Media Collection "Interview Zbigniew Kołakowski 2013"

https://api.memarc.info/api/subtitles/53cf5b56759c021e4b8b4567/vtt/xx?apiKey=

Interview with concentration camp survivor Zbigniew Kołakowski

Einleitung und Vorstellung von Zbigniew Kołakowski
Kindheit und Familie vor dem Krieg
Beginn des Krieges, Warschauer Aufstand und Deportation
Im KZ Sachsenhausen
Haftzeit im KZ-Komplex Flossenbürg
Todesmarsch und Befreiung
Originator/Copyright holder Medienwerkstatt Franken
Source(s) KZ-Gedenkstätte Flossenbürg / Medienwerkstatt Franken
Usage conditions Nur mit Einverständnis und Nennung von Archiv bzw. Urheber
Display format Interview, Rohmaterial
Interviewer Michael Aue
Camera Günter Wittmann

Subtitles for "AGFl_AV.22.0899.mp4"

00:00:00 CM: Kamera läuft.
de [DE: CM: Kamera läuft.]
00:00:01 MA: Es ist heute Samstag, der 20. Juli. Wir sind in Weiden in der Oberpfalz im Hotel Admira.
de [DE: MA: Es ist heute Samstag, der 20. Juli. Wir sind in Weiden in der Oberpfalz im Hotel Admira.]
00:00:09 Mein Name ist Michael Aue von der Medienwerkstatt Franken.
de [DE: Mein Name ist Michael Aue von der Medienwerkstatt Franken.]
00:00:12 Und ich führe heute ein Interview mit Herrn Zbigniew Kolakowski aus Polen, der am 13.04.1925 in Bromberg geboren wurde.
de [DE: Und ich führe heute ein Interview mit Herrn Zbigniew Kolakowski aus Polen, der am 13.04.1925 in Bromberg geboren wurde.]
00:00:23 Er wird heute seine Erfahrung über den Aufenthalt in Flossenbürg und einigen anderen Lagern schildern.
de [DE: Er wird heute seine Erfahrung über den Aufenthalt in Flossenbürg und einigen anderen Lagern schildern.]
00:00:30 IV: Chciałabym teraz, żeby się Pan przedstawił, powiedział kim jest, to jest Medienwerkstatt,
de [DE: IV: Ich möchte jetzt, dass Sie sich vorstellen und der Medienwerkstatt erzählen, wer Sie sind.]
00:00:36 pracuję dla Telewizji Frankońskiej też. Tak..
de [DE: Ich arbeite für den Fränkischen Rundfunk...]
00:00:41 ZK: Odrobinę głośniej...
de [DE: ZK: Ein bisschen lauter, bitte.]
00:00:42 IV: Na zlecenie tego Muzeum obozu, byłego obozu koncentracyjnego we Flossenburgu
de [DE: IV: Im Auftrag der KZ-Gedenkstätte Flossenbürg]
00:00:48 robi z Panem wywiad, powiedział, kiedy jest Pan urodzony...
de [DE: führen wir mit Ihnen ein Interview. Sagen Sie, wann Sie geboren wurden...]
00:00:53 ZK: 13-ty, 13-ty kwietnia..
de [DE: ZK: am 13., am 13. April.]
00:00:56 IV: 14-go...
de [DE: IV: Am 14.]
00:00:57 ZK: 13. April... Geboren 13. April, ja..
de [DE: ZK: Am 13. April.. Geboren am 13. April. Ja.]
00:01:05 MA: 13. April.. ja... 1925?
de [DE: MA: 13. April.. ja... 1925?]
00:01:10 ZK: Ja, 1925.
de [DE: ZK: Ja, 1925.]
00:01:11 IV: 1925, to się zgadza, hm. I gdzie jesteśmy. My jesteśmy w hotelu Admira, o tej godzinie, i tak dalej..
de [DE: IV: 1925, das stimmt. Wo sind wir jetzt. Wir sind im Hotel Admira, es ist diese Uhrzeit usw.]
00:01:21 ZK: Tak, dokumentacja.
de [DE: ZK: Ja, die Dokumentation.]
00:01:22 IV: Dokumentacja. {Räuspert sich}.
de [DE: IV: Die Dokumentation. {Räuspert sich}.]
00:01:24 MA: Der Film ist nur für die Gedenkstätte bestimmt, wir arbeiten auch für die Gedenkstätte.
de [DE: MA: Der Film ist nur für die Gedenkstätte bestimmt, wir arbeiten auch für die Gedenkstätte.]
00:01:30 IV: Oni ten.. ten film jest tylko przeznaczony dla muzeum, dla archiwum.
de [DE: IV: Der Film ist ausschließlich für das Archiv der Gedenkstätte bestimmt.]
00:01:36 ZK: Flossenburga?
de [DE: ZK: In Flossenbürg?]
00:01:37 IV: Hm.
de [DE: IV: Hm.]
00:01:39 ZK: To ciekawe, oni mają materiały.
de [DE: ZK: Das ist interessant, sie haben doch Materialien.]
00:01:42 IV: No ale zbierają jeszcze dodatkowo. Er sagt, es ist interessant, weil sie haben eigentlich Filmmaterial.
de [DE: IV: Aber sie sammeln sie weiterhin. Er sagt, es ist interessant, weil sie eigentlich Filmmaterial haben.]
00:01:49 MA: Hm.. aber es ist ganz alt, es ist aus einer lange zurückliegende Zeit. Es ist nicht so gute Qualität. Und wir fangen noch mal an, andere systematisch...
de [DE: MA: Hm.. aber es ist ganz alt, es ist lange zurückliegende Zeit. Es ist nicht so gute Qualität. Und wir fangen noch mal an, andere systematisch...]
00:01:57 IV: Aha..oni mają dużo rzeczywiście materiałów z tych czasów, ale to są czasy bardzo stare i ten materiał, który posiadają jest już nie tej jakości, jak oni by sobie...
de [DE: IV: Sie haben tatsächich viel Material von früher, aber es ist alt und qualitativ nicht mehr zeitgemäß.]
00:02:10 MA: Gut, meine Kollegen haben schon ein bisschen geschildert, wie das sonst läuft, um welche Themenkomplexe es geht, so ähnlich wie auf dem...
de [DE: CM: Gut, meine Kollegen haben schon ein bisschen geschildert, wie das sonst läuft, um welche Themenkomplexe es geht, so ähnlich wie auf dem...]
00:02:19 IV: Ich? Ich sage es...
de [DE: IV: Ich? Ich sage es...]
00:02:20 MA: Und dass Sie ihn mal am Stück ausreden lassen und nur für mich dann immer ganz kurz zusammenfassen..
de [DE: MA: Und dass Sie ihn mal am Stück ausreden lassen und nur für mich dann immer ganz kurz zusammenfassen..]
00:02:27 IV: Achso...
de [DE: IV: Achso...]
00:02:27 MA: Nicht, nicht so oft unterbrechen, also nicht sofort, nicht parallell übersetzen...(???)
de [DE: MA: Nicht, nicht so oft unterbrechen, also nicht sofort, nicht parallell übersetzen...(???)]
00:02:32 IV: Aha...
de [DE: IV: Aha...]
00:02:37 MA: Im Prinzip ist es gut möglich, dass wenn er zehn Minuten jetzt am Stück erzählt, über seine Kindheit, dann würden wir anfangen einfach mal mit seinem...
de [DE: MA: Im Prinzip ist es gut möglich, dass wenn er zehn Minuten jetzt am Stück erzählt, über seine Kindheit, dann würden wir anfangen einfach mal mit seinem...]
00:02:45 Wo er geboren wurde, dass er von seiner Familie was erzählt, vielleicht über die Schulzeit, Geschwister, Eltern.
de [DE: Wo er geboren wurde, dass er von seiner Familie was erzählt, vielleicht über die Schulzeit, Geschwister, Eltern.]
00:02:53 IV: I chciałby zacząć od tego, żeby Pan opowiedział, gdzie Pan się urodził, w jakim środowisku,
de [DE: IV: Wir möchten damit beginnen, dass Sie erzählen, wo Sie geboren wurden, in welcher Umgebung,]
00:03:01 jaka była Pana rodzina, siostry, bracia, co robili rodzice, całe swoje środowisko, w którym Pan był.
de [DE: wie war Ihre Familie, Geschwister. Was haben die Eltern gemacht, alles über Ihre Umgebung.]
00:03:10 ZK: Hm.. Czyli familienepizode.
de [DE: ZK: Hm. Das heißt Familienepisode.]
00:03:11 IV: Hm. Also Familienepisode.
de [DE: IV: Hm. Also Familienepisode.]
00:03:20 CM: Kamera läuft.
de [DE: CM: Kamera läuft.]
00:03:22 ZK: Nazywam się Zbigniew Kołakowski. Urodziłem się 13. kwietnia w 25 roku w Bydgoszczy i od razu przyjście na świat zrobiło mi małą niespodziankę.
de [DE: ZK: Mein Name ist Zbigniew Kolakowski. Ich wurde am 13. April 1925 in Bydgoszcz geboren und meine Ankunft war gleich eine Überraschung.]
00:03:35 Dlaczego o tym mówię? Dlatego, że trzy razy powtarza się cyfra 13 w moim życiu.
de [DE: Warum erzähle ich das? Weil sich die Zahl 13 dreifach in meinem Leben wiederholt.]
00:03:42 13-go dnia urodziłem się, dom nr. 13 i godzina przyjścia na świat 13-ta, ze znakiem barana,
de [DE: Ich wurde am 13. geboren, in einem Haus mit der Hausnummer 13 und um 13 Uhr, im Sternzeichen Widder.]
00:03:51 a więc w rodzinie od razu odkreślono, że będę człowiekiem upartym, jak baran oznacza w znaku zodiaka.
de [DE: Meine Familie verkündete sofort, dass ich stur werde, so wie man das dem Sternzeichen Widder zuschreibt.]
00:03:59 No, to się sprawdziło. Należę do tych ludzi i grupy osób, która jest uparta, ale nie ślepo uparta, bez zastanowienia się co będzie robił,
de [DE: Nun, es traf zu. Ich gehöre zu der Gruppe von Menschen, die stur sind, aber nicht blind stur, ohne darüber nachzudenken, was sie tun,]
00:04:10 tylko jeżeli zaplanuje sobie jakąś rzecz, jakiś plan, stopniowo do tego, bez względu na okres czasu, dochodzi. I to mi się przydało w życiu.
de [DE: sondern zu solchen, die ihre Pläne allmählich schmieden und unabhängig vom Zeitaufwand realisieren. Das hat mir im Leben sehr geholfen.]
00:04:22 Rodzice: ojciec urodzony w domu rzemieślników, dziadek był, pracował w Bygoszczy w fabryce budowy maszt.. yy.. mostów kolei państwowych,
de [DE: Die Eltern: Mein Vater wurde in ein Handwerkerhaus hineingeboren. Mein Großvater arbeitete in einer Fabrik für Brückenbauten der Staatsbahnen,]
00:04:38 niemiecka firma - MAN Liech... Lieberstein. I ojciec przejął zawód dziad.. ojca swojego - ślusarz.
de [DE: ein deutsches Unternehmen - MAN Lieberstein. Mein Vater übernahm den Beruf seines Vaters - des Schlossers.]
00:04:52 I. wojna światowa. Losy ojca rzuciły do Magdeburga. Tam pracował w warsztatach kolejowych i nauczył się tego porządku niemieckiego.
de [DE: Der I. Weltkrieg. Das Schicksal hatte meinen Vater nach Magdeburg geführt. Dort arbeitete er in den Eisenbahn-Werkstätten und lernte die berühmte „deutsche Ordnung“. ]
00:05:07 Ten porządek, jaki ojciec przejął mieszkając 5 lat na terenie Niemiec, przeprowadził na, i zastosował w życiu familijnym nowej rodziny, którą założył w Badgoszczy z matką, która...
de [DE: Mein Vater übertrug diese Ordnung, nach fünfjährigem Aufenthalt in Deutschland, auf das Leben seiner neuen Familie, die er in Bydgoszcz mit meiner Mutter gründete.]
00:05:25 A Ojciec, urodził się w Warszawie, muszę zaznaczyć. Matka urodzona w Łowiczu, niedaleko Warszawy.
de [DE: Mein Vater, muss ich hier erwähnen, wurde in Warschau und meine Mutter in Łowicz, bei Warschau, geboren. ]
00:05:34 I sytuacja rodziny matki wyglądała w ten sposób, że jej ojciec przebywał w wojsku carskim 25 lat.
de [DE: Und die Situation meiner Mutter sah so aus, dass ihr Vater 25 Jahre in der zaristischen Armee seinen Dienst leistete.]
00:05:45 Wędrował, nauczył się zawodów różnych. I kiedy swoją wędrówkę zakończył na terenie Polski, założył rodzinę.
de [DE: Er wanderte, lernte verschiedene Berufe, und nach Beendigung seiner Wanderschaft, gründete er auf polnischem Gebiet seine Familie. ]
00:05:57 Bylo ich siedmioro dzieci, jedenaścioro dzieci, umarło kilkoro, zostało siedmiu przy życiu: trzech chłopców i cztery dziewczynki.
de [DE: Es gab sieben Kinder, elf Kinder.. Einige sind gestorben, sieben sind am Leben geblieben: drei Jungen und vier Mädchen.]
00:06:08 Dziadek nauczył ich jednej rzeczy. Dzieciaki chciały się uczyć w tym czasie. Dziadek miał inny sposób na życie.
de [DE: Mein Großvater brachte ihnen damals eines bei. Damals wollten die Kinder noch lernen. Mein Großvater hatte seine eigene Methode für das Leben.]
00:06:17 Losy wojen nauczyły go jednego: człowiek ma być zaradny i mieć zawód w ręku, bo jeżeli w życiu będziesz umiał coś rękoma własnymi wykonać,
de [DE: Das Schicksal des Krieges lehrte ihn eins: Man muss einfallsreich sein und einen Beruf haben. Wenn man etwas mit eigenen Händen erreichen kann,]
00:06:29 to pieniądz przyjdzie do ciebie do domu. A więc rób tak, żeby pracując u kogoś, być służącym u kogoś, to unikaj takich sytuacji.
de [DE: so wird das Geld von alleine in dein Haus kommen. Also, arbeite für jemanden, aber vermeide es, Diener zu sein. ]
00:06:45 Ty masz tak pracować, nauczyć się takich zawodów, żeby każdy przyszedł, kto coś potrzebuje, do ciebie.
de [DE: Du solltest so arbeiten, solche Berufe erlernen, dass die Leute, die was brauchen, zu dir kommen.]
00:06:52 Ty mu wykonasz pracę i ty będziesz miał pieniądze. Mając pieniądze będziesz miał lepszy sposób na życie i wtenczas możesz sobie kupować książki.
de [DE: Du verrichtest die Arbeit und bekommst Geld dafür. Mit dem Geld kannst du dir ein besseres Leben leisten. Du kannst dir Bücher kaufen ]
00:07:01 I uczyć się tego co ci na myśl przyjdzie, ewentualnie co ci się w życiu przyda. I tak nauczył.
de [DE: und das lernen, was dir in den Sinn kommt oder was im Leben nützlich sein könnte. So habe ich gelernt.]
00:07:10 Ponieważ był cholewkarzem i szewcem, szewcem jednocześnie, robił buty oficerskie. I teraz gdy wybuchł okres wojen ojciec,
de [DE: Mein Großvater war Schuster und zu dieser Zeit fertigte er Offiziersstiefel. Als der Krieg ausbrach]
00:07:21 dziadek pracował dla armii niemieckiej, później rosyjskiej, znaczy odwrotnie, wpierw rosyjskiej, a później niemieckiej.
de [DE: arbeitete er für die deutsche Armee, später für die russische, das heißt andersrum, zuerst für die russische und später für die deutsche. ]
00:07:31 I takie losy rzuciły ich po.. przez rejony z Polski aż do Rosji i wędrówka zakończyła się w Odessie.
de [DE: Das Schicksal hatte die Familie aus den polnischen Gebieten nach Russland geführt. Die Wanderung endete in Odessa.]
00:07:39 W tym momencie kiedy tam nastąpił przewrót rosyjski i zaczął się tworzyć bolszewizm.
de [DE: Zu dieser Zeit begann der russische Umbruch und der Bolschewismus wurde geboren.]
00:07:45 I jeszcze wcześniej dziadek oglądał wojnę turecko-ormianską, gdzie w Odessie krew płynęła ulicami. Uciekł z terenów rosyjskich do Polski. Koleje już będę omijał.
de [DE: Mein Großvater erlebte den türkisch-armenischen Krieg, als in Odessa das Blut durch die Straßen floss. Er entkam aus Russland nach Polen. Details lasse ich aus.]
00:07:59 W każdym razie te dwie rodziny się spotkały w Bydgoszczy. Ojciec z Magdeburga, po zakończeniu wojny światowej pierwszej,
de [DE: Auf jeden Fall, die beiden Familien trafen sich später in Bydgoszcz. Nach dem Ende des Ersten Weltkrieges]
00:08:08 z kolegą jechali do Polski i zatrzymali się w Bydgoszczy. Mama zatrzymała się w Bydgoszczy. I tu się poznali.
de [DE: fuhr mein Vater mit einem Kollegen von Magdeburg nach Polen und machte in Bydgoszcz Halt, so wie meine Mutter auch. Hier trafen sie sich.]
00:08:18 Efektem: na świat przyszła córka Danuta, później Zbigniew za dwa lata.Dlaczego Zbigniew i Danuta?
de [DE: Das Ergebnis: Tochter Danuta erblickte die Welt, zwei Jahre später der Sohn Zbigniew. Warum Zbigniew und Danuta?]
00:08:26 Historia Polski w naszej rodzinie zawsze była pielęgnowana i uczono nas o losach naszych przeszłych pokoleń: o Chrobrym, o Kraszewskim.
de [DE: Die polnische Geschichte wurde in unserer Familie schon immer gepflegt. Wir lernten über die vergangenen Generationen: über Chrobry und Kraszewski. ]
00:08:42 I literatura i zawody przechodziły z rąk dziadków na na synów i nauczono jednego: masz uczyć się zawodu.
de [DE: Die Literatur und die Berufe gingen von Großeltern auf die Söhne über und man lehrte uns eins: man muss einen Beruf erlernen.]
00:08:53 Ponieważ ojciec był z zawodu ślusarzem przypadło mi w udziale uczyć się tego zawodu. Ale to nastąpiło w momencie kiedy wybuchła II wojna światowa.
de [DE: Weil mein Vater Schlosser von Beruf war, war es auch an mir, diesen Beruf zu erlernen. Dies passierte zu der Zeit, als der Zweite Weltkrieg ausbrach. ]
00:09:05 W okresie międzywojennym ojciec mieszkał w Bydgoszczy, zainteresował się kolarstwem. Nauczył jednego z chłopców, w którym zauważył talent kolarski.
de [DE: In der Zwischenkriegszeit lebte mein Vater in Bydgoszcz und fand Interesse am Radfahren. Er lehrte einen Jungen, in dem er das Talent zum Radfahren entdeckte. ]
00:09:18 To był przyszły mistrz Polski w kolarstwie. Więcej: był u nas i mieszkał u nas. Później ojciec otworzył klub kolarski. Był tam marszałkiem, prezesem tego towarzystwa.
de [DE: Er war später polnischer Meister im Radsport. Er lebte bei uns. Später eröffnete mein Vater einen Fahrrad-Club und war dort Präsident.]
00:09:29 I zainteresowania polityką. Tu spotkał się z generałem Thommée. Z nim jeździli i tworzyli tę organizację BBWR – czyli Bezpartyjny Blok Współpracy z Wojskiem, yyy z Rządem.
de [DE: Sein Interesse an der Politik. Er traf General Thommée. Er gründete mit ihm die Organisation BBWR - Parteiloser Block für die Zusammenarbeit mit der Regierung. ]
00:09:46 Narodził się okres Józefa Piłsudskiego, oswobodzenie kraju. I ojciec bawił się w tą politykę.
de [DE: Die Jozef Pilsudski-Ära, die Befreiung des Landes, begann. Mein Vater mischte weiterhin in der Politik mit. ]
00:09:56 Ta polityka nastąpiła w tym okresie, kiedy była tragedia ekonomiczna dla całej Europy, i w Polsce to samo.
de [DE: Diese Politik fand zu einer Zeit statt, in der die Wirtschaft im gesamten Europa in einer ökonomischen Krise steckte. Auch in Polen war es so.]
00:10:06 Był okres, gdzie dzięki tej polityce, ojca wyrzucono z pracy. Żyliśmy przez jakieś 2 lata na zasiłku.
de [DE: Dieses politische Engagement meines Vaters führte ihn in die Arbeitslosigkeit. Nach seinem Arbeitsverlust lebten wir zwei Jahre lang von Stütze.. ]
00:10:15 Tak, że mama, jak dostała 5 złotych na miesiąc, to musiała tak gospodarować w domu, żeby wystarczyło na wszystko.
de [DE: Meine Mutter bekam zu der Zeit 5 Złoty pro Monat und musste damit so wirtschaften, dass es zu Hause an nichts fehlte.]
00:10:22 Później, kiedy się spotkał z generałem Thommée, miał ojcec sytuację o tyle lepszą, że ten zaopiekował się ojcem.
de [DE: Später, nach dem Treffen mit General Thommée, verbesserte sich unsere Situation. Er kümmerte sich um meinen Vater.]
00:10:33 Dostał ojciec kierownicze stanowisko w jednostce wojskowej
de [DE: Mein Vater bekam eine leitende Position in einer militärischen Einheit]
00:10:37 przy budowie polskiego pierwszego czołgu “Łazika“ i innych pojazdów mechanicznych, w Bydgoszczy na ulicy Artyleryjskiej.
de [DE: bei der Herstellung des ersten polnischen Panzers, genannt "Łazik" und anderen mechanischen Kraftfahrzeugen in der Artyleryjska-Straße in Bydgoszcz.]
00:10:47 Ten okres zawodowy ojca polepszył warunki mieszkaniowe, dzieciaki chodziły już do szkoły, zmienialiśmy sobie mieszkania, sytuacja wyglądała nieźle.
de [DE: Diese Berufszeit meines Vaters verbesserte unsere Wohnbedingungen. Die Kinder gingen nun zur Schule, und die Situation sah nicht schlecht aus.]
00:11:00 Do momentu, kiedy nastąpił okres żądań ze strony niemieckiej korytarza tzw. Pomorskiego zdostępem do Prus Wschodnich.
de [DE: Bis zum Zeitpunkt der Forderungen der Deutschen an Polen, den so genannten Pommerschen Korridor, den Zugang zu Ostpreußen frei zu geben. ]
00:11:12 Ten moment zaważył na losach Polski i mojej rodziny. Minister Beck powiedział, że Polska od Baltyku odepchnąć się nie da.
de [DE: Dieser Moment war ausschlaggebend für Polen und meine Familie. Minister Beck verkündete, dass Polen nicht von der Ostsee weichen werde.]
00:11:22 To zdenerwowało Hitlera, no i wypowiedział wojnę. Okres wojny przerwano. Myśmy jeszcze przedtem wyjechali z Bydgoszczy do Warszawy.
de [DE: Diese Nachricht hat Hitler verärgert und er erklärte den Krieg. Wir verließen vorher noch Bydgoszcz und zogen nach Warschau um. ]
00:11:35 Ojciec wcześniej dostał od generała Thommée informację, że jest już przeniesiony służbowo-papierkowo, na Okęcie do fabryki samolotów w Polsce, w Warszawie.
de [DE: General Thommée informierte meinen Vater über die Beförderung in die Flugzeugfabrik Okęcie in Warschau.]
00:11:48 A dzieciaki zostaną do czasu ukończenia szkoły w Bydgoszczy. Kiedy dwa tygodnie przed wybuchem wojny przyjechaliśmy do Warszawy, nowe mieszkanie, i problem.
de [DE: Die Kinder sollten bis zum Schuljahresende in Bydgoszcz verbleiben. Wir kamen zwei Wochen vor dem Kriegsanfang nach Warschau. Eine neue Wohnung, ein Problem.]
00:11:58 Do szkoły nie można się nigdzie dostać. Wszystkie miejsca już były pozajmowane. I mama znalazła dla mnie szkołę w gimnazjium kupieckim.
de [DE: Leider waren alle Plätze in den Schulen bereits vergeben. Meine Mutter fand noch einen Platz in einem kaufmännischen Gymnasium für mich. ]
00:12:09 Ja zdenerwowany tym wszystkim powiedziałem, że ja kupcem nie chcę być, bo ja chcę być też ślusarzem, mechanikiem itd. tak jak dziadek, ojciec, teraz ja.
de [DE: Ich war sehr verärgert darüber, weil ich kein Kaufmann werden wollte. Ich wollte so wie der Opa und mein Vater ein Schlosser, ein Mechaniker werden.]
00:12:19 Wytłumaczono mi, dzieciakowi 14-letniemu, że: "poczekaj, na pewno po pół roku część dzieci odpadnie w innych miejscach w gimnazjach
de [DE: Man erklärte mir, einem 14-jährigen Kind: "Warte, sicherlich werden einige Kinder innerhalb des nächsten halben Jahres scheitern]
00:12:30 i wtenczas się dostaniesz do szkoły, na pewno tak będzie". Mieli rację. I tak się zrobiło.
de [DE: und dann bekommst du einen Platz. Es wird sicher so sein." Sie hatten Recht. Und so kam es auch.]
00:12:36 Z tym, że nastąpił nowy, szokujący dla mnie rozdział historii wojennej. W momencie, kiedy miałem 1-go września, zdawałem, złożyłem papiery do szkoły,
de [DE: Ein neues schockierendes Kapitel der Kriegsgeschichte fing an. Nachdem ich am 1. September meine Papiere in der Schule eingereicht hatte,]
00:12:53 okazało się, że skontrolowano finansowe możliwości rodziców, czy będą opłacać, bo szkoły były płatne.
de [DE: stellte sich heraus, dass die finanziellen Möglichkeiten meiner Eltern überprüft wurden. Die Schulen waren zu der Zeit gebührenpflichtig.]
00:13:02 Zawiadomiono tylko tych, których rodzice mieli stały dochód finansowy, dopływ gotówki.
de [DE: Man hatte nur diejenigen Kinder aufgenommen und benachrichtigt, deren Eltern ein regelmäßiges Einkommen hatten. ]
00:13:10 Mnie nie powiadomiono o tej sytuacji. I teraz ten okres ojciec ustanowił inaczej.
de [DE: Ich wurde darüber nicht informiert. Also hat mein Vater anders über mich verfügt. ]
00:13:18 Mówi: “słuchaj, ja otwieram warsztat, zacznę robić uslugi dla ludności powojennej,
de [DE: Er sagt zu mir: "Hör mal, ich eröffne eine Werkstatt. Ich werde Dienste für die Nachkriegsbevölkerung verrichten,]
00:13:26 sporo szkód wojna narobiła, pieniądz będzie w domu. I teraz będziesz u mnie uczył się praktyki ślusarskiej.”
de [DE: der Krieg verursacht große Schäden. Das Geld bleibt zu Hause. Ab jetzt wirst du in meiner Werkstatt als Schlosser arbeiten, eine Lehre in diesem Beruf machen."]
00:13:34 W międzyczasie rozkaz władz ros.. niemieckich: można młodzież zatrudniać w szkołach tylko zawodowych czyli Berufsschulen.
de [DE: In der Zwischenzeit verkündeten die deutschen Behörden, dass Jugendliche nur in den berufsbildenden Schulen rekrutiert werden dürften. ]
00:13:46 No i tak się stało, 3-letnią szkołę – Berufsschule, skończyłem. Niemcy o tyle poszli na rękę młodzieży, że otworzyli dodatkową 4 klasę,
de [DE: Und so kam es auch. Auf diese Weise absolvierte ich eine 3-jährige Berufsschule. Die Deutschen erlaubten eine zusätzliche vierte Klasse zu eröffnen,]
00:14:00 przygotowującą do po cichu, (taką umową zawartą między profesorami), że to będzie taka przemycana, już humanistyczna, humanistyczne kształcenie młodzieży.
de [DE: diese wurde zu einer geheimen Vorbereitungsstufe geisteswissenschaftlicher und humanistischer Bildung für junge Menschen. ]
00:14:16 A oficjalnie to będzie szkoła zawodowa niby. I tak tajną, tak powiem, lekturą, ucząc się, poznawałem historię Polski już oficjalnie, w statucie u oficjalnych profesorów.
de [DE: Auf diese Weise, durch die geheime Schullektüre, die ich dort las, lernte ich bei offiziellen polnischen Professoren die Geschichte Polens.]
00:14:32 Ale okres nastąpił dla mnie przełomowy w momencie, kiedy zdając papiery do gimnazjum Wawelberga, Wawelberga, techniczne kształcenie budowy maszyn,
de [DE: Der Durchbruch kam für mich mit der Zeit, als ich meine Unterlagen in das Wawelberg Gymnasium - eine technische Schule für Maschinenbau - eingereicht hatte. ]
00:14:50 którą notabene, to była niemiecka szkoła, znana na całą, w całej Europie.
de [DE: Nebenbei bemerkt, war das eine deutsche Schule, bekannt in ganz Europa. ]
00:14:56 Ja byłem bardzo zadowolony z tego, że do Wawelberga będę chodził.
de [DE: Ich war sehr glücklich darüber, dass ich in diesem Gymnasium lernen würde.]
00:15:00 Wszystkich chłopców, którzy nosili czapki, znane w Warszawie, brązowe takie. No być u Wawelberga to było coś, to już była pozycja dla gimnazjalisty i licealisty.
de [DE: Die Jungs dort trugen charakteristische braune Mützen, sie waren in ganz Warschau bekannt. Im Wawelberg zu lernen, war etwas besonderes.]
00:15:14 No niestety, tak jak moment w 1939 roku, kiedy zdałem egzaminy do gimnazjum wybuchła wojna, tak teraz sytuacja powtórzyła się u mnie w momencie,
de [DE: Doch leider, so wie 1939, nach der Prüfung für das Gymnasium, brach der II Weltkrieg aus, so wiederholten sich jetzt die Umstände,]
00:15:28 kiedy zdając papiery do Wawelberga, 1-go września miałem przystąpić do nauki, usiąść w ławce i uczyć się w szkole, w gimnazjum Wawelberga, w liceum.
de [DE: ich reichte die Unterlagen am Wawelberg-Gymnasium ein und sollte am 1. September mit der Lehre beginnen.]
00:15:39 Okazało się, że miesiąc wcześniej 1-go sierpnia w Warszawie wybuchło powstanie. Efekt: myśmy pracując w warsztacie, dowiedzieli się, że wybuchnie powstanie.
de [DE: Doch am 1. August brach der Warschauer Aufstand aus. Wir arbeiteten in der Werkstatt und erfuhren dort vom Ausbruch des Aufstandes.]
00:15:54 Ojciec o godzinie trzeciej zamknął warsztat i ostatnim tramwajem przejechalismy przez most Kierbedzia na Pragę.
de [DE: Der Vater schloss um drei Uhr die Werkstatt und wir fuhren mit der letzten Straßenbahn über die Kierbedz-Brücke nach Praga. ]
00:16:04 Praga to oddzielona Wisłą dzielnica warszawska. I o godzinie 15.00 wybuchło powstanie na terenie Warszawy. Praga była wolna od tej tragedii.
de [DE: Die Weichsel trennt das Praga-Viertel von anderen Stadtteilen Warschaus. Um 15 Uhr begann der Aufstand in Warschau. Praga blieb von dieser Tragödie verschont.]
00:16:19 Z tym, że tragedia rodzinna - siostra nie wróciła z pracy do domu. Ciągle rozpacz, co z Danką, co z Danką? Żyje, nie żyje? Gdzie ona jest?
de [DE: Dann die Familientragödie: Meine Schwester kam von der Arbeit nicht nach Hause zurück. "Was ist mit Danka? Lebt sie? Ist sie tot? Wo ist sie?" ]
00:16:30 Z tym, że cały czas mieliśmy nadzieję, że ona na pewno dotarła do ciotki,
de [DE: Wir hofften die ganze Zeit, dass sie bei der Tante,]
00:16:36 która mieszkała na Krakowskim Przedmieściu i na pewno w tej rodzinie jest, czyli już ma jakieś oparcie familijne, tam jakąś pomoc.
de [DE: die in Krakowskie Przedmieście lebte, unterkam, bei ihrer Familie verweilte und Unterstützung bekam.]
00:16:44 To się sprawdziło. Po wojnie dopiero się dowiedziałem o tych całych sytuacjach.
de [DE: Genauso hat es sich auch zugetragen. Ich habe aber erst nach dem Krieg von der ganzen Situation erfahren.]
00:16:50 Na razie o mnie i mojej sytuacji zad.. zdecydowała hmhm.. maszyna wojenna i efekt zarządzeń władz niemieckich.
de [DE: Über meine Situation zu der Zeit hat die Kriegsmaschinerie und die Verordnungen der deutschen Ämter entschieden.]
00:17:06 Kiedy 28. sierpnia na podwórko, gdzie myśmy przebywali - mieszkańcy bloków sąsiednich na przestrzeni wolnej między zabudowaniami, które tworzyły budynki.
de [DE: Am 28. August, im Hinterhof meines Hauses, hielten wir Bewohner uns im Raum zwischen den benachbarten Blöcken auf.]
00:17:22 Momentalnie w bramach wszystkich pojawili się Niemcy uzbrojeni jak to się mów po zęby, z automatami w ręku.
de [DE: Bewaffnet bis an die Zähne, wie man so sagt, erschienen plötzlich die Deutschen mit Maschinengewehren in der Hand.]
00:17:30 I jeden z oficerów wyszedł na środek i oczywiście zapowiedział rzecz, która przeraziła momentalnie wszystkich:
de [DE: Einer der Offiziere ging in die Mitte, und kündigte etwas an, was alle erschreckte:]
00:17:41 “Macie pięć minut, wszyscy mężczyźni od 14-tu lat do 65-ciu mają się stawić na podwórku.
de [DE: "Innerhalb von 5 Minuten haben alle Männer zwischen 14 und 65 Jahren auf dem Hof zu ​​erscheinen."]
00:17:52 Macie 5 minut czasu. Kogo zastaniemy w czasie kontroli w mieszkaniu, zostanie na miejscu rozstrzelany”.
de [DE: Ihr habt 5 Minuten. Wenn jemand in der Wohnung angetroffen wird, wird er auf der Stelle erschossen".]
00:18:00 Możecie państwo sobie wyobrazić co się działo: szok, panika, płacz, rozpacz. Ci co byli na podwórku już nie mieli prawa wejścia do do do domu.
de [DE: Sie können sich vorstellen, was passierte: Schock, Panik, Tränen, Verzweiflung. Diejenigen auf dem Hof, durften nicht nochmal nach Hause gehen.]
00:18:10 I ustawiono nas w kolumnę, wyprowadzono na ulicę i do koszar wojskowych. W koszarach zakwaterowano nas na pustym placu, ale z daleka były jakieś baraki, szopy właściwie.
de [DE: Sie stellten uns in Reihen auf und führten uns in die Militärkaserne ab, wo man uns auf einem leeren Platz versammelte. Wir sahen einige Hütten, Schuppen.]
00:18:26 I nas skierowano w tym kierunku zostawiając już bez opieki niemieckiej, bez kontroli tych.. żołnierskiej.
de [DE: Man hatte uns unbeaufsichtigt in diese Richtung geschickt.]
00:18:35 Ale tu po raz pierwszy zobaczyłem rzecz, która przeraziła mnie. Po lewej stronie zobaczyłem ludzi,
de [DE: Hier sah ich das erste Mal etwas, das mich erschreckte. Zu meiner linken Seite sah ich eine Gruppe von Menschen,]
00:18:42 którzy swoim wyglądem tworzyli grupę do krańca wykończonych ludzi, żebraków jakiś w łachmanach. Mówiąc szczerze budzili wstręt.
de [DE: die sehr erschöpft waren. Menschen, die wie Bettler in Lumpen aussahen. Offen gesagt, erweckten sie in mir ein Gefühl des Ekels. ]
00:18:57 I oni coś do nas krzyczeli. Nie bardzo rozumiałem o co tu chodzi. Dopiero po chwili, kiedy część naszej grupy weszła do tych szop, momentalnie stamtąd uciekła.
de [DE: Sie riefen uns etwas zu. Ich konnte nicht so richtig verstehen. Kurz danach trat ein Teil unserer Gruppe in diese Schuppen ein und lief sofort von dort weg.]
00:19:10 Oni nas przestrzegali żebyśmy nie szli tam, bo tam było pełno pcheł.
de [DE: Diese Menschen warnten uns vor den Flöhen. ]
00:19:14 Ci, którzy weszli do tych szop, całe ciało mieli pogryzione przez pchły, a ci, którzy nas ostrzegali, to byli jeńcy radzieccy.
de [DE: Diejenigen, die in die Baracken hineingingen, waren am ganzen Körper von Flöhen zerbissen. Die Warner waren russische Kriegsgefangene.]
00:19:25 {Schweigt und kämpft mit Tränen}
de [DE: {Schweigt und kämpft mit Tränen} ]
00:19:30 IV: Ja od razu tłumaczę, o co chodzi. Ok. Er hat jetzt ganz ausführlich über die Familie der Seite des Vaters und der Mutter erzählt.
de [DE: IV: Ich erkläre gleich, worum es geht. Ok. Er hat jetzt ganz ausführlich über die Familie der Seite des Vaters und der Mutter erzählt.]
00:19:46 Wie sie sich kennengelernt haben. Am Schluss als der Vater aus Magdeburg zurück gekommen ist und wollte sich ein neues Leben aufbauen in Bromberg.
de [DE: Wie sie sich kennengelernt haben. Am Schluss als der Vater aus Magdeburg zurück gekommen ist und wollte sich ein neues Leben aufbauen in Bromberg.]
00:19:57 Und die Mutter aus Russland, aus Odessa, nach Polen auch gekommen ist, haben sie sich in Bromberg kennengelernt und die Familie gegründet. Er hat noch eine Schwester, Danuta heißt sie.
de [DE: Und die Mutter aus Russland, aus Odessa, nach Polen auch gekommen ist, haben sie sich in Bromberg kennengelernt und die Familie gegründet. Er hat noch eine Schwester, Danuta heißt sie.]
00:20:10 Und dann hat er erzählt, wie sie ...wywieźli z podwórka. To ojciec był z Panem?
de [DE: Und dann hat er erzählt, wie sie ... vom Hof wegbrachten. War Ihr vater mit Ihnen?]
00:20:23 ZK: To mogę zacząć?
de [DE: ZK: Kann ich beginnen?]
00:20:25 IV: Ja.. No niech Pan da.. Bo on chciałby jakieś pytania zadać..
de [DE: IV: Ich hätte... Er möchte Ihnen ein paar Fragen stellen..]
00:20:30 ZK: Tak. Ojciec został w mieszkaniu, ponieważ znał doskolale, pięknie mówił językiem niemieckim.
de [DE: ZK: So. Mein Vater ist in der Wohnung geblieben. Er konnte wunderschön Deutsch sprechen.]
00:20:37 IV: Sein Vater ist in der Wohnung geblieben, weil er sehr gut Deutsch gesprochen hat.
de [DE: IV: Sein Vater ist in der Wohnung geblieben, weil er sehr gut Deutsch gesprochen hat.]
00:20:41 ZK: I w czasie kontroli przyszedł do mieszkania stary Niemiec z młodym.
de [DE: ZK: Während der Kontrolle kam ein alter Deutscher mit einem jungen in die Wohnung. ]
00:20:47 IV: Und während sie sie kontrolliert haben, ob noch jemand in der Wohnung zurückgeblieben ist, kam ein älterer Deutscher mit einem jungen.
de [DE: IV: Und während sie sie kontrolliert haben, ob noch jemand in der Wohnung zurückgeblieben ist, kam ein älterer Deutscher mit einem jungen.]
00:20:56 ZK: A ojciec położył, leżąc w łóżku ...
de [DE: ZK: Mein Vater lag im Bett.]
00:20:59 IV: Niech Pan dalej opowiada, ja mam nie tłumaczyć...
de [DE: IV: Erzählen Sie weiter, ich soll nicht übersetzen...]
00:21:03 ZK: Sytuacja wyglądała w ten sposób, że ja wszedłem na teren koszar niemieckich bez ojca, który w tym czasie został w mieszkaniu.
de [DE: ZK: Die Situation sah so aus, dass ich in die deutsche Kaserne ohne meinen Vater eingeliefert wurde. Er war zu diesem Zeitpunkt in der Wohnung.]
00:21:14 I w ten moment weszło do mieszkania dwóch Niemców, jeden starszy, już ponad sześdziesięciokilkoletni z młodym Niemcem.
de [DE: In diesem Moment betraten die Wohnung zwei Deutsche, ein älterer, über 60 Jahre alt, mit einem jungen.]
00:21:25 Zobaczyli ojca i po niemiecku do ojca: “I co ty tu robisz w mieszkaniu? Rozkaz był, miałeś się stawić na podwórku!”
de [DE: Sie sahen meinen Vater und fragten ihn: "Und was machst du hier in der Wohnung? Es gab einen Befehl. Du solltest im Hof erscheinen!“]
00:21:31 A ojciec odpowiedział do niego czystym, pięknym językiem literackim, mówiąc, że jest chory i że nie może wstać z łóżka i tak dalej.
de [DE: Mein Vater antwortete in schönem Deutsch, dass er krank ist und nicht vom Bett aufstehen kann. ]
00:21:40 Niemiec zaskoczony, że Polak do niego mówi w języku niemieckim i pyta się: “Kim jesteś, Niemcem?”
de [DE: Das überraschte den Deutschen. Er fragte: "Wer bist du? Ein Deutscher?“]
00:21:46 Ojciec mówi: Nie. Ja pracował... “A skąd znasz niemiecki?” Ojciec opowiedział historię swoją, że był przez okres 5 lat w Niemczech, zna niemiecki.
de [DE: „Nein“. "Und woher kannst du Deutsch?" Mein Vater erzählte, dass er fünf Jahre in Deutschland lebte und Deutsch kann.]
00:21:55 I tutaj nastąpiła kontrola: “W Magdeburgu? A gdzie pracowałeś?” Ojciec mówi, w jakiś takich warsztatach kolejowych, to przy tej trzeciej ulicy. Tu ojciec nazwał ulicę.
de [DE: Es kam eine Kontrollfrage: „In Magdeburg?“ „Wo hast du gearbeitet?" „In irgendwelchen Eisenbahn-Werkstätten.“ Hier nannte er die Straße.]
00:22:07 Ten mówi: “Tam byłeś?” Zgadza się. “Bo ja też jestem z Magdeburga.” I nastąpiła wymiana spostrzeżeń w lokalizacji.
de [DE: Dieser sagt: "Warst du dort?" „Das ist richtig. Denn auch ich bin aus Magdeburg“. Und es folgte ein Informationsaustausch vor Ort. ]
00:22:16 I ojciec dopowiedział, że mówi, że jeszcze po pracy chodziłem do piwiarni takiej a takiej.
de [DE: Und der Vater fügte noch hinzu, dass er nach der Arbeit in diese und diese Brauerei zum Bier trinken gegangen war.]
00:22:21 No Niemiec zaskoczony, że on do tej samej piwiarni chodził i do tego młodego mówi:
de [DE: Das hat den Deutschen überrascht, dass sie nach der Arbeit in die gleiche Brauerei zum Bier trinken gegangen waren und er sagte zu dem jungen: ]
00:22:26 “Słuchaj zostaw tego starego dziada, mówi, chodź”. Przypadkowi znając język niemiecki ojcu uratowała życie.
de [DE: "Lass den alten und komm schon." Und so hatte die Kenntnis der deutschen Sprache meinem Vater das Leben gerettet.]
00:22:35 Nie wiem czy warto o tym wspomnieć, że podobną sytuację ja miałem, ale o tym później.
de [DE: Ich weiß nicht, ob es sich lohnt zu erwähnen, dass ich eine ähnliche Situation erlebte? Aber mehr dazu später.]
00:22:42 Teraz sytuacja … zakończyłem o więźniach rosyjskich. To był przerażający widok.
de [DE: Jetzt zurück zu den russischen Gefangenen. Es war ein erschreckender Anblick.]
00:22:50 Popatrzyłem na nich nie zdając sobie sprawy z tego, że niedługo będę zupełnie podobny do nich.
de [DE: Ich sah sie ohne zu ahnen, dass ich bald ganz ähnlich wie sie aussehen würde. ]
00:23:01 Ale to nastąpiło po tym, jak nas wyprowadzono z koszar na tereny przez most Kierbedzia na stronę warszawską, gdzie odbywało się powstanie.
de [DE: Aber das kam später. Als wir aus der Kaserne über die Brücke Kierbedzia auf die Seite, wo der Warschauer Aufstand stattfand, gebracht wurden.]
00:23:13 Patrzałem na palone domy, palone w hali targowej, Hala Mirowska w Warszawie. Tam palono jeszcze trupy.
de [DE: Ich beobachtete brennende Häuser. In der Hala Mirowska in Warschau verbrannte man die Leichen.]
00:23:22 Codziennie dymy szły, zapach spalonych ludzi. I wyprowadzono nas na przedmieście, na Wolę i do.. wpędzono do kościoła.
de [DE: Jeden Tag ging Rauch hoch. Der Geruch von verbrannten Leichen. Man führte uns nach Wola in die Vorstadt, und wir gingen in die Kirche hinein.]
00:23:34 Tam zebrano różne grupy z różnych dzielnic, na tym terenie. I druga rzecz, że w tym miejscu Niemcy wyłapywali wszystkich powstańców.
de [DE: Dort wurden verschiedene Gruppen aus verschiedenen Bezirken der Stadt gesammelt. Die Deutschen jagten die Aufständischen. ]
00:23:49 O tyle mieli ułatwioną sytuację, że każda grupa sprowadzana z dzielnic miasta była ubrana mniej więcej tak jak każdy w tej chwili tutaj z nas, w ubraniu, w którym wyszedł z mieszkania.
de [DE: Sie hatten ein leichtes Spiel, weil diese anders gekleidet waren. Jede normale Gruppe trug Bekleidung, in der man üblicherweise die Wohnung verlässt.]
00:24:02 Powstańcy natomiast, kiedy już miesiąc czasu trwało powstanie,
de [DE: Die Aufständischen aber trugen Spuren des - seit bereits einem Monat andauernden - Kampfes,]
00:24:07 mieli na sobie ślady niewyspania, zarośnięci, brudni, poszarpane ubrania, widać, że brali udział w powstaniu.
de [DE: Es gab Spuren des Schlafmangels. Sie waren unrasiert, schmutzig, trugen zerlumpte Kleider. Man sah, dass sie an dem Aufstand teilnahmen.]
00:24:17 Tych Niemcy bardzo szybko wyłapywali i rozstrzeliwali na miejscu.
de [DE: Die Deutschen erschossen die Aufständischen auf der Stelle.]
00:24:22 Tragedia opisywana jest w historii walk powstańczych, więc nie będę o tym wspominał, bo jest bardzo obszerny materiał.
de [DE: Über diese Tragödie, in der Geschichte des Aufstands detailliert beschrieben, werde ich jetzt nicht erzählen, weil dies sehr umfassendes Material ist.]
00:24:30 Ale naszą grupę zamknięto na noc w kościele. Powiedziano tylko tyle, że proszę: kto chce skorzystać z toalety,
de [DE: Unsere Gruppe wurde für die Nacht in der Kirche eingeschlossen. Man sagte uns: „Wer die Toilette benutzen will,]
00:24:39 macie w tej chwili tylko teraz wyjątkową okazję, na noc kościół będzie zamknięty, nikt z kościoła nie wyjdzie."
de [DE: hat jetzt die einzige Gelegenheit dazu, weil die Kirche in der Nacht abgeschlossen wird. Niemand wird die Kirche verlassen können.“]
00:24:47 Teraz proszę sobie wyobrazić, że jest tysiące ludzi w kościele: dzieci, chorzy, ranni, kobiety, mężczyźni, dziewczęta, chłopcy.
de [DE: Stellen Sie sich das vor. In der Kirche sind Tausende von Menschen versammelt: Kinder, Kranke, Verwundete, Frauen, Männer, Mädchen, Jungen.]
00:24:57 Następuje tragedia. W miejscu katoli.. dla katolika świętym, trzeba załatwiać potrzeby fizjologiczne.
de [DE: Das ist eine Tragödie. In dem, für die Katholiken heiligen Ort, müssen wir mit physiologischen Bedürfnissen zurechtkommen. ]
00:25:08 Ciemno, noc, echo ludzkich cierpień w tych olbrzymich przestrzeniach roznosiło się, i ciemność. No niewyobrażalna historia.
de [DE: Dunkle Nacht, das Echo des menschlichen Leidens hallt in diesem riesigen Raum und in der Dunkelheit. Eine unvorstellbare Geschichte. ]
00:25:25 To się przeplatało z płaczem, histerią niektórych, bo i tacy się znaleźli.
de [DE: All die Geräusche mischten sich mit dem Geweine und den Hysterieanfällen einiger, weil es auch solche gab. ]
00:25:31 Rano otworzono kościół, wyprowadzono nas na przed teren przed kościołem, i zrob.. ustawiono w kolumnę mężczyzn.
de [DE: Am Morgen öffnete man die Kirche und führte uns auf den Kirchenhof. Die Männer mussten Reihen bilden.]
00:25:41 Ja miałem pierwszy przypadek, który zadecydował o tym że żyję. Mianowicie: Niemiec podszedł i położył mi rękę na plecach i krzyknął: “Cała grupa 15 kroków do przodu.”
de [DE: Hier war der erste Zufall, der über mein Leben bestimmte: Ein Deutscher kam zu mir, legte seine Hand auf meinen Rücken und schrie: "Die ganze Gruppe 15 Schritte vorwärts!".]
00:26:01 Kolumnę rozłączono na dwie części. Jedna grupa odsze.. odeszła do przodu,
de [DE: Die Gruppe wurde in zwei Teile geteilt. Eine Gruppe ging nach vorne, ]
00:26:07 naszą grupę w tył zwrot i wymaszerowaliśmy na tory kolejowe i wywieziono nas do Pruszkowa, Durchlager 121.
de [DE: unsere Gruppe marschierte über die Gleise und man fuhr uns nach Pruszkow zum Durchgangslager 121.]
00:26:20 Tam w Pruszkowie, w warsztatach kolejowych zobaczyłem nową tragedię - ludzi, którzy wcześniej byli zebrani z wszystkich dzielnic Warszawy, rannych olbrzymia ilość.
de [DE: In den Eisenbahn-Werkstätten von Pruszkow sah ich eine neue Tragödie: Viele verletzte Menschen, die zuvor aus allen Teilen Warschaus versammelt wurden. ]
00:26:35 I zapowiedź, że: “Tutaj jesteście tylko przejściowo. Będą podstawiane wagony, pociągi, proszę wsiadać do każdego z tych pociągów, który wam będzie odpowiadał.”
de [DE: Man verkündete uns: "Hier seid ihr nur vorübergehend. Es werden Züge vorfahren. Ihr sollt in die Züge einsteigen“.]
00:26:48 Niemcy tutaj byli dla nas stosunkowo łagodni i próbowali słownie wytłumaczyć daną sytuację.
de [DE: Die Deutschen waren hier relativ mild mit uns und versuchten zu erklären was hier vor sich geht. ]
00:26:56 Mianowicie: “Jeden pociąg będzie jechał do Bauera na tereny gospodarcze. Kto chce pracować na roli, proszę bardzo, nikt nikomu nie będzie przeszkadzał.
de [DE: Und zwar: „Einige Züge fahren zu den Bauern, diejenigen, die auf dem Land arbeiten wollen, sollen in diese Züge einsteigen,]
00:27:07 Kto chce pracować w zawodzie, w warsztatach kolej.. yyhh.. mechanicznych, czy gdzieś w fabrykach, będzie pociąg specjalnie podstawiony i możecie do tego pociągu wsiadać.
de [DE: diejenigen die in mechanischen Werkstätten und Fabriken arbeiten wollen, sollen in andere Züge einsteigen. ]
00:27:18 Dla waszej informacji: nikt tu nie zostanie. Brak jest jedzenia, brak jest możliwości wyspania, kontroli, higieny.
de [DE: Zu Ihrer Information, es bleibt niemand hier. Es gibt hier keine Nahrung, es existieren keine Schlafmöglichkeiten und es mangelt an Hygiene.]
00:27:27 Stąd musicie wszyscy wyjechać. Od was zależy gdzie pojedziecie“.
de [DE: Daher müsst ihr diesen Ort alle verlassen. Von euch hängt es ab wohin ihr gehen werdet".]
00:27:31 No i my jak stado baranów wsiedliśmy sobie do pociągu, który miał jechać do bauerów, do gospodarstw rolnych.
de [DE: Wie eine Herde von Schafen sind wir in den Zug zu den Bauern eingestiegen und wohin wir fuhren, stellte sich heraus,]
00:27:41 Okazało się, że po otwarciu wagonów, ale wagony były zamknięte i dopiero po trzech dniach, ten wagon otworzono. Bez picia, bez jedzenia i w wagonie 60 osób.
de [DE: nach der Öffnung der Wägen. Die Wägen blieben geschlossen. Man öffnete sie erst nach drei Tagen. Wir waren 60 Personen ohne Trinkwasser, ohne Essen.]
00:27:53 Tak jak ludzie stali grupami: familie, i pomieszanie: i dzieci, dziewczyny i chłopcy, starzy i młodzi.
de [DE: Die Gruppe war gemischt: Familien, Kinder: Mädchen und Jungen, jung und alt. ]
00:28:02 I też to samo co w kościele - sprawa potrzeb fizjologicznych! Ktoś miał nóż, ktoś miał jakąś butelkę, te potrzeby były jakiś w ten sposób zaspokajane {Reibt sich an der Schläfe} .
de [DE: Und hier wiederholte sich das Gleiche wie in der Kirche - wir mussten unsere physiologische Bedürfnisse befriedigen! Jemand hatte ein Messer, eine Flasche. {Reibt sich an der Schläfe}.]
00:28:15 Efekt: po trzech dniach, kiedy otworzono wagon, zobaczyłem, że jesteśmy na skarpie. Po prawej stronie drzwi, w terenie zobaczyłem baraki szare.
de [DE: Nach drei Tagen, nachdem man den Wagen geöffnet hatte, sah ich, dass wir an einem Hang gehalten hatten. Ich erblickte in der Ferne graue Baracken. ]
00:28:28 Kobiety chodzące, jedne w chustkach na głowie, drugie nie. Jakieś dzieci koło nich. I te ubrania były w pasy szaro-błękitne jakieś, brudne jakieś.
de [DE: Frauen gingen herum, manche mit einem Kopftuch, die anderen ohne. Neben ihnen liefen einige Kinder. Ihre Kleider waren grau-blau gestreift und schmutzig.]
00:28:45 Nie wiedziałem - potem się dopiero dowiedziałem, że to był obóz w Ravensbrück. Do miesz.. wagonów poszła przyszła informacja: „wszystkie kobiety i dzieci mają opuścić wagon.“
de [DE: Ich wusste zu der Zeit nicht, dass dies das Lager in Ravensbrück war. Man hat uns zugerufen: "Alle Frauen und Kinder sollen den Wagen verlassen." ]
00:28:57 Rozpacz, tragedia, rodziny rozłączane, dzieciaki trzymające się ojców. Wyrzucono wszystkich, potem już w brutalny sposób. Zamknięto wagon, pociąg ruszył.
de [DE: Die Verzweiflung. Familien wurden getrennt. Kinder klammerten sich an ihre Väter. Brutal wurden alle rausgeworfen. Der Zug fuhr weiter.]
00:29:11 Po paru godzinach wagony otworzono, przed oczami zobaczyłem półkole esesmanów z automatami w ręku i psy. Jazgot psów wcześniej już było słychać.
de [DE: Nach ein paar Stunden öffnete man die Wägen. Ich sah in einem Halbkreis, die SS-Leute mit Maschinengewehren und Hunden. Das Heulen der Hunde hörte man.]
00:29:23 Po lewej stronie zobaczyłem wysoki mur, wieżyczkę i jakieś zakłady stolarskie, poukładane sztaby drzewa, deski. I w pierwszym momencie przerażenie.
de [DE: Auf der linken Seite sah ich eine hohe Mauer, einen Turm und einige Tischlerwerkstätten, geordnete Baumstämme und Bretter. Und ich erschrak.]
00:29:37 Ujadanie psów, druty kolczaste, reflektor, karabin maszynowy. O Boże, jesteśmy w obozie.
de [DE: Bellende Hunde, Stacheldraht, Reflektoren, Maschinengewehre. O mein Gott, wir sind in einem Konzentrationslager.]
00:29:45 Wyprowadzono nas koło muru, weszliśmy na teren przez bramę, nad którą była jakaś wieżyczka.
de [DE: Wir gingen durch das Tor mit einem Wachturm auf das Lagergelände. ]
00:29:53 Weszliśmy na teren, dziwna rzecz, piękne słońce, zabudawania malowane na biało,
de [DE: Eine seltsame Sache: wunderbare Sonne, die Bebauung in weiß,]
00:30:01 z daleka w półkolu baraki, czyściutko, malowane na zielono, futryny okien na czerwono i żadnych ludzi. Tylko my.
de [DE: in einem Halbkreis grüne saubere Baracken, rote Fensterrahmen und nirgendwo Menschen. Nur wir. ]
00:30:12 Po lewej stronie jakieś budynki, komin, centralne ogrzewanie, z tyłu las. I zostawiono nas.
de [DE: Auf der linken Seite irgendwelche Gebäude, Schornstein, im Hintergrund ein Wald. Man hatte uns allein gelassen. ]
00:30:21 Wartownicy gdzieś zginęli, czekamy, nic się nie dzieje. W pewnym momencie zza baraków zobaczyliśmy grupę pięciu więźniów pchającą platformę samochodową.
de [DE: Die Wachen waren weg. Wir warteten, aber nichts passierte. Auf einmal sahen wir, wie eine Gruppe von fünf Häftlingen eine Auto-Plattform schob.]
00:30:35 Na niej schody i obok szło czterech mężczyzn, dwóch oficerów i dwóch cywili.
de [DE: Auf der Plattform stand eine Treppe und neben der Plattform gingen vier Männer, zwei Offiziere und zwei Zivilisten. ]
00:30:43 Szybko się połapałem, że to są Niemcy, dlatego że ci dwaj cywile mieli te takie kapelusze jak myśliwi mają, z jakimś tam piórkiem czy szczeciną na opasce kapelusza.
de [DE: Schnell begriff ich, dass das Deutsche sind, weil die zwei Zivilisten so Jägerhüte mit einer Borste auf dem Hutband trugen.]
00:30:57 Weszli na platformę i otrzymujemy informację. Przemawiał komendant. Tłumaczył jeden z tych cywili:
de [DE: Sie kletterten auf die Plattform. Der Kommandant sprach. Einer der Zivilisten dolmetschte:]
00:31:08 „Jesteście w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Dla waszej informacji: zapomnijcie o tym, że stąd wyjdziecie żywi, to jest komin, najwyżej dym z was przefrunie do Polski.
de [DE: "Ihr seid im KZ Sachsenhausen. Zu eurer Information: Hier kommt man nicht lebendig heraus. Seht ihr den Schornstein? Höchstens euer Rauch fliegt auf die polnische Seite.]
00:31:27 Stąd nie wyjdziecie. Jeżeli chodzi o dyscyplinę. Co kto ma, żadnych jedzeń tutaj nie będzie osobnych.
de [DE: Von hier gibt es kein Entkommen. Die Lagerordnung besagt, es gibt hier keine extra Lebensmittel.]
00:31:37 Kto co ma z jedzeń, z żywności, proszę zostawić na platformie. Kto co ma z żyw.. jakichkolwiek precjozów, dostanie kopertę.
de [DE: Wenn jemand Lebensmittel dabei hat, muss er sie auf der Plattform ablegen. Für die Wertsachen bekommt ihr einen Umschlag. ]
00:31:46 Ma wrzucić do tej koperty, i proszę zapamiętać, że należy wpisać dokładnie swoje nazwisko, imię, adres, datę urodzenia,
de [DE: Auf den Umschlag soll der Vorname, Nachname, Geburtsdatum und woher man kommt, aufgeschrieben werden,]
00:31:56 żeby nie było historii przy wręczeniu wam z powrotem dokumentów, że ktoś coś wam ukradł, albo wam zabrakło“.
de [DE: damit bei der Rückgabe der Sachen alles richtig verläuft und keiner behaupten kann, dass man ihm etwas gestohlen hätte."]
00:32:06 To w tym momencie konsternacja. Dopiero mówił, że stąd żywi nie wyjdziemy, a teraz mówi, żebyśmy dokładnie zapisali wszystko jak będziemy wychodzić.
de [DE: Wir wurden ein bisschen stutzig. Gerade eben sagte er, dass keiner hier rauskommt, und jetzt, dass bei einer Entlassung unsere Sachen richtig zugeordnet werden sollen. ]
00:32:18 No przerażenie, no co za głupoty opowiada, wiemy, że jest śmierć. To nas tylko przekonało.
de [DE: Blankes Entsetzen. Er lügt, wir wissen doch, dass uns der Tod erwartet. Das hatte uns überzeugt.]
00:32:25 I teraz każdy, co kto miał, wszystko prędko psuł, likwidował, żeby im nie dać nic do ręki.
de [DE: Jeder, der etwas besaß, zerstörte schnell alles, damit sie nichts bekommen.]
00:32:32 I w tej kolonie, grupie, było osób było kilkaset, no to każdy rzucał na ziemię, to co tam miał cennego
de [DE: Unsere Gruppe zählte einige hundert Personen. Nun, jeder, der was hatte, versuchte die wertvollen Sachen ]
00:32:38 i grzebał butem w ziemię, zasypywał ziemią i na tym się skończyło, im nie damy.
de [DE: in der Erde zu vergraben. Jeder fummelte im Boden. Sie kriegen von uns nichts.]
00:32:45 Ja na przykład miałem tornister, w którym miałem pól litra spirytusu. Mama mi go przygotowywała zawsze.
de [DE: Ich zum Beispiel hatte einen Schulranzen, in dem ich einen halben Liter Spiritus hatte. Meine Mutter bereitete ihn immer für mich.]
00:32:51 To taki był plecak rezerwowy, w razie czego, jak mnie złapią. Efekt był taki, że ja dopiero ten plecak otworzyłem w obozie.
de [DE: Es war ein Reserve-Rucksack für den Fall der Verhaftung. Ich öffnete den Rucksack erst im Lager. ]
00:33:00 Miałem dwie konserwy rybne, pół litra spirytusu, kawałek skóry na zelówki, mydło schichta i zegarek, pamiętam, kieszonkowy.
de [DE: Ich hatte zwei Fischdosen, einen halben Liter Spiritus, ein Stück Leder für Schuhsohlen, ein Stück Seife „Schichta“ und eine Taschenuhr.]
00:33:13 Kiedy otworzyłem i poczęstowałem kolegów i jeden z nich mówi: „słuchaj, ten zegarek nic nie wart. Masz ode mnie inny.“
de [DE: Ich öffnete den Rucksack und bot den Kollegen etwas davon an. Einer sagte: "Deine Uhr ist nichts wert. Du kriegst von mir eine andere."]
00:33:23 Ja obciąłem, ktoś miał nóż, obciął tę kostkę mydła na pół. Ja za zegarek dałem mu pół kostki tego mydła schichta.
de [DE: Jemand hatte ein Messer und ich schnitt die Seife in zwei Hälften. Ich habe ihm für die Uhr ein halbes Stück Seife abgegeben.]
00:33:32 Wydrążyłem nożem dziurę w tym mydle i włożyłem od niego otrzymaną Omegę.
de [DE: In die andere Hälfte habe ich diese Omega Uhr versteckt ]
00:33:39 Wcisnąłem te resztki mydła, naplułem, za.. za.. zaśliniłem te miejsce po przykryciu, tak jakbym tym mydłem się mył.
de [DE: und präparierte die Seife so, dass man glaubte, sie wäre bereits benutzt. ]
00:33:48 I w ten sposób ten zegarek przez kolejnych osiem kontroli przemyciłem.
de [DE: Auf diese Weise habe ich diese Uhr durch die nächsten 8 Kontrollen geschmuggelt.]
00:33:56 Efekt jeszcze tego typu, że jak myśmy znali ten.. hhh.. jak myśmy z tej kolumny weszli do baraków i zaczęto nas już teraz yy..kontrolować.
de [DE: Das Resultat war auch so... Weil wir es kannten... Als wir aus der Kolonne rauskamen, fingen in den Baracken die Kontrollen an.]
00:34:13 Z tym, że: „rozebrać się do naga“, na marynarkę położoną na ziemi, resztę ubrania trzeba załadować w marynarkę,
de [DE: Wir mussten uns nackt ausziehen, unsere Jacken auf den Boden werfen und die restlichen Kleider auf die Jacke hinlegen,]
00:34:24 zawiązać rękawami, tą kopertę położyć na miejsce i podejść do biur.. do stołu.
de [DE: und mit den Jackenärmel das Ganze zu einem Bündel schnüren und zum Tisch gehen.]
00:34:30 Tam zdawało się tą kopertę. Niemiec wpisywał nazwisko z koperty do swojej księgi. Ubrania rzucał na kupę, gdzieś tam w kąt sali.
de [DE: Der Umschlag war am Tisch abzugeben. Ein Deutscher schrieb den Namen vom Umschlag in ein Buch. Die Kleidung warfen sie in die Ecke des Raumes.]
00:34:43 Z tym wolno nam było teraz przejść do następnej sali zabierając ręcznik, 10 papierosów i mydło i własne buty.
de [DE: Erst jetzt wurde uns erlaubt in den nächsten Raum zu gehen. Wir durften ein Handtuch, 10 Zigaretten, Seife und eigene Schuhe mitnehmen.]
00:34:53 Kiedy weszliśmy do następnej sali, strzyżenie. Pozbyliśmy się całego owłosienia na ciele.
de [DE: Im nächsten Raum wurden wir rasiert. Wir wurden alle Körperhaare los. ]
00:35:01 I teraz jeszcze obrzydliwa sytuacja, bo osobista kontrola, czy w ciele nie przenosimy czegoś, kontrola z lampą w dodatku.
de [DE: Und nun - ekelhafte Situation - eine persönliche Kontrolle mit Licht, ob sich im Körper etwas befindet, was wir verstecken wollten.]
00:35:14 Potem dopiero wprowadzono nas do następnej izby, tam prysznice. Tu mi ukradli buty, ręcznik, mydło zostało. Papierosy zginęły.
de [DE: Danach konnten wir in den nächsten Raum zum Duschen. Hier klaute man mir meine Schuhe und Zigaretten. Das Handtuch und die Seife blieben.]
00:35:25 I dopiero wtenczas wyprowadzono do innego baraku i tam nam dano papierową koszulę, worek taki jakby od cukru czy od wapna, pościnane narożniki i miejsce na głowę.
de [DE: In der anderen Baracke bekamen wir ein Papierhemd. Das war ein Sack, wie für Zucker oder Kalk, mit abgeschrägten Ecken und einem Loch für den Kopf.]
00:35:40 To było zamiast piżamy, koszuli, coś w tym sensie, oczywiście kalesony dali, spodnie w pasiaki, bluza w pasiaki, okraglą czapkę w pasiakach.
de [DE: Das war der Schlafanzugsersatz. Wir bekamen auch Unterhosen, Hosen, Hemden, runde Kappen, alles gestreift.]
00:35:51 I wyprowadzono nas na pole, ustawiono w pięciu rzędach i skierowano do innego baraku 54.
de [DE: Wir marschierten aufs Feld und dann weiter in 5 Reihen zum Block 54.]
00:36:05 Tutaj dano nam taśmę z numerami, które wpisywano do rejestru, do księgi. Podać nazwisko, imię, datę urodzenia, skąd przybyłeś.
de [DE: Wir bekamen Bänder mit Nummern, die ins Register eingetragen wurden. Wir mussten Vornamen, Geburtsdatum und Herkunftsort angeben.]
00:36:19 I na mojej taśmie, którą mi dano, beżowej, był czerwony trójkąt i numer 85625,
de [DE: Auf meinem beigen Band, das ich bekam, war ein rotes Dreieck und die Nummer 85625.]
00:36:29 czyli nie miałem już nazwiska, od tej pory byłem więźniem 85625. Tego się do końca życia nie zapomni.
de [DE: Von diesem Zeitpunkt an hatte ich keinen Namen mehr, nur eine Häftlingsnummer 85625. Das vergisst man sein Leben lang nicht.]
00:36:40 Dlaczego o tym mówię? Dlatego, że ja mieszkając w Bydgoszczy, chodząc do szkoły miałem kolegów Niemców.
de [DE: Warum erzähle ich das? Als ich in Bydgoszcz lebte und dort zur Schule ging, hatte ich auch deutsche Freunde.]
00:36:51 Z nimi się znałem i ten język i liczby niemieckie dla mnie były znane, nie było żadnych trudności.
de [DE: Die deutsche Sprache war mir nicht fremd. Ich kannte deutsche Zahlen, es gab keine Schwierigkeiten. ]
00:36:58 Jak się szło do sklepu, to się albo mówiło po polsku czasami albo po niemiecku, że tam pół funta albo ćwierć kilo, po niemiecku albo po polsku.
de [DE: Und beim Einkaufen sprach ich sogar mal polnisch mal deutsch.: ein halbes Pfund oder ćwierć kilo, auf deutsch oder polnisch.]
00:37:07 Ja te wyrażenia takie podrzędne znałem.
de [DE: Ich kannte die wichtigsten Ausdrücke.]
00:37:10 W momencie natomiast, gdy trafili do obozu ludzie z Galicji, z Kongresówki, ze wschodnich granic, którzy nie słyszeli w ogóle języka niemieckiego,
de [DE: Für die Menschen im Lager, die aus den östlichen Grenzgebieten, aus Galizien, kamen, die nie Deutsch hörten,]
00:37:20 to był straszny problem. Dlaczego o tym mówię? Dlatego, że to decydowało w niektórych wypadkach o jego ich życiu.
de [DE: war die deutsche Sprache ein schreckliches Problem. Warum erwähne ich das? Deshalb, weil davon oft ein Menschenleben abhing. ]
00:37:29 Mianowicie kiedy przyszyty nurmer, ustawiono nas w kolejce, wyprowadzono na Appellplatz, kapo krzyczy:" 85625 komm zu mir"!
de [DE: Als wir die Nummern schon annähten, führte man uns zum Appellplatz. Der Kapo schrie: „85625 komm zu mir“ ]
00:37:42 Ja zrozumiałem, że mam wyjść z szeregu, podejść do niego, stanąć trzy metry przed nim, zameldować się, że heftling numer … stoi do apelu.
de [DE: Ich verstand, dass ich aus der Reihe raus muss, mich 3 Metern vor ihn stellen und mich mit meiner Häftlingsnummer melden.]
00:37:55 Ale gdy trafiło to na człowieka, który pierwszy raz słyszał niemiecki język, nie wiedział o co chodzi.
de [DE: Wenn es aber einen traf, der nie zuvor die deutsche Sprache hörte, wusste er nicht, was los war. ]
00:38:02 Któryś z kolegów pomagał mu, acha, zobaczył, że kolega ma ten numer, którego Niemiec kapo wrz.. krzyczy, woła.
de [DE: Einer der Kollegen half ihm, als er sah, welche Nummer er trug als der deutsche Kapo ihn rief.]
00:38:09 Wypchnięto go z szeregu, idź do niego, bo on cię woła. Co z tego, że on podszedł do tego Niemca, ale teraz nie wie co ma powiedzieć, bo nie umiał czytać tego numeru.
de [DE: Selbst wenn ein Kollege ihn herausschubste, konnte sich derjenige nicht auf Deutsch mit der Nummer anmelden, weil er sie nicht lesen konnte. ]
00:38:20 W tym momencie {hebt rechte Hand} kapo dawało mu kijem w głowę. Z bólu zakrył rękoma głowę, dostał po rękach drugi raz,
de [DE: Daraufhin verpasste ihm der Kapo mit dem Stock einen Kopfschlag {hebt rechte Hand}. Er bedeckte seinen Kopf und bekam den zweiten Schlag auf die Hände,]
00:38:28 opuścił ręce, dostał trzeci raz w głowe - ale to nie było uderzenie sobie dla zabawy. To było uderzenie takie, po którym padał nieprzytomny na ziemię.
de [DE: er senkte die Arme und bekam dann den dritten Schlag auf den Kopf. Danach fiel er bewusstlos zu Boden.]
00:38:39 Tak zaczęło się przywitanie więźnia - heftlinga z numerem obozowym w Sachsenhausen.
de [DE: So sah die Begrüßung der Häftlinge im KZ Sachsenhausen aus.]
00:38:49 Żeby było zabawniej, jak oni to nazywali, to kolumna musiała szybko maszerować i wywoływali z kolumny numer.
de [DE: Ironischerweise, damit es lustiger wird, wie sie es nannten, mussten wir bei dieser Zeremonie schnell marschieren, als die Nummer gerufen wurde.]
00:38:57 Dobrze, że trafiło na człowieka młodego, sprawnego, który wyskakiwał, jakoś się wybronił z numerem ewentualnie.
de [DE: Nun, für einen jungen und gesunden Mann war das auszuhalten, er sprang aus der Reihe und sagte seine Nummer.]
00:39:05 Ale co zrobić z człowiekiem, który był chory? Łapał powietrze, nie mógł nadążyć, wstawał, został bity, upadał, i trup. Pierwszy raz spotkaliśmy się z tym co się dzieje.
de [DE: Aber wenn es einen Kranken traf, der nach Luft schnappte und das Tempo nicht halten konnte, er fiel und stand auf bis er nach den Schlägen schließlich tot umfiel.]
00:39:22 Jeszcze jeden moment - kiedy staliśmy w kolumnie, jeszcze wcześniej, kapo podszedł i do któregoś tam z kolegów o coś tam zapytał, coś takiego i uderzył go.
de [DE: Ich erzähle noch eine Episode, die passierte als wir in den Reihen standen. Der Kapo kam und fragte einen meiner Kollegen nach etwas und schlug auf ihn.]
00:39:35 Efekt był piorunujący. Niemiec zwalił się z nóg na ziemię. Trafił na boksera. Ten mu po prostu pieścią oddał w szczękę, znokautował Niemca.
de [DE: Das Ergebnis war: Der Kapo fiel um. Er war auf einen Boxer getroffen. Dieser hat ihm einen Kinnhaken verpasst und ihn zu Boden geschlagen.]
00:39:47 I ten moment nie zapomnę do końca życia. Wszyscy kapo momentalnie rzucili się na niego i zatłukli go na śmierć kijami.
de [DE: Diesen Moment vergesse ich für den Rest meines Lebens nicht. Alle Kapos eilten sofort auf meinen Kollegen zu und schlugen ihn zu Tode. ]
00:39:57 W pierwszym momencie, kiedy Niemiec upadł, wszyscy więźniowie się roześmiali. Później nikt się nie śmiał {schweigt und trinkt Wasser} Czyli.. już?
de [DE: Nach dem KO am Deutschen lachten alle auf, später lachte aber niemand mehr. Jeder hörte auf zu lachen. {schweigt und trinkt Wasser}. Also.. schon?]
00:40:22 MA: Ok..
de [DE: MA: Ok..]
00:40:24 ZK: Więc moment został zapamiętany przeze mnie do końca życia. Tak jak powiedziałem, że nikt się.. przestał się śmiać. To się już skończyło.
de [DE: ZK: Diesen Moment habe ich in meinem Leben nie vergessen. Wie ich schon sagte, niemand lachte mehr. Es war vorbei.]
00:40:34 Wiedzieliśmy, że ci kapo, którzy mają zielone winkle, to byli bandyci, to byli wyrokowcy.
de [DE: Wir wussten, dass die Kapos, die eine grüne Kennzeichnung trugen, verurteilte Banditen waren. ]
00:40:43 I mówiąc szczerze ja nie bardzo przypominam sobie, były wyjątki - kiedy widziałem, gdy esesmann zabijał w obozie.
de [DE: Und ehrlich gesagt, ich kann mich nicht wirklich erinnern - es gab Ausnahmen, dass ein SS-Mann im Lager tötete. ]
00:40:54 To robili kapo. I teraz dlaczego mówię o tym co kapo robili?
de [DE: Das taten die Kapos. Warum erzähle ich darüber was die Kapos machten? ]
00:41:01 Kapo był takim samym więźniem jak ja, z tym, że miał funkcję, i żeby na funkcji się utrzymać, nie być karanym ewentualnie i ponosić jakieś konsekwencje za zbrodnię,
de [DE: Die Kapos waren genauso KZ-Häftlinge wie wir, nur hatten sie eine Funktion. Um die Funktion halten zu können ]
00:41:18 którą on popełnił i dostał się do obozu, pilnował tej funkcji i dopuszczał się do ohydnych zbrodni, na przykład gdy był głodny.
de [DE: und nicht für die Verbrechen, die sie begingen, bestraft zu werden, mussten sie diese Funktion gut ausüben und waren auch bereit zu grausamen Dingen.]
00:41:29 Jeżeli my w obozie dostawaliśmy 10 dkg chleba na śniadanie, 10 dkg na kolację, obiad erzac-zupa, nie wiadomo z czego.
de [DE: Zum Beispiel, wenn sie hungrig waren: Wir bekamen im Lager 100 g. Brot zum Frühstück, 100 g. zum Abendessen, zum Mittag gab es eine Suppe.]
00:41:37 Tak jak mieliśmy oo zupy, która była, albo to posiekana miotła dozorcy zamia..zamia.. zamiatającego ulicę,
de [DE: Wir hatten Suppen... Als ob es ein zerhackter Hausmeisterbesen wäre...]
00:41:45 to nie wiadomo było, czy to były witki brzozowe, czy co. Najlepszą zupą, którą jadłem w obozie to była z brukwi.
de [DE: Es war einfach nicht klar, ob das Weidenruten waren oder etwas anderes. ]
00:41:53 Bardzo często była pietruszka, no meczo..moczopędna. Więc były tego rodzaju historie.
de [DE: Die beste Suppe, die ich im Lager aß, war eine Rübensuppe. Sehr oft gab es eine Petersiliensuppe, sehr harntreibend. ]
00:42:00 Nigdy człowiek nie był najedzony. Wieczny głód. I organizm zaczął spalać tłuszcz, który organizm miał w sobie.
de [DE: Nie war ein Mensch satt davon. Es herrschte ewiger Hunger. Der Körper fing an das eigene Körperfett zu verbrennen. ]
00:42:10 I fachowcy od sytuacji żywnościowej jeńców, więźniów w obozach koncentracyjnych określali to specjalnie .. specjalnym terminem.
de [DE: Die Ernährungswissenschaftler über Ernährung der Häftlinge in den Konzentrationslagern, hatten dafür einen besonderen Begriff.]
00:42:24 Nie pamiętam jak to się nazywało. W każdym razie organizm zjadał sam siebie po prostu.
de [DE: Ich erinnere mich nicht mehr, wie es hieß. Auf jeden Fall, hat der Körper sich einfach selbst aufgefressen. ]
00:42:32 Mnie doprowadził do tego, że najszerszym miejscem na mojej nodze to była główka stawu kolanowego.
de [DE: Bei mir hat es dazu geführt, dass die breiteste Stelle an meinen Beinen das Kniegelenk war.]
00:42:44 Na biodrach mogłem sobie położyć dłonie zwinięte w pięści i jeszcze kości wystawały. Ale to bylo później.
de [DE: An der Hüfte, konnte ich meine zu Fäusten geballten Hände ablegen und trotzdem ragten sogar noch Knochen heraus. Aber das war später.]
00:42:53 Na razie jesteśmy w Sachsenhausen. Sytuacja postępowania kapo z więźniami.
de [DE: Denn jetzt bin ich noch in Sachsenhausen. Ich möchte jetzt nochmal auf die Behandlung der Häftlinge durch die Kapos]
00:43:03 Acha, i wracając do tego o tym jedzeniu jeszcze. Niemiec dlaczego zabijał heftlinga?
de [DE: und auf ihre Essgewohnheiten eingehen. Warum schlug der Deutsche einen Häftling zu Tode? ]
00:43:11 Dlatego, że on w raporcie brał sobie przydział chleba, podawał, że ten zginął, ale przydział chleba on zjadał.
de [DE: Er hatte zwar in seinem Bericht den Tod des Häftlings gemeldet, aber seine Portion Brot hat er gegessen.]
00:43:20 Jak był głodny zabił trzech, miał 30 dkg chleba na śniadanie, to samo robił na kolację.
de [DE: Wenn er hungrig war, tötete er drei und hatte dadurch 300 g. Brot zum Frühstück mehr. Das gleiche zum Abendessen.]
00:43:26 Tak traktowano w obozie, w moim przypadku pozycje kapo. Co za problem - Niemcy na to przyglądali się, i to ich nie interesowało.
de [DE: Also im Lager hatten die Kapos solche Freiheiten. Das war überhaupt kein Problem für die Deutschen, sie schauten nur zu. Das interessierte sie nicht.]
00:43:39 Zapowiedź kap.. komendanta obozu była: wyjdziecie przez komin. Więc on wiedząc o tym, że on też może przez komin wyjść, musi pilnować swojej funkcji.
de [DE: Die Ankündigung des Lagerkommandanten: „Ihr verlasst das Lager nur durch den Schornstein“ galt für die Kapos genauso wie für uns.]
00:43:51 I miałem okazję zobaczyć w Sachsenhausen grupę więźniów skutych łańcuchami.
de [DE: Ich sah in Sachsenhausen eine Gruppe gefesselter Häftlinge. ]
00:43:57 Oni mieli na sobie, na .. jak ja miałem na pasku beżowym numer, oni mieli kółka czerowo-białe.. czarne.
de [DE: Als Kennzeichen trugen sie rot-schwarze Kreise an ihrer Kleidung. Ich hatte eine Nummer auf einem beigen Band. ]
00:44:09 Dopiero się później dowiedziałem, że to byli skazani na śmierć. Nie mieli żadnych praw.
de [DE: Später erfuhr ich, dass sie zum Tode verurteilt wurden. Sie hatten keine Rechte.]
00:44:14 Nie mieli prawa przebywania w baraku i czy był deszcz czy śnieg, czy zima czy lato. Ta grupa z tym numer..z tym oznakowaniem była przeznaczona na śmierć.
de [DE: Sie hatten kein Recht auf einen Platz in der Baracke und mussten bei Regen oder Schnee, im Winter, wie im Sommer im Freien bleiben.]
00:44:25 I tą grupę Niemcy wykorzystywali, jak się dowiedzialem, na załadowywanie do samochodu i wywiezienia w miejsca niewybuchów i do zbierania tych niewybuchów.
de [DE: Diese Gruppe hatten die Deutschen für das Sammeln und Transportieren von Blindgängern benutzt. ]
00:44:36 I jeżeli nie o niezbyt precyzyjnie się tym obchodzili, bomba wybuchała, oni ginęli.
de [DE: Und wenn sie damit nicht richtig umgegangen sind, starben sie bei der Explosion.]
00:44:43 I był moment, o którym się dowiedziałem, że podobno wpadli na pomysł więźniowie, żeby zamiast zginąć, zginęli Niemcy przy tym.
de [DE: Ich habe später davon erfahren, dass sie auf die Idee gekommen sind, die Deutschen an ihrer statt sterben zu lassen. ]
00:44:54 Ogłosili, że znaleźli złoto w jakichś ruinach. Niemcy wpadli tam do nich, i oni w tym momencie zdetonowali bombę.
de [DE: Sie streuten das Gerücht vom Gold in einer Ruine. Die Deutschen kamen dorthin und die Häftlinge ließen in diesem Moment eine Bombe detonieren.]
00:45:02 Jak my mamy zginąć, niech zginą i Niemcy. Później Niemcy byli już bardziej ostrożni. Ale o tym fakcie się dowiedziałem, o sytuacji obozowej jaka panuje.
de [DE: Wenn wir umkommen sollen, dann sollen die Deutschen auch sterben. Später waren die Deutschen vorsichtiger. Über diese Tatsache erfuhr ich erst später.]
00:45:12 Teraz Niemcy jeszcze nie wiem.. Nie wszyscy o tym później po wojnie wiedzieli, że Niemcy wprowadzili system oznakowań.
de [DE: Jetzt die Deutschen... Man hatte erst nach dem Krieg erfahren, dass die Deutschen ein System von Häftlingsmarkierungen verwendet hatten. ]
00:45:20 Te trójkąty, o których ja powiedziałem, że miałem czerwony, zielone mieli wyrokowcy, bandyci, np. ci badacze pisma świętego mieli fioletowe.
de [DE: Diese Dreiecke, von denen ich bereits sprach. Grüne Kennzeichen hatten verurteilte Kriminelle, Zeugen Jehovas bekamen die Farbe lila. ]
00:45:31 Żydzi mieli kształt trójkąta: czarny i żółty i różnego rodzaju skrzyżowania tworzące gwiazdę: i tam byli albo Żyd z Niemką, albo Niemka z Żydem, małżeństwo.
de [DE: Juden hatten Dreiecke in schwarz und gelb, die einen Stern bildeten. Es gab verschiedene Kreuzungen: Ein Jude mit einer Deutschen oder umgekehrt, verheiratete Paare.]
00:45:46 Tych też umieszczano w obozach i odpowiednio likwidowano. To były takie..pro.. to była olbrzymia tabela, pełna informacji, na pewno znana w historii.
de [DE: Solche gab es auch im Lager. Für diese Kennzeichnungen gibt es eine separate Tabelle mit umfassenden Informationen, sicherlich in der Geschichte bekannt.]
00:45:56 Wracając do mojej sytuacji. Z Flossenburga.. z Sachsenhausen, po tej historii marszu na około i biegania przez więźnia, który nie umiał powiedzieć swojego numeru.
de [DE: Kehren wir aber zu meiner Situation in Sachsenhausen zurück. Nach der Geschichte des Herummarschierens im Kreise und dem Ausrufen der Häftlingsnummern im Hof,]
00:46:12 Wieczorem dostaliśmy jakieś jedzenie, zamknięci w baraku. Rano zbiórka i odmaszerowaliśmy do fabryki samolotów Henkla, 7 km od Sachsenhausen.
de [DE: bekamen wir abends etwas zu essen. Wir waren in den Baracken. Am nächsten Morgen marschierten wir in die Flugzeugfabrik Heinkel, 7 km von Sachsenhausen.]
00:46:25 Dwa tygodnie kwarantanny i w pewnym momencie tam budowaliśmy sobie jeszcze 7-mio, 5-cio piętrowe łóżka drewniane.
de [DE: Dort hatten wir zwei Wochen Quarantäne. In der Zeit bauten wir uns 5-stöckige Holzbetten. ]
00:46:35 I w pewnym momencie usłyszeliśmy z daleka jakiś łomot, szum coś w kierunku zbliżający się do nas.
de [DE: Plötzlich hörten wir vom Weiten einen Krach, Geräusche, als würde etwas auf uns zukommen.]
00:46:43 Okazało się, że trafiła grupa więźniów 10.000 Belgów, Holendrów w drewnianych sabotach. Pierwszy raz zobaczyłem więźniów w takich butach.
de [DE: Es stellte sich heraus, dass 10.000 Belgier und Holländer in Holzschuhen eintrafen. Das erste Mal sah ich Häftlinge in solchen Schuhen.]
00:46:54 I to była grupa, która miała numery już 120.000 plus tam końcówki. Czyli w ciągu dwóch tygodni, jak myśmy przyszli, majac 85.000, za dwa tygonie była już grupa 120.000.
de [DE: Die Gruppe hatte bereits Nummern über 120.000. Das heißt, innerhalb von zwei Wochen nach uns waren die Nummern über 120.000.]
00:47:10 Więc jak szybko następował nabór więźniów do obozów koncentracyjnych, to daje do myślenia.
de [DE: Das gibt zu denken, wie schnell die Zahl der Gefangenen in Konzentrationslagern wuchs.]
00:47:16 Tam po dwóch tygodniach wróciliśmy do Sachsenhausen. Krótka kontrola i następnego dnia zbiórka - przydział na apelplacu, bochenek chleba.
de [DE: Nach zwei Wochen waren wir wieder in Sachsenhausen. Es folgte eine kurze Kontrolle und am nächsten Tag bekamen wir auf dem Appellplatz einen Laib Brot.]
00:47:30 Boże kochany, tyle chleba, taki był duży kawałek. I każdy z więźniów zaczął prędko odrywać te skórki chleba i gryźć - głód.
de [DE: Mein Gott, ein ganzer Brotlaib, so viel. Jeder der Häftlinge fing sofort an, die Brotkruste zu brechen und Stück für Stück zu essen. Aus Hunger.]
00:47:44 Ja byłem na tyle, nie wiem, przytomny, znając już ten rygor niemiecki i ojca, że ten rozkaz i tam z domu uważaj,
de [DE: Ich war so schlau und hinsichtlich der Strenge der Deutschen bereits von Zuhause geschult, so dass ich wusste,]
00:47:55 że Niemcy pod tym względem byli z jednej strony bardzo honorowi, z drugiej strony byli bardzo dokładni i nie było przypadku jeżeli powiedział coś, żeby nie dotrzymał słowa.
de [DE: dass sie auf einer Seite sehr ehrenvoll waren, auf der anderen wieder sehr sorgfältig und konsequent, und es kam nicht vor, dass sie das Wort nicht hielten.]
00:48:08 Ja znając to już od małego, jak oni powiedzieli, że macie przydział chleba,
de [DE: Ich wusste von klein auf, wenn sie sagten, "hier ist deine Ration Brot,"]
00:48:14 wiedząc, że na śniadanie dostaję 10 dkg., na kolację 10, to sobie paznokciem na tym chlebie porobiłem kreseczki.
de [DE: ich wusste, dass ich zum Früstück 100 g., zum Abendessen 100 g. bekomme und machte mit einem Nagel für jede Mahlzeit eine Ritze auf das Brot.]
00:48:21 Acha, śniadanie tyle, kola.. obiad ten.. kolacja tyle, obiad może dwie kromki.
de [DE: Zum Frühstück so viel, zum Abendessen.. Zu Mittag vielleicht zwei Scheiben.]
00:48:28 Wyliczyłem z tego oznakowania, że ja mam przydział chleba na trzy dni.
de [DE: Aus meiner Berechnung ging hervor, dass ich eine drei Tagesration bekommen hatte.]
00:48:34 I teraz tylko ten kawałek sobie do tej kreski zjadłem i za pazuchą ten chleb trzymałem. Inni jedli do oporu, inni byli przezorni. Mówiłem do nich, niekórych.
de [DE: Dieses Stück Brot aß ich nur bis zur Markierung. Den Rest hielt ich an der Brust. Andere aßen ohne Pause, obwohl ich sie darauf hingewiesen hatte.]
00:48:46 Okazało się, że ja miałem rację. Z tym, że jadąc w transpocie już teraz w wagonie znalazłem sobie miejsce.
de [DE: Es stellte sich heraus, dass ich richtig gehandelt hatte. Während dieses Transports hatte ich einen Platz.]
00:48:54 Zobaczyłem gdzie jest lokomotywa i od razu usiadłem do wagonu z tyłu,
de [DE: Ich sah, wo die Lokomotive war und setzte mich sofort in die Waggonecke hinten.]
00:48:59 kierunek jak była do przodu lokomotywa, to z tyłu wagonu, żeby przez ludzkie ciała, jak będzie wiatr przewiewał,
de [DE: In der Fahrtrichtung der Lokomotive saß ich hinten und wurde durch die Körper der anderen vor Wind geschützt.]
00:49:08 ja miałem trochę osłony tego, i w samym narożniku, żeby się nie kiwać. Nie wiem, no taki jakiś instynkt zachowawczy i po cichu, w tym kąciku, ten chleb sobie gryzłem.
de [DE: Ich hatte einen Schutz, um nicht zu wanken. Das hatte mir mein Instinkt geraten. Schweigend aß ich in der Ecke mein Brot.]
00:49:22 I to był znowu transport trzydniowy. Dlaczego tak było. Transport jechał i zatrzymywał się, jechał, zatrzymywał się.
de [DE: Es war schon wieder ein dreitägiger Transport. Der Zug fuhr und hielt. Immer wieder.]
00:49:31 Później się zorientowaliśmy, że to powodowało pozrywanie torów kolejowych, przerwy, naprawy torów i powoli tam, kto się przejmował, że więźniowie w wagonach są.
de [DE: Wir merkten es später. Die Gleise waren unterwegs teilweise kaputt aber wen kümmerte es schon, dass sich drinnen Häftlinge befanden.]
00:49:42 Umrze to umrze, pociąg pojedzie dalej.
de [DE: Wenn sie sterben, dann sterben sie. Der Zug fährt weiter.]
00:49:44 Dopiero kiedy wagon otworzono, zobaczyłem, że jesteśmy na olbrzymiej hali, naprawa wagonów kolejowych.
de [DE: Als wir ankamen, öffnete man den Wagen und ich erblickte eine riesengroße Halle, ein Eisenbahndepot.]
00:49:54 Tory na prawo, tory na lewo, w środku winda, po której wagon wstawiano i przesuwano odpowiednio na prawo czy na lewo.
de [DE: Eisenbahngleise nach rechts und nach links, in der Mitte ein Laufkran auf dem man die Wägen in die entsprechende Richtung befördert hatte.]
00:50:02 Dowiedziałem sie, że jesteśmy w Reichsaufbesserungswerke w Dreźnie. Tutaj przywitanie przez komendanta obozu. Kary.. katy... yyy.. karykatura Hitlera.
de [DE: Ich erfuhr, dass wir in den Reichsaufbesserungswerken in Dresden waren. Hier wurden wir vom Lagerkommandanten begrüßt, eine Karikatur von Hitler: ]
00:50:19 Uczesany oczywiście tak jak Hitler, z wąsikiem, bryczesy, cholew.. buty z cholewami.
de [DE: Hitlers Frisur, Schnurrbart, Reithose, Stiefel.]
00:50:26 Po prostu trudno się było powstrzymać od śmiechu, chociaż czlowiek bał się, że jeżeli się uśmiechnie, to dostanie lanie.
de [DE: Obwohl wir Angst vor den Prügeln hatten, fiel es uns schwer, nicht zu lachen. Wir hatten Angst, wegen Lachen verprügelt zu werden.]
00:50:34 Powiedział nam przez tłumacza, że tak: "Tu stoją majstrowie. Każdy z nich powie jaki jest ma zawód i teraz kto z was umie ten zawód, niech stanie w szeregu przed tym cywilem".
de [DE: Er erzählte uns, mit Hilfe eines Dolmetschers, dass die Männer, die dort standen Meister seien. Sie würden ihre Berufe nennen]
00:50:50 No więc tak: tu kowal, tu hydraulik, tu stolarz, tu malarz, tam jeszcze jakiś tam inny zawód. No i myśmy w rzędach poustawiali się.
de [DE: und wir sollten uns entsprechend unseren Berufen zu ihnen hinstellen. Unter ihnen waren: Schmied, Spengler, Schreiner, Maler und noch andere Berufe. ]
00:51:00 Ja miałem do wyboru: albo być ślusarzem albo spawaczem, bo pracując u ojca w warsztacie miałem o tyle dogodnie,
de [DE: Ich hatte die Wahl: Entweder den Schlosser oder den Schweißer zu wählen. Bei meinem Vater in der Werkstatt war es für mich von Vorteil, ]
00:51:07 że nauczyłem się i zawa.. zawodu, nie tylko samego ślusarza, ale i kowalstwo i spawalnictwo i tokarka i frezarka, czyli obróbka maszynowa metalu.
de [DE: dass ich verschiedene Berufe gelernt hatte, nicht nur Schmieden, Schweißen, sondern nebenbei auch Drehen und Fräsen, das heißt, die Metallverarbeitung.]
00:51:19 Zastanawiałem się, gdzie podejść. Spawanie to karbid, gaz - nie bardzo mi to odpowiadało i wiedziałem, że głód mlekowy, przy acetylenie, trzeba mleko pić itd.
de [DE: Ich überlegte, wo ich mich hinstellen sollte. Das Schweißen lag mir nicht so und auch wusste ich um die Notwendigkeit des Milchtrinkens beim Umgang mit dem Karbid und Gas. ]
00:51:33 Poszedłem do ślusa.. ślusarza. Niestety zrobiłem błąd. Trafiłem na komando Liebscher – nazista, Niemiec. Prał po twarzy Niem.. Pola.. więźniów, bił przy każdej okazji.
de [DE: Somit ging ich zu einem Schlosser. Leider machte ich einen Fehler. Ich geriet unter das Kommando Liebscher. Ein Nazi-Deutscher, der Gesichter verprügelte.]
00:51:47 Przypadek zrządził, że uciekłem z tego komanda.
de [DE: Ein Zufall entschied, dass ich von seinem Kommando wegverlegt wurde. ]
00:51:52 Ale powód był następujący: koledzy, którzy pracowali przy hydraulice i naprawie klocków hamulcowych, po ich demontażu i naprawie,
de [DE: Der Grund war folgender: Ein Kollege, der mit der Hydraulik und der Reparatur abgenutzter Bremsbeläge beschäftigt war, ]
00:52:04 wymiana zużytych klocków na nowe, tak jakoś zdejmował klocek, że złamał sprężynę, która dociskała klocki do koła wagonu.
de [DE: brach beim Anziehen der Bremsbeläge eine Feder ab, die die Bremsbeläge an das Wagenrad drückte.]
00:52:15 Ze strachu podleciał do mnie, wiedział, że ja umiem spawać i mówi: “Zbyszek pomóż mi, pospawaj to, bo przecież oni mnie zabiją do choroby, przecież to sabotaż.”
de [DE: Aus Angst kam er zu mir und bat mich, er wusste, dass ich schweißen kann: "Zbyszek! Schweiße es bitte, sonst töten sie mich! Das wäre für sie Sabotage!" ]
00:52:24 Ja pożyczyłem aparat spawalniczy od znajomegospawacza i prędko mu tam w kąciku, usiadłem i pospawałem tą sprężynę.
de [DE: Ich lieh mir das Schweißgerät, setzte mich in eine Ecke und schweißte diese Feder.]
00:52:36 To była płaska sprężyna. I ponieważ przy pracy silnika spawalniczego powstaje pewien szum, na tyle głośny,
de [DE: Es war eine Blattfeder. Beim Schweißen entsteht ein lautes Geräusch, so dass ich, vertieft in die Arbeit, ]
00:52:46 że nie usłyszałem, i zaciekawiony tą swoją pracą, nie zwróciłem uwagi, że ktoś za mna stoi, i w pewnym momencie,
de [DE: gar nicht bemerkte, dass jemand hinter mir stand. Und auf einmal ]
00:52:55 gdzie tam jeszcze próbowałem młotkiem jakoś to wyrównać tą sprężynę, poczułem rękę na ramieniu {macht Geste} i po niemiecku: “Das ist gut”.
de [DE: spürte ich eine Hand auf meiner Schulter {macht Geste} und hörte auf deutsch: "Das ist gut". ]
00:53:07 Wystraszyłem się. Niemiec, odwracam się, majster spawaczy. I on do mnie mówi: “Keine Angst” - nie bój się.
de [DE: Ich erschrak. Hinter mir stand der Schweißer-Meister und sagte: „Keine Angst".]
00:53:17 "Ty umiesz spawać. Dlaczego nie przyszedłeś do mnie"? Ja mówię, no no ślusarz, spawanie to jest gorsza praca itd.
de [DE: "Du kannst schweißen? Warum bist du nicht zu mir gekommen?“ Ich sagte, dass die Tätigkeit eines Schweißers schlechter ist,]
00:53:27 Mimo, że lekka, bo nie potrzebujesz nic dźwigać, ale co dla organizmu jest lep.. gorsza.
de [DE: obwohl es scheinbar leichter ist, weil man nichts heben muss, aber für die Gesundheit viel schlimmer.]
00:53:34 Nie, „Komm zu mir“, i zabrał mnie do swojej grupy spawaczy.
de [DE: „Nein, komm zu mir" sagte er und nahm mich in seine Gruppe. ]
00:53:41 Żeby sprawdzić moją sprawność jako spawacza, dał mi kawałek płaskowniko.. płaskownika, 8 milimetrów gruby i kazał mi go palnikiem przeciąć na pół i zespawać z powrotem.
de [DE: Um meine Kenntnisse zu überprüfen, gab er mir ein Stück Flacheisen, 8 Millimeter dick und ließ mich das Stück entzwei schneiden und wieder schweißen. ]
00:53:54 Więc ja przeciąłem ten, sfazowałem, zrobiłem takie ścięcia ukośne na jednym końcu, na drugim, przyłożyłem je do siebie, drut spawalniczy, palnik i zespawałem to wszystko.
de [DE: Also griff ich mir das Stück, machte einen schrägen Schnitt, setzte die zwei Stücke wieder zusammen und schweißte sie. ]
00:54:07 Popatrzył jak ja to robię, nic się nie odzywał. Wziął tą sztabkę, ja tam zamoczyłem do wody, ostygła. Włożył do imadła, wziął taki z kilogramowy młotek i puknął.
de [DE: Er sah, wie ich das machte und sagte nichts. Ich tauchte es ins Wasser. Er nahm die Stange, holte einen Hammer und schlug einmal drauf. Die Stange hielt.]
00:54:18 Myślał, że to odpadnie. Nie, mocniej, z całej siły, nie. No to wziął 5- cio kilogramowy młot, wygiął moje spawanie w kształcie litery „u“.
de [DE: Er dachte, es fällt auseinander. Nein. Daraufhin nahm er einen 5 Kilogramm schweren Hammer und verbog die Stange zu einem „U“.]
00:54:30 Zdałem egzamin. Mówi: „Chodź do kwatermistrza“. Zrzuciłem ubranie heftlinga, dostałem ubranie spawacza, takie.
de [DE: Ich hatte die Prüfung bestanden. Er sagte: "Komm mit zum Quartiermeister." Ich legte meine Häftlingskleidung ab und bekam Schweißerkleidung in brauner Farbe. ]
00:54:42 Dlaczego o tym mówię? Dlatego że takie ubranie mieli Niemcy SA; brązowe takie grube suk.. suk.. ubranie z sukna i skórzane buty i skórzane rękawice.
de [DE: Warum ich es erzähle? Solche Kleider trugen Deutsche von der SA. Sie waren aus einem dicken Stoff. Dazu bekam ich noch Lederstiefel und Lederhandschuhe.]
00:54:57 Raz, że było cieplej, i cieplejszy mundur i praca.
de [DE: Es war ab sofort wärmer. Und natürlich gab es auch Arbeit.]
00:55:02 I on dla mnie wygospodarował kawałek terenu przed halą, w której pracowali wszyscy.
de [DE: Er organisierte für mich einen Arbeitsbereich vor der Halle, wo alle arbeiteten.]
00:55:10 Pomagałem mu wkopać słupy, drut kolczasty, symboliczny jakby. Dwa wagony podstawiono mi i ja teraz cały wagon kolejowy, który przybył na to miejsce,
de [DE: Ich half ihm beim Eingraben der Pfosten für den symbolischen Stacheldrahtzaun. Ich hatte zwei Güterzüge, einen ganzen Wagen, der an die Stelle kam, ]
00:55:22 aparat spawalniczy przewoźniczy z tym .. ładownią karbidu, którą zalewałem wodą, miałem już gaz, butlę z tlenem i ścinałem wszystko do wysokości platformy,
de [DE: mit einem mobilen Schweißgerät, mit einem Karbid-Ladegerät, das ich mit Wasser füllte, ich hatte schon Gas zur Verfügung,]
00:55:35 żeby z wagonu towarowego zrobić platformę do załadowania samochodów, tam czołgów etc..
de [DE: und musste den Wagen zu einer Plattform für den Transport von Autos und Panzern umfunktionieren. ]
00:55:40 Tutaj się pokazałem z tej strony, że tak ścinałem elementy, żeby były gładkie, żeby tam nie potrzeba było piłować.
de [DE: Also schnitt ich die Teile sauber glatt, damit man sie nicht danach zu feilen brauchte. ]
00:55:48 On to skontrolował, poklepał mnie po ramieniu i mówi: "Du bist jung (???), gut Fachmann".
de [DE: Er besuchte mich bei der Arbeit, kontrollierte, klopfte mir auf die Schulter und sagte: "Du bist jung (???), gut Fachmann".]
00:55:54 O tyle zyskałem, że biorę wagon do pracy a majster, później się dowiedziałem, że nazywał się Weber, mówi:
de [DE: Der Vorarbeiter, fand ich später heraus, hieß Weber. Eines Tages sagte er zu mir:]
00:56:06 „suche, in diesem Waggon ist ein Stück Brot“ – że uważaj, w tym wagonie jest kawałek chleba. {Führt den Zeigefinger an die Lippen}.
de [DE: „Suche, in diesem Waggon ist ein Stück Brot“. "Such in diesem Wagen, dort ist ein Stück Brot" {Führt den Zeigefinger an die Lippen}.]
00:56:17 I palec na ustach, czyli nikomu nic nie mów. Faktycznie. I codzienne rano znajdowałem kawałek chleba. Sukces, trafiłem na człowieka {weint}.
de [DE: Und legte den Finger auf die Lippen. Nichts sagen. Ab diesem Tag gab es jeden Morgen ein Stück Brot zusätzlich für mich. Ich traf einen Menschen {weint}.]
00:56:32 Później, po latach się dowiedziałem o tym, że on stracił dwóch synów w moim wieku.
de [DE: Jahre später erfuhr ich, dass er im Krieg zwei Söhne in meinem Alter verloren hatte.]
00:56:42 Teraz wracając do tych wagonów: sytuacja była na tyle poważna, że Polacy bali się, że Kapo Otto, było ich kilku kapo, i Polak.
de [DE: Nun zurück zu den Wägen. Die Situation war so ernst, dass die Polen Angst vor Kapo Otto hatten. Es gab einige Kapos. Darunter auch einen Polen.]
00:57:00 Na samym początku przeoczyłem rzecz, że komendant, kiedy apel mieliśmy na placu w zakładach Reichsaufbesserungswerke powiedział:
de [DE: Ganz am Anfang versäumte ich zu sagen, dass der Kommandant während des Appells in den Reichsaufbesserungswerken sagte: ]
00:57:12 „Kto umie z was obsługiwać obsługiwać medycynę, i taką ratunkową, poma.. pierwszej pomocy udzielać i zna dobrze język niemiecki, to on będzie dolmeczerem.“
de [DE: "Wer von euch kennt sich mit erster Hilfe und mit Medikamenten aus und kann Deutsch sprechen, der wird hier Dolmetscher sein". ]
00:57:27 I zgłosiło się kilku. Komendant przeprowadził z nimi krótką rozmowę i padło na Polaka, kolegę z naszej grupy, Kasprzaka.
de [DE: Es hatten sich ein paar Freiwillige gemeldet. Der Kommandant hielt ein Gespräch mit ihnen und es fiel auf einen Kerl aus unserer Gruppe, Herrn Kasprzak.]
00:57:37 On był właścicielem apteki. Wcześniej dowiedzieliśmy się, że aptekę miał: brzeska, białostocka, białobrzeska.
de [DE: Er war Apotheker. Seine Apotheke hatte er in der Brzeska, Bialystocka oder Białobrzeska Straße, ]
00:57:48 Nie bardzo zapamiętałem po po wojnie gdzie, ale była na literę „b“ i aptekarz.
de [DE: ich kann mich leider nicht wirklich erinnern, wo. Der Straßenname fing aber mit einem "B" an. ]
00:57:57 Bo dlaczego to wspominam? Dlatego, że po wojnie go szukałem.
de [DE: Ich erwähne das, weil ich ihn nach Kriegsende gesucht habe.]
00:58:02 Ale wróćmy do tematu obozu i hali w Dreźnie. Pół roku pracowaliśmy. Kapo Otto mścił się na nas. Oprócz majstra, tego Hakaty, nie pamiętam teraz już jego nazwiska.
de [DE: Zurück zum Thema des Lagers und der Halle in Dresden. Wir arbeiteten ein halbes Jahr. Kapo Otto rächte sich an uns, seinen Namen kenne ich nicht mehr. Außer Meister Hakata.]
00:58:25 I jest moment, że ja miałem wypadek z butlą, tą przetwornicą acetylenu. Kiedy załadowywałem butlę na stopkę wózka, któryś z więźniów, przenosząc jakiś materiał,
de [DE: Und jetzt kommt der Moment, in dem ich einen Unfall mit dem Behälter des Acetylen-Wandlers hatte. Als ich die Flasche auf einen Wagen auflud, ]
00:58:42 zaczepił tym materiałem o mój wózek z tą przetwornicą i wywrócił ją. Tą wytwornicę dopiero załadowałem karbidem i zalałem wodą.
de [DE: blieb ein Gefangener mit einem Material an meinem Wagen hängen. Der Behälter fiel um. Er wurde schon von mir mit Wasser aufgefüllt.]
00:58:51 Kiedy butla się przewróciła, momentalnie cały karbid zalany wodą wyprodukował acetylen. Zawór bezpieczeństwa pękł, zaczęła wyciekać mleczna taka substancja, zapach karbidu.
de [DE: Als die Flasche umfiel, entwich sofort der Acetylen. Das Sicherheitsventil platzte und es leckte. Die milchige Substanz lief aus und es breitete sich der Geruch von Hartmetall aus. ]
00:59:10 Ja zorientowałem się o co chodzi tylko tyle, że złapałem tą butlę i butlę wziąłem na siebie, na ciało i się przewróciłem, a butla na mnie.
de [DE: Ich erkannte, was los war, stürzte mich auf den Behälter und fiel auf den Boden. Die Flasche fiel auf meinen Körper.]
00:59:19 Dopiero później wstałem i odkręciłem całą klapę kosza tego karbidu. Oczywiście wszystko wybuchło raptownie.
de [DE: Ich stand erst später auf und öffnete den Karbidbehälter. Alles explodierte natürlich. ]
00:59:27 Cały byłem zalany mlekiem karbidowym i kapo podleciał do mnie, raz, że to huk, sensacja, i zaczął mnie bić.
de [DE: Ich war voll mit der Karbidmilch übergossen. Der Kapo stürzte sich auf mich und begann mich zu schlagen. ]
00:59:35 Ale kapo.. wpadł jednocześnie majster Weber, który zobaczył co kapo robi.
de [DE: Aber der Kapo.... Als Meister Weber sah, was der Kapo mit mir machte, ]
00:59:40 Zrugał jego i powiedział żeby nie ważył się dotykać mnie, że ja zopobiegłem nieszczęściu, a ty jeszcze go bijesz.
de [DE: nahm er mich in Schutz, weil er wusste, dass ich ein Unglück verhindert hatte und er verwarnte den Kapo.]
00:59:48 I wystraszył kapo na tyle, że powiedział, że komendantowi powie co on robi i teraz pójdziesz do obozu, nie będziesz tu, tylko pójdziesz do obozu koncentracyjnego.
de [DE: Er würde beim nächsten solchen Vorfall den Kommandanten darüber verständigen und dieser schicke ihn mit größter Wahrscheinlichkeit wieder ins KZ-Lager. ]
00:59:58 Niemiec był na tyle wystraszony, że wiedział, że jak ten Niemiec do Niemca coś powie to nie ma gadania, nie ma jakiegoś tam pobłażania.
de [DE: Der Kapo war in dem Maße verängstigt, dass er wusste, dass es unter Deutschen keine belanglose Diskussion gibt.]
01:00:06 Mnie już nie dotykał. Teraz zabrał mnie do siebie, dał mi nowe ubranie, zaprowadził do cywilnej łaźni. Tam umyłem się cały, wykąpałem.
de [DE: Der Kapo rührte mich nicht mehr an. Der Meister nahm mich mit, führte mich in ein öffentliches Bad und gab mir neue Kleider. ]
01:00:18 Dostałem nowy uniform i zaprowadził mnie do kwatermistrza kolejarza,
de [DE: In einer neuen Uniform von ihm begleitet, gingen wir in das Büro des Quartiermeisters, eines Bahnarbeiters,]
01:00:22 pamiętam, bez ręki, i powiedział jemu, że temu masz dać kromkę chleba. Taki niby drobiazg, ale to był, to był kawałek chleba więcej.
de [DE: eine Hand fehlte ihm, und er sagte zu ihm, dass ich ein zusätzliches Stück Brot bekommen solle. Solch eine Kleinigkeit, aber das war ein Stück Brot mehr.]
01:00:41 Mniej więcej bym skończył o tej sytuacji obozowej. Do momentu kiedy następuje tragedia.
de [DE: Ich würde an dieser Stelle aufhören, über die Lagersituation zu sprechen. Bis es zu einer Tragödie kommt.]
01:00:50 Mianowicie, którejś nocy, pracowaliśmy w tych zakladach na dwie zmiany, przybyła nowa grupa więźniów, o których my wiedzieliśmy, że są.
de [DE: Eines Nachts kam eine Gruppe von Gefangenen, von denen wir wussten, dass sie auch hier arbeiteten. Wir arbeiteten in zwei Schichten.]
01:01:02 Z tym, że cała olbrzymia hala była podzielona na mniejszą i większą część. W tej mniejszej części ustawiono drewniane prycze z wełną drzewną.
de [DE: Die große Halle war in eine kleinere und eine größere aufgeteilt. Die Schlafplätze, Pritschen, waren mit Holzwolle ausgestopft.]
01:01:15 To była sypialnia dzieląca dwa rzędy tych prycz po środku stołami i to była nasza jadalnia i spanie jednocześnie.
de [DE: Es war unser Schlafzimmer, mittendrin geteilt durch Esstische - dies war unser Esszimmer. ]
01:01:27 Przez 12 godzin ta grupa odpoczywała cały tydzień, a następna grupa ten tydzień pracowała na inna zmianę.
de [DE: Wir haben im 12-stündigen Wechsel gearbeitet. Eine Gruppe nachts, die andere tagsüber, im zweiwöchigen Rhythmus. ]
01:01:37 Jedni na noc, drudzy na dzień. A wymiana następowała raz w tygodniu, że tą grupę wypuszczano na tą stronę hali, nas wyprowadzano na tą.
de [DE: Eine Gruppe arbeitete tagsüber, die andere nachts. Einmal in der Woche gab es einen Wechsel: Eine Gruppe ging in einen Teil der Halle, die andere ging nach draußen.]
01:01:47 Jak ci byli na podwórku i z tej strony, to tą grupę wpuszczano na warsztat, a ta grupa wchodziła do spania.
de [DE: Als eine Gruppe im Hof stand, wurde die andere in die Werkstatt reingelassen, diese ging zum Schlafen.]
01:01:53 I w ten sposób była rotacja. Myśmy przez te pół roku nie widzieli się. Wiedzieliśmy, że tam są. Ale nikt nikogo nie widział.
de [DE: Es gab eine Rotation. Auf diese Weise sahen wir uns 6 Monate lang nicht. Wir wussten, dass sie da sind. Aber wir sahen uns nicht.]
01:02:02 Do momentu kiedy nastąpił dzień 12-ty, 13-ty luty.
de [DE: Bis zum 12. oder 13. Februar.]
01:02:08 A jeszcze wcześniej, Polak kapo, który przybył z grupą tą, o której mówiłem, objął komendę nad polską grupą, a Otto poszedł do grupy tamtej.
de [DE: Vorher noch: Ein Kapo, ein Pole kam mit dieser Gruppe und übernahm das Kommando über die polnische Gruppe. Otto wurde in eine andere versetzt.]
01:02:26 Po latach poszukiwań dowiedziałem się, że to byli więźniowie z Gross-Rosen, ale już międzynarodowa grupa, nie sami Polacy.
de [DE: Nach jahrelanger Recherche erfuhr ich, dass es Häftlinge aus Groß-Rosen waren, eine internationale Gruppe, nicht nur Polen.]
01:02:35 Teraz wracając tutaj, do momentu 12-ty, 13-ty luty, kiedy w nocy pracując, momentalnie olbrzymi huk, trzask, bomby, wybuchy i fosfor wodny.
de [DE: Bis zum 12. oder 13. Februar, wir arbeiteten nachts, als Bomben explodierten. Riesenkrach, Bomben mit Wasserphosphor. ]
01:02:51 Alianci zaatakowali Drezno. Więc pierwsza rzecz, to okna wyleciały z futrynami, drzwi, które były w bramie, którą wjeżdżano na teren, to wszystko powylatywało gdzieś.
de [DE: Die Alliierten hatten Dresden angegriffen. Also das erste, was flog, das waren Fensterrahmen, Türen und das Einfahrtstor. ]
01:03:06 Myśmy powpadali w kanały pod wagonami, żeby ratować sobie życie.
de [DE: Um unser Leben zu retten, hatten wir uns in den Kanälen unter den Wägen versteckt. ]
01:03:11 Z tym, że na stropie, który był tylko gdzieś tam warstwą 5-centymetrową, te bomby fosforowe, które składały się z ciężarka żeliwnego, wysokość gdzieś 30 cm i płyta aluminiowa.
de [DE: Die Decke war nur eine 5 cm dicke Schicht. Die Phosphor Bomben waren 30 cm hoch und mit einem Gewicht versehen. ]
01:03:29 I fosfor kiedy spadał na ziemię i się rozpryskiwał. I do tego stopnia jeszcze właściwość fosforu,
de [DE: Als der Phosphor auf den Boden fiel, spritzte er in alle Richtungen. ]
01:03:36 że każdy element fosforu rozpryskiwał się ponownie na nowe mniej.. części i rozprzestrzeniał się.
de [DE: Jedes Element des Phosphors zerfiel wieder in neue Teile und breitete sich an mehreren Stellen aus. ]
01:03:45 Można go było ugasić tylko ziemią, piachem. Piasek był na szczęście na terenie hali, w kilku miejscach.
de [DE: Soweit die Eigenschaft des Phosphors. Den Phosphor konnte man nur mit Erde oder mit Sand löschen. Sand gab es in der Halle an mehreren Stellen.]
01:03:53 I po pierwszym szoku, widząć co się dzieje, tutaj ogień, tu ogień, to myśmy wpadli na pomysł, że prędko ratujemy miejsce tego ognia, gasimy.
de [DE: Und nach dem ersten Schock des Angriffs versuchten wir die Feuerherde mit Sand zu löschen. Ich selbst rief zu den anderen: „Rettet die Werkstatt!“ ]
01:04:06 Bo myśmy się zorientowali, że, ja sam jeszcze krzyczałem, że słuchajcie,
de [DE: Wir haben gemerkt, ich schrie sogar selber, ich schrie: "Hört mal..."]
01:04:12 ratujmy tutaj nasz warsztat pracy, bo jeżeli to nam się spali to nas wywiozą do Sachsenhausen.
de [DE: Wir wollten unseren Arbeitsplatz retten, damit wir nicht nach Sachsenhausen zurück müssten. ]
01:04:19 Lepiej jest tu. No i to poskutkowało tym, że kiedy Niemcy wpadli licząc na to, że bomby uszkodziły halę i Pola.. ci więźniowie uciekać będą gdzieś.
de [DE: Es ist besser hier zu sein. Das wirkte. Die Deutschen kamen in Erwartung, dass die Bomben die Halle beschädigten und die Häftlinge die Flucht ergriffen.]
01:04:32 Kiedy wpadali.. wpadli na halę z automatami gotowymi do strzału i patrzą, że my mamy łopaty czy tam coś w rękach nosimy ziemię i gasimy ogień, no.
de [DE: Als die Deutschen mit Maschinengewehren, bereit zum Schießen, in die Halle stürmten, sahen sie, dass wir mit Schaufeln in den Händen gegen das Feuer kämpften.]
01:04:42 Zamurowało ich dosłownie do tego stopnia, że przydzielili nam w nagrodę kawałek chleba później. Pajdkę chleba nam dali. Dla mnie był szok.
de [DE: Das hat sie dermaßen verwundert, dass sie uns später mit einem Stück Brot belohnten. Für mich war das ein Schock, denn,]
01:04:52 Tylko żeby oni wiedzieli, czym my się kierujemy, to by tego nie robili. Efekt: nie było już co ratować. Hal było na tym terenie Reichsausbesserungswerke 87.
de [DE: wenn sie wüssten, was uns dazu bewegt hatte, hätten sie das nicht gemacht. Es war nicht viel zu retten, die Reichsbahnausbesserungswerke bestanden aus 87 Hallen.]
01:05:06 Została tylko nasza hala, numer 12, reszta puste pole. Kiedy się rozwidniło, i druga rzecz, że część ścianki została uszkodzona w czasie wybuchów
de [DE: Es blieb nur unsere Halle Nummer 12, der Rest war von der Erdoberfläche verschwunden.]
01:05:22 i myśmy się po raz pierwszy zobaczyli z tamtą grupą, pomieszaliśmy się. Jest wymiana krótkich tam informacji itd. Już Niemcy nas nie dzielili, jedna grupa jest zusammen.
de [DE: Zum ersten Mal sahen wir die andere Gruppe und wir mischten uns untereinander und tauschten Informationen aus. Die Deutschen trennten uns nicht mehr.]
01:05:36 I okazało się, że Rosjanie. Rosjanie najgorzej byli traktowani z więźniów, oni byli pozbawieni wszystkich praw, jeżeli było wszystkim źle, to najgorzej mieli Rosjanie, i później Włosi.
de [DE: Es stellte sich heraus, dass die Russen am schlimmsten behandelt wurden. Sie wurden aller Rechte beraubt, gefolgt von den Italienern.]
01:05:53 Teraz moment: nie ma już co naprawiać. Zbiórka następnego dnia. Załadowali nas do pociągu, wyjazd. Gdzie? Nie wiem.
de [DE: Es gab nichts mehr zu reparieren. Am nächsten Tag, als der Morgen graute, wurden wir auf die Züge verladen. Wohin die Reise führte, wusste ich nicht. ]
01:06:07 Pamiętam tylko przypadek taki, że na zakręcie jadąc pod górę, zakręt w lewo, jakiś las w głębi,
de [DE: Ich erinnere mich nur an eine Linkskurve bergauf, an Werkstätten tief im Wald, ]
01:06:17 przedtem były jakieś yyy warsztaty, ale takie wyglądały jakby to były piece do wypalania wapna.
de [DE: die wie Kalkofenstellen aussahen. ]
01:06:28 To zapamiętałem. Przez szparę, jakie tworzyły między ścianą wagonu a drzwiami wagonu, tam luka jakiś centymetr, półtora. To myśmy obserwowali kierunek jazdy ewentualnie.
de [DE: Daran erinnere ich mich. Durch den Spalt zwischen der Wand und der Tür beobachteten wir die Gegend.]
01:06:42 I moment, który wcześniej Niemcy nam zapowiedzieli. Po załadowaniu po 60 osób do wagonu zamknęli i powiedzi... zapowiedzieli:
de [DE: Im Wagen waren 60 Personen. Beim Schließen der Türe sagte man uns: ]
01:06:53 “Nie próbujcie ucieczki. Jeżeli ktoś ucieknie z wagonu, cały wagon zostanie rozstrzelany.
de [DE: "Versucht nicht zu fliehen. Wenn jemand aus dem Wagen entkommt, wird der ganze Wagen erschossen.]
01:07:00 No więc pilnujcie sami siebie.“ Ja wiedziałem, że słowo Niemca to nie ma żartów, nie ma dyskusji. Znów wracam do tego porządku niemieckiego. Nie wolno lekceważyć sobie.
de [DE: Also beaufsichtigt euch gegenseitig." Ich wusste, das ist keine leere Drohung, kein dummer Witz von den Deutschen. Die deutsche Ordnung war dies wieder.]
01:07:15 Z tym, że my Słowianie mieliśmy inny punkt widzenia, zawsze tam po swojemu sobie coś wykombinujemy.
de [DE: Allerdings hatten wir Slawen einen anderen Standpunkt. Wir versuchen immer, etwas anderes auszudenken.]
01:07:20 Niestety w pewnym momencie pociąg się zatrzymuje, dobrze, że jesteśmy na półkolu. Zobaczyłem, ludzie się rzucili do tej przerwy między ścianą a drzwiami
de [DE: Plötzlich sah ich, dass sich die Menschen im Wagen auf den Spalt zwischen der Wand und der Tür stürzten, ]
01:07:33 i obserwujemy jak Niemcy przechodzą i zaglądają pod wagony.
de [DE: und wir sehen, wie die Deutschen kommen und unter die Wägen schauen.]
01:07:38 W pewnym momencie, i w pewnym momencie ustawili się w półkolu przed wagonem
de [DE: Plötzlich näherten sich die Deutschen im Halbkreis einem Wagen, um mit ihren Maschinengewehren auf den Wagen zu feuern.]
01:07:48 i z automatów strzelają do tego wagonu. Widać jak rozpryskiwają drzazgi z tego z desek tego wagonu. Otworzyli drzwi, rękawy zawinęli, bagnety w rękę i weszli do wagonu.
de [DE: Man sah wie Holzsplitter durch die Gegend flogen. Die Deutschen öffneten den Wagen, mit hochgekrempelten Ärmeln und mit Bajonetten in den Händen gingen sie hinein. ]
01:08:02 Wiedzieliśmy, że jadą mordować tych co tam ewentualnie znajdą jeszcze żywych.
de [DE: Wir wussten, dass sie den noch Lebenden, den Todesstoß verpassen würden.]
01:08:07 I to się sprawdziło, ktoś miał nóż, otworzył.. wyciął deskę w wagonie i uciekł.
de [DE: Und tatsächlich ist jemand aus dem Wagen geflohen. Er hatte ein Messer gehabt, schnitt ein Loch in den Wagenboden und floh. ]
01:08:16 W momencie, kiedy był na torach kolejowych, nie zdawał sobie sprawy z tego, nie przewidział, że na ostatnim wagonie,
de [DE: Er ahnte nicht, dass auf dem letzten Wagen, ]
01:08:25 na wieżyczce siedział Niemiec z automatem gotowym do strzału.
de [DE: auf dem Turm auf dem letzten Wagen, ein Deutscher saß - bereit zu schießen. ]
01:08:29 Kiedy zobaczył na torach kolejowych więźnia otworzył ogień.
de [DE: Als er den Häftling auf den Bahngleisen sichtete, schoss er.]
01:08:34 To był sygnał, pociąg się zatrzymał, skontrolowali po.. wagon i rozstrzelali wszystkich. Ten wagon dotarł na miejsce do Flossenburga.
de [DE: Und das war das Signal zum Anhalten des Zuges. Der Wagen kam in Flossenbürg an. Sie wurden alle erschossen.]
01:08:43 I może przerwę zrobię.
de [DE: Vielleicht mache ich eine Pause.]
01:08:48 To już...
de [DE: Beginnen wir?]
01:08:46 IV: Skończyliśmy na tym, jak w wagonach kolejowych Niemcy zamordowali...
de [DE: IV: Wir sind an der Stelle stehengeblieben, als die Deutschen die Häftlinge erschossen.]
01:08:54 ZK: Aha.. rozumiem.. Tak.
de [DE: ZK: Aha.. Ich verstehe..ja.]
01:08:55 IV: O próbie ucieczki....(???)
de [DE: IV: Über den Fluchtversuch... (???)]
01:09:04 ZK: Kiedy dotarliśmy na stację kolejową nie wiedziałem jeszcze gdzie, ale po plecach poczułem dreszcz, zimny pot. Dlaczego?
de [DE: ZK: Als wir den Bahnhof erreichten, wussten wir noch nicht, wo wir sind, aber auf dem Rücken spürte ich ein Schaudern, kalten Schweiß. Warum? ]
01:09:17 Dlatego, że na peronach pełno kamieni – Steinbruch. O tym to już myśmy wiedzieli więźniowie,
de [DE: Auf den Gleisen lagen Steine gestapelt. Mein erster Gedanke - Steinbruch. Wir wussten bereits, ]
01:09:27 że kopalnia i kamieniołomy to jest najgorsza rzecz jaką można sobie wyobrazić i trafić dla więźnia.
de [DE: dass ein Steinbruch das Schlimmste war, was man sich vorstellen konnte. ]
01:09:36 Tam się szybko umierało. Raz, że transport kamieni, wyjątkowo okrutni kapo. Ale nie wiemy jeszcze gdzie.
de [DE: Hier starb man schnell. Einerseits der Transport von Steinen und andererseits außergewöhnlich grausame Kapos. Aber wir wussten noch nicht, wo wir waren. ]
01:09:49 Do tego stopnia, że przerażony byłem przechodząc koło wagonów zwróciłem jednak uwagę na ten wagon, o którym mówiłem, że widzieliśmy go przez szpary.
de [DE: Trotz Angst, im Vorbeigehen, hatte ich einen Blick auf den vorher beschriebenen Wagen geworfen. ]
01:10:03 Tutaj widzieliśmy pełno krwi na wagonie. Krew ciekła po wszystkich tych deskach, na całych częściach żelaznych, które były poniżej podłogi.
de [DE: Wir sahen jede Menge Blut auf dem Wagen, das jetzt zu allen Seiten an den Holzbrettern und Eisenteilen hinab geflossen war.]
01:10:15 Z tym, że przy tym wagonie inni więźniowie i jacyś tam wojskowi trochę się przyglądali. Myśmy mijali ten wagon.Ten wagon nie był otwierany.
de [DE: Einige andere Gefangene und auch einige Soldaten schauten zu. Wir passierten den Wagen. Er wurde nicht geöffnet. ]
01:10:27 Wyprowadzono nas na teren poza stację kolejową. Pod górkę szliśmy, asfalt, zabudowania, domki jednorodzinne.
de [DE: Man führte uns aus dem Bahnhof heraus. Wir gingen bergauf, auf einer asphaltierten Straße an einigen Einfamilienhäusern und anderen Gebäuden vorbei. ]
01:10:45 I teraz na tyle byłem przerażony, że po jakimś czasie zwróciłem uwagę,
de [DE: Ich war sehr verängstigt. Nach einiger Zeit zog ein Haus meine Aufmerksamkeit auf sich. ]
01:10:54 zakręcając ulicą w prawo, że na wprost drogi był jakiś budynek, balkon olbrzymi przez całą szerokość budynku
de [DE: Ein großer Balkon zog sich über die gesamte Breite des Gebäudes und auf dem Balkon]
01:11:05 i na balkonie dziewczyna, jasna suknia, młoda.
de [DE: war ein junges Mädchen in einem hellen Kleid. ]
01:11:11 I teraz dwa światy; może ona w moim wieku i że istnieje inne życie, że jest cywilne życie jakieś. Skręcając w prawo ten obraz zginął.
de [DE: Zwei Welten, sie konnte in meinem Alter gewesen sein und ich wusste, es gibt ein anderes, ziviles Leben. Beim Abbiegen nach rechts verschwand das Bild.]
01:11:29 Trafiliśmy na teren obozu. Olbrzymi gmach komendantury, wyprowadzono nas na teren obozu, po lewej stronie ceglany mały budynek
de [DE: Wir kamen auf das Lagergelände, mit einer riesigen Kommandantur. Auf der linken Seite stand ein kleines Ziegelgebäude.]
01:11:40 i tam nas skierowano i pierwsza informacja: „rozebrać się do naga”. To był chyba 19-ty, któryś marzec, w każdym razie mróz dosyć silny i śnieg.
de [DE: Wir gingen dorthin und die erste Nachricht hier war: „Nackt ausziehen!" Es war, glaube ich, der 19. März, starker Frost und Schnee. ]
01:11:55 Stamtąd rozebranych do naga wypędzono nas skosem w kierunku podłużnego budynku i tam schodami w dół więźniowie wbiegali do piwnicy.
de [DE: Nackt ausgezogen, jagte man uns von dort aus quer durch den Hof zu einem länglichen Gebäude und dort die Treppe runter in den Keller. ]
01:12:11 Pierwsza rzecz to przerażenie z zimna, drugie przerażenie, że nie wiem gdzie wbiegamy, tylko tyle, że biegnąc przyglądałem się na budynek
de [DE: Meine erste Reaktion war das Grauen vor der Kälte, die zweite - eine große Angst vor dem Unbekannten. ]
01:12:26 i zauważyłem, że szyby w piwnicy są powybijane, a więc nie gaskamera.Wtedy błysk radości z tego wszystkiego w tej sytuacji.
de [DE: Während des Laufens bemerkte ich, dass die Fenster im Keller ausgeschlagen waren, und so wusste ich, dass das keine Gaskammer war. Ein Freudentaumel!]
01:12:36 To nie jest komora gazowa, o której wiedzieliśmy w obozie.
de [DE: Es ist keine Gaskammer, von der wir wussten, dass es sie im Lager gibt.]
01:12:40 Kiedy nas wprowadzono do środka, oczywiście po drodze przyśpieszając tempo, kapo biło pałkami.
de [DE: Unser Laufen beschleunigten die Kapos mit ihren Schlagstöcken. ]
01:12:47 Czekając na wodę byliśmy wszyscy zgrupowani luźno na przestrzeni tej hali, olbrzymiej piwnicy.
de [DE: Im Keller gesammelt, warteten wir in einer großen Halle auf das Wasser. ]
01:12:56 Nic się nie dzieje. Zimno, na bokach, ścianach te okna powybijane, hala dosyć wysoka. I w pewnym momencie ukrop,
de [DE: Es passiert nichts. Es ist kalt. Die Halle war ziemlich hoch. Auf einmal kam brühend heißes Wasser von der Decke hinunter.]
01:13:07 wszyscy jak mówię przerażeni pod ściany pouciekali, bo parzyło nas, do tego stopnia była gorąca woda.
de [DE: Entsetzt flohen alle bis an die Wände. Wir verbrannten, so heiß war das Wasser.]
01:13:17 Rękę tylko każdy tam jakoś wyciągnał, żeby chociaż złapać albo się napić tej wody, mimo tego gorąca.
de [DE: Trotzdem streckten wir unsere Hände aus und versuchten davon zu trinken, obwohl das Wasser brühend heiß war.]
01:13:25 A to trwało może z minutę. Szok, cisza. Znów przerwa. Stoimy. Czekamy. Nie wiem ile czasu. W każdym razie dosyć długo.
de [DE: Das dauerte vielleicht eine Minute. Entsetzen und Stille. Wieder Pause. Wir standen und warteten. Ich weiß nicht, wie lange. Auf jeden Fall war es recht lang.]
01:13:36 Kiedy myśmy się porozbiegali po tej hali na nowo, odwrotna sytuacja, teraz lodowata woda. Momentalnie z powrotem uciekliśmy pod ścianę.
de [DE: Nach dem wir uns einigermaßen eingefunden hatten, passierte das genaue Gegenteil. Jetzt floss eiskaltes Wasser. Es flohen wieder alle an die Wände.]
01:13:48 Znów łapanie ręką jakiś kropel wody, trochę na twarz, trochę do picia. Przerwa. No też z jakaś minuta.To były takie niespodzianki.
de [DE: Und versuchten mit der Hand Wassertropfen aufs Gesicht zu spritzen und zu trinken. Wieder Pause. Auch etwa eine Minute. Das waren solche Überraschungen.]
01:13:58 Nareszcie drzwi stalowe otw.. otworzono. Zobaczyliśmy rzędy stołów, na których leżały w olbrzymich kupach marynarki, spodnie, kalesony, koszula, buty.
de [DE: Schließlich öffnete man die Stahltüren. Wir sahen Reihen von Tischen, auf denen in großen Haufen Jacken, Hosen, Unterhosen, Hemden und Schuhe lagen.]
01:14:15 Z tym, że nie dawano nam, tylko kapo rzucało. I w biegu, biegnąc, bo drudzy nas kapo bili,
de [DE: Man reichte uns die Sachen nicht, der Kapo hat sie uns zugeworfen. Während wir liefen, schlugen die Kapos auf uns.]
01:14:24 żeby szybko przelatywać, to każdy łapał w powietrzu jakiś element odzieży i wbiegał po schodach na górę.
de [DE: Wir mussten die Kleider während des Laufens fangen und die Treppe nach oben laufen. ]
01:14:32 Teraz nowa niespodzianka. Tutaj kazano nam się dopiero, na tym śniegu, ubrać i przeprowadzono kontrolę, co kto ma z uniformu.
de [DE: Oben wartete die nächste Überraschung. Hier mussten wir uns im Schnee anziehen und es wurde eine Kontrolle durchgeführt.]
01:14:43 Ale szczegółowo kontrolowali - czy masz buty, czy masz onuce, czy masz spodnie, czy masz kalesony,
de [DE: Die Kontrolle war streng und sorgfältig. Hast du Schuhe, oder Filzschuhe, oder Hose...]
01:14:51 czy masz bluzę, czy masz czapkę, czy masz rękawice. Rękawice nas zaskoczyły.
de [DE: Hast du eine Jacke, eine Mütze oder Handschuhe. Die Handschuhe überraschten uns.]
01:14:56 I druga rzecz, jeszcze były kominiarki, też zielone takie {zeigt auf den Kopf}, jak bandyci czasami na filmach pokazują. Z tym, że te kominiarki były dosyć ciepłe, zielone pamiętam.
de [DE: Auch gab es noch solche grüne Sturmhauben {zeigt auf den Kopf}, wie sie heutzutage Verbrecher in Filmen tragen. Diese Sturmhauben waren recht warm.]
01:15:09 I tu nas kontrolowali. Jeżeli któryś z więźniów nie miał komplet uodzieży musiał wbiec do piwnicy po tą część,
de [DE: Wem ein Element der Kleidung fehlte, musste zum zweiten Mal in den Keller und es holen. ]
01:15:17 ale był bity ponownie na nowo wbiegając i wybiegając. A więc, poranieni, pokaleczeni stamtąd wychodzili.
de [DE: Dabei wurde man wieder geprügelt. Verletzt und verwundet kamen wir von dort heraus.]
01:15:26 To było przywitanie we Flossenburgu. Skierowano nas do pierwszego baraku po prawej stronie od komendantury.
de [DE: Das war die Begrüßung in Flossenbürg. Wir wurden in die erste Baracke rechts von der Kommandatur gebracht. ]
01:15:35 Przed tym były jakieś baraki samochodowe, garaże samochodowe i to był pierwszy garaż,
de [DE: Hier gab es eine Garage zu einer anderen Hütte, welche von Stacheldraht umzäunt war.]
01:15:42 z tym, że ten był połączony z innym barakiem, który był wspólnie ogrodzony drutem kolczastym.
de [DE: Diese Garage war mit einer anderen Baracke verbunden, die gemeinsamen Stacheldrahtzaun hatten.]
01:15:48 Z tyłu dopiero zobaczyłem, że za jeszcze jednym ogrodzeniem, olbrzymią ilość baraków, i na skarpach po lewej i po prawej stronie równolegle poukładane w szeregu baraki.
de [DE: Dahinter sah ich eine große Menge Baracken, die an den Hängen auf der linken und rechten Seite in parallelen Reihen angeordnet waren. ]
01:16:01 i też czyściutko, pomalowane itd. I w moim baraku 3-piętrowe prycze. I tutaj nas władowano półtora tysiąca, a 300 łóżek. Spaliśmy po pięciu na jednej pryczy.
de [DE: Sauber, gestrichen, etc. In meiner Baracke standen 3-stöckige Betten. Hier pferchten sie 1.500 Menschen hinein, bei nur 300 Betten. 5 Personen auf einer Pritsche.]
01:16:19 Luźno się robiło dopiero, kiedy śmiertelność była tak wysoka,
de [DE: Mit der Zeit bekamen wir mehr Platz, weil die Sterblichkeit unter uns so hoch war,]
01:16:25 że dziennie do apelu wynoszono czterdzieści do siedemdziesięciu trupów. I tych układano przed barakiem, zdejmowano z nich bluzy, zrywano numer.
de [DE: dass man täglich 40 bis 70 Leichen zum Appell vor die Hütte heraustragen musste. Man zog ihnen die Jacken aus und die Nummern von der Jacke wurden entfernt. ]
01:16:39 Kapo przy apelu spisywał w obecności mundurowego Niemca numer umarłego więźnia
de [DE: Der Kapo hat während des Appells, in Anwesenheit eines uniformierten Deutschen, die Nummer des toten Häftlings]
01:16:47 i na ciele czerwoną farbą malowano ten numer, który miał na bluzie.
de [DE: aufgeschrieben und sie mit roter Farbe auf den Brustkorb der Leiche gemalt. ]
01:16:52 Tutaj właśnie ta niemiecka pedanteria do kontroli, była doprowadzona naprawdę do perfekcji. Nie miał prawa być ktoś pominięty.
de [DE: Hier ist ein Beispiel für die deutsche Pedanterie. Das war perfekt organisiert. Keiner wurde übergangen.]
01:17:04 I to trafiał trup na wózek i wózkiem był wożony do krematorium. Gdzie to krematorium było, nie wiem.
de [DE: Die Leiche wurde auf den Karren geladen und ins Krematorium gebracht. Wo das Krematorium war, weiß ich nicht. ]
01:17:11 Wiem, że było po prawej stronie na końcu gdzieś. Bo już czuliśmy zapach dymu spalonego ciała ludzkiego.
de [DE: Ich weiß nur, dass das irgendwo auf der rechten Seite, am Ende war. Wir rochen den Geruch von verbrannten menschlichen Körpern.]
01:17:22 Brunatny dym wił się, zależy od temperatury powietrza, albo nisko po barakach albo szedł do góry.
de [DE: Der braune Rauch stieg, je nach Wetterlage, nach oben oder schlängelte sich zwischen den Baracken. ]
01:17:28 To było przywitanie we Flossenburgu. Nic nie robiliśmy. Do żadnej roboty nas nie zabierano.Siedzieliśmy, część umierała. Robiło się luźno.
de [DE: So hat das Willkommen in Flossenburg ausgesehen. Wir taten nichts. Keiner hat uns zum Arbeiten abgeführt. Wir saßen, ein Teil von uns starb. ]
01:17:43 W pewnym momencie do naszego baraku...
de [DE: Auf einmal kam in unsere Baracke...]
01:17:45 A, kapo jeszcze jeden był, mały Polak, gdzieś około 160 cm wzrostu, dosyć grubasek. Trochę nas to zdziwiło.
de [DE: Bei uns gab es einen Kapo, einen Polen. Er war klein, etwa 160 cm groß, ziemlich mollig. Es überraschte uns.]
01:17:58 Ale.. był nieprzyjemny, ale w stosunku do innych kapo był jakiś przyzwoity. Mówiąc.. Tak bym to określił. Teraz w pewnym momencie zrobiło się luźno.
de [DE: Er war unangenehm, aber im Vergleich zu einigen anderen Kapos war er anständig. So würde ich das ausdrücken.]
01:18:12 Do naszego baraku wprowadzono grupę jeńców, więźniów Holendrów. Pierwszy kontakt.
de [DE: Eines Tages kam eine Gruppe holländischer Kriegsgefangener in unsere Baracke. Der erste Kontakt mit dieser Gruppe.]
01:18:20 Z tym, że tutaj muszę powiedzieć, że trochę zaskakująco, że w obozie wszyscy, mimo że przecież zamknięci za drutami kolczastymi,
de [DE: Ich muss hier sagen, es war überraschend, denn alle im Lager waren hinter dem Stacheldrahtzaun.]
01:18:28 wydawałoby się, że żadna informacja do nas nie dotrze, myśmy byli na bieżąco informowani o całej sytuacji w Europie:
de [DE: Man könnte denken, dass es im Lager keine Informationen gab. Wir waren aber die ganze Zeit über die gesamte Situation in Europa auf dem Laufenden.]
01:18:36 gdzie był front, jak przebiegał. Co się wszystko działo. Dlaczego? Nie potrzeba było radia.
de [DE: Wir wussten, wo die Front verlief und warum. Kein Radio war notwendig.]
01:18:42 Tak szybko napływala ilość więżniów, że oni wszystkie świeże wiadomości nam dostarczali.
de [DE: Es kamen so viele Häftlinge ins Lager, dass sie uns laufend mit aktuellen Informationen versorgten.]
01:18:47 Teraz do mojego baraku przyszła grupa powstańców holenderskich, którzy wpadli przez donos jakiegoś tam z kolei Holendra,
de [DE: Eines Tages kam eine Gruppe holländischer Kriegsgefangener in unsere Baracke. Diese Gruppe wurde von einem Bruder eines verhafteten Kameraden verraten.]
01:18:55 którego brat był aresztowany, i żeby uratować brata wydał całą organizację i oni wpadli.
de [DE: Dieser Bruder hatte die gesamte Organisation an die Deutschen verraten, um das Leben seines Bruders zu retten.]
01:19:02 Teraz oni opowiadają nam o kontaktach z polskimi żolnierzami, cichociemnymi ci.. spado.. spadochroniarzami, którzy na ich tereny zostali zrzuceni.
de [DE: Die Holländer erzählten uns über die Kontakte mit den polnischen Fallschirmjägern, die auf ihrem Territorium abgeworfen wurden. ]
01:19:14 I pierwsza informacja o polskim wojsku, jak oni się zachowywali. Mówiąc szczerze, że chwalili nas bardzo. Byłem dumny.
de [DE: Die Informationen über die polnische Armee und wie sie sich verhalten hatte, waren sehr positiv. Ehrlich gesagt, wurde sie sehr gelobt. Ich war stolz.]
01:19:25 Ale jednocześnie dopiero tutaj zrozumiałem rzecz, którą wcześniej buntowałem się zupełnie.
de [DE: Erst in diesem Moment begriff ich eine Sache, gegen die ich mich früher gesträubt hatte.]
01:19:32 Ojciec perfekt niemiecki znał, mama perfekt rosyjski. Uczyli nas dzieciaków, musicie umieć itd… Z tego wszystkiego, co ojciec mnie uczył to zapamiętałem:
de [DE: Mein Vater konnte perfekt Deutsch, meine Mutter Russisch. Sie lehrten sie uns Kinder, "ihr müsst lernen." Alles, was ich von ihm lernte, war:]
01:19:43 :"Seien Sie so gut, schaffen Sie Streichholz" - albo tam coś takiego. Nie chciałem się uczyć. Chciałem, żeby jajko było mądrzejsze od kury. Na tej zasadzie.
de [DE: "Seien Sie so gut, schaffen Sie Streichholz" - oder so ähnlich. Ich wollte nicht lernen. Ich wollte, dass das Ei schlauer war als das Huhn.]
01:19:54 Dopiero w obozie jak na własnej skórze przekonałem się, co znaczy nie umieć. A można było z tego skorzystać.
de [DE: Erst im Lager am eigenen Leib verstand ich, was es heißt, nicht zu können. Denn man konnte vom Können profitieren.]
01:20:03 I druga rzecz, że nie nienawidzieć języka niemieckiego, mogę nienawidzieć człowieka Niemca za to co on robi, ale nie język jest winien.
de [DE: Die zweite Sache war, dass man die deutsche Sprache nicht hassen soll. Man kann einen Deutschen hassen dafür, was er tut, aber die Sprache ist unschuldig.]
01:20:14 Tu dopiero do mojej chłopaka świadomości dotarła rzecz bardzo istotna.
de [DE: Erst hier drang etwas Wichtiges in mein Bewußtsein.]
01:20:20 I tu dopiero zapragnąłem prędko i na prawdę przyłożyłem się do tego, żeby uczyć się prędko niemieckiego.
de [DE: Und jetzt wollte ich alles, was ich versäumt hatte, schnell aufholen und Deutsch lernen.]
01:20:27 Mimo, że przez 5 lat chodziłem do Berufsschule. No to się robiło tak żeby się nie uczyć. Nauczyciel tam to odfajkował, że umie i świadectwo napisane zostało, że tam umie.
de [DE: Obwohl ich 5 Jahre eine Berufsschule besuchte, tat ich so, als ob ich nicht lernen müsse. Der Lehrer hakte es einfach ab und im Zeugnis stand: Er kann es.]
01:20:38 Tak i dygresja o sytuacji niemmieckiej.
de [DE: Es ist eine kurze Anmerkung zur deutschen Situation.]
01:20:41 Została ta historia Holendrów właśnie. Bardzo nas chwalili, Polaków.
de [DE: Es gibt die Geschichte über die Holländer. Sie haben uns Polen sehr gelobt.]
01:20:47 Teraz następuje moment, kiedy, nie pamiętam już z jakiej to przy... moment: przyjeżdża samochód ciężarowy opel blitz cały załadowany szczapami drzewa.
de [DE: Jetzt komme ich dazu, wie ein LKW Opel Blitz voll beladen mit Baumstämmen vorfuhr. ]
01:21:01 Podjechał przed barak i kapo: “raz, dwa trzy, cztery, pięć, komm zu Auto!” - chodźcie do wagonu.. samochodu. Wsiedliśmy, jedziemy w kierunku krematorium.
de [DE: Der Kapo rief: "1 2 3 4 5 kommt zum Auto." Wir stiegen ein und fuhren zum Krematorium.]
01:21:16 Zjechaliśmy po skarpie w dół i teraz po raz pierwszy oczom.. zobaczyłem murowany budynek krematorium,
de [DE: Wir fuhren den Hang hinunter und jetzt konnte ich zum ersten Mal das aus Ziegelsteinen gebaute Krematorium sehen.]
01:21:24 a przed nim na po prawej stronie przy skarpie dół wykopany, na których leżały trupy i szczapy drzewa. Palono olbrzymie ognisko, i jakieś sześć na osiem metrów taki.
de [DE: Vor dem Krematorium auf der rechten Seite am Hang war ein Graben, in dem die Leichen lagen, daneben Holzbalken. Der Graben war ca. 6 x 8 Meter groß.]
01:21:40 Olbrzymia ilość takich ciał, pali się.Teraz myśmy rozładowali te drzewo i szczapy i idziemy do samochodu. Tu zaskoczenie.
de [DE: Eine große Menge von Leichen brannte bereits. Wir haben das Holz abgeladen und gingen zurück zum Auto. Hier gab es eine Überraschung.]
01:21:51 Nam ten szofer odpowiada, że: "Wy jesteście teraz pracownikami Sonderkomando. Wy już pracujecie tutaj". Do licha.
de [DE: Hier erfuhren wir, dass wir ab jetzt dem Sonderkommando zugeordnet waren. Zum Teufel.]
01:22:03 Co znaczy sonderkomando, to już myśmy wiedzieli, że Sonderkomando jest co dwa tygodnie odnawiane.
de [DE: Was Sonderkommando bedeutete, wussten wir bereits. Das Sonderkommando wurde alle zwei Wochen ausgetauscht. ]
01:22:12 Ta grupa, która pracowała, zostaje zlikwidowana, a tworzą nową grupę.
de [DE: Die Gruppe, die arbeitete, wurde nach zwei Wochen liquidiert und man bildete eine neue Gruppe.]
01:22:18 Czyli ja wiem, że z mojego życia zostało 2 tygonie. Zapomniałem powiedzieć o jednej rzeczy, że w barakach 17 jak byłem, co dwa tygodnie odbywała się selekcja.
de [DE: Ich wusste, dass ich nur noch 2 Wochen zum Leben hatte. Ich vergaß zu erwähnen: In meiner Baracke Nummer 17 waren alle zwei Wochen Selektionen. ]
01:22:31 Selekcja to znaczy: wprowadzano nas do baraku 18-ście. Było dwóch Niemców obok lekarza.
de [DE: Die Selektion bedeutete: Man führte uns in die Baracke 18, wo bereits zwei Deutsche und ein Arzt auf uns warteten.]
01:22:38 Jeden miał notes, drugi miał kałamarz. Lekarz oglądał nagiego człowieka i określał krótko einsundhalb, zwo, zweiundhalb, drei.
de [DE: Der eine hatte ein Notizbuch, der zweite ein Tintenfass. Der Arzt sah die nackten Menschen an und bestimmte kurz: eins, eineinhalb, zwei, zweieinhalb, drei.]
01:22:53 Co znaczyło, że ten numer napisywano na czele, czole więźnia. Jeżeli dostawał trójkę prowadzono go do innego pokoju.
de [DE: Das bedeutete, dass diese Zahl auf die Stirn des Häftlings geschrieben wurde. Wenn er eine drei trug, führte man ihn in ein anderes Zimmer.]
01:23:04 Tam dostawał zastrzyk z fenolu albo z benzyny, na wózek, krematorium i nie było. Wykreślali więźnia z rejestru.
de [DE: Dort erhielt er eine Injektion aus Phenol oder Benzin, wurde auf die Trage gelegt und ins Krematorium gebracht. Die Häftlingsnummer wurde gelöscht.]
01:23:10 Ja po kolei, kiedy pierwszy raz wyszedłem i miałem numer 1,5. Po kolejnych selekcjach dojechałem do numeru 2,5. Wiedziałem, że następna selekcja za 2 tygodnie.
de [DE: Beim ersten Mal ging ich mit 1,5 raus. Nach folgenden Selektionen war ich bereits bei 2,5 angelangt. Eine weitere Selektion sollte in 2 Wochen folgen. ]
01:23:21 To mogę mieć trójkę. Więc już przerażenie. Zostało mi tylko tyle życia.
de [DE: Es wird schwierig sein. Also war ich schon verängstigt. Ich hatte nur noch so wenig zu leben.]
01:23:30 Teraz z kolei tydzień upłynął, zabrano mnie do Sonderkomando. Z rachunku wynika, że podarowano mi trzeci tydzień życia.
de [DE: Es verging eine Woche, als ich zum Sonderkommando kam. Meine Rechnung zeigte, dass man mir eine dritte Woche des Lebens geschenkt hatte. ]
01:23:40 Bo tutaj zamiast 2 tygodnie ja jeszcze będę miał dodatkowe dwa. Ale tydzień tam już w baraku przepracowałem.
de [DE: Denn anstelle von zwei Wochen bekam ich hier noch zwei weitere. Aber eine Woche arbeitete ich schon dort.]
01:23:49 Dlaczego żyję? Przyjechał Niemiec, oficer do krematorium motorem BMW 350, NSU 350. Kiedy pozałatwiał swoje sprawy, podszedł do motoru.
de [DE: Warum lebe ich? Ein deutscher Offizier kam zum Krematorium. Auf einem Motorrad Typ NSU 350. Nachdem er seine Sachen erledigt hatte, wollte er zurückfahren.]
01:24:03 Łapie za kierownicę - kikstarter, przerwa, nie zapala, nie pada iskra, motor nie chce zapalić.
de [DE: Er ging zu seinem Motorrad und versuchte es, mit Hilfe des Kickstarters zu starten. Das Motorrad zündete nicht. ]
01:24:11 Kilka razy tam zmęczony tym kopaniem kikstarteru palcem na mnie: „Komm zu mir, hilf mir“.
de [DE: Er versuchte es noch Mal - wieder nichts. Ermüdet von seinen Versuchen rief er mir zu: "Komm zu mir, hilf mir!" ]
01:24:18 We Flossenburgu ten teren, gdzie ja byłem, podnosi się pod górę do 25 metrów, łukiem w kierunku 200, 300 metrów do komendantury.
de [DE: Die Gegend in Flossenbürg ist hügelig. Das Gelände steigt um 25 Meter an, 200 bis 300 Meter bis zur Kommandantur.]
01:24:30 Tą drogę musiałem ten motor razem z tym Niemcem pchać. Motor, jak na zamówienie, raz farkotał raz gasł, raz farkotał, raz gasł.
de [DE: Ich musste das Motorrad zusammen mit ihm 200 bis 300 Meter bergauf schieben. Das Motorrad rasselte mal, mal soff es ab. ]
01:24:38 W odległości jakieś 20-tu, 25-ciu metrów przed komendanturą, przed bramą, już poza teren obozu, motor w tym momencie zagrał, rrr.. czyli zagrał.. jest sprawny do jazdy.
de [DE: In der Entfernung von etwa 20 bis 25 Metern vor dem Tor der Kommandantur, außerhalb des Lagers, sprang es endlich an. ]
01:24:52 Wsiadł, a do mnie krzyczy wracaj „geh zurück zur Baracke“. Ale gdy spojrzał na mnie zmienił zdanie.
de [DE: Er stieg aufs Motorrad und rief zu mir: „Geh zurück, geh zurück!“. Aber als er mich ansah, änderte er seine Meinung. ]
01:25:00 Zorientował się chyba, że ja za bardzo chętnie nie pójdę do tego baraku, ale mogę pobłądzić po trasie.
de [DE: Er merkte, dass ich nicht gerne freiwillig zurück laufen würde und mich auf dem Weg verirren könnte.]
01:25:09 Więc żeby się upewnić, to kazał mi usiąść z tyłu na motorze i mimo, że było bardzo blisko bramy, siedem.. blok 17, podwiózł mnie pod barak.. pod bramę.
de [DE: Er befahl mir, auf das Motorrad zu steigen und fuhr mich, zum Eingangstor, obwohl es nicht so weit weg war. ]
01:25:19 I do ko kapo krzyczy: „Schreib ihre Nummer“, żeby zapisał mój numer. W tym momencie z tyłu za moimi plecami, o czym nie wiedziałem,
de [DE: Er schreit zum Kapo: „Schreib ihre Nummer“. In diesem Moment hinter meinem Rücken, was ich nicht bemerkte,]
01:25:27 stało dwóch Niemców i słyszę głos: "Alle kapo na Appellplatz!", czyli wszyscy fachowcy na Appellplatz, zbiórka.
de [DE: standen zwei Deutschen und ich hörte den Aufruf zum Appell: "Alle Kapo na Appellplatz!" Alle Fachleute zum Appell.]
01:25:38 To ja w tył zwrot, już nie wchodzę na teren baraku 17, tylko ustawiłem się na bloku, na Appelplatzu; dwa szeregi rzędów, 500 ludzi, więźniów.
de [DE: Ich lief also nicht mehr zur Hütte 17 sondern positionierte mich sofort auf dem Appellplatz. Wir standen in zwei Reihen, etwa 500 Häftlinge. ]
01:25:49 Jakiś Niemiec, drugi obok, asystent, jakiś brosz.. jakiś brulion, ołówek. Ten przychodzi i ogląda sobie każdego więźnia i przechodzi.
de [DE: Der Deutsche hatte einen Assistenten, der über ein Notizblock und einen Bleistift verfügte. Er schaute sich jeden Gefangenen genau an.]
01:26:03 Zapytał o jakiś tam zawód ewentualnie, nie wiem co. W każdym razie chwilę postał przed więźniem, zanim ten jego numer został zapisany do zeszytu.
de [DE: Und fragte eventuell nach dem Beruf. Ich weiß nicht, was. Er stand eine Weile vor dem Häftling bevor er seine Nummer aufschrieb.]
01:26:13 Spojrzał na mnie, przeszedł, poszedł dalej. Przerażenie. Ja tu zostaję, a więc zostaję w bloku 17tym.
de [DE: Er blickte mich an und ging vorbei. Ich war wie versteinert. Das bedeutete, dass ich hier bleiben würde, in der Baracke Nr. 17.]
01:26:24 Nowa kontrola, dostanę dwa i pół, ewentualnie trójka, czyli koniec. Przerażony ukucnąłem, poleciałem za tylnym szeregiem i z powrotem na koniec kolumny.
de [DE: Bei der nächsten Selektion bekomme ich vielleicht eine 2,5 oder sogar eine 3. Das wäre mein Ende. Ich duckte mich und lief hinter der letzten Reihe zum Ende der Gruppe,]
01:26:38 Czekam kiedy on do.. podejdzie. Podszedł. Spojrzał na mnie: „Warum du zwei Mal stehen?“, dlaczego ja tu drugi raz stoję?
de [DE: Ich warte bis er zu mir kommt. Er kam und fragte mich: „Warum du zwei Mal stehen?“ Warum stehst du hier ein zweites Mal?]
01:26:46 Ja mówię: "Hier ist keine Arbeit, Sie suchen Fachmannarbeiter, ich bin Schloßer, Schweisser, Schmieder, że ich mam kilka zawodów.
de [DE: Ich antwortete: „Hier ist keine Arbeit, sie suchen doch Arbeiter. Ich bin Schlosser, Schweißer, Schmied, habe verschiedene Berufe“.]
01:26:58 Ja mówię: krzyknij pan: „Wenn Sie wollen suchen, wollen Sie Schweisser?“. Nach vorne geht der heftling. Niech wystąpi ten heftling.
de [DE: Ich sagte: „Schreien sie doch nach einem Schweißer, mal sehen ob sich einer meldet.“. Ich sprach Deutsch zu ihm.]
01:27:07 On zaintrygowany tym, że ja do niego po niemiecku mówię. Pyta się: "A skąd znam niemiecki?". Ja mówię, że fünf Jahre Berufsschule. Generalgouvernement.
de [DE: Er fragte: „Woher kannst du Deutsch?“ Ich sagte, dass ich 5 Jahre eine Berufsschule besucht hatte. Im Generalgouvernement.]
01:27:17 "Von wo ist"? A ja mówię: Warschau. „Wie alt bist du?“ Miałem 18 lat powiedziałem, że 19 Jahre. „Von wo?“ Warschau. Hauptstadt nie Warschau? Ja.
de [DE: "Von wo ist?" „Warschau.“ „Wie alt bist du?“ Ich war 18 Jahre alt aber behauptete, dass ich 19 wäre. ]
01:27:31 Nie powiedziałem, że Bydgoszcz, to broń Boże, jak bym powiedział, że Bromberg, to za krwawą niedzielę Niemcy wszędzie wyszukiwali mieszkańców Bydgoszczy i ich mordowali dosłownie.
de [DE: Ich sagte auch nicht, dass ich aus Bydgoszcz bin. Die Deutschen suchten überall nach den Einwohnern und töteten sie aus Rache für den blutigen Sonntag.]
01:27:45 Teraz jak powiedziałem, że z Warszawy to go nie zaintrygowało, ale zwraca się do swojego: "Schreib ihre nummer", czyli zapisz jego numer.
de [DE: Wie ich schon sagte, Warschau hat ihn nicht besonders berührt und befahl seinem Assistenten "Schreib seine Nummer auf".]
01:27:53 Ja myślałem, że ja wyskoczę z szeregu i go ucałuję za to, że mi uratował życie. To moja była walka.
de [DE: Ich dachte, dass ich aus der Reihe springen und ihn küssen würde.]
01:28:00 Więc szybka jakoś z małego chłopaka, bo mały 18 lat, na tyle byłem jeszcze bystry, że nie wiem, intuicja mi podpowiedziała - ratuj się.
de [DE: Dies war mein Kampf. Ich bin irgendwie von einem unerfahrenen Jüngling zu einem reifen Mann geworden und meine Intuition sagte mir: Rette dich.]
01:28:13 Ten moment zadecydował, że dojechałem do Regensburga. Pracowaliśmy półtora tygodnia. Piękny widok jak dla oczu Polaka tzn. strasznie zbombardowane tory kolejowe.
de [DE: Dieser Moment entschied darüber, dass ich nach Regensburg kam. Wir arbeiteten eineinhalb Wochen. Für das Auge eines Polen ein schöner Anblick.. ]
01:28:25 Olbrzymie leje bomb, na nich wagon, lokomotywa, podkłady kolejowe, szyn, wszystko pokręcone, surrealistyczny widok.
de [DE: Das heißt furchtbar zerstörte Eisenbahnschienen, Bombentrichter und verschlungene Eisenbahnschienen. Ein surreales Bild. ]
01:28:33 Dla nas ładny widok. Dla nich przerażenie. I teraz myśmy musieli to wszystko ciąć na kawałki. Podkłady kolejowe na łopatę, podkład czterech chłopów.
de [DE: Für uns ein schöner Anblick. Für sie dagegen war es Entsetzen. Wir mussten alles in Stücke schneiden. Zuerst hoben wir eine Eisenbahnunterlage mit einer Schaufel zu viert. ]
01:28:45 Później Niemcy wpadli na pomysł, że to jest za lekko dla nas. Po dwóch tylko za schwelle kolejowe. Ciężar niesamowity, bo taka 80 do 100 kilo.
de [DE: Später kamen die Deutschen auf die Idee, das wäre zu leicht für uns und wir mussten das zu zweit schaffen. Das Gewicht war enorm: 80 bis 100 Kg.]
01:28:56 Przy wyjątkowych okazjach pozwalali brać cięższe albo dodatkowe jeszcze na zwrotnicach, te podkłady były 4, 5-metrowe. No w każdym bądź razie taka sytuacja.
de [DE: Manchmal durften wir sogar noch schwerere Lasten tragen. Die Eisenbahnunterlagen auf den Stellgleisen hatten eine Länge von 4 bis 5 Meter. ]
01:29:08 I tak myśmy pracowali półtora miesiąca. Z tym, że to było na przedmieściach między Steinerne Brücke,
de [DE: Diese Umstände dauerten eineinhalb Monate an. Dies passierte in einem Vorort zwischen der Steinernen Brücke,]
01:29:18 mostem budowanym przez Rzymian, jeszcze z tego okresu, kamiennym,
de [DE: einer Brücke, die noch von den Römern gebaut wurde, ]
01:29:23 a mostem żelaznym w kierunku po prawej stronie. I codziennie myśmy wychodzili z koloseum, gdzie nas zakwaterowano.
de [DE: und der Eisenbrücke nach rechts. Jeden Tag marschierten wir vom Kolosseum weg, wo wir einquartiert wurden.]
01:29:33 To był Landtheater w Regensburgu - Bayerisches Landtheater, czyli Bawarski Teatr Ludowy.
de [DE: Das war im Landestheater Regensburg, bayerisches Volkstheater. ]
01:29:40 I na tej sali widowiskowej myśmy nocowali. Podłoga: wełna drzewna.
de [DE: Im Zuschauerraum hatten wir unsere Schlafstätte. Der Boden war aus Holzwolle, ]
01:29:47 Po prawej stronie schody na galerie. I tam nocowali esesmani, plus jeszcze gdzieś tam.
de [DE: auf der rechten Seite führte eine Treppe zu einer Galerie nach oben. Dort verbrachten die SS-Männer die Nacht und auch noch woanders.]
01:29:53 Przy drzwiach na salę warta stała, czyli Niemiec z automatem w ręku. Ubikacja. I tutaj dlaczego o tym mówie? Ubikacja, po której ścianach ciągle lała się woda.
de [DE: An der Tür stand immer ein Wachmann, ein Deutscher mit Maschinengewehr. Warum? Im WC lief ständig das Wasser die Wände hinunter. ]
01:30:10 Z tym, że wachmann, który siedział niedaleko, bo tylko 4 czy 5 metrów od tego miejsca jego, słyszał płynącą wodę.
de [DE: Der Wachmann, der nur vier oder fünf Meter von dem Ort entfernt saß, hörte das Wasser fließen.]
01:30:23 Jeżeli ktoś za swoja potrzebą wszedł na teren ubikacji i strumień wody został przerwany i on to usłyszał - więzień został bity.
de [DE: Wenn jemand die Toiletten benutzen wollte und der Wasserstrahl unterbrochen wurde, und der Wachmann hörte dies, schlug er auf ihn ein.]
01:30:33 Raz, że to było psychiczne mordowanie ludzi, bo przecież byliśmy spragnieni, pić się chciało. Nie daj Boże podnieść rękę pod strumień wody, żeby łyknać.
de [DE: Zum einen war das ein psychisches Morden, da wir Durst hatten. Gott bewahre, die Hand unter Wasser zu halten und es zu trinken.]
01:30:45 Jeżeli to zrobiłeś, to strumień wody zmienił ten szum na inny, on się orientował, że pije wodę i za to dostał lanie. To były tortury.
de [DE: Hast du das doch gemacht, änderte der Wasserstrahl sein Geräusch und der Wachmann merkte, dass der Häftling vom Wasser trinkt, dann bekam er Schläge. ]
01:30:56 Codziennie myśmy wychodzili do pracy. Dostaliśmy z holenderskiej porcelany ciężkie takie miski. Te miski myśmy kładli tutaj sobie za pazuchę, na brzuch i przez całe miasto od koloseum,
de [DE: Jeden Tag gingen wir zur Arbeit. Wir bekamen Schüsseln aus einem schweren niederländischen Porzellan. Diese Schüsseln trugen wir am Bauch unter unseren Hemden. ]
01:31:10 skrecając po Steinerne Brücke w prawo w kierunku tego stalowego mostu do miejsca zbombardowanego wcześniej.
de [DE: Wir marschierten durch die ganze Stadt vom Kolosseum rechts ab Richtung Stahlbrücke zu dem zuvor zerbombten Ort.]
01:31:19 Tam myśmy cięli. Jak ja ciąłem te żelastwo, inni zabierali to wszystko, czyścili tory, żeby pociągi jak najszybciej mogły przejechać tą trasą.
de [DE: Dort schnitten wir diese Eisenteile in Stücke. Andere sammelten den Verschnitt und räumten alles auf, damit die Züge so schnell wie möglich fahren konnten.]
01:31:31 I moment ciekawy, od godziny 9 do godziny przerwy, o pierwszej, 13.00 przerwa. Dlaczego? W tym czasie z regularnością do zegarka napływały po niebie chmary alianckich samolotów 500, 600, 700.
de [DE: Die Arbeitszeit dauerte von 9 Uhr bis zu einer Mittagspause um 13 Uhr. Warum? In dieser Zeit flogen regelmäßig die Flugzeuge der Aliierten. 500, 600, 700.]
01:31:50 Ciężkie, załadowane bombami szły, jechały na południe. Wracały.. jechały bardzo nisko, nie było żadnego hałasu artylerii, cichutko, bali się otworzyć ogień, bo momentalnie by zginęli.
de [DE: Sie flogen, schwer mit Bomben beladen, in den Süden und kehrten sehr niedrig zurück. Die Abwehr war leise und hatte Angst, Feuer zu eröffnen.]
01:32:04 I teraz, po jakimś czasie wracały, ale już wysoko. Szum lekkich samolotów itd. To trwało przez półtora miesiąca.
de [DE: Nach einiger Zeit flogen sie zurück, aber jetzt sehr hoch mit dem Klang von Leichtflugzeugen. Das dauerte eineinhalb Monate.]
01:32:14 Jest sytuacja 20. kwietnia kiedy… Ale wcześniej jeszcze, przerwę ten moment. Wcześniej Niemcy nas obserwowali, jak myśmy przechodzili z Landtheater do pracy, miejsca pracy.
de [DE: Es ist der 20. April. Ich unterbreche aber jetzt. Die Deutschen beobachteten uns, wie wir vom Landestheater zur Arbeit marschierten.]
01:32:31 Od momentu kiedy pierwszy raz półtora miesiąca temu nas zobaczyli, zobaczyli że grupa się raptownie zmniejszyła, że jesteśmy bardziej wycieńczeni.
de [DE: Sie merkten, dass die Gruppe seit unserer Ankunft vor eineinhalb Monaten kleiner wurde und sehr erschöpft wirkte. ]
01:32:43 I po trasie myśmy znajdowali albo papieros albo kawałek, przypadkowo, chleba na ziemi. I jeszcze jeden moment nastąpił.
de [DE: Und so fanden wir von diesem Zeitpunkt an auf unserem Weg entweder eine Zigarette oder ein Stück Brot. Und es gab noch eine Überraschung.]
01:32:53 Niespodziewanie krótko przed 20. kwietnia na salę do nas weszła grupa cywili, komendant i jakiś kosz, dwa kosze.
de [DE: Und kurz vor dem 20. April kam noch eine weitere Überraschung dazu. Eines Tages kam eine Gruppe Zivilisten mit 2 Körben zu uns in den Saal. ]
01:33:05 I komendant do nas przemawia: “Mieszkańcy Regensburga wiedząc, że my pracujemy na rzecz uporządkowania zbombardowanych przez aliantów torów kolejowych,
de [DE: Der Kommandant sprach zu uns: "Die Einwohner von Regensburg haben euch aus Dankbarkeit für das Aufräumen von zerbombten Gleisen]
01:33:20 mieszkańcy się zrzekli części chleba dla was”.
de [DE: einen Teil ihres Brotes abgegeben.“]
01:33:25 {kämpft mit Tränen}. I myśmy dostali dodatkowa porcję chleba od cywilnych mieszkańców. Szok.
de [DE: {kämpft mit Tränen}. Und wir bekamen zusätzliche Portionen Brot. Wir waren schockiert.]
01:33:38 Ale dwa dni później, trzy dni później, kiedy byliśmy na miejscu pracy, nadleciały samoloty, jak normalnego dnia.
de [DE: Zwei Tage oder drei Tage später, als wir bei der Arbeit waren, flogen wie gewohnt die Flugzeuge.]
01:33:47 W tym momencie jakaś część, 3 eskadry, każda liczyła po 37 samolotów.
de [DE: Es waren drei Staffeln, eine zählte jeweils 37 Flugzeuge. ]
01:33:56 I trzy takie eskadry naraz robiły pewien łuk, minęły nas. Reszta poleciała na południe.
de [DE: Sie machten einen Kreis, flogen an uns vorbei und der Rest flog in den Süden. ]
01:34:04 No myśmy się przekonali, że chyba będą bombardowali po zakończeniu pewnego półkola, bo zawracają. Tam był dworzec główny, aha, czyli będą bombardować.
de [DE: Wir dachten, dass sie nach einem Halbkreis den Hauptbahnhof in Dresden bombardieren würden. ]
01:34:16 Drezno minęli, zbombardują Drezno, yyy stację kolejową Drezna. Ewentualnie Drezno. Nie, minęli. Zamykają kółko z powrotem.
de [DE: Sie flogen an Dresden vorbei, sie werden Bomben auf Dresden abwerfen. Auf den Hauptbahnhof. Nein, sie fliegen vorbei. Sie schlossen den Kreis und flogen zurück.]
01:34:27 :I tu dopiero do mojej świadomości dotarło, rany boskie, przecież oni będą nas bombardować. My mamy jeszcze gdzieś chyba 2 dni roboty do wykończenia.
de [DE: Und in diesem Moment verstand ich, dass sie uns bombardieren würden. Unsere Arbeit wäre praktisch in zwei Tagen abgeschlossen.]
01:34:35 Tory kolejowe, prawie że już gotowe, pancerny pociąg i inne pociągi za żelaznym mostem już stały gotowe do przejazdu.
de [DE: Die Bahngleise waren fast fertig. Die Waggons und andere Züge standen schon bereit zur Abfahrt hinter der Eisernen Brücke.]
01:34:43 Oni codziennie przelatywali i się przyglądali tam z kabiny na nas. My ich obserwowaliśmy, zupełnie nisko tam szły.
de [DE: Die Alliierten flogen tagtäglich und beobachteten uns aus niedriger Höhe. Wir beobachteten auch sie. Sie waren ganz niedrig. ]
01:34:51 Ja zorientowałem się, że na pewno będzie bombardowane tu. Już nie ma wyjścia.
de [DE: ich wusste, dass sie uns bestimmt angreifen werden. Anders geht es nicht.]
01:34:57 I krzyknąłem mimo, że tego dnia Niemcy byli tak jakby pod rauszem, z rozmowy było widać, że tak coś tam …
de [DE: Und ich schrie... Obwohl die Deutschen an dem Tag wie beschwipst wirkten. Das konnte man erkennen, dass da etwas...]
01:35:05 Człowiek pijanego trochę zrozumie. Ja mimo strachu, że przecież do essesmana się nie odezwie ktokolwiek, krzyknąłem do nich:
de [DE: Man versteht einen Betrunkenen. Trotz Angst, einen SS-Mann anzusprechen, schrie ich zu ihnen:]
01:35:14 „Die SS, Soldaten passt auf, die Amerikaner Bomben schiessen hier“. “Alles weg nach hoch”. "Alles weg nach hoch".
de [DE: „Die SS, Soldaten passt auf, die Amerikaner Bomben schiessen hier.“ “Alles weg nach hoch.” "Alles weg nach hoch."]
01:35:26 Wszyscy uciekamy do przodu. Nie zdążyliśmy. Bomby poszły. I znów tak jak w Dreźnie zapalające i burzące.
de [DE: Jeder floh nach vorne. Wir hatten keine Zeit. Die Bomben wurden abgeworfen und wieder: Wie in Dresden Brand- und Abbruchbomben. ]
01:35:33 Piękne niebo bez chmur i zrobiła się momentalnie noc. Dlaczego? Dlatego, że po prawej stronie na skarpie były ogródki działkowe, papą kryte różne zadaszenia.
de [DE: Der Himmel war schön wolkenlos und auf einmal wurde es Nacht. Warum? Weil auf der rechten Seite des Hangs Kleingärten waren, deren Bedachung aus Pappe war.]
01:35:44 To wszystko się zaczęło palić, smród, dym, wszystko zrobiło się, słońca juz nie było widać.
de [DE: Diese begannen zu brennen. Gestank und Rauch, man konnte die Sonne nicht mehr sehen. ]
01:35:49 Po bombardowaniu, ja pamiętam, że mnie gdzieś odnaleźli 2 km od tego miejsca.
de [DE: Nach der Bombardierung, erinnere ich mich, wurde ich irgendwo etwa 2 km von dem Ort entfernt gefunden.]
01:35:55 Poharatany byłem jakimiś twardymi grudami z ziemi. Pozbierano nas. Brakuje około 50-ciu. Co się okazało, że wracamy i szukamy, gdzie się... trupów.
de [DE: Ich wurde von harten Erdbrocken verletzt. Man las uns wieder auf. Es fehlten 50 von uns. Wir mussten zurückgehen und nach ihnen suchen.]
01:36:07 W pewnym momencie wystaje noga, no to wyciągnąć trupa. Musi być porządek, musimy sprawdzić kto uciekł. Więc rękoma kopiemy, kopiemy - głowa.
de [DE: An einer Stelle ragte ein Bein hervor, wir mussten der Ordnung wegen, die Leiche ausgraben und identifizieren. Wir buddelten mit Händen, und da war ein Kopf.]
01:36:18 Okazało się, że czeska grupa więźniów w olbrzymim leju się schowała i traf chciał, że bomba trafiła na krawędź tego leju i ziemia przykryła ich.
de [DE: Eine Gruppe von tschechischen Häftlingen versteckte sich in einem riesigen Trichter. Zufällig schlug eine Bombe am Rande des Trichters ein und die Erde bedeckte sie. ]
01:36:30 Oni nie byli pocięci, czy... tylko ziemia ich przykryła.
de [DE: Sie waren nicht zerstückelt. Nur vom Boden zugeschüttet.]
01:36:34 I tych 50-ciu się znalazło, ale trupów. Kiedy ta czynność się odbywała jednocześnie slyszymy olbrzymią różnego rodzaju kanonadę. Front. Pierwsza myśl - front.
de [DE: Das waren die fünfzig, die fehlten. Während dieser Aktion hörten wir allerlei enorme Kanonaden, verschiedene Waffen. Der erste Gedanke war: Die Front naht.]
01:36:46 Jezus kochany Amerykanie są już blisko. Różne pistolety, armatnie wystrzały, to tamto.
de [DE: Lieber Jesus, die Amerikaner sind schon nahe. Verschiedene Maschinengewehre, Kanonenschüsse.]
01:36:53 Co się okazało: bomby wybuchły w pociąg pancerny i wojskowe tabory. Ta cała amunicja strzelała, różnego rodzaju kaliber.
de [DE: Es stellte sich aber heraus, dass die Bomben auf einen gepanzerten Zug und einen Fuhrpark fielen. Die Waffen feuerten in einem Feuerwerk.]
01:37:03 I to.. z początku wydawało się, że to Amerykanie, a to zbombardowali ten transport amunicji.
de [DE: Zuerst dachten wir, die Amerikaner wären es, die diesen Munitionstransport bombardierten.]
01:37:10 I z powrotem do koloseum, ranni i pocharatani, to wszystko. Apel, rano, i wymarsz o północy, nie pamiętam, w każdym razie było ciemno.
de [DE: Wir gingen verwundet und verletzt zurück zum Kolosseum. Es war Morgenappell, ich weiß nicht mehr, auf jeden Fall war es dunkel. ]
01:37:22 Przechodzimy przez Steinerne Brücke i po stronie drugiej mostu widzę,
de [DE: Wir gehen über die Steinerne Brücke, und auf der anderen Seite der Brücke sah ich ]
01:37:31 jak przy latarkach elektrycznych skrzynie z dynamitem, druty i podłączają do wysadzenia przęsła.
de [DE: Kisten mit Dynamit und Drähte zur Sprengung, wie man sie bei elektrischem Licht verlegte. ]
01:37:40 I tak sobie pomyślałem: 1200 lat temu Rzymianie budowali, a wy wybu..jecie? Później to w mojej książce opisałem.
de [DE: Ich dachte mir, vor 1200 Jahren wurde sie von den Römern gebaut, und ihr wollt sie sprengen? Später beschrieb ich es in meinem Buch.]
01:37:50 Teraz kiedy myśmy wyszli na drugą stronę, skręciliśmy w lewo. Gdzie? Nie wiem.
de [DE: Nun, gingen wir weiter nach links. Wohin? Ich wusste es nicht. ]
01:37:57 Idziemy, naraz olbrzymi przytłumiony wybuch, przęsło mostu poszło.
de [DE: Auf einmal hörten wir eine riesige Explosion. Ein Brückenträger wurde gesprengt.]
01:38:04 Okazało się, że nie tylko Steinerne Brücke, ale i ten stalowy most też jeszcze i inne. Ale o tym po wojnie się dowiedziałem.
de [DE: Doch nicht nur die Steinerne Brücke, sondern auch die Stahlbrücke und sogar noch andere gingen in die Luft. Aber ich erfuhr erst nach dem Krieg davon.]
01:38:13 Jest moment, kiedy idziemy tą marszkoloną, no jakieś gdzieś godzinę, może półtorej - tak mniej więcej to określę.
de [DE: Wir marschierten in einer Kolonne eine, vielleicht auch eineinhalb Stunden. So würde ich es beschreiben.]
01:38:23 Komendant, który jechał obok kolony, na przodzie, kuchnia, wózki z peronów załadowane plecakami z żywnościa. Więźniowie pchali te wózki.
de [DE: Der Kommandant fuhr vorne an der Spitze der Kolonne. Dort waren die Wägen, mit Rucksäcken und Lebensmitteln beladen. Die Häftlinge schoben die Wägen. ]
01:38:37 Tak jak w momencie nakazu przez Niemców: proszę ty, ty, ty do wózków, pchać te wózki.
de [DE: Es gab einen Befehl von den Deutschen, diese Wägen zu schieben.]
01:38:45 Oczywiście teren Bawaria, nie płaski teren tylko górzysty, nikomu się nie chciało dobrowolnie podejść do tego wózka, żeby go pchać, ale wózki szły do przodu.
de [DE: Es ist Bayern, die Gegend ist hügelig und keiner wollte freiwillig die Wägen schieben.]
01:39:00 Niemiec zdenerwowany wolnym tempem marszu kręcił się w koło. Jak ja podchodziłem z kolumną do tego Niemca na koniu, zauważyłem, że on coś kombinuje, tym koniem wjechać.
de [DE: Der Kommandant war über das langsame Tempo des Marsches verärgert. Er ritt auf seinem Pferd nach vorne und ich merkte, dass er etwas im Schilde führte.]
01:39:15 Ale koń trochę się pcha do przodu i wycofuje. I on go tam próbuje wcisnąć w kolumnę.
de [DE: Das Pferd reisst sich nach vorne und tritt aus. Der Kommandant versucht, das Pferd in die Gruppe hinein zu reiten.]
01:39:21 Nie wiem dlaczego, wystraszony tym, że on z nas zrobi dwie grupy z tego, diabli wiedzą, co będzie dalej.
de [DE: Ich weiß nicht warum, aber ich hatte Angst, dass er zwei Gruppen machen möchte und wer weiß, was dann kommt.]
01:39:27 Przeskoczyłem prawie że przed pyskiem konia na tamtą stronę i znalazlem się z tamtej strony.
de [DE: Ich sprang noch vor der Nase des Pferdes auf die andere Seite hinüber.]
01:39:32 I w pewnym momencie koń wszedł w grupę: “Halt!”. Kolumna się zatrzymała.
de [DE: Plötzlich trennte das Pferd die Gruppe: "Halt!" Die Gruppe blieb stehen.]
01:39:37 My maszerujemy do przodu i co chwilę się obracamy co będzie?
de [DE: Wir marschierten weiter und drehen uns immer wieder um, was kommt.]
01:39:41 Kiedy odległość się powiększyła, nie pamiętam ile, w pewnym momencie słyszymy olbrzymie kanonady.
de [DE: Als der Abstand zum anderen Teil der Gruppe größer wurde, hörten wir Schüsse.]
01:39:47 I krzyki rannych, zabijanych ludzi. Rozstrzelali grupę. Ilu, nie wiem, ci co byli na końcu. Szał strachu spowodował, że myśmy tej nocy dotarli do Straubingu. To jest 60 km.
de [DE: Die Gruppe wurde erschossen. Ich weiß nicht, wie viele. Die Angst trieb uns an und wir kamen in dieser Nacht in Straubing an. Das waren 60 km.]
01:40:05 To jest rzecz nie do uwierzenia. Co znaczy strach.
de [DE: Es ist kaum zu glauben, was Angst bewirken kann.]
01:40:11 I teraz następne etapy. Mój marsz śmierci przebiegał, jak później go odnalazłem z Regensburga do Straubingu na Deggendorf, później na Altötting, Neuötting, do Landshutu.
de [DE: Und nun die nächsten Etappen. Mein Todesmarsch, wie ich später erfuhr, ging von Regensburg nach Straubing, Deggendorf, weiter nach Altötting, Neuötting und nach Landshut;]
01:40:28 Z Landshutu z powrotem do Alttöting, Neuötting na Burghausen i kierunek …Tittmoning. No i to była moja trasa.
de [DE: Von Landshut zurück nach Altötting, Neuötting, Burghausen und Richtung Tittmoning. Das war mein Todesmarsch.]
01:40:37 Ale o tym dowiedziałem się po wojnie, kiedy zainteresowałem się marszami śmierci.Przeszedłem ten marsz. Jesteśmy teraz po trasie. Maszerowaliśmy 7 nocy.
de [DE: Ich erfuhr das aber erst nach dem Krieg, als ich anfing, mich für Todesmärsche zu interessieren. Ich habe diesen Marsch überlebt. Wir marschierten sieben Nächte.]
01:40:50 Całodzienne wyżywienie to było 3 kartofle. Teraz zależy, albo trafił na mniejszy albo trafił na większy, przypadek.
de [DE: Unsere ganze Essensration pro Tag waren drei Kartoffeln. Man erwischte einmal eine größere oder eine kleinere. Das hing vom Zufall ab. ]
01:40:58 I broń Boże zachorować teraz na biegunkę w obozie, to był koniec.
de [DE: Und Gott bewahre krank zu werden, jetzt noch Durchfall im Lager zu bekommen, das war ein Todesurteil.]
01:41:03 Jeszcze jedna rzecz, o której zapomniałem powiedzieć wcześniej. Najszybciej umierali w obozie ci, którzy mieli pewien dobrobyt, byli dobrze sytuowani, mieli dobre jedzenie.
de [DE: Und noch eine weitere Sache, die ich vergaß, früher zu erwähnen. Am schnellsten starben diejenigen im Lager, die vorher im Wohlstand lebten.]
01:41:20 Szok, organizm nie otrzymuje tego co powinien. Druga rzecz: inteligencja, załamanie psychiczne, brak kontaktu i troska o rodzinę, brak rodziny.
de [DE: Der Körper bekam nicht das, woran er gewöhnt war. Die zweite Sache war: Intelligenz, Nervenzusammenbruch, Besorgnis um die Familie. ]
01:41:32 A więc psychologia zrobiła swoje. Ludzie tracili przytomność po prostu, świadomość tego co robią. Tych w obozie nazywano muzułmanami.
de [DE: Und so tat die Psychologie ihr Werk. Sie verloren das Bewusstsein für das, was sie taten. Sie wurden im Lager Muselmänner genannt. ]
01:41:45 Nie ma nic wspólnego z religią muzułmańską. To był człowiek otępiały, obojętny na sytuację, która się działa obok.
de [DE: Es hatte nichts mit dem Islam zu tun. Es bedeutete ein stumpfer Mensch, gleichgültig für Situationen, die nebenher passierten.]
01:41:55 Z tym, że co.. o dziwo Niemcy się tymi nie interesowali. Dla nich było już obojętne.
de [DE: Erstaunlicherweise waren die Deutschen an ihnen nicht interessiert. ]
01:42:03 On szedł gdzie chciał, wszedł na druty, to wszedł na druty. To żaden problem. Dziwna sytuacja.
de [DE: Sie gingen wohin sie wollten, auch in die Drähte. Kein Problem. Eine seltsame Situation.]
01:42:11 I jeszcze może moment, że w obozie najbardziej lekką pracę otrzymywali baptyści, czyli ci z tymi fioletowym winklem.
de [DE: Und vielleicht noch eine Sache. Im Lager erhielten die Baptisten, die mit den lila Kennzeichen, die leichteste Arbeit.]
01:42:19 Ten dostał miotłę albo coś, coś zamiatał sobie. Tych zostawiali w spokoju. Najgorzej mieli Rosjanie i Włosi.
de [DE: Diese bekamen einen Besen und durften fegen. Sie wurden in Ruhe gelassen. Am schlimmsten hatten es Russen und Italiener.]
01:42:27 Teraz, wracając tutaj do marszu śmierci. Kiedy to się odbyło, następnie doszliśmy do jakiejś tam wioski, nocowaliśmy zawsze w jakiś oborach, czy były zwierzęta, czy nie były.
de [DE: Nun, zurück zum Todesmarsch. Wir kamen in einem Dorf an. Unterwegs schliefen wir immer in Scheunen, mit oder ohne Tiere. ]
01:42:44 Jest moment, kiedy dotarliśmy … Jeszcze była próba ucieczki. Był moment, który, weszliśmy do stodoły.
de [DE: Wir kamen... Es gab einen Fluchtversuch. Wir gingen in eine Scheune hinein.]
01:42:57 Tę tą noc spaliśmy w stodole i była skrzynia przy wejściu,
de [DE: In dieser Nacht schliefen wir in einer Scheune, in der beim Eingang eine Kiste voller Getreide stand. ]
01:43:02 gdzie było zboże do karmienia kur czy jakiś tam owiec, czy coś. Nie wiem.
de [DE: Das war Futter für die Hühner oder Schafe. Ich weiß es nicht. ]
01:43:08 W każdym razie, kiedy więźniowie zobaczyli tą skrzynię, pełną, olbrzymia skrzynia, pełna ten tego zboża,
de [DE: Auf jeden Fall, als die Häftlinge diese Kiste erblickten, ein riesiger Kasten voll mit Getreide.]
01:43:15 no oczywiście każdy garść tego i po kieszeniach tam, próbował.
de [DE: Jeder versuchte natürlich eine Hand voll davon zu kriegen und in die Hosentasche zu stopfen.]
01:43:19 Moment zauważyła Niemka, córka gospodarza, no i oczywiście podskoczyła do więźniów i kłóciła się z nimi:
de [DE: Eine Deutsche, die Tochter des Besitzers beobachtete dies. Und natürlich sprang sie auf die Gefangenen zu und diskutierte mit ihnen:]
01:43:29 „zostaw to jest moje, przecież ... to tam, jamuszę mieć materiał do żywienia stworzeń“.
de [DE: "Lass das, das ist meins. Ich muss doch Futter für die Tiere haben!“.]
01:43:35 I trafiła na Belga. To był lekarz powstańców belgijskich. I on sie klócił z nią. Wyrwał rękaw z koszuli, zawiązał sobie i cały ten rękaw ładował tego zboża.
de [DE: Sie stritt mit einem Belgier. Das war ein Arzt, belgischer Aufständischer. Er riß einen Ärmel von seinem Hemd ab, verknotete ihn und füllte ihn voll mit Korn. ]
01:43:47 Moment głupoty, chciwość niepotrzebna. Niemka zdenerwowana tą sytuacją - bo reszta się jak stado wróbli odsunęła od ziarna - a on został i się z nią kłócił.
de [DE: Ein Moment der Dummheit, der unnötigen Gier. Die Deutsche, verärgert über diese Situation - Der Rest flüchtete, wie ein Schwarm Spatzen, vom Getreide weg]
01:44:02 Niemka zdenerwowana jego postawą poleciała na skargę do esesmana. Kiedy wpadli esesmani:
de [DE: Die Deutsche, verärgert durch seine Tat beschwerte sich beim SS-Mann. ]
01:44:08 “Który to? Ten. Zdjąć spodnie, przez belkę i tak: ty i ty, dwa kije do ręki, 50 kijów na tyłek”.
de [DE: Als der SS-Mann kam, fragte er: „Wer war das? Dieser. Hose runter und über den Balken so. Du und du, zwei Stöcke in die Hand und 50 Hiebe auf den Hintern.“]
01:44:20 Z ciała zrobiła się masakra pomieszana z kałem. Człowiek popękany. Skóra popękana, trup. Okazało się, że nie.
de [DE: Sein Körper wurde zu einem Massaker, einer Masse mit Kot vermischt. Die Haut war aufgeplatzt, der Mann schien tot zu sein. Doch er lebte. ]
01:44:35 To był komendant partyzantki belgijskiej. Jego koledzy resztę marszu wzięli go na ramiona {weint}.
de [DE: Das war der Kommandant der belgischen Aufständischen. Seine Freunde nahmen ihn für den Rest des Marsches auf die Schultern {weint}. ]
01:44:46 To było jeszcze jakieś dwa dni przed zakończeniem tego marszu.
de [DE: Dieser Vorfall fand zwei Tage vor dem Ende des Marsches statt. ]
01:44:55 Przeżył. Kiedy rzucono go na pryczę w Lebenau, Amerykanie zrobili zdjęcia jemu. To gdzieś tam w prasie amerykanskiej widziałem - taką broszurkę.
de [DE: Er überlebte. Als man ihn auf die Pritsche in Lebenau warf, machten Amerikaner Fotos von ihm. Ich sah sie irgendwo in der amerikanischen Presse, in einer Broschüre.]
01:45:15 Pech chciał, że nie miałem tego, a szukałem materiału do książki.
de [DE: Als ich mein Buch schrieb, konnte ich die Fotos leider nicht auftreiben.]
01:45:21 Ale wracając do sytuacji jeszcze wcześniejszej. Jest moment kiedy myśmy nocowali w oborze, w wiosce Haag. Obudzono nas w południe. Kazano wymaszerować w prawo.
de [DE: Zurück zu einer früheren Situation. Wir verbrachten die Nacht in einem Lager im Dorf Haag. Man weckte uns um die Mittagszeit und befahl, rechts zu gehen.]
01:45:39 Odliczono nas, apel, 50 więźniów. Staliśmy na podwórku, na którym były był bruk kamienny.
de [DE: Man hat uns abgezählt, 50 Gefangene. Wir standen auf einem mit Steinen gepflasterten Hof.]
01:45:46 Ja wpadłem na pomysł, żeby bo patrzę nie ma esesmanów, są nowi – Chorwaci i karabiny mają.
de [DE: Mir fiel es ein... Ich sah keine SS-Männer mehr, es waren neue – bewaffnete Kroaten.]
01:45:54 Nie ma psów, wózki peronowe stoją na przy ścianach, nie ma tych plecaków wojskowych, nie ma esesmanów.
de [DE: Es gab keine Hunde, die Bahnwagen standen an der Wand, es gab keine militärischen Rucksäcke, keine SS-Leute.]
01:46:03 Ta grupa nas chyba rozstrzela teraz. Ale ich jest siedmiu a nas jeszcze 50ciu.
de [DE: Diese Gruppe wird uns wahrscheinlich erschießen, kam mir in den Sinn. Aber sie sind zu siebt und wir immer noch 50. ]
01:46:10 Ja tu planuję te kamienie ... mówię tam do tyłu, zbierzcie kamienie, jeżeli będą nas próbowali zabić, no to przecież damy sobie radę, sporo nas ocaleje.
de [DE: Ich animierte die Männer zum Steinesammeln. Wenn sie versuchen, uns zu töten, werden wir uns wehren, eine Menge von uns wird womöglich überleben.]
01:46:20 I każdy po chwili miał jakieś kamienie przy sobie.
de [DE: So hatte jeder ein paar Steine bei sich. ]
01:46:24 Wyprowadzono nas na szosę, skręciliśmy w dół i po prawej stronie zobaczyłem jakaś droga skręca w prawo, las po lewej stronie, cztery budynki i pole.
de [DE: Wir wurden auf die Straße geführt, bogen nach rechts ab und sahen eine Art Straße rechts abgehend, Wald auf der linken Seite und vier Gebäude.]
01:46:36 I kiedy mniej więcej, jakieś 50 do 100 metrów byliśmy obok lasu, w tym momencie grupa więźniów między nami zaczęła się przesuwać do przodu.
de [DE: Als wir etwa 50 bis 100 Meter auf der Höhe des Waldes waren, begann eine Gruppe von Gefangenen, sich zwischen uns zu zwängen und vorwärts zu bewegen. ]
01:46:48 Trochę zdenerwowani tym, że co oni się pchają tak jakoś agresywnie zresztą. Okazało się, że to byli Rosjanie, byli więźn.. jeńcy wojenni, którzy byli w obozie.
de [DE: Wir wurden ein wenig nervös, dass sie sich irgendwie so aggressiv nach vorne zwängten. Es waren russische Kriegsgefangene, aus dem Lager.]
01:46:59 Wpadli na pomysł, żeby się uratować. Kiedy wyszli na przód, wyrwali z pierwszych tych piątek z szeregu, w te bariery. Moment szokujący dla nas, no Niemcy będą strzelać.
de [DE: Sie kamen auf die Idee, sich zu retten. Sie versuchten zu fliehen. Wir waren schockiert und überzeugt davon, dass die Deutschen zu schießen anfangen würden. ]
01:47:14 No, ale teraz mamy inny moment zaskoczenia. Kolumna stanęła jak wryta.
de [DE: Aber: Ein Überraschungsmoment. Die Gruppe blieb wie versteinert stehen.]
01:47:20 Ja miałem kamień w ręku i trzymam ten kamień też, ale ja osłupiałem.
de [DE: Ich hatte einen Stein in der Hand und hielt ihn fest, aber ich war wie betäubt.]
01:47:25 Żolnierz zdejmuje karabin z pleców, złapał za lufę, wyrżnął o ziemię, wyjął zamek z karabinu, włożył do kieszeni i krzyczy: „Krieg ist Ende, Hitler kaputt, gehen Sie weiter“.
de [DE: Ein Soldat nahm sein Gewehr vom Rücken, packte den Lauf, schlug mit dem Gewehr gegