przepraszam do pociągu i przejechałem do Wrocławia na yy po.. szyn.. znaczy na yyy kołach pod wagonem sam sam.. po pociągu osobowego.
de [DE: Von da aus floh ich.. Entschuldigung...mit dem Zug kam ich nach Wrocław... das heißt, ich fuhr auf dem Untergestell des Personenzuges.]
00:05:38 Tam był taki tam był taki pociąg, który był jakiś taki lepszej klasy, jak to się mówi, i tam miał odkryte te te te drzewa. I na tym przejechałem do Wrocławia.
de [DE: Es war ein Personenzug mit höherem Standard. Die Balken unter den Waggons waren aus Holz und unbedeckt. Mit diesem Zug kam ich nach Wrocław.]
00:05:48 I we Wrocławiu byłem tak wstrząśnięty tym tym powiedzmy wstrzęsiony tym wszystkim, że próbowałem może wyjść i jakoś się tego.
de [DE: Ich war wahrscheinlich von den Strapazen des Transportes so erschüttert, dass ich versuchte, mich aus diesem Zug zu entfernen. ]
00:06:00 I wtedy mnie tam zwinęli, bo bo bardzo bardzo dużo patroli chodziło, bo to Wrocław był dużym, znaczy, Breslau przedtem się nazywał, był dużym miastem.
de [DE: Dabei wurde ich von einer deutschen Polizei-Patrouille erwischt und verhaftet. Wrocław, Breslau hieß es damals, war eine große Stadt und strengstens überwacht. ]
00:06:10 I powiedzmy tego.. I stamtąd jakoś mnie zwinęli, wsadzili mnie we Wrocławiu do więzienia, to siedziałem chyba pięć czy sześć tygodni.
de [DE: Ich wurde verhaftet und ins Gefängnis in Wrocław gebracht. Dort saß ich etwa fünf oder sechs Wochen.]
00:06:18 Potem zorganizowano tą grupę pozostałą gdzieś tam tych dobrych przestępców, jak to Niemcy nazywali. No i wylądowałem, wylądowałem w Groß-Rosen właśnie w tym obozie.
de [DE: Dann wurde eine Gruppe aus restlichen "guten" Verbrechern zusammengestellt, wie die Deutschen sie nannten, und ich kam ins KZ Groß-Rosen.]
00:06:30 IV: Niech Pan opisze dzień przyjazdu, dzień przyjazdu..
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte über den ersten Tag im KZ, über die Ankunft im Lager.]
00:06:35 ZS: Kiedy to było? Proszę Panią, to było jeszcze w 1944 roku, to znaczy bo to.. bo tam byłem chyba we Wrocławiu, to chyba nie pamiętam.
de [DE: ZS. Wann war denn das? Wissen Sie.. Es war noch 1944. Ich glaube, ich war damals in Wrocław. Ich erinnere mich nicht.]
00:06:43 Albo byłem sześć tygodni albo trochę więcej w tym więzieniu siedziałem. Powstanie (???) powstanie to było jak tego.. to było jak tego to był sierpień, prawda.
de [DE: In diesem Gefängnis saß ich entweder sechs Wochen oder etwas länger. Der Aufstand (???) Der Aufstand war im August, nicht wahr.]
00:06:53 Zanim to to, to gdzieś ja chyba w obozie to chyba wylądowałem początki dnia grudnia, w tym Gross Rosen.
de [DE: Im KZ Groß-Rosen kam ich vermutlich in den ersten Dezembertagen an.]
00:07:00 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:07:05 ZS: Znaczy z więzienia z Wrocławia. Bo tam byłem albo osiem tygodni albo albo coś tak mniej więcej (???).
de [DE: ZS: Das heißt, aus dem Gefängnis in Wrocław. Ich war dort etwa acht Wochen oder so ungefähr (???).]
00:07:11 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:07:12 ZS: {Reibt sich die Nase}
de [DE: ZS: {Reibt sich die Nase}]
00:08:18 ZS: A czy ja mam jeszcze powiedzieć o okres okupacji, kiedy byłem w Szarych Szeregach i te ta.. akcja była cał byłem. Kiedy byłem tym działającym członkiem Armii Krajowej?
de [DE: ZS: Soll ich noch über die Besatzungszeit erzählen und wie ich bei "Szare Szeregi" war? Über die Zeit, als ich ein aktives Mitglied der Armia Krajowa war?]
00:08:28 IV: Zaraz, zaraz.. najpierw...(???)
de [DE: IV: Gleich, gleich. zuerst...(???)]
00:08:30 ZS: Tak? Aha.
de [DE: ZS: Ja? Aha.]
00:08:31 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:08:32 ZS: Nie, bo to było wcześniej, bo to było przed powstaniem jeszcze.
de [DE: ZS: Nein, es war noch früher, es war noch vor dem Aufstand.]
00:08:35 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:08:55 IV: Dobrze. Czyli jeżeli Pan teraz o tym chce opowiedzieć..(???)
de [DE: IV: Gut... Wenn Sie jetzt darüber erzählen wollen...(???)]
00:08:59 ZS: Nie nie, bo ja se przypominam dopiero tak powiedzmy..
de [DE: ZS: Nein, nein, ich erinnere mich jetzt erst daran, sagen wir mal..]
00:09:01 IV: Jak Pan sobie teraz to przypomina, to dobrze. Proszę powiedzieć tą historię przed.. przed tą chwilą aresztu.
de [DE: IV: Es ist gut, wenn Sie sich daran erinnern. Erzählen Sie bitte die Geschichte vor der Verhaftung.]
00:09:07 ZS: Więc proszę Panią, to był rok 1942, kiedy między kolegami się jakoś się śmy skontaktowali i byłem i mnie że tak powiem przyjęto do tych Szarych Szeregów, tak zwanych.
de [DE: ZS: Nach einer Rücksprache mit ein paar Freunden wurde ich 1942 Mitglied bei den sogenannten "Szare Szeregi".]
00:09:18 I byłem w plutonie, bo taki byłem sprytny chłopak dość, teraz to już taki matowy dziadek, ale powiedzmy to byłem w tym plutonie,
de [DE: Ich war in dieser Einheit und ein ziemlich schlauer Junge.. Jetzt bin ich aber, sagen wir mal, ein blasser Opa.]
00:09:28 który był zwiadowczy tak zwany, gdzie byli sami gówniarze, czyli powiedzmy od 12 do 15 lat maksymalnie chłopcy,
de [DE: Dies war eine Aufklärungseinheit. Wir waren Jugendliche zwischen 12 und 15 Jahren.]
00:09:37 którzy byli wizualnie nie byli postawni, nie byli jacyś tacy męscy, tylko takie taki gnojki jak to się mówi po prostu.
de [DE: Dem Aussehen nach waren wir weder auffällig noch sehr männlich, wir waren eben wie Jugendliche.]
00:09:45 I byłem w tym plutonie zwiadowczym, który nadzorował Dworzec Wileński w Warszawie i Dworzec Wschodni.
de [DE: Ich war in der Aufklärungseinheit, die den Wileński-Bahnhof und den Ost-Bahnhof in Warschau beaufsichtigte.]
00:09:52 I między innymi byłem tam powiedzmy zastępcą dowódcy plutonu, który który kierowałem częścią grupy i byłem prawie na każdym z tych zale.. zale zaleconych zwiadów.
de [DE: Ich war der stellvertretende Kommandant dieser Einheit und fast bei jedem Einsatz dabei. ]
00:10:04 Rola nasza była taka, że szczególnie na Dworcu Wileńskim, bo to ten dworzec był tylko przez Niemców zajęty do potrzeb wojskowych.
de [DE: Wir hatten unseren besonderen Einsatz am Wileński-Bahnhof, denn dieser wurde den Deutschen für militärische Zwecke genutzt.]
00:10:12 I stamtąd że jak tam że jak oni..To był że był, kiedy jak z Rosjanami zaczęli Niemcy tam powiedzmy wojować.
de [DE: Von dort aus... Es war schon die Zeit, als die Deutschen begannen, Krieg gegen die Sowjets zu führen.]
00:10:17 To to był ten okres, kiedy tamte transporty wszystkie przeważnie z tego dworca szły. I rola nasza była taka, żeby zawsze w miarę na bieżąco dać informacje,
de [DE: Es war die Zeit, als viele Transporte gerade über diesen Bahnhof abgewickelt wurden. Unsere primäre Aufgabe war die Aufklärung.]
00:10:28 ile wagonów, powiedzmy, jakie jakie to były uzbrojenia, jaki sprzęt, bo to i czołgi różne i tak dalej. Nasza rola była taka powiedziałbym jako jedna z podstawowych, zwiadowcza,
de [DE: Wir gaben Aufklärungsberichte über die Art, Zusammensetzung und Anzahl der deutschen Militärtransporte ab. In erster Linie war das Aufklärung.]
00:10:39 którą przekazywało się naszemu dowództwu, powiedzmy, jakie tam siły szły do naszych przyjaciół Rosjan. {Lacht}.To tak było mniej więcej krótko.
de [DE: Die Berichte leiteten wir an unsere Führung weiter, zum Beispiel: Welche Kräfte gegen unsere russischen Freunde eingesetzt wurden. {Lacht}. In Kürze sah es so aus.]
00:10:51 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:10:59 ZS: {kratzt sich am Hals und Nacken und reibt sich am Gesicht}.
de [DE: ZS: {kratzt sich am Hals und Nacken und reibt sich am Gesicht}.]
00:11:22 ZS: Ja mogę normalnie siedzieć, tak? A mówić nie mogę. Pardon.
de [DE: ZS: Kann ich so sitzen bleiben, ja? Ich darf nicht sprechen. Entschuldigung.]
00:11:53 IV: I teraz proszę...
de [DE: IV: Jetzt bitte...]
00:11:54 ZS: Więc to była taka właściwie jedna z ważniejszych ról tego naszego plutonu. To była specjalna taka, która miała za zadanie to co powiedziałem.
de [DE: ZS: Es war also eine der wichtigsten Aufgaben unserer Einheit. Darüber habe ich gerade gesprochen.]
00:12:02 Natomiast pozostałe inne sprawy typu tam yyy reklamy, jakiś nie reklamy, tylko tej takiego działa.. działalności ulicznej, jakieś tam utrudnienia Niemcom jakiś tam powiedzmy.
de [DE: Andere Teilbereiche waren z. B. Werbung, Straßenarbeit, vorsätzliche Schädigung des Besatzers, Beeinträchtigung der Besatzerpolitik.]
00:12:14 No i tam ja.. yy dziurki czy inne, bo to się różne były sposoby, takie żeby żeby ich problem był ograniczenia przemieszczania na przykład tych yy transportów i tego wszystkiego.
de [DE: Es gab verschiedene Methoden, die Transportmöglichkeiten der Besatzer zu beeinträchtigen oder Ähnliches.]
00:12:28 To to żeśmy tam różne byli szkody robiło fizyczne. To znaczy takie jakieś rozkręcenie szyn. No i tam powiedzmy czy inne, takiego tego.
de [DE: Wir fügten unterschiedliche Schäden zu, zum Beispiel: die Demontage der Eisenbahnschienen, oder Ähnliches.]
00:12:37 No i taka była akcja trochę i trochę i reklamowa w pewnym sensie, że, jak były jakieś sprawy takie gdzie trzeba było pojech.. po.. po pójść zwiadowcze,
de [DE: Unsere Tätigkeit hatte auch einen Werbungscharakter. Wir wurden eingesetzt, wo Aufklärungsaufgaben fällig waren.]
00:12:46 przeważnie rozeznania gdzieś pod je.. pod jednostkę niemieckiej armii, czy gdzieś tam, coś tam było coś zobaczyć, coś w miarę możliwości i sprawności orzec.
de [DE: Meistens waren das Aufklärungseinsätze in der Nähe der deutschen Wehrmacht-Einheit. Wir sollten die Situation beobachten und gegebenfalls darüber berichten.]
00:12:57 To też wtedy. Bo to były nielatki, takie młode, nie .. za ze zasmarkanym noskiem za przeproszeniem. I to powiedzmy niepo.. nieporutni tacy byli. Ale w tej chwili, jeśli już tak zamknę sprawę,
de [DE: Wir waren sehr jung, noch mit Rotznasen. Entschuldigung für den Ausdruck. Wir waren so unbeholfen. Ich schließe jetzt aber damit ab.]
00:13:11 to po w momencie wybuchu wojny, znaczy już połowy nas nie było, już tam po trochu Niemcy wy.. wyłap.. wyłap.. wyłapali, nieraz wykryli.
de [DE: Zum Zeitpunkt des Kriegsbeginns, das heißt, die Hälfte von uns war nicht mehr am Leben.. Die Deutschen nahmen sie fest.]
00:13:18 I w różny sposób zostali zlikwidowani. Przeważnie rozstrzelani te pozostałe, te grupy.
de [DE: Auf verschiedene Weise wurden sie ermordet. Die meisten, diese anderen Gruppen wurden erschossen.]
00:13:25 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:14:13 ZS: Jeszcze coś powiedzieć?
de [DE: ZS: Soll ich noch etwas sagen?]
00:14:14 IV: Nie nie już nie..Niech Pan teraz powie jak Pan przyjechał do Groß-Rosen. Pierwszy dzień. Jakie tam...(???)
de [DE: IV: Nein, nein. Nicht mehr. Erzählen Sie bitte, wie Sie nach Groß-Rosen gekommen sind. Über den ersten Tag.. Welche..(???)]
00:14:20 ZS: No więc, ja jak w momencie jak ja wjechałem do Groß-Rosen, to jechałem transportem takim silnie ooo ostrzeżonym i skuci byliśmy kajdankami.
de [DE: ZS: Ich fuhr ins KZ Groß-Rosen in einem stark bewachten Transport. Wir hatten Handschellen an.]
00:14:30 Znaczy z pociągu, z Wrocławia nas wywieziono wagonem odkrytym, takim węglarką tak zwanym prawda, gdzie byliśmy no pozwiązywani po kilku tam kajdankami, tak rożnie.
de [DE: Das heißt, von Wrocław aus fuhren wir aneinandergekettet in, in einem Zug, in einem offenen Kohle-Wagen.]
00:14:42 I do obozu żeśmy szli z dworca kolejowego w Groß-Rosen do do obozu szliśmy piechotką, w taki szyku zwartym obstawionym bardzo gęsto,
de [DE: Vom Bahnhof in Groß-Rosen gingen wir zu Fuß in einer dichten Kolonne zum KZ.]
00:14:53 z tak trzymającymi wszystkim tymi ss-manami z różną tam bronią, żeby się nikt nie wymknął. I tak nas doprowadzono do bramy, hono.. takiej wjazdowowej, nazwijmy to.
de [DE: Die SS-Männer bewachten uns sehr stark mit unterschiedlichen Waffen und passten darauf auf, dass niemand entkommt. So gelangten wir zum Eingangstor.]
00:15:05 Bo to tak tak nazywano, że taka przy wizy wiza.. brama witająca. No i tam jak już nas wzięli do galopu, to już właściwie zaczęła się różna taka sytuacja,
de [DE: Dieses Tor wurde sozusagen "Begrüßungstor" genannt. Dort mussten wir uns schon sehr schnell bewegen. So war die Situation.]
00:15:16 typu traktowania fizycznego, popychania, bicia itd itd.. Ale już taki był już był taki cykl powiedzmy no nękania i i i powiedzmy takiego lekceważenia tych ta.. i tak zniewa.. takiego załamania,
de [DE: Es gab schon körperliche Mißhandlung, Hiebe, Schläge usw. Es begann eine Serie von Folterungen und Einschüchterungen der Häftlinge.]
00:15:34 żeby tych te osoby już przestały myśleć o czymkolwiek, że to już weszły w takie taką sytuację, że musza się godzić na wszystko.
de [DE: Diese Maßnahmen hatten zum Ziel, die Moral der Häftlinge zu brechen, sie zu zwingen, sich selbst aufzugeben und alles zu erlauben, was ihnen angetan wurde.]
00:15:43 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:16:39 MA: (???) Wie es konkret war, ob sie verhört worden sind zu ihren Aktivitäten, ob sie Zwangsarbeit leisten mussten… Wie die Unterbringung war, die Verpflegung, der Umgang, der Tagesablauf?
de [DE: MA: (???) Wie es konkret war, ob sie verhört worden sind zu ihren Aktivitäten, ob sie Zwangsarbeit leisten mussten… Wie die Unterbringung war, die Verpflegung, der Umgang, der Tagesablauf?]
00:16:51 ZS: I to już się zaczął klimat taki typowo obozowy. Traktowanie było niżej poziomu za za pomocą fizycznym. Bo były takie specjalne.
de [DE: ZS: Damit hat ja, sozusagen, die Lageratmosphäre angefangen. Die Behandlung der Häftlinge war unter jedem Niveau – physisch gewaltsam und psychisch demütigend. ]
00:17:02 SS-mani byli tacy ci ci wojskowi, którzy byli uzbrojeni w takie specjalne te wydłużone jak to się mówi pałeczki. I ustawianie, regulowanie szeregów tego, to fizycznie się odbywało.
de [DE: Die SS- und Wachmänner waren mit verlängerten Schlagstöcken ausgerüstet und haben wild um sich geschlagen. Bei der Bildung der Kolonnen wurden wir mit Gewalt zur Gehorsamkeit gedrillt.]
00:17:15 Jak coś tego, to od razu bicie po głowie, nie po głowie po..(???) Że załamanie było na tym w tym momencie już takie całkowite.
de [DE: Wenn etwas nicht gepasst hat, wurden wir gleich auf den Kopf geschlagen. Viele brachen in diesem Moment komplett zusammen.]
00:17:23 Że człowiek przestał rozu.. wierzyć w to, że przetrwa. Ni i prawda że w tych wstępownych, tych wstę wstępowych tych począ.. początkowych sytuacjach wielu straciło życie.
de [DE: Viele haben die Hoffnung auf das Überleben verloren. In dieser Anfangsphase sind etliche ums Leben gekommen.]
00:17:35 Bo dotali po uderzeniu, po po poumierali. Po tego, także to już było takie prze.. przesegregowanie, powiedzmy takiej grupy sprawnej,
de [DE: Nach einem Schlag starben sie sofort. Es war, so kann man es bezeichnen, die erste Selektion der Arbeits- und Überlebensfähigen, wo viele ausgelöscht wurden. ]
00:17:44 żeby ich załamać, żeby ci ludzie przestali być od po.. odporni, czy myśleć o jakimś powiedzmy, wyzwoleniu z tego wynika czy o o uratowaniu.
de [DE: Dieses Vorgehen hatte zum Ziel, bei den Häftlingen jeden Fluchtgedanken bzw. Widerstandswillen auszurotten. ]
00:17:54 Także to już takie było takie celowe dla fizyczne potraktowanie, żeby już skreślić z możliwości egzystencji.
de [DE: Es war eine gezielt gewaltsame Behandlung zur Vernichtung.]
00:18:02 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:18:29 ZS: Tak w miarę jak potrafię na inne na inne bardziej .. pamięciowo, to odtworzyć.
de [DE: ZS: Ich versuche, wenn ich mich daran erinnere, die Ereignisse zu rekonstruieren.]
00:18:33 IV: Niech Pan powie, tak konkretnie Pana (???) Czy był Pan przesłuchiwany, był Pan bity, był Pan torturowany i jak wyglądał pana dzień..?
de [DE: IV: Sagen Sie bitte... (???) Wurden Sie verhört, wurden sie mißhandelt oder gefoltert? Wie sah Ihr Lageralltag aus?]
00:18:43 ZS: Na terenie obozu? To już na terenie obozu proszę Pani jak się weszło w te plutony takie te zakwalifikowane, to już było traktowanie wszystkich prawie jednakowo.
de [DE: ZS: Auf dem Lagergelände, im Lager wurden wir in einzelne Einheiten auf- und zum Arbeitseinsatz eingeteilt. Alle wurden fast gleich behandelt.]
00:18:53 Poza tym może okazyjnie, w zależności bo były przypadki, że się szło do kamieniołomu, bo tam były takie takie plutony, i tam tego to już w zależności od sytuacji i jak się szło.
de [DE: Von Fall zu Fall wurden wir in diversen Kommandos unterschiedlich behandelt. Je nachdem, wo man eingesetzt wurde, im Steinbruch oder in einem anderen Kommando. ]
00:19:06 Bo to już byli różni. Byli tacy, co byli wcześniej, w t.. byli byli tacy, ci co wrócili z nami w międzyczasie z nami wstąpili, więc były takie już fizyczne załamania i psychiczne bardzo.
de [DE: Es gab unterschiedliche Leute. Es gab welche, die früher da waren. Es waren auch welche, die mit uns kamen. Sie sind körperlich wie geistig zusammengebrochen.]
00:19:18 Że nieraz były jakieś ruchy czy nieprawidłowości i przy okazji, który gdzie podpał, to dostawał tym kijem. Z psami zawsze nas prowadzali.
de [DE: Sie verloren jede Kontrolle über ihre Handlungen. Es passierte manchmal, dass man von einem zufälligen Stockhieb erwischt worden ist. Sie bewachten uns immer mit ihren Hunden.]
00:19:27 To w pewnym okresie okresie czasu, tak że fizycznie i myślowo, to byli byliśmy w ogóle już jacyś tacy zrezygnowani ze wszystkiego i jakoś tak się trudno było pogodzić z tym.
de [DE: In einem Moment waren wir verzweifelt. Der Körper wie die Psyche haben aufgegeben. Es ist uns schwer gefallen, uns an die vorgefundenen Umstände zu gewöhnen.]
00:19:40 Jacy półprzytomni się wykonywało niektóre rzeczy. A powiedzmy takie wyjście takiego plu no nie plutonu, tylko takiej grupy do ten tych grupy tych kamieniołomów,
de [DE: Halbbewusst haben wir vor uns hin gelebt und Befehle verfolgt. Jedesmal, wenn die Gruppe zum Steinbruch ging,]
00:19:52 zawsze jak żeśmy szli, to przeważnie te 20 procent z powrotem już nie wracało.
de [DE: jedesmal, wenn wir gingen, kam 20 Prozent der Häftlinge nicht mehr lebend zurück.]
00:19:58 Bo to bo to przy tych przy tych fizycznych wysiłkach w tych kamieniołomach i przy okazji ci SS-manni to byli niesamowici.
de [DE: Die Arbeitsbedingungen im Steinbruch waren schrecklich. Die SS-Männer haben sich ungeheuerlich verhalten.]
00:20:05 Ja nie wiem, to oni to zabijali dla przyjemności, formalnie zabijali, bo nieraz tymi kijami, tym wszystkim jak tak potrak.. traktowani jakiegoś takiego, powiedzmy okazje, to już nie wstawał.
de [DE: Ich weiß es nicht. Sie haben nach Lust und Laune über das Leben und den Tod der Häftlinge entschieden. Aus Vergnügen haben sie getötet. ]
00:20:17 To już był do zabrania na ręce i powiedzmy zawiezienie żeby żeby.. rozliczyć go, że wrócił na miejsce do tego na na miejsce tego te tego obozu.
de [DE: Den getöteten Häftling sammelten wir auf und trugen ihn zum Lager, damit auch er gezählt wird.]
00:20:28 Traktowanie było bardzo ostre w to to w Groß-Rosen. To znaczy, zależy kto gdzie trafił. Ja nie mówię, że (???)
de [DE: Die Behandlung in Groß-Rosen war im Durchschnitt sehr streng. Das heißt, es hing davon ab, wo jemand eingesetzt wurde. Ich sage nicht, dass..(???)]
00:20:37 Karanie które były też takie, tylko tak zwane robocze, który szedł i tak minimum średnio 20 procent nie wracało już.
de [DE: Die Bestrafung war auch so, sozusagen eine Arbeitsbestrafung, dass von der Gruppe 20 Prozent der Häftlinge nicht mehr lebend zurück kam.]
00:20:46 Ci, którzy pracowali w kamieniołomach. Bo wtedy powiedzmy yyy no te fizyczny wysiłek, nie było jedzenia, nie było powiedzmy..
de [DE: Gerade diese kamen nicht zurück, die im Steinbruch arbeiteten. Auf Grund von schweren Arbeitsbedingungen, körperlicher Erschöpfung. Es mangelte an Essen.]
00:20:55 że to to.. co co co co dzień, co tydzień to to fizycznie się padało, także. Proszę Pani, ja wróciłem z Niemiec,
de [DE: Der Tod war allgegenwärtig, jeden Tag, jede Woche. Als ich aus Deutschland zurückkehrte..]
00:21:04 po wyzwoleniu byłem wyzwolony na drugi dzień po zakończeniu wojny zaraz, to ważyłem 23 kilogramy, 16- letni chłopak. Tak, że proszę sobie wyobrazić, skórka i tylko kostki było widać.
de [DE: Nach der Lagerbefreiung – zwei Tage nach dem Kriegsende wog ich gerade 23 Kilo. Mit 16 Jahren war ich nur noch Haut und Knochen.]
00:21:14 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:22:35 IV: Jak by Pan mógł nam powiedzieć z Groß-Rosen Pan przejechał bezpośrednio do Leitmeritz czy jeszcze..
de [DE: IV: Könnten Sie uns sagen, ob Sie von Groß-Rosen direkt nach Leitmeritz gekommen sind? Oder..]
00:22:41 ZS: Proszę Panią, z Groß-Rosen bezpośrednio przesłanie pierwszego ruchu, jaki był stamtąd, to to przyjechałem do Leitmeritz, czyli Litomierzyce obecnie po czesku.
de [DE: ZS: Aus Groß-Rosen wurde ich direkt nach Leitmeritz gebracht. Auf Tschechisch Litoměřice.]
00:22:50 To było komando, to nie był obóz taki typu typu jak Groß-Rosen z tymi spaleniami, z tymi warunkami takimi niszczenia,
de [DE: Es war ein kleines Kommando. Es war kein KZ wie Groß-Rosen, mit seinen Verbrennungen und anderen Vernichtungsmethoden.]
00:23:00 tylko to było komando, typowe takie, które wykonywało jakieś tam czynności najróżniejsze też w jakichś kamieniołomach, tam w innych takich rzeczach, jakie takie takie to..
de [DE: Es war ein Kommando mit einem Arbeitseinsatz unter anderem in einem Steinbruch. ]
00:23:10 To znaczy było łagodniejsze o tyle, że nie było może takiej wielkiej utraty życiowej, mniej ginęło tych ludzi. Może nie byli tak bezpośrednio fizycznie wykańczani całkowicie.
de [DE: Wir wurden milder behandelt, dass heißt, es gab nicht so viele Todesopfer. Vielleicht wurden sie nicht direkt körperlich vernichtet.]
00:23:22 Ale też zawsze z takiego powrotu…było była tam też taka tak nieduża kopa kopa kopalnia jakaś. Przecież ja nie byłem w tej kopalni.
de [DE: Bei dieser Rückkehr... Es gab dort ein kleines Bergwerk. Ich war aber nicht in diesem Bergwerk.]
00:23:30 Ja byłem, ja byłem w tym czasie w takim komandzie tzw. wewnętrznym, takim do porządkowym takim.
de [DE: Ich wurde in einem Innenkommando zu Aufräumarbeiten eingesetzt.]
00:23:37 Bo ja byłem taki mały chłopaczek, ja byłem wzrostu bardzo niskiego, także nie byłem takim powiedzmy no yyy korzystnym dla takiego SS-manna, czy takiego, bo on jak tak zawsze lubiał pokazać,
de [DE: Ich war ein schmächtiger Junge, sehr klein. Vielleicht deswegen war ich für einen SS-Mann nicht interessant, denn er zeigte gerne seine Macht.]
00:23:50 na takim wyrazić tym swoja siłę i wszystko, ale parę razy też zarobiłem przyzwoicie, że nieraz to mnie na czworakach prawie mnie za.. właściwie wyciągli z powrotem.
de [DE: Er zeigte seine Macht und alles. Einige Male habe ich viele Schläge einstecken müssen. Auch ich musste auf allen Vieren zur Pritsche kriechen.]
00:24:02 Tak że, że to.. taki byłem...Jeśli chodzi o Groß-Rosen, tam na tym po tym tak trafiłem właśnie do takiego komanda yyy wewnętrznego obozowego,
de [DE: Also in Groß-Rosen war ich in einem Innenkommando, ]
00:24:13 to znaczy do pracy wewnętrznej na terenie bez wychodzenia na zewnątrz, bez zakładów tam produkcyjnych czy innych, bo takie grupy były, które wychodziły.
de [DE: das das Lagergelände nicht verlassen hat. Es gab keine Produktionsbetriebe außerhalb des Lagers. Es gab Gruppen, die das Lagergelände verließen.]
00:24:23 No a zresztą.. zależy od tego, jak się udało, że trafił, a z powrotem przynieśli. Bo to takie okazje maso ta masowość była olbrzymia.
de [DE: Auch hier sind manchmal einige Häftlinge beim Arbeitseinsatz ums Leben gekommen. Es gab eine hohe Sterblichkeit dort.]
00:24:33 W pewnym okresie w Groß-Rosen mówię naturalnie, to była taka była ustawienie takie było, mordowanie, że że że inaczej jak w poprzednich obozach nie wiem, ja nie byłem.
de [DE: Zu einer bestimmten Zeit war in Groß-Rosen der Tod an der Tagesordnung. Anders als in anderen KZs. Aber ich weiß es nicht. Ich war nicht dort.]
00:24:44 Ale z tego, co słyszałem, to był jeden z takich no mocniejszych traktowań, powiedzmy, niszczenia tych świadomości tych i życia tych ooooo obecnych tam wtedy więź.. więźniów, prawda.
de [DE: Ich habe gehört, dass die Bedingungen in Groß-Rosen im Vergleich zu anderen Lagern schon sehr schwer waren, was die Vernichtung und die Demütigung der Häftlinge angeht.]
00:24:59 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:25:58 ZS: {reibt sich im Gesicht}
de [DE: ZS: {reibt sich im Gesicht}]
00:26:32 IV: Jeżeli Pan może.. Jest bardzo niewiele relacji na temat Leitmeritz. Może Pan coś powiedzieć,
de [DE: IV: Wenn Sie noch etwas über Leitmeritz erzählen könnten. Es gibt nämlich wenig Berichte darüber.]
00:26:37 jakie tam w ogóle tam generalnie panowały warunki? Jak wyście spali, jakie duże były sale, jakie były wyżywienie?
de [DE: Welche Bedingungen herrschten dort? Wo haben Sie geschlafen, wie war die Verpflegung?]
00:26:44 ZS: Proszę Panią. Wyżywienie to były jedno z najlepszych od końca. Także jedzenie było czasami raz dziennie i rożnie. Sprawa pobytu, tak jak ja miałem, i tam byłem,
de [DE: ZS: Die Ernährungssituation war sehr schlecht. Essen gab es manchmal nur einmal am Tag. Was die Unterbringung angeht: Ich hatte, ich war..]
00:26:58 to było w takich jakiś trzypię.. trzypię.. trzypoziomowych bar.., murowanych zabudowań, co tam było poprzednio nie wiem, tylko te były takie do do leżenia,
de [DE: Dort, wo ich war, haben wir in dreistöckigen Ziegelgebäuden geschlafen. Zu welchem Zweck diese Bauten früher genutzt wurden, kann ich nicht sagen.]
00:27:10 tylko po.. z drzewa takie powiedzmy położone warstwy, gdzie tam jeden koło drugiego leżał, pierwsze drugie i trzecie piętro w zależności od tego, jak tam było.
de [DE: Provisorische Bettgestelle waren aus Holz gemacht und übereinander auf drei Etagen errichtet worden. Wir lagen dicht nebeneinander.]
00:27:20 Więc to były takie te budynki murowane, zagrodzone, bez okien to było, to były jakieś magazyniki poprzednio, czy coś, nie wiem jak to,
de [DE: Die Bauten waren gemauert und umzäunt. Fenster gab es kaum. Früher waren dort vielleicht Depots.]
00:27:30 może tam było jedno czy dwa okna, jak tam gdzieś był początek tego budynku. I to tam odbywało się na zasadzie, że po przykład zakończeniu powrotu
de [DE: Vielleicht gab es ein Fenster am Anfang und eins am Ende des Gebäudes. Und dort fanden nach der Arbeit Appelle statt.]
00:27:39 czy z.. z terenu zajęcia czy czy czy apelu jak to nazywało się czy prawda czy.. powrotu grupy, po zsumowaniu, obliczeniu, po powrocie z pracy,
de [DE: Nach der Arbeit wurden beim sogenannten Appell Häftlinge gezählt. Sie wurden zusammengerechnet. ]
00:27:50 z tym jakie tam różnica, ilu wróciło, ilu nie, nie żyje, i tak dalej. To było zamykane, yyy obsa.. przez warto.. tych nie niemieckich żołnierzy tam wartowników,
de [DE: Dabei gab es einen Unterschied, wieviele gestorben sind und so weiter. Es war ein abgeschlossenes Gelände, das von deutschen Wachmännern bewacht wurde.]
00:28:04 przy bramie na tymi i nie było żadnego wychodzenia, nic. To był teren taki zamknięty od jakichś wieczornych godzin do rana.
de [DE: Das Lager war von den Abendstunden bis morgens früh nicht zugänglich. Ich spreche vom Regelfall. ]
00:28:11 Jeśli nie była sytuacja, która wymagała takiego jakiegoś dodatkowego rozru rozru.. czasu.
de [DE: Das Lager war abgeschlossen, es sei denn, eine außergewöhniche Situation trat ein.]
00:28:17 Bo to czasami było że, ze stawaliśmy i powie.. Stało się nieraz do północy albo dłużej nawet na placu na tym.
de [DE: Es passierte manchmal, dass wir stundenlang bis Mitternacht auf dem Appellplatz standen.]
00:28:24 Takie były specjalnie różne sytuacje, które były jak gdyby celowe, fizycznie ... był był.. męczące, wykańczające ty.. sprawność tych ludzi i je.. i ich powiedzmy fizyczną wytrzymałość.
de [DE: Es waren gezielte Maßnahmen, um unsere Ausdauerkraft auf die Probe zu stellen.]
00:28:42 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:29:54 MA: Ist er überhaupt jemals nach Flossenbürg gekommen oder waren sie bis zum Kriegsende in Leitmeritz? Oder haben sie von daher weitere Stationen durchgemacht? Wo wurden sie befreit?
de [DE: MA: Ist er überhaupt jemals nach Flossenbürg gekommen oder waren sie bis zum Kriegsende in Leitmeritz? Oder haben sie von daher weitere Stationen durchgemacht? Wo wurden sie befreit?]
00:30:04 IV: Czy Pan tam w tym Leitmeritz został do końca wojny? Czy przyjechał Pan do Flossenbürga?
de [DE: IV: Sind sie in Leitmeritz bis zum Kriegsende geblieben? Oder sind Sie nach Flossenbürg gekommen?]
00:30:08 ZS: Nie proszę Panią. W momenciew momencie ruchu Armii Czerwonej jak to nazywamy, która szła,
de [DE: ZS: Nein. Die Sowjetische Armee war bereits in Bewegung.]
00:30:18 Bo nas tu z tego Leit.. z tego obozu Leitmeritz to zae.. to ewakuowano w momencie jak już było słychać wyraźnie strzały,
de [DE: Wir wurden aus Leitmeritz evakuiert, als wir bereits Schüsse hörten.]
00:30:30 wybuchy armatnie i takie inne, które sygnalizowany w pobliżu już niedaleko tam, nie wiem 20, 50 kilometrów front,
de [DE: Wir hörten Kanonenschüsse, die signalisierten, dass sich die Front vielleicht 20 oder 50 Kilometer von uns entfernt befindet.]
00:30:39 który następował już gru.. armii radzieckiej i wtedy nas i wtedy nas tam prze prze przenieśli do Schmiedebergu.
de [DE: Die Sowjetische Armee bewegte sich und wir wurden nach Schmiedeberg evakuiert.]
00:30:48 To nie wiem, jak to się nazywało potem, bo to było też te.. zmiana z niemieckiego.
de [DE: Ich weiß nicht, wie es danach geheißen hat, es war ein deutscher Ortsname.]
00:30:54 Ale w każdym bądź razie to już było niedaleko, tylko to już było zdaje się na terenie Niemiec, nie jestem pewien.
de [DE: Es war nicht mehr weit, aber das war bereits auf deutschem Gebiet, ich bin mir nicht sicher.]
00:31:00 W każdym bądź razie wszy.. ta.. po staremu jak była granica, to myśmy szli no 5 czy 6 dni piechotą. Bo to już i z tym.. Tak tak..
de [DE: Es gab dort eine Grenze und wir gingen fünf oder sechs Tage zu Fuß. Ja. Ja.]
00:31:11 Z te.. z tego do tych do do tych do tego Schmiedebergu już mówiłem, to proszę Panią już nasza.. eee..
de [DE: Dann war dieses Schmiedeberg...]
00:31:19 Łagodniej trochę było, bo raz ... nas pilotowali, prowadzili niemieccy żołnierze, emeryci już tacy starsi, też uzbrojeni wszystko, ale to zależy, na jakiego się grupę jaką się utrafiło.
de [DE: Die Bewachung war nicht mehr so streng. Wir wurden von älteren deutschen Volkssturm-Soldaten bewacht. Sie waren zwar bewaffnet, aber es kam daraf an, an wen man kam.]
00:31:34 Bo niektórzy to byli nawet względnie wytrzymywało się z nimi. Nie mieli na zasadzie jakieś fizycznego znęcania się, jakiś tam okazyjnego turbowania, zabijania i tak dalej.
de [DE: Sie hatten es nicht vor, die Häftlinge vorsätzlich umzubringen, zu foltern oder zu schlagen. ]
00:31:44 Z tym że spac.. yyy zzz ten.. Ten ten ten jak nazwałem nazywaliśmy spacer odbywał się przez kilka dni.
de [DE: Aber der „Spaziergang“, wie wir ihn nannten, zog sich über einige Tage hinweg. ]
00:31:53 No i sprawa jeśli chodzi o takie sprawy zasadnicze z jedzeniem z tym, to już było krucho, bo nie było dostawy,
de [DE: Was die Rahmenbedingungen angeht, sind Essensrationen knapp geworden, weil es keinen Nachschub mehr gab.]
00:32:00 nie było tego..tak.. że tam trochę wykruszało się, z tych.. z braku odżywienia. Bo to jednak te cztery czy pięć dni.
de [DE: Einige sind auf dem Weg vor Erschöpfung, Unterernährung gestorben. Es waren eben vier oder fünf Tage.]
00:32:08 Wody na przykład pamiętam jak dziś, to bywało tak, że jak zatrzymali nas nie nie na terenie zamkniętym, tylko jak prowadzili to tak żeby był teren otwarty.
de [DE: Es gab kein Wasser. Ich kann mich wie heute erinnern, wie wir auf ein offenes Gelände geführt wurden.]
00:32:17 To był taki moment, kiedy stanęliśmy na takim torfowisko, czy coś, to praktycznie nogą się wyciskało w tym torf.. w tym ..w tej trawie, w tym yyy ter.. tej łące czy jakby to nazwać,
de [DE: Wir hielten an einem Moor und tranken das Wasser direkt aus dem Boden. Wir drückten mit den Füßen den Torf weg,]
00:32:30 jakąś taką głębszą lukę, żeby się napić tego te.. tego tej tego wilgotnego płynu tego z tor torfu z czy czego, jak to się nazywa..
de [DE: machten ein größeres Loch, um dieses Wasser zu trinken.]
00:32:41 Taki aż gęsty pamiętam był ten ten napój, no, ale brak było w organizmie czy wszystko, to się nieraz piło, że w buzi zasychało.
de [DE: Die Flüssigkeit war dick, aber der Körper hatte sonst nichts bekommen. Es hat den Mund ausgetrocknet.]
00:32:50 To już był myk.. taki ten... męczący taki pa.. Trochę zginęło tych przez te pięć czy ileś dni. Po prostu padali z zzzz braku odżywienia, z braku fizycznych sprawności.
de [DE: In diesen fünf oder mehr Tagen starben viele an Hunger und körperlicher Erschöpfung.]
00:33:03 No i jakiegoś okresu pobytu w obozie to też ten organizm prawda, to wszystko siadało, także.. A sam sam Schmieder.. Schmieder.. Schmiedeberg chyba poprawnie nie mówię,
de [DE: Auch eine KZ-Inhaftierung hinterlässt im Körper Spuren. Vieles wurde geschädigt. Was Schmiedeberg betrifft.. ich denke, ich spreche es nicht richtig aus.]
00:33:13 to chyba było, bo to raz po niemiecku było mówione, raz po, to proszę Panią to już był taki przejściowy, powiedziałbym. Taki jakiś poprzednio tam....
de [DE: Es wurde auf Deutsch ausgesprochen. Ich denke, es war ein Übergangs.... würde ich sagen...]

Subtitles for "AGFl_AV.22.0801.mp4"

00:00:02 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:00:06 IV: Czyli mówi żebyśmy krótko zaczęli tam, gdzie Pan skończył, bo tutaj kasetę żeśmy zmienili. Pan powiedział, o tym torfie, że od tego zaczniemy jeszcze raz.
de [DE: IV: Er sagt, wir könnten daran anschließen, wo wir aufgehört haben, da wir die Kassette gewechselt haben. Wir fangen noch mal mit dem Moor an.]
00:00:18 Jak się Pan może cofnąć do tej opowieści z tym torfem, żeście pili tą wodę z tego torfu.
de [DE: Könnten Sie bitte weitererzählen, wie Sie das Wasser aus dem Torf geschöpft haben.]
00:00:23 ZS: Proszę głośniej, bo nie słyszę.
de [DE: ZS: Sprechen sie bitte lauter, ich höre Sie nicht.]
00:00:25 IV: Jak się Pan może cofnąć do tej opowieści, bo żeśmy teraz stracili parę zdań na zmianę kasety.
de [DE: IV: Könnten Sie bitte an die Stelle zurückgehen, weil wir ein paar Sätze wegen Kassettenwechsel verloren haben.]
00:00:31 IV: Jak Pan mówił, że wyście pili tą wodę z tej ziemi z tego torfu i i potem jak Pan jeszcze raz może zacząć opowiadać.
de [DE: IV: Sie erzählten, dass Sie das Wasser aus dem Moor getrunken haben. Erzählen Sie bitte weiter.]
00:00:39 ZS: Ale kończyć na .. skończyłem na tym, że myśmy pili tą wodę, tak?
de [DE: ZS: Ich habe da aufgehört, wo ich über das Wasser erzählt habe, ja?]
00:00:41 IV: Tak, tak.
de [DE: IV: Ja, ja.]
00:00:42 ZS: I to już tego nie powtarzać?
de [DE: ZS: Also das brauche ich nicht mehr zu wiederholen?]
00:00:43 IV: Powtarzać. Od tego czasu, jak żeście pili wodę.
de [DE: IV: Doch, wiederholen Sie. Fangen Sie damit an, wie Sie dieses Wasser getrunken haben.]
00:00:45 ZS: No, więc w momencie jak nas już pro..pro.. prowadzono piechotą cały czas powiedzmy do tego, nie jestem pewien, czy poprawnie mówię Schmiedeberg, ale tak chyba było,
de [DE: ZS: Auf dem Todesmarsch aus Schmiedeberg gingen wir zu Fuß. Ich bin mir nicht sicher, ob ich es richtig ausspreche, aber ich denke, es hieß so.]
00:00:54 to było jakieś tam komando, to prawda jest taka, że większość padało tych z bra z sytuacji braku jedzenia i braku napoju,
de [DE: Es war ein Kommando. Die Wahrheit ist die, dass die meisten vor Hunger und Durst gestorben sind. ]
00:01:05 i te organizmy były słabe i to były takie momenty, że byli dobijani też, prawda że. Bo nie byli w stanie żeby w czymś wieźć.
de [DE: Sie waren körperlich schon angeschlagen und wurden sogar noch totgeschlagen, weil sie den Schritt nicht mehr halten konnten. Es gab keine Transportmöglichkeiten. ]
00:01:13 Bo to wszystko szło na nogach, a zresztą ci ci ci pile.. prowadzący, bo ci wojskowi, ci star starsi to też byli już tacy trochę zmęczeni, to,
de [DE: Wir gingen zu Fuß. Die älteren Soldaten, die Wachmänner, waren auch nicht so schnell unterwegs, auch sie waren schon müde. ]
00:01:23 że to odbywało się dwa razy wolniej jak poprzednio, jak prowadzili ci sprawni działający o wolność Europy niemieckie SS praktycznie czy tam inne.
de [DE: Wir gingen halb so schnell wie früher. Anders als die SS am Anfang des Krieges, als sie für die Freiheit Europas gekämpft hatte.]
00:01:34 Tak że to już tak było traktowanie było powiedziałbym łagodniejsze, ale też bywały takie przypadki, że tam dwóch, czy trzech takich było asów,
de [DE: Die Behandlung war milder, würde ich sagen. Aber manchmal kam es vor, dass Häftlinge von zwei oder drei Soldaten zusammengeschlagen worden sind.]
00:01:43 tych Niemczaków, którzy wykorzystywali takie sytuacje i na przykład zdarzało się, że jak padł ktoś, to sobie wziął tym karabinem trzy stuknął trzy ze trzy razy w głowę i zostawiali tak.
de [DE: Es gab ein paar Deutsche, die diese Situation ausnutzten und es passierte, dass sie einen zu Boden Gefallenen mit einem Gewehrkolben totschlugen und liegenließen.]
00:01:55 I to później widocznie nie wiem jak, kto kto.. co spro.. …zb.. zbierali to jacyś zorganizowani z grupy tej powiedzmy nadzoru czy cz czy
de [DE: Später wurden sie, denke ich, aber ich weiß es nicht, von organisierten Gruppen aufgesammelt.]
00:02:07 czy to obciążali na danym terenie poszczególnych tam tych Niemców, co mieszkali, bo to później było wszystko likwidowane. Znaczy z opowiadania to wiemy, bo tam się nie wracało.
de [DE: Oder sie wurden von den Einheimischen bestattet. Ich kenne es nur von Erzählungen. Wir sind schließlich nicht mehr dorthin zurückgekehrt.]
00:02:26 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:02:38 ZS: {Atmet tief durch und reibt sich die Augen und das Gesicht}
de [DE: ZS: {Atmet tief durch und reibt sich die Augen und das Gesicht}]
00:04:50 IV: Czyli co.. Mówiliśmy właśnie o Schmiedeberg.. Jak się nazywał ten nowy obóz? Schmiedeberg?
de [DE: IV: Also.. wir haben gerade über Schmiedeberg gesprochen. Wie hat das neue Lager geheißen? Schmiedeberg?]
00:04:55 ZS: Właśnie nie pamiętam dokładnie. Chyba Schmiedeberg, ale nie kojarzę sobie. W domu to mam zapisane nawet. Ale nie kojarzyłem sobie że...
de [DE: ZS: Ich kann mich nicht genau erinnern. Vielleicht Schmiedeberg, aber ich kann es nicht sagen. Zu Hause habe ich es sogar aufgeschrieben. Aber ich weiß es nicht..]
00:05:02 IV: Proszę powiedzieć, jakie tam były warunki, jaki był pierwszy dzień, jak żeście się tam pojawili..
de [DE: IV: Sagen Sie bitte, welche Lebensbedingungen gab es dort? Wie war der erste Tag, als Sie dort angekommen sind?]
00:05:06 ZS: To już był taki, jeśli chodzi o ten Schmiedeberg, to już był taki, ja wiem, można powiedzieć, to nie był taki taki on ścisłym, koncentracyjnym obozem, tylko takim roboczym, zabezpieczającym.
de [DE: ZS: Wenn es um Schmiedeberg geht, war es nicht mehr so ein strenges Lager, kein KZ, sondern eher ein Arbeitslager.]
00:05:19 Taki też zależy od tego jak się trafiłona jakąś służbę tych Niemców. Bo inni byli tacy którzy powiedzmy korzystali z tego, i też lubili się te znęcanie się jakieś tak przy każdej okazji, żeby to ukrócić.
de [DE: Es hing davon ab, an wen man gelangte. Es gab deutsche Bewacher, die ihre Macht ausnutzten und gerne und bei jeder Gelegenheit folterten und schlugen.]
00:05:32 Ale już było były takie można by powiedzieć luźniejsze układy, bo już były te te te to już był ten okres,
de [DE: Aber die Atmosphäre war im Allgemeinen entspannter, es war nicht mehr so streng.]
00:05:41 kiedy już słychać było tą armię powiedzmy wojskową, było krossy, te tych strzelaniny tym wszystkim.
de [DE: Man konnte bereits Soldaten hören, es gab Schüsse und alles.]
00:05:48 Tak że jak już byliśmy w tym Schmiedebergu, to już krótko i czasami – ale było już z daleka, parę dni było. Bo tam byłem chyba no nie wiem, ze..
de [DE: Ich war nur kurz in Schmiedeberg. Es waren gerade ein paar Tage. Man konnte schon etwas hören. Ich weiß nicht, wie lange ich dort war...]
00:06:00 To znaczy byłem, byłem, nasz nasz ewakuowano od momentu jak już było w słychać w Pradze te strzały i ten okres zbliżającej się Armii Rosyjskiej.
de [DE: Wir wurden evakuiert in dem Moment, als wir schon Schüsse in Prag und die anrückende Sowjetische Armee gehört haben.]
00:06:09 No to potem nie wiem jak było, miesiąc czy ile tak.. czy dwa miesiące jeszcze jak byłem tam w tym tym takie ta...
de [DE: Dann weiß ich nicht mehr.. Ich war dort entweder einen Monat oder zwei Monate.]
00:06:18 To były warunki takie były zupełnie, no.. Podłoga bez tych..n... bez warunków, bez jakiegoś tam.. poduszki i jak to się mówi przykrycia, bo to już było takie zbieranie tych od od odrzutowych takich,
de [DE: Die Lebensbedingungen waren schlecht. Die Schlafstätten waren ohne Decken und Kissen.. Alles war zusammengewürfelt..]
00:06:32 których z tych innych obozów przesyłano. Ciasno było, z jedzeniem było słabo, czasami było, że jednego dnia nic nie nie było.
de [DE: Es waren Sachen aus anderen Lagern. Es war sehr eng. Wir haben manchmal nichts zum Essen bekommen.]
00:06:42 Już takie były, że że fizycznie siadali to w oczach pozostałe pozostali więźniowie ze względu na warunki organizmu, na braki tych, do tego.
de [DE: Vor unseren Augen haben viele Häftlinge körperlich aufgegeben.]
00:06:54 Bo przecież jakby Pani popatrzyła, jak nieraz niektórzy to jedli trawę, te inne rzeczy, które po prostu potem to ich kończyło.
de [DE: Wenn Sie sehen würden, wie manche Gras oder Anderes gegessen haben... Das hat sie das Leben gekostet.]
00:07:04 Bo to był tyfus czy tam różne rzeczy, tak, powiedzmy w takim układzie, że jak stwierdzono, że właśnie ma taki objawy typu takiego,
de [DE: Es gab viele Fälle von Typhus-Erkrankung. Bei vielen wurden diese Symptome diagnostiziert.]
00:07:10 to do innej grupy to wszystko szło i tam już korkowali sobie spokojnie z dnia na dzień, powiedzmy. Jeden pobył tydzień, drugi pobył dłużej.
de [DE: Wenn es bei ihnen festgestellt wurde, kamen sie in andere Gruppen zum Sterben. Einer blieb eine Woche, der andere vielleicht etwas länger.]
00:07:18 Tak taka była sytuacja już wykończeniowa, powiedzmy. Tylko nie fizyczna taka jak to było w tych początki, co mówiłem.
de [DE: Es war sozusagen das Endstadium. Physisch war es nicht so wie am Anfang, wie ich schon gesagt habe.]
00:07:27 Tylko taka już bo to to właściwie nie nadawał się nawet do kopnięcia, bo przewrócił się od razu bez żadnego problemu ...
de [DE: Sein Zustand war so, dass er nicht mal für einen Tritt taugte, dabei würde er auf der Stelle umfallen.]
00:07:35 Ja ja to jak już mówiłem, ja ważyłem 26 kilo jak wróciłem z obozu. 16-letni chopak. To już była taka waga strasznie słabiutka.
de [DE: Wie ich schon sagte, wog ich, ein 16-Jähriger, nach der Rückkehr aus dem Lager 26 Kilo. Das war sehr wenig.]
00:07:45 Ja już tak patrząc na siebie, to liczyłem że jeszcze może by wytrzymałbym do 2 tygodni nie dłużej.
de [DE: Wenn ich mich im Nachhinein anschaue, habe ich gerechnet, dass ich nicht länger als weitere zwei Wochen zum Leben hatte.]
00:07:51 Już byłem taki już byłem taki słaby. Już byłem taki taki taki (???) zaliczony do tej grupy wykończeniowej byłem, powiedziałbym, no.
de [DE: Ich war so ausgemergelt und bereits dieser Gruppe im Endstadium zugerechnet. Ich würde so sagen.]
00:08:03 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:08:54 ZS: {reibt sich die Augen und die Nase}.
de [DE: ZS: {reibt sich die Augen und die Nase}.]
00:09:23 MA: Woher bekamen sie die Informationen, dass das Kriegsende bevor stand, dass Prag befreit war? Wer hat die Informationen vermittelt?
de [DE: MA: Woher bekamen sie die Informationen, dass das Kriegsende bevor stand, dass Prag befreit war? Wer hat die Informationen vermittelt?]
00:09:36 Haben es die Deutschen vielleicht sogar erzählt? Und die Frage, wie es jetzt dann weiter geht?
de [DE: Haben es die Deutschen vielleicht sogar erzählt? Und die Frage, wie es jetzt dann weiter geht?]
00:09:41 IV: Czyli powiedział Pan, że wiedzieliście już, że Praga była wyzwalana, słyszeliście front, mieliście..
de [DE: IV: Sie sagten also, dass Sie bereits von der Befreiung Prags wussten. Sie haben die Front gehört.]
00:09:47 ZS: Słychać było już powiedzmy tak, słychać było już te działalności tych ostrzałów z dalsza z dala tak.
de [DE: ZS: Wir haben die Schüsse vom Weiten gehört. Das stimmt.]
00:09:54 IV: Czy mieliście konkretne informacje, nie wiem, od Niemców, od innych więźniów, że front się zbliża, że..
de [DE: IV: Hatten Sie konkrete Informationen. vielleicht von den Deutschen oder anderen Häftlingen, dass die Front immer näher kommt?]
00:10:00 ZS: No to już tak było, bo ja już nie pamiętam, ale ale informacje takie były, że to właśnie już Rosjanie następują i dlatego już te wszystkie ruchy takie były trochę.
de [DE: ZS: Es war schon so, aber ich erinnere mich nicht mehr. Es gab aber Informationen, dass die sowjetische Front im Anmarsch ist.]
00:10:11 I może były i może było mniej tego zainteresowania tymi więźniami, w sensie takiego pyy pp prywatnego znęcania się,
de [DE: Aus diesem Grund gab es weniger Interesse daran, die Häftlinge zu mißhandeln oder zu foltern.]
00:10:20 jak to.. bo były takie grupy tych tych wojskowych niemieckich, którzy się tym zajmowali, którzy to robili sobie dla rozrywki, dla przyjemności. Powiedzmy jakimś tam różnymi okazjami to tego.
de [DE: Aber es gab auch Gruppen deutscher Soldaten, die dies weiterhin praktizierten. Sie folterten aus Spass und bei jeder Gelegenheit.]
00:10:32 A to oni już byli trochu, możliwe że wystraszeni nawet. Bo to już jednak było ostrzał słychać no ten zbliżającą się ta jak to nazywali Czerwona Armię,
de [DE: Sie waren schon ein bisschen verängstigt. Man hörte doch die Schüsse der Roten Armee.]
00:10:42 tak że że że to mogło mieć wpływ na to. Nas już ucieszyło, że ten te że te słychać.
de [DE: Also war das auch der Grund für die mildere Behandlung der Häftlinge. Wir waren froh, dass die Front immer näher kam.]
00:10:49 Mieliśmy nadzieję, że jeszcze jak powiedzmy te dwa tygodnie pociągnę, to może się może załapię na to, że jeszcze przywitam się z tymi wyzwoli... wyzwolicielami, no.
de [DE: Ich hoffte, dass ich noch zwei Wochen aushalte und vielleicht schaffe ich es noch, die Befreier zu begrüßen.]
00:10:59 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:11:09 ZS: {fasst sich an der Nase, atmet tief ein}.
de [DE: ZS: {fasst sich an der Nase, atmet tief ein}.]
00:11:39 {kratzt sich am Ohr}.
de [DE: {kratzt sich am Ohr}.]
00:12:07 MA: (???) Wann und wie kam dann die Befreiung wirklich?
de [DE: MA: (???) Wann und wie kam dann die Befreiung wirklich?]
00:12:11 IV: Może Pan teraz określić dzień dzień wyzwolenia?
de [DE: IV: Können Sie den Tag der Befreiung bestimmen?]
00:12:14 ZS: {schüttelt den Kopf}.
de [DE: ZS: {schüttelt den Kopf}.]
00:12:16 Ale to, ale to już było po zakończeniu, po zakończeniu.. znaczy z informacji, jaką mieliśmy, że już się już się skończyła wojna. To znaczy że już..
de [DE: Aber das war bereits nach dem Ende, nach dem Ende. Wir hatten Informationen, dass der Krieg zu Ende ist.]
00:12:27 IV: Czyli żeście już wiedzieli?
de [DE: IV: Also haben Sie es schon gewusst?]
00:12:28 ZS: Tak, tak, yy jako... Bo wtedy to już dwa dni byliśmy sami w tym yyy miejscu. I żeśmy nie widzieli tam, jakiś to się widziało wojskowego,
de [DE: ZS: Ja, ja. An diesem Standort waren wir zwei Tage alleine, ohne Bewachung. Wir haben vereinzelt einen Soldaten gesehen.]
00:12:39 tego mówię mówię Niemca, ale to już takie sporadyczne były. Jakieś takie traktowanie zupełnie było takie na luzie byli. Bardziej byli oni zajęci oni sobą jak już więźniami.
de [DE: Ich meine, einen Deutschen, aber es war selten. Die Behandlung war bereits milder, sie waren auch entspannt. Sie waren mehr mit sich selbst beschäftigt, als mit den Häftlingen.]
00:12:49 Z tym że no pilnowali to w sensie takim, żeby to nie rozpuścić na samowolę na ten. Bo były przypadki, że tam się gdzieś tam dostał jakiś który i któregoś tam więc z tych Niemców tam trochę poturbowali,
de [DE: Sie haben uns zwar bewacht, aber nur aus dem Grund, damit wir uns nicht zerstreuen. Es gab Fluchtversuche, aber nach der Festnahme wurde ein Häftling gefoltert.]
00:13:01 to powiedzmy nie zabili, ale ale fizycznie były takie różne, drobne, ale to drobne były rzeczy.
de [DE: Sie haben ihn zwar nicht getötet, aber er wurde einer Strafe unterzogen.]
00:13:07 Ja przepraszam, że ja tak mówię. Ale, bo ja mogę pewne rzeczy niedokładnie powiedzieć, bo to już, to już przecież 60 lat temu było prawda czy więcej.
de [DE: Ich entschuldige mich, dass ich so erzähle. Ich kann leider über manche Ereignisse ungenau erzählen. Es sind schließlich mehr als 60 Jahre vergangen.]
00:13:18 Ale niektóre rzeczy tak teraz, zacząłem temat rozmawiać, to mi się przypominają, ja to już zaczynam widzieć, jak to były te niektóre ciężkie, ciężkie patrzenie na tą sytuację.
de [DE: Im Laufe des Gesprächs erinnnere ich mich immer mehr an manche Situationen.]
00:13:31 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:14:24 MA: Wann haben sie dann zum ersten Mal fremde Soldaten gesehen? Sind die deutschen Bewacher weggelaufen?
de [DE: MA: Wann haben sie dann zum ersten Mal fremde Soldaten gesehen? Sind die deutschen Bewacher weggelaufen?]
00:14:31 Wurde das Lager übergeben? Es gab ja sicher eine konkrete Situation?
de [DE: Wurde das Lager übergeben? Es gab ja sicher eine konkrete Situation?]
00:14:39 IV: Ale proszę powiedzieć, byli ci niemieccy żołnierze, i co potem przyszli inni?
de [DE: IV: Sagen Sie uns bitte, waren die deutschen Soldaten da und sind dann andere gekommen?]
00:14:44 ZS: Proszę Panią. W momencie jak to się działo, bo to już było pier.. pierwsze takie te strzelanie, strzały. W momencie było tak, że jak ja pamiętam,
de [DE: ZS: In dem Moment, als das passierte, als wir die ersten Schüsse hörten, wie ich mich erinnere...]
00:14:52 że ja, pierwszy dzień jak się ocknąłem, iii bo normalnie to bar... wstawaliśmy bardzo wcześnie do tego apelu jak to się mówi do tego. Cisza była.
de [DE: Am ersten Tag, als ich wach geworden bin, sind wir ganz normal in der Früh aufgestanden und stellten uns zum Appell auf. Es war still.]
00:15:02 Nikt nie działał. Nic się nie działo. Zaczęliśmy wyglądać, powiedzmy w zależności od tego gdzie kto był, czy na parterze czy,
de [DE: Niemand machte etwas, es war nichts los. Wir schauten uns um, je nachdem wo wir geschlafen hatten, ob im Erdgeschoss oder woanders...]
00:15:08 bo były, tam były budynki piętrowe, dwupiętrowe chyba nawet były. Że cisza była, nic się nie działo, strzały ucichły i wyglądaliśmy i mówimy, nie ma Niemców,
de [DE: Es gab dort zweistöckige Gebäude. Es war sehr still und es rührte sich nichts. Es gab keine Schüsse mehr und wir sahen keine Deutschen mehr.]
00:15:19 nie ma tych tych tych powiedzmy noo pilnujących nas i właściwie jak to się skończyło, tośmy się dowiedzieli, że dzień przedtem skończyła się znaczy ta wojna niemiecko-rosyjska.
de [DE: Es gab keine Bewacher mehr und so ging es zu Ende. Dann erfuhren wir, dass einen Tag zuvor der deutsch-sowjetische Krieg zu Ende gegangen war.]
00:15:34 IV: Czyli żadnego obcego żołnierza żeście nie widzieli?
de [DE: IV: Das heißt, Sie haben keinen fremden Soldaten gesehen?]
00:15:36 ZS: Tak że że... to znaczy może jakieś tam ruchy były, ale to już były ty nie typu jakiegoś powiedzmy z silnym przygotowaniem do użycia broni, czy coś,
de [DE: ZS: Es kann sein, dass es irgendwelche militärischen Bewegungen gab, aber nicht mit einem starken Waffeneinsatz.]
00:15:47 tylko to już było takie ruchy tych tych żołnierzy z daleka, powiedzmy.
de [DE: Es gab nur Bewegungen von Soldaten, die wir vom Weiten hörten.]
00:15:54 IV: Ale obcy żołnierze nie wyzwolili żadni tego obozu. Rosjanie nie byli, czy Amerykanie. Kto wyzwolił, nikt nie wyzwolił?
de [DE: IV: Aber fremde Soldaten haben das Lager nicht befreit? Waren es Russen oder Amerikaner? Oder hat keiner das Lager befreit?]
00:16:01 ZS: Proszę Panią. Ja widziałem i takich i takich. Ale nie pamiętam w tej chwili, bo to by by by.. byli było było byli mundurowi, którzy żyli już powiedzmy jakiś czas na
de [DE: ZS: Wissen Sie. Ich sah solche und solche. Aber ich erinnere mich nicht in diesem Moment. Es gab Uniformierte...]
00:16:14 jak to mówią na na świeżym powietrzu, więc oni i te nawet niektórych dystynkcji nie było specjalnie widać. Bo to oni wybrudzone, bo tego..
de [DE: Sie waren draußen und sie haben nicht mal militärische Grade getragen. Ihre Uniformen waren verschmutzt...]
00:16:24 Oni też już tak żyli w zależności od tego, gdzie mógł i w szopie czy gdzie, czy tego. Tak, że to już nie było taką pokazową powiedzmy armią,
de [DE: Sie hielten sich da auf, wo sie gerade Platz fanden: In einem Schuppen oder sonstwo. Sie waren nicht mehr die Vorzeigearmee.]
00:16:35 którą bo nawet by z chęcią się na zdjęcie wzięło. Bo to też trzeba się było przyjrzeć, czy to wojskowy czy nie, bo też każdy był taki zmęczony.
de [DE: Sie waren nicht mehr die Armee, mit der man gerne ein Foto machen würde. Man musste genau hinschauen, ob es überhaupt ein Soldat war oder nicht. Jeder war übermüdet.]
00:16:45 Ale, ale ale powiedzmy moment wyzwolenia, nie było żadnego zagrożenia już, naczy nie widzieliśmy już ani jednego Niemca.
de [DE: Aber am Tag der Befreiung gab es keine Gefahr, wir sahen keinen einzigen Deutschen.]
00:16:54 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:17:45 MA: Wie ging es dann weiter? Wie waren sie befreit, was haben sie dann gemacht?
de [DE: MA: Wie ging es dann weiter? Wie waren sie befreit, was haben sie dann gemacht?]
00:17:51 IV: Jak Pan już wiedział, że Pan jest wyzwolony, że wojna się skończyła, co Pan zrobił, jak się dalej potoczyło?
de [DE: IV: Als Sie bereits wussten, dass Sie frei sind, dass der Krieg zu Ende ist, was haben Sie weiter gemacht? Wie ging es weiter?]
00:17:57 ZS: No więc proszę Panią, myśmy tak, jak się ocknęli, tak my wychodziliśmy, to się okazało że już dzień wcześniej, cześć tych więźniów sprytniejszych,
de [DE: ZS: Als wir wach geworden sind, gingen wir nach draußen. Wir erfuhren, dass es einen Tag davor passierte.]
00:18:05 coś zobaczyli, że oni pouciekali, ci Niemcy, to już się powydostawali poza ten teren. A tylko pozostali ci, co na nie wiedzieli tego.
de [DE: Ein Teil der fitteren Häftlinge ist nach draußen geflohen, als sie sahen, dass die Deutschen weg sind. Die, die nichts mitbekamen, sind noch geblieben.]
00:18:13 Bo powiedziałbym może fizycznie już mniej byli sprawni, już nie tacy to tego no i nie patrzący na bieżąco na te sprawy.
de [DE: Ich würde sagen, dass wir körperlich nicht mehr so fit waren, wir haben die Situation nicht einschätzen können.]
00:18:20 Ale to już jak myśmy prze.. wychodzili z tego obozu, to myśmy tylko bokiem patrzyli, czy nie tego nie ma Niemca nie będzie.
de [DE: Aber als wir das Lager verließen, schauten wir uns um, ob irgendwo ein Deutscher steht.]
00:18:27 Czy jak jakie...(???) i właściwie się nie nie spotkało już w mundurze jakimś tam, może jakoś tam z daleka, ale to wyjątkowo, to to..
de [DE: Einen Deutschen in Uniform haben wir nicht mehr gesehen, vielleicht vom Weiten, aber das waren Ausnahmen.]
00:18:34 Raczej raczej powiedziałbym, że oni yyy po zakończeniu tego, zaczęli tam znikać stamtąd zupełnie.
de [DE: Ich würde sogar sagen, dass sie nach dem Ende selbst anfingen, zu verschwinden.]
00:18:41 IV: Co Pan zrobił, gdzie Pan poszedł?
de [DE: IV: Was haben Sie gemacht? Wo gingen Sie hin?]
00:18:42 ZS: No więc proszę Panią.. zaraz się zabrałem za razem tam z dwoma czy trzema ko.. drugimi, że tak powiem, co byli sprawniejsi. I już myśmy jakiś czas szli piechotą.
de [DE: ZS: Ich und zwei oder drei Kameraden, die etwas fitter waren, machten uns auf den Weg zu Fuß.]
00:18:52 Później jeszcze żeśmy zorganizowali dwa rowery, gdzieś tam po drodze. Potem tam jeszcze jakąś furmanką taką, żeśmy kawałek tam jechali.
de [DE: Später auf dem Weg haben wir noch zwei Fahrräder organisiert. Dann haben wir einen Fuhrwagen gefunden, mit dem wir weiter fuhren.]
00:19:00 No, bo to trzeba było zostawić, bo konia trzeba było na nakarmić, na tego.. jakiegoś tam takiego zostawionego przez tych,
de [DE: Aber den ließen wir zurück, weil wir kein Futter für das Pferd hatten.]
00:19:05 bo byli tam przecież i niemieccy, na tym terenie byli ci ci ci.. yyy gospodarze, prawda, tego. No i tak to doszedłem piechotką doszedłem aż proszę Panią przez Wrocław do Opola.
de [DE: Auf diesem Gebiet waren deutsche Bauern. Zu Fuß ging ich über Wrocław nach Oppeln.]
00:19:18 I w Opolu dopiero wsiedliśmy w pociągi, wte.. rożne takie okazyjne co były. I wtedy już się wracało, bo wtedy nam..
de [DE: Und in Oppeln stiegen wir in Züge, die gelegentlich fuhren. Es waren Rücktransporte.]
00:19:31 Bo to jeszcze nie prosto do Warszawy, tylko chyba przez Szczecin, to już nie pamiętam dokładnie.
de [DE: Ich bin nicht direkt nach Warschau gekommen, sondern zuerst nach Szczecin. Ich erinnere mich nicht genau.]
00:19:36 I tam nam wystawiali, do dzisiaj mam tą kartę powrotu z obo.. obozowego, tak to.. Wystawiał nam Czerwony Krzyż takie te z wypisem, prawda z numerem z numerem tym obozowym
de [DE: Und dort wurden uns Repatriierungsscheine ausgestellt, Bestätigung über die KZ-Haft. Diese Scheine stellte das Rote Kreuz aus. Dort war auch die Häftlings-Nummer vermerkt.]
00:19:51 i te ze zdjęciem chyba to było to z ostrzyżoną główką z takim nie nie chłopaczkiem malutkim i ten.
de [DE: Die Karten waren ebenfalls mit Fotos versehen. Ich hatte einen kahl geschorenen Kopf und war ein schmächtiger Junge.]
00:20:00 No ale to już były takie powiedziałbym no niekłopotliwe sytuacje w sensie w sensie taki.. takiego strachu, takiej obawy.
de [DE: Aber es waren keine Furcht erregenden Situationen. Ich meine, was Angst oder Befürchtungen angeht.]
00:20:11 No i już były organizowane przez Czerwony Krzyż miejsca, gdzie dokarmiali, gdzie już powiedzmy tam coś jakieś kanapki
de [DE: Es wurden schon Stellen des Roten Kreuzes mit Essensausgaben organisiert. Da konnten wir etwas essen.]
00:20:19 czy jakieś tam jakoś kuchnię tam prowadzono w różen tam... jakieś tam porzuconej szkole czy gdzieś.
de [DE: Eine Küche in einer verlassenen Schule war im Betrieb.]
00:20:26 Także już... No i wydali mnie też na przykład wydali takie zaświadczenie na podstawie mojej wypowiedzi. Na na do dziś mam w domu taką kartkę wielkości, pół..
de [DE: Aufgrund meiner Aussage bekam ich eine Haft-Bestätigung. Diese habe ich bis jetzt bei mir zu Hause.. Sie hat die Größe...]
00:20:38 mniejsza jak zeszyt czy takie to.. te ne.. i tam wypisane to powiedzmy ten, to co ja mówiłem i mniej więcej to to co tam się działo. Tak to taki był powrót.
de [DE: Sie ist kleiner als ein Heft. Dort ist festgehalten, was ich hier erzählt habe, was ich erlebte. So sah meine Rückkehr aus.]
00:20:48 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:20:57 ZS: {Reibt sich am Gesicht}.
de [DE: ZS: {Reibt sich am Gesicht}.]
00:22:22 MA: Er war praktisch so gesund, dass er das mitmachen konnte noch mit dem wenigen Essen. Und von Szczecin ging es wohin weiter…
de [DE: MA: Er war praktisch so gesund, dass er das mitmachen konnte noch mit dem wenigen Essen. Und von Szczecin ging es wohin weiter…]
00:22:35 IV: I teraz tak: a w Szczecinie żeście zostali...(???)
de [DE: IV: Und jetzt Folgendes... Und was war in Szczecin?]
00:22:36 ZS: Proszę Panią. Ja bym może to jeszcze sprostował trochę. Bo ja tutaj prze prze przeleciałem w formie kierunkowym.
de [DE: ZS: Wissen Sie.. Ich würde das gerne nochmal klar stellen. Ich habe darüber etwas flüchtig erzählt. ]
00:22:43 Bo o ile ja sobie przypominam, to nasze zatrzymanie się było tej tego pierwszego samodzielnego działania i prze..przemieszczanie się
de [DE: Soweit ich mich erinnere, war dieser Aufenthalt unsere erste selbständige Tätigkeit.]
00:22:52 to chyba był to chyba był Stary Stary Starogard, nie Stargard, nie..Stargard Gdański tylko jak to teraz się nazywało, ojej, zapomniałem.
de [DE: Ich glaube, es war Stargard... Stargard Gdański. Wie es genau hieß, habe ich vergessen...]
00:23:08 Takie duże miasto, ostatni powiat przed przed Szczecinem. Jak się szło od tej strony..
de [DE: Es war eine große Stadt, der letzte Landkreis vor Szczecin, als wir von dieser Seite kamen.]
00:23:14 IV: No nie ważne.. Ale gdzieś (???) był Starogard (???)
de [DE: IV: Aber es ist nicht so wichtig... Aber wo war das..(???) Starogard]
00:23:15 ZS: Starogard, Stargard czy coś... może tak. I tam już właśnie była tam była zorganizowana ta pomoc pierwsza dla tych właśnie uciekających powracających z Niemiec.
de [DE: ZS: Starogard, Stargard oder so ähnlich. Dort war die erste Anlaufstelle für die Rückkehrer aus Deutschland.]
00:23:26 I chyba ten z tym Stargard był tym ostatnim etapem takiego sa samodzielnego powiedzmy yyy no spopr..jakiegoś tak.. powiedzmy jakiegoś ukształtowania sobie tych tego powrotu.
de [DE: Und Stargard war die letzte Etappe dieser selbständigen Rückkehr nach Polen.]
00:23:39 Bo tak się rożnie i jakaś furmanką jechało, i pamiętam, proszę Panią do tak do do do nie do Opola, to żeśmy się dostawali różnymi sposobami.
de [DE: Wir hatten verschiedene Transportmittel, wie z.B. ein Fuhrwerk. Nach Oppeln kamen wir mit unterschiedlichen Transportmitteln.]
00:23:55 Nawet były były furmanki tych różnych wracających, co uciekali, tych wiejskich ze wsi ludzi. I później żeśmy tam czasami się zorganizowali w taką grupę kilkuosobową
de [DE: Es gab Fuhrwerke von den Einheimischen, die von den Rückkehrern übernommen wurden. Wir fuhren in einer Gruppe von einigen Personen.]
00:24:06 i zabieraliśmy Niemcom, jak żeśmy trafili, tam jadących konni, konni czy tam furmanką, czy rowerami, czy.. żeśmy bo..bo nie było tego... Ale to już było po paru dniach.
de [DE: Wir beschlagnahmten von den Deutschen Pferde, Fuhrwerke oder Fahrräder. Aber es war erst nach ein paar Tagen.]
00:24:17 Bo to tak się człowiek ciągnął do tego. A już od tego momentu jak dostałem się do tego, to już było w Stargardzie Gdańskim to było ten ostatni mój etap,
de [DE: Wir wollten zurück. In Stargard Gdański war meine letzte Etappe. ]
00:24:24 ale to już nie umiem w tej chwili powiedzieć. Ale jak mówiliśmy kierunkowo, to mówiliśmy to o Szczecinie, że Szczecin tam..
de [DE: Aber ich kann jetzt nicht genau sagen. Wir fuhren auf jeden Fall Richtung Szczecin.]
00:24:31 Ale ty.. nie nie byłbym w stanie teraz potwierdzić na pewno tak, czy Stargard był ostatnim etapem.
de [DE: aber ich kann jetzt nicht genau sagen, ob Stargard die letzte Etappe war.]
00:24:38 I stamtąd już pociągiem do Warszawy, tak i.. w Opolu żeśmy. Dobrze mówię? W Opolu chyba. Już mi jakoś, już nie pamiętam.
de [DE: Von da aus ging es nach Warschau. Und in Oppeln haben wir.. Ich kann mich nicht erinnern..]
00:24:49 IV: Ale do Warszawy?
de [DE: IV: Aber nach Warschau?]
00:24:52 ZS: Już do samego..już do samej Warszawy, żeśmy.. no może może było jakieś zatrzymanie po drodze. Już nie kojarzę sobie, bo to przecież te składy pociągów
de [DE: ZS: Auf dem Weg nach Warschau haben wir einen Halt gemacht. Ich erinnere mich nicht... Es waren zusammengestellte Züge.]
00:24:58 to były takie towarowe i odkryte bez dachu, takie te różne, także to się tymi różnymi tymi korzystało, ale są pewne rzeczy, które mi się za za zacierają.
de [DE: Es waren offene Güterzüge.. An manches kann ich mich nicht erinnern.]
00:25:10 Ale będę opowiadał. Bo jutro mi się przypomni, że to nie jechałem w lewo, tylko jechałem w prawo. No bo tak może być.
de [DE: Aber ich erzähle weiter. Morgen fällt es mir wieder ein, dass ich nicht nach links, sondern nach rechts gegangen bin. So kann es sein.]
00:25:17 No to już te jednak 60 lat temu, to jest więcej jak 60 lat temu. Przecież to było w 1945, 1944-tym roku, to proszę Pani, to było dokładnie, 60.. 66 lat temu no.
de [DE: Es war doch vor 60 Jahren, vor mehr als 60 Jahren. Es war doch 1945.. 1944... Es war genau vor 60 Jahren, vor 66 Jahren..]
00:25:34 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:25:35 ZS: Tak, że przepraszam, że powiedziałem, bo nie chciałbym być potraktowany, ze ja tutaj fantazjuję. Ale z głową ja mam kłopoty.
de [DE: ZS: Ich entschuldige mich, dass ich es erzähle.. Ich möchte nicht, dass man mich für einen Phantasten hält. Ich habe etwas Probleme mit meinem Kopf.]
00:25:43 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:26:32 MA: Was war in dieser Zeit, wo er untergebracht war in dem Lager, die schlimmste Erfahrung und warum, glauben Sie, dass Sie überlebt haben?
de [DE: MA: Was war in dieser Zeit, wo er untergebracht war in dem Lager, die schlimmste Erfahrung und warum, glauben Sie, dass Sie überlebt haben?]
00:26:46 ZS: Bo ja proszę Panią, żebym lepiej pamiętał, to bym mógł więcej powiedzieć, ale mnie to pewne rzeczy mi uciekają.
de [DE: ZS: Wenn ich mich besser erinnern würde, könnte ich mehr erzählen. Aber manche Sachen entgleiten mir.]
00:26:53 IV: Ale to nie musi być tak dokładnie. Niech Pan teraz powie jeszcze. Z tych wszystkich wydarzeń, które Pan pamięta z obozu,
de [DE: IV: Sie müssen nicht so genau erzählen. Erzählen Sie noch, welche Ereignisse aus der Haftzeit,]
00:27:01 co był.. co się Panu wydaje najgorsze i dlaczego właśnie Pan myśli, że Pan przeżył?
de [DE: welche Ereignisse für Sie die schlimmsten waren und warum denken Sie, dass Sie überlebt haben?]
00:27:06 ZS: Proszę Panią. Ja, mnie trudno powiedzieć, ja tak w grupie, starałem nie nie wychylać się za mocno, żeby nic nie zarobić dodatkowo.
de [DE: ZS: Wissen Sie... In der Gruppe versuchte ich nicht aufzufallen, damit ich nicht bestraft werde.]
00:27:16 A byłem yy miałem o tyle plus, że byłem małym chłopaczkiem, ja wzrostem byłem bardzo malutki.
de [DE: Mein Vorteil war, dass ich ein schmächtiger und kleiner Junge war.]
00:27:23 Ja ja dopiero podrosłem chyba po 2 latach po powrocie już do do do do domowego układu. Ja byłem taki malutki, że byłem taki niepodejrzliwy taki byłem taki, taki taki.
de [DE: Ich wuchs erst zwei Jahre nach der Rückkehr nach Hause weiter. Wegen meiner Größe fiel ich nicht auf und war unverdächtig.]
00:27:37 Dość szybki, itd. Ale tak niektórych szczegółów, to mi trudno spamiętać. Ja, na przykład żebym wiedział,
de [DE: Ich war ziemlich flink. Aber an Details kann ich mich nicht erinnern. Wenn ich es wüßte...]
00:27:42 że takie dokładne rzeczy są potrzebne, że ja na przykład mam jeszcze tą kartę, o której mó.. mówiłem. Co mi pierwszą kartę ten zorganizowana naszy nasz w Polsce ten to Czerwony Krzyż,
de [DE: Wenn ich es wüßte, dass Sie es genau wissen möchten.. Zu Hause habe ich diese Bestätigung, von der ich Ihnen erzählt habe. Diese bekam ich vom Roten Kreuz in Polen.]
00:27:54 już nie pamiętał kto wystawiał, to tam mam datę wypisaną, miejsce wszystko, ale to nie wiedziałem, że to będzie potrzebne.
de [DE: Ich kann mich nicht erinnern, wer sie ausgestellt hatte. Dort ist das Datum, der Ort. Aber ich wusste nicht, dass ich es jetzt brauchen würde.]
00:28:01 Bo to zachowałem sobie, po po po mam odłożone tam w albumie na tym na na jako jako dokument taki pamiątkowy.
de [DE: Ich habe sie aufgehoben, sie liegt in einem Album als Erinnerungsdokument, als Andenken.]
00:28:10 Także.. znaczy wypisany przez tamte te władze, które.. mówię... Ale nie nie pamiętam dokładnie, czy to było w Stargardzie czy pod Stargardem,
de [DE: Die damaligen Behörden haben diese Karte ausgestellt. Aber ich weiß nicht genau, ob es in Stargard oder bei Stargard war.]
00:28:18 tak tak tak mi coś się kojarzy, bo Szczecin to wiem, że tak był niedaleko tam stamt.. z 50 km chyba czy wiele, to wtedy..
de [DE: Wenn es um Szczecin geht, das weiß ich, es war nicht weit, vielleicht 50 Kilometer oder so.]
00:28:26 IV: (???) Jeszcze mam takie pytanie: dlaczego myśli Pan, że Pan przeżył i co było najgorszym wydarzeniem?
de [DE: IV: (???) Ich habe noch eine Frage: Warum denken Sie, dass Sie überlebt haben und was war das schlimmste Ereignis?]
00:28:32 ZS: Proszę Panią. Było prawdopodobnie to, że miałem trochę szczęścia może. No i ja t.. starałem się dostosowywać do sytuacji. I w miarę..aa.. A w ogóle byłem zawsze no odważny, powiedziałbym. Jakby jak...
de [DE: ZS: Wissen Sie. Ich hatte wahrscheinlich viel Glück. Ich versuchte, mich immer der Situation anzupassen. Ich hatte immer Mut.]
00:28:47 MA: Was war in dieser Zeit, wo er untergebracht war in dem Lager, die schlimmste Erfahrung und warum, glauben Sie, dass Sie überlebt haben?
de [DE: MA: Was war in dieser Zeit, wo er untergebracht war in dem Lager, die schlimmste Erfahrung und warum, glauben Sie, dass Sie überlebt haben?]
00:28:55 IV: Proszę jeszcze raz powiedzieć, co było najgorszym wydarzeniem albo najgorzsą rzeczą, którą Pan wspomina?
de [DE: IV: Erzählen Sie noch, was war das schlimmste Ereignis, das Ihnen in Erinnerung geblieben ist?]
00:28:59 ZS: Proszę Panią. Jakoś dwa razy byłem.. byłem dwa razy w grupie już przeznaczonej do likwidacji w Groß-Rosen jeszcze.
de [DE: ZS: Wissen Sie. Zweimal war ich bereits zu einer Gruppe in Groß-Rosen zugeordnet, die getötet werden sollte.]
00:29:05 To znaczy z tego, co mi mówiono, bo ja to tylko prawda, jak tak te ustawili nas tam ja wiem w kilkanaście tych w czwórkach czy tego i to wszystko miało iść do krematorium.
de [DE: Das heißt, es wurde erzählt.. Wir wurden in mehreren Reihen zu viert aufgestellt und für's Krematorium bestimmt.]
00:29:20 Już było ustalone i to głośno mówiono. To było..to było.. Niemcy się nie krępowali ci, co ustawiali.
de [DE: Es war bereits beschlossene Sache. Man sprach laut darüber. Die Deutschen, die uns aufstellten, hatten keine Skrupel.]
00:29:25 No i te ci kapo wszystko, co bo tam też byli niektórzy narodowości różnej z tym kapo i oni byli czasami gorsi jak ci Niemcy.
de [DE: Es gab Kapos unterschiedlicher Nationalitäten und sie waren manchmal schlimmer als die Deutschen.]
00:29:33 Tacy paskudni, (???) I to to..tak, że że są pewne rzeczy, które no uciekają, także no. Ja tak starałem się jakoś to w miarę możliwości zrozumieć i próbować jak najkorzystniej wybrnąć z tego.
de [DE: Sie waren ekelhaft.. Es gibt manche Sachen, die aus meinem Gedächtnis verschwinden.. Ich versuchte, es zu verstehen und dem womöglich zu entkommen.]
00:29:49 Ale.. a byłem taki dość obrotny chłopak, nieduży, nierozwinięty, nie niezauważalny taki powiedzmy. Zawsze gdzieś tak w środku byłem, bo wzrostem i wszystko malutki, drobniutki i to tego.
de [DE: Ich war ziemlich schlau, nicht groß und unauffällig. Ich war immer irgendwo in der Mitte, weil ich klein und zierlich war.]
00:30:02 Także jak jak już Pani powiedziałem, ja ważyłem 26 kilo jak z obozu wróciłem. No to to na 16-latka, czy tam 15-latka z groszami miałem to to jest jednak żadna waga, to taka większa lalka. {Lacht}.
de [DE: Wie ich es schon gesagt habe: Als ich aus dem Lager zurückkam, war ich gerade 16 oder 15, ich war wie eine größere Puppe, ohne Gewicht. {Lacht}.]
00:30:16 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:30:55 ZS: Tak, że ja wiele rzeczy nie pamiętam. Hm. Prawda.
de [DE: ZS: Ich kann mich an vieles nicht mehr erinnern. Nicht wahr.]

Subtitles for "AGFl_AV.22.0802.mp4"

00:00:00 ZS: Są momenty, kiedy ja mogę cos skręcić. Bo coś się mogło się pomylić. I ktoś, kto kto jest w moim wieku i ska.. z czasem te.. taki ten.. to zacznie czytać i powie, co on tam polewa.
de [DE: ZS: Es gibt Momente, in denen ich etwas durcheinander bringen kann. Jemand in meinem Alter, wenn er das liest, wird sich denken: Was dichtet er da zusammen?]
00:00:09 Są tam..albo coś tam..No, bo tak może być, bo pod takim kątem może być brane. No bo to jest przecież, to jest proszę panią 60 parę lat temu, to człowiek to wszystko prze prze przechodził.
de [DE: Es kann so ankommen. Sie wissen ja, es sind 60 Jahre vergangen. Ich habe viel durchgemacht.]
00:00:20 Tak że to się tak że to się ucieka wszystko. To nie jestem w stanie tak samo jak...
de [DE: Ich laufe diesen Sachen davon. Ich bin nicht im Stande, alles wiederzugeben.]
00:00:24 IV: Proszę się nie przejmować (???)
de [DE: IV: Machen Sie sich keine Sorgen. (???)]
00:00:26 ZS: Tak samo jak jak za oku za okupacji proszę Panią z okresu działalności w tym plutonie, jak byłem ten..
de [DE: ZS: Das Gleiche betrifft die Besatzungszeit, als ich in dem Bataillon tätig war.]
00:00:33 to pewne rzeczy takie akcje co były te różne niektóre to tak szczegółowo pamiętam, co gdzie wsadziłem, co wyjąłem, co tego..
de [DE: An manche Handlungen kann ich mich sehr gut erinnern, was ich geholt oder reingesteckt habe..]
00:00:39 A niektóre zupełnie się zacierają, także tego.. A z okupacji żadnej to nie interesuje w tym temacie, żadna?
de [DE: Manche Ereignisse verwischen sich ganz. Die Besatzungszeit interessiert Sie nicht?]
00:00:45 IV: To na razie nie..(???)
de [DE: IV. Im Moment... (???)]
00:00:48 ZS: no bo ja działałem praktycznie proszę Panią bardzo poważnie. Ja Pani powiem, to ja pani powiem tak przez przez prywatnie tak, bo to nie nakręcamy, nie?
de [DE: ZS: Ich war nämlich ein sehr aktives Mitglied. Ich kann Ihnen so persönlich sagen, denn dieser Teil wird nicht aufgenommen, oder?]
00:00:56 IV: To już kręcimiy...
de [DE: IV: Doch, wir nehmen es auf.]
00:00:57 ZS: Aha... No bo proszę Panią... ja mam ok. 40 medalików różnych oznakowań: i Kawalerski i Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi i partyzancki i te wszystkie jakie bo..
de [DE: ZS: Zu Hause habe ich etwa 40 Medaillen und Auszeichnungen, unter anderem ein Verdienstkreuz in Gold und Silber sowie ein Ritterkreuz.]
00:01:10 Ja ja byłem działającym cho.. aktywnie chłopakiem młodym takim, bez obawy bez strachu. Jak sobie przypominam, to ja cieszyłem się, jak gdzieś strzelali jak gdzieś za mną tam tego.
de [DE: Ich war jung, aktiv und kannte keine Angst und Furcht. Ich kann mich erinnern, dass ich mich freute, als geschossen wurde.]
00:01:20 Takie miałem akcje. I miałem dużo szczęścia, bo byłem nieraz w takich sytuacjach że sami się później dziwiliśmy z kolegami się to mawiali: patrz, ale ci się udało. Ale to tak..
de [DE: Es waren solche Handlungen. Ich hatte sehr viel Glück und meine Kameraden sagten oft, dass ich das geschafft habe.]
00:01:29 No, bo tak było, to taka prawda. No to tak... No i co prawda.. Nie z wojska, bo w wojsku też byłem trz.. ponad trzy lata, ale normalnie z układów tych z tego okresu działalności
de [DE: Das war die Wahrheit. Nicht aus der Armee.. Ich war drei Jahre bei der Armee, aber aus dieser Zeit..]
00:01:39 to mam stopień porucznika wojskowego, także to też to też powiedzmy było co ja mówię w jakiś sposób, co było tego.
de [DE: Aus dieser Zeit habe ich den militärischen Grad eines Unteroffiziers. Also, es war damals etwas.]
00:01:48 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:01:56 ZS: {reibt sich an der Nase}.
de [DE: ZS: {reibt sich an der Nase}.]
00:02:39 IV: Czyli teraz tak bardzo krótko jeszcze proszę powiedzieć, jak wyglądało pana życie po wojnie?
de [DE: IV: Erzählen Sie kurz: Wie sah Ihr Leben nach dem Krieg aus?]
00:02:46 ZS: życie moje po wojnie?
de [DE: ZS: Mein Leben nach dem Krieg?]
00:02:47 IV: Tak.
de [DE: IV: Ja.]
00:02:48 ZS: To proszę Panią bardzo kiepsko. Bo ja wróciłem, jak ja wróciłem z obozu, to wróciłem zaraz po wyzwoleniu w tym miesiącu. I wróciłem to tak: ojciec już nie żył, nie wrócił.
de [DE: ZS: Mein Leben war erbärmlich. Ich kam vom Lager in diesem Monat der Befreiung zurück. Ich kehrte zurück und mein Vater war bereits tot. Er war verschollen.]
00:03:00 Z rodziny byli tak wyczyszczeni, bo to powstanie, bo wszystko i tak dalej. Bo moja rodzina w zasadzie cala mieszkała w Warszawie.
de [DE: Meine Familie wurde durch den Aufstand und andere Ereignisse ausgelöscht. Meine ganze Familie lebte praktisch in Warschau.]
00:03:07 Ja nie miałem nigdzie w Polsce z jakichś tam bliższych rodzin naturalnie. Także także proszę Pani...potem te.. to był.. wróciłem wróciłem.. zaraz po wyzwoleniu..
de [DE: Ich hatte in Polen keine nähere Verwandtschaft. Ich kehrte also zurück.]
00:03:23 No i mama żyła jeszcze do Świąt tego 194? roku… w którym roku, w 1944 roku wojna się skończyła, tak?
de [DE: Und meine Mutter lebte noch bis 194?... In welchem Jahr ging der Krieg zu Ende? 1944?]
00:03:31 IV: 1945.
de [DE: IV: 1945.]
00:03:33 ZS: W 1945? …do Świąt Bożego Narodzenia i też umarła. I zostałem sam. Chłopak, 16-latek, do dzisiaj.. bez bez bez bliższej rodziny zupełnie.
de [DE: ZS. 1945? Sie lebte nur bis Weihnachten 1945 und starb danach. Ich blieb alleine zurück. Ich war gerade 16 Jahre alt. Ich hatte keine nähere Familie.]
00:03:43 No teraz to nie, bo mam: jestem pradziadkiem dwa razy i tak dalej no takie także: ta córka, syn, powiedzmy wnuczki tego.
de [DE: Jetzt ist es anders. Ich bin zweifacher Urgroßvater. Ich habe eine Tochter und einen Sohn, mehrere Enkel.]
00:03:52 Ale z tej rodziny, z której ja wychodziłem jako jako dziecko to wszystko zostałem sam. Od 16 lat sam musiałem myśleć o tym żeby cos zjeść, żeby gdzieś zamieszkać, żeby gdzieś jakoś przetrwać.
de [DE: Aber aus meiner ursprünglichen Familie bin ich ganz alleine geblieben. Seit ich 16 war, musste ich mich selbst durchschlagen, musste selber für mich sorgen.]
00:04:07 Jak zimno było to, to buty może kupić trzeba, ale za co, ale gdzie. I tak i tak to żartami mówię naturalnie, ale miałem ciężkie warunki. A teraz no, co. Jestem ju.. powiedzmy..
de [DE: Wenn es kalt war, musste ich etwas zum Heizen kaufen, aber wo denn und wofür? Das ist natürlich leicht gesagt, aber ich hatte es schwer. Aber jetzt bin ich...]
00:04:21 Bo jestem w tej chwili aktualnie, byłem poprzednio byłem przez dwie kadencje w Zarządzie Głównym Związku znaczy Byłych Więźniów Obozów Koncentracyjnych dwa lata byłem.
de [DE: Ich war früher zwei Amtszeiten im Verband der Ehemaligen KZ-Häftlinge.]
00:04:34 Dwa razy byłem po kadencji byłem przewodniczącym głównym komisji rewizyjnej, także dużo jeździłem po terenie później, bo to był te sporne sprawy były i tak dalej.
de [DE: Ich war zwei Amtszeiten Vorsitender der Revisionskommission. Ich war viel in Polen unterwegs, es gab viele strittige Angelegenheiten.]
00:04:42 To ten przewodniczący, czy tam prezes mówiono kiedyś, musiał rozstrzygać, bo skargi te były. Bo były czasami uzasadnione, czasami nie.
de [DE: Der Vorsitzende musste diese Angelegenheiten klären, es gab immer wieder Klagen. Manchmal waren sie berechtigt und manchmal nicht.]
00:04:50 Bo czasami to ktoś jeden na drugiego skarżył, jeden wsięł na funkcję chciał wejść i na inne takie były. To to to ja przecież przez te 6 lat to się nakręciłem. Później już zrezygnowałem.
de [DE: Es kam vor, dass sich einer über den anderen beschwerte, wenn er z.B. eine Funktion bekommen wollte. Ich war in dem Betrieb sehr engagiert. Später habe ich es aufgegeben.]
00:05:02 Jak były trzeci raz wybory były zarządu, powiedziałem nie, już odpoczywam. No, ale w tej chwili jestem w Kole Groß-Rosen proszę Panią też przewodniczącym komisji rewizyjnej.
de [DE: Als die dritte Amtszeit und die Wahlen anstanden, kandidierte ich nicht mehr. Jetzt bin ich ebenfalls Vorsitzender der gleichen Kommission im Kreis der ehemaligen Häftlinge von Groß-Rosen.]
00:05:11 Z tym, że mam tylko 41 członków w tej chwili, bo było chyba 254 osoby czy coś, ale to poumierało to już to wszystko, tak, że to się że to się sypie pomału.
de [DE: Ich habe allerdings nur 41 Mitgileder. Wir waren zuerst 254 Personen, aber nach und nach starben sie weg.]
00:05:23 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:06:08 ZS: {reibt sich die Augen}.
de [DE: ZS: {reibt sich die Augen}.]
00:06:51 IV: Teraz jest takie pytanie. Jak wyglądało Pana życie w komunistycznej Polsce? Byliście represjonowani ze względu na przeszłość?
de [DE: IV: Ich hätte jetzt eine Frage: Wie sah Ihr Leben im kommunistischen Polen aus? Wurden Sie aufgrund Ihrer Vergangenheit verfolgt?]
00:07:00 ZS: Tak proszę Pani. Dość długo w ogóle do do do kombatantów, znaczy do obecnych tych pobytu mojego obozowego więźniów obozów koncentracyjnych, Armii AK,
de [DE: ZS. Ja. Die Verfolgung dauerte lange. Der Grund war die Haftzeit im KZ und die Mitgliedschaft in der Untergrundarmee Armia Krajowa.]
00:07:13 Bo ja byłem w Armii Krajowej byłem zastępcą dowódcy plutonu, byłem w akcji bardzo pa pa poważnej cały czas, ja to już opowiadałem, kraj.. działałem także..
de [DE: Ich war in der Armia Krajowa Stellvertreter des Bataillonführers. Ich war zuständig für ernste Handlungen. Ich habe Ihnen davon erzählt.]
00:07:24 Ale byłem 3 lata, to w ogóle nie nie zgłaszałem się, że byłem w Armii Krajowej, że nie bo. Bo wtedy moich kolegów bardzo chyba z 10 było też zlikwidowanych,
de [DE: Ich war drei Jahre in der Armee und ich gab es nicht preis, dass ich in der Untergrundarmee aktiv war. Etwa zehn meiner Kameraden wurden deshalb getötet.]
00:07:34 i na na wczasy do Rosji wyjechali i nie wrócili. Tak, że to był taki okres, kiedy trzeba było się ukrywać.
de [DE: Sie sind in den Urlaub in die Sowjetunion gefahren und kamen nie wieder zurück. Es war die Periode, in der man sich verstecken musste.]
00:07:42 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:08:00 MA: (???) Haben Sie irgendwann angefangen, über das Schicksal zu erzählen oder haben Sie es für sich behalten?
de [DE: MA: (???) Haben Sie irgendwann angefangen, über das Schicksal zu erzählen oder haben Sie es für sich behalten?]
00:08:13 IV: I ostatnie pytanie: czy Pan te historie potem opowiadał w życiu, co się stało w obozie czy raczej zachował Pan to dla siebie. Jakie miał Pan..???
de [DE: IV. Meine letzte Frage: haben Sie im späteren Leben über Ihre Erlebnise im KZ erzählt oder haben Sie es für sich behalten?]
00:08:23 ZS: Proszę Panią, raczej nigdzie nie wy byłem na takich takich oficjalnych rozmowach. No takie jakie były między w grupie, między kolegami, między powiedzmy też byl byl.. byli my..
de [DE: ZS. Ich war nie bei offiziellen Gesprächen dabei. Unter Kollegen haben wir aber schon Gespräche geführt.]
00:08:38 Też byłymi powiedzmy więźniami czy inaczej nieraz to się rozmawiało, przypominało różne takie rzeczy takie.. jakieś szczegóły nieraz żartami,
de [DE: Ich habe mit den ehemaligen Häftlingen und Kameraden gesprochen. Wir haben uns an verschiedene Sachen erinnert. Manchmal haben wir uns Lustiges erzählt..]
00:08:45 nieraz takie, które były były bardzo korzystne i pocieszające, bo jakieś pozytywne.
de [DE: Manchmal erzählten wir uns etwas, was positiv war und uns aufgemuntert hat.]
00:08:51 Ale specjalnie na jakimś.. Ja byłem na jednym jakimś gzieś nie pamiętam, ale to chyba to chyba taki, krótszą o wiele o wiele miałem takie jakie taką rozmowę, no co najmniej 10-krotnie krótszą.
de [DE: Aber ich hatte keine offiziellen Gespräche. Ich kann mich nicht erinnern. Aber einmal wurde mit mir ein Interview geführt, das viel kürzer war, als dieses.]
00:09:07 Ale nie pamiętam właśnie, kto kto to prowadził. To takie były wewnętrzne organizacyjne powiedziano nam. Takie no takie.
de [DE: Aber ich kann mich nicht mehr erinnern, wer dieses Intreview geführt hat.]
00:09:16 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:09:30 MA: (???)
de [DE: MA: (???)]
00:09:36 ZS: Było jakieś wydanie tej informacji było coś pisane, ale kto, co to ja w tej chwili nie pamiętam. Bo był taki to był wewnętrznie wewnętrznie były wwww w znaczy w ZBOWID-idzie jak tam mówią
de [DE: ZS: Es gab eine offizielle Information, aber ich weiß es im Moment nicht. Wir haben unterschiedliche Angelegenheiten innerhalb des Verbandes der ehemaligen Häftlinge geklärt.]
00:09:51 i tam takie były poruszane sprawy. Ale ja się tam nie udzielałem, bo w ogóle nie było potrzeby, także to to.. Coś tam było, ale co dokładnie, to powtórzyć nie potrafię.
de [DE: Dort wurden solche Themen besprochen. Aber ich war dort nicht so aktiv, es war auch nicht nötig. Etwas gab es schon, aber ich kann es nicht wiedergeben.]
00:10:01 IV: Proszę jeszcze powiedzieć, a w życiu prywatnym, z żoną, z dziećmi Pan na ten temat rozmawiał?
de [DE: IV: Sagen Sie uns bitte: Haben Sie im Privatleben über diese Themen gesprochen?]
00:10:06 ZS: Proszę Panią, moje moje dzieci, to, ja dopiero się ożeniłem, jak miałem 29 lat. Więc to już był inny układ.
de [DE: ZS: Wissen Sie, meine Kinder.. Ich habe erst mit 29 geheiratet. Es war schon etwas anderes.]
00:10:14 I nie były to i nie były to dzieci takie, jak to się powiedzmy rozmawiało, jak ma się 20, bo to też inaczej. Tak że maluchy, no to co to tam.
de [DE: Und es waren keine Kinder mehr, mit denen man sich unterhält, als wenn man 20 ist. Es ist etwas anderes. Es waren kleine Kinder.]
00:10:22 Tyle o ile, to tam wiedzą, bo przecież mam i odznaczenia mam różne i różne wyróżnienia takie czy z tego okresu. Jak już mówiłem zresztą.
de [DE: Sie wissen allerdings, dass ich verschiedene Auszeichungen und Medaillen habe. Ich habe schon darüber gesprochen.]
00:10:31 Mam 42 medaliki do powieszenia, różnego rodzaju. I to nie małe, bo Krzyż Kawalerski, to ten.. Złoty Krzyż Zasługi, Srebrny Krzyż, powiedzmy te Partyzancki, te wszystkie inne.
de [DE: Ich habe 42 verschiedene Medaillen, die nicht so unbedeutend sind. Es ist ein Verdienstkreuz in Gold und Silber dabei sowie ein Ritterkreuz.]
00:10:41 I to są takie, które nie każdy dostał. Niektórzy mi nawet zazdrościli, że ja tak.. Ja czasami byłem zaskoczony, jak mnie zawołano, za tego..okazało się, że znaleźli te jakieś tam ślady i dokumenty.
de [DE: Nicht jeder bekommt sie. Manche haben mich sogar um diese Auszeichnungen beneidet. Ich war selber oft überrascht, welche Dokumente zu meiner Person gefunden wurden.]
00:10:52 I zacho.. kiedyś jak mnie dali ten Partyzancki, to ja w ogóle nie kojarzyłem sobie, że ja że ja coś takiego mogę dostać, bo ja nie byłem bezpośrednio w partyzantce,
de [DE: Ich bekam ein Verdienstkreuz, dabei wusste ich gar nicht, dass ich es überhaupt verdient habe. Ich war nicht direkt bei den Partisanen.]
00:11:01 tylko byłem w tej tej tym plutonie, o którym mówiłem prawda i tego tego i myśmy tylko mieli kontakt z nimi.
de [DE: Ich war in dem Bataillon, über das ich schon erzählte. Und wir hatten nur diesen Kontakt zu ihm.]
00:11:09 I żeśmy jakoś tam czasami wspólnie gdzieś tam coś robili, jakieś tam akcje czy czy czy typu tak jak kiedyś było rozebranie torów chyba z ponad kilometr w jednym miejscu, żeśmy byli...
de [DE: Wir haben manchmal etwas gemeinsames gemacht. Wir haben z.B. Sabotageakte durchgeführt, wie eine Demontage von einem Kilometer der Eisenbahnlinie.]
00:11:23 takie utrudnienia dla dla Niemców, takie fizyczne, tośmy nieraz sobie wzajemnie wzajemnie se się pomagali i to robili, ale tak normalnie, to było jak jest, no no.
de [DE: Wir haben den Deutschen Schaden zugefügt. Manchmal haben wir uns unter Kollegen gegenseitig geholfen. Das war normal.]
00:11:35 Jak się uregulowały te sprawy, ucichły w tych tych środowisku byłych więźniów obozowych to już inaczej to wszystko było, to już było na innym tle.
de [DE: Als diese Angelegenheiten im Umfeld von ehemaligen Häftlingen geregelt wurden, war dann alles anders. Es war eine andere Sichtweise.]
00:11:45 Tam były dwa czy trzy wywiady były, nie pamiętam nawet, przez kogo robione. Raz był przez radio chyba, a raz przez telewizję.
de [DE: Da gab es zwei oder drei Interviews. Ich kann mich nicht erinnern, wer sie machte. Einmal war das ein Radiosender, einmal ein Fernsehsender.]
00:11:53 No to tam kiedyś coś gdzieś tam mówiłem, ale co tam mówiłem, to nie jestem w stanie powtórzyć.
de [DE: Ich habe manchmal etwas erzählt, aber ich bin nicht im Stande, das wiederzugeben.]
00:11:58 Bo jak tak rozmawiamy, to są pewne rzeczy się zaczynają odtwarzać .. Pewn.. bo to już długo.. i te szczegóły takie, które w ogóle się nie pamiętało, że coś takiego było.
de [DE: Wenn wir anfangen, darüber zu reden, kommen die Erinnerungen zurück. Und es kommen auch Details zurück, an die man nicht mehr dachte.]
00:12:07 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:12:49 MA: Warum haben Sie sich entschieden, hier nach Flossenbürg zu kommen? Mit welchen Gefühlen sind Sie hierher gekommen?
de [DE: MA: Warum haben Sie sich entschieden, hier nach Flossenbürg zu kommen? Mit welchen Gefühlen sind Sie hierher gekommen?]
00:12:57 ZS: Ende?
de [DE: ZS: Ende?]
00:12:57 IV: Nein. Nie. Nie. Nie. Jeszcze ostatnie pytanie: Dlaczego Pan się zdecydował tutaj przyjeżdżać? Jak często Pan przyjeżdża do Niemiec? Chętnie Pan przyjeżdża do Niemiec?
de [DE: IV: Nein. Nein. Nein. Meine letzte Frage: Was hat Sie bewegt, hierherzukommen? Wie oft kommen Sie nach Deutschland? Kommen Sie gerne nach Deutschland?]
00:13:21 ZS: Proszę Panią.. Tak bardzo chętnie to bym nie powiedział. Bo to już jest utrudnione teraz. Bo to tych tch tylu chętnych to tak nie ma, jak to było kiedyś.
de [DE: ZS: Wissen Sie.. Ich kann nicht sagen, dass ich gerne komme. Es ist für mich jetzt beschwerlich. Es gibt nicht so viele Interessierte, wie es mal früher gab.]
00:13:30 No na przykład..teraz miało nas przyjechać tutaj czterech, przyjechało nas dwóch. Bo jeden tam coś zachorował, a drugi mówił: aaah... No i tak to zostało.
de [DE: Wir sollten z.B. zu viert kommen, aber jetzt sind wir nur zu zweit. Einer ist krank geworden, der andere lehnte es ab. Dabei blieb es.]
00:13:41 Mówię o tych temacie do do do znaczy do pobytu tutaj. Ale w ogóle byłem dość aktywnie i jeszcze jestem działającym tym aktywnie w po linii Związku,
de [DE: Das betrifft hier das Thema Überlebendentreffen. Im Allgemeinen war ich ziemlich aktiv und auch jetzt bin ich tätig im Verband der ehemaligen Häftlinge.]
00:13:52 po linii kombatantów, po linii powiedzmy tej Armii Krajowej. Byłem jak tak mówię byłem przecież dwie kadencje byłem przewodniczącym komisji rewizyjnej
de [DE: Ich bin aktiv im Verband der ehemaligen Mitglieder der Untergrundarmee Armia Krajowa. Wie ich schon sagte, war ich zwei Mal Vorsitzender der Revisionskommission.]
00:14:02 w głównej komisji rewizyjnej w Zarządzie Głównym Związku Inwalidów, nie inwalidów a Więźniów Poli.. Obozowych. Teraz też tam należę.
de [DE: Ich war Vorsitzender in der Revisionskommission der ehemaligen politischen KZ-Häftlinge. Ich bin dort Mitglied.]
00:14:12 Przecież mam medaliki jakieś dają, to to już chyba lepszych nie ma najróżniejsze, różne. Tak że ja się śmieję, że mam 42 blaszki te te blaszki, które mogę powiesić, tylko miejsca nie ma.
de [DE: Ich besitze doch Auszeichnungen, bessere kann es nicht mehr geben. Ich lache ein bisschen darüber, dass ich 42 Blechscheiben habe, die ich aufhängen könnte, aber keinen Platz habe.]
00:14:25 IV: Niech Pan powie, a pierwszy raz jak pan przyjechał do Flossenburga. dlaczego Pan się zdecydował na przyjazd?
de [DE: IV: Sagen Sie bitte: Was bewegte Sie, das erste Mal nach Flossenbürg zu kommen?]
00:14:30 ZS: Dzisiaj?
de [DE: ZS. Heute?]
00:14:30 IV: Tak. Pierwszy raz.
de [DE: IV: Ja. Das erste Mal. ]
00:14:32 ZS: Pierwszy raz to już nawet nie pamiętam.
de [DE: ZS: An das erste Mal kann ich mich nicht erinnern.]
00:14:34 IV: Nie teraz jest Pan pierwszy raz?
de [DE: IV: Sind sie nicht zum ersten Mal hier?]
00:14:36 ZS: Nie nie. Ja byłem w zeszłym roku też byłem.. Ale kiedyś byłem bardzo dawno jakoś tak, było bo bo nie było jeszcze nawet tych kontaktów,
de [DE: ZS: Nein, nein. Ich war letztes Jahr auch schon hier. Aber ich war auch vor vielen Jahren schon, da gab es kaum Kontakte.]
00:14:43 nie były tych nie było takich wyjazdów, typu może tak interesującego jak w tej chwili. I to inaczej było.
de [DE: Es gab keine so interessanten Treffen wie das jetzige. Es war etwas anders.]
00:14:50 Nawet ci więźniowie nie byli tak traktowani powiedzmy pozytywnie..no bo to były... tak różnie, zależy od.. tego..Towarzystwo było różne.
de [DE: Selbst die ehemaligen Häftlinge wurden nicht so positiv behandelt wie jetzt. Es hängt natürlich von der Gruppe ab.]
00:14:59 Ale muszę powiedzieć, że dzisiaj to jestem, dlatego, że nie było komu. Bo było nas nas jest proszę Panią w tej chwili, ja jestem ja jestem w środowisku w klu.. Groß-Rosen
de [DE: Aber ich muss sagen, ich bin hier, weil niemand kommen konnte. Ich bin Mitglied im Kreis ehemaliger Häftlinge von Groß-Rosen.]
00:15:12 w klubie takim, gdzie było nas 254 chyba osoby, i teraz jest 41, czyli 41 było i to jeszcze umarł jeden, tak że to to jest 39 chyba jest teraz.
de [DE: Wir waren am Anfang 254 Personen. Jetzt sind wir 41. Das heißt noch weniger, weil einer gestorben ist. Jetzt sind wir 39.]
00:15:25 No to też inaczej..to wszystko to nie ma poniżej 80-ciu. To wszystko już dorośli chłopaki. No to też leniuszki, chorzy, niesprawni, z głową nie tak.
de [DE: Es ist einfach anders. Es gibt kaum jemand unter 80. Alle sind schon im betagten Alter. Manche sind körperlich oder geistig nicht so fit.]
00:15:37 Przecież ja na przykład też mam..ja się dziwię, że ja potrafię trochę powiedzieć, bo ja parę lat temu miałem problem, że miałem po wypadku..nie wiem czy mówiłem z panią..
de [DE: Ich muss mich selbst über mich wundern, dass ich überhaupt etwas sagen kann. Vor ein paar Jahren hatte ich ein Problem.. Ich weiß nicht, ob ich es erzählte.]
00:15:48 IV: Tak.
de [DE: IV. Ja.]
00:15:48 ZS: Tak. 24 szwy na głowie, mózg na wierzchu w ogóle. Lekarze nie chcieli nic robić i tylko dzięki pani doktor, która sama chętnie prosiła i dre lekarza jednego poprosiła, poprosiła, żeby jej pomógł.
de [DE: ZS: Ja. Ich hatte 24 Nähte am Kopf, die Gerhirnmasse ist herausgetreten. Die Ärzte wollten nichts machen. Eine Ärztin bat andere Ärzte um Hilfe.]
00:16:01 To już byłem przeznaczony do położenia się na zawsze, no. Także tych okazji miałem kilka takich różnych. Już takich po woj.. po wojsku, po wojnie mówię. Na ten.. dość poważnie.
de [DE: Ich drohte ein Pflegefall zu werden. Ich hatte mehrere solche Situationen. Auch nach der Armee, nach dem Krieg. Es waren ernste Angelegenheiten.]
00:16:16 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:16:49 MA: (???)
de [DE: MA: (???)]
00:16:51 ZS: Jak się zwykłym członkiem tylko zawsze, gdzieś tak powiedzmy coś robię, to ja mam te sprawy bardziej aktywne, powiedzmy przypominające, i niektóre rzeczy,
de [DE: ZS: Wenn man ein aktives Mitglied ist, dann bleiben diese Ereignisse besser in Erinnerung, würde ich sagen.]
00:17:02 które które ja w momencie dyskusji rozmowy czy sytuacji, to się tak przypomina, że łatwo jest nawet powtórzyć, powiedzieć.
de [DE: Wenn ich mit jemandem darüber spreche, kommen die Erinnerungen zurück. Es ist dann einfacher, das zu erzählen oder zu wiederholen.]
00:17:09 No a po drugie, że nie jestem leniuszkiem. A po trzecie, że lubię być yyy społecznym takim powiedzmy dobrym kolegą i w takim kontakcie z tymi sprawami,
de [DE: Zum zweiten bin ich nicht faul. Zum Dritten helfe ich gerne in der Gemeinschaft, anderen Kollegen.]
00:17:21 które dla mnie te przypominanie i te sytuacje, są przyjemne, bo to to jest jednak wyjście z takiego z takiego syt.. miejsca, tego jakie było zagrożenie,
de [DE: Es tut mir gut, mit Kollegen darüber zu sprechen, um diese Erinnerungen zu verarbeiten.]
00:17:32 gdzie dwukrotnie miałem karę śmierci, bo tu kara wie.. Mówię fizcznie i tak.. to to to to to jest duży plus, no.
de [DE: Ich bekam zweimal ein Todesurteil. Es war eine physische Strafe.]
00:17:40 Ja wiem, mój moi koledzy, na przykład jeden tylko jest w moim klubie w Groß-Rosen, Zenek, ten który jest przewodniczącym w tej chwili.
de [DE: Es gibt einen Kollegen im Kreis von ehemaligen Häftlingen von Groß-Rosen. Zenek ist aktuell der Vorsitzender.]
00:17:49 No to on ma 79 lat. A reszta wszystko po 80-te i nawet po 80.. sa tacy co mają 86, to ja się..czasem jak ja z nim rozmawiam, to ja go nie rozumiem czasami.
de [DE: Er ist schon 79 Jahre alt. Alle sind schon über 80. Es gibt auch welche, die 86 sind. Wenn man mit ihnen spricht, dann versteht man sie nicht mehr.]
00:18:00 No już taka prawda jest. Bo to już taki taki je..taki układ. Jest taki układ, że jedna osoba fizyczna ten o o tym samym kalendarzu, jak ja nazywam,
de [DE: Es ist leider so. Das ist der Lauf der Dinge. Es gibt Personen in diesem Alter, mit denen man spricht.]
00:18:09 będzie jeszcze, taka że można z nią porozmawiać i rzeczywiście wie co mówi i te rzeczy są prawdziwe.
de [DE: Und mit manchen kann man noch reden und sie wissen, was sie erzählen und das Erzählte ist wahr.]
00:18:17 A jest taki, że będzie miał 70-kę i już niemota, już. Już mu tam coś się przestawia i zamiast o kocie, to mówi o psie…czy odwrotnie, no.. przepraszam, ale to tak dla...
de [DE: Und es gibt auch welche, die mit 70 bereits nicht mehr geistig fit sind und anstatt über die Katze über den Hund sprechen oder umgekehrt.]
00:18:26 IV: Jeszcze raz bardzo serdecznie dziękuję...
de [DE: IV: Ich danke Ihnen herzlich für das Gespräch.]
Back Subtitles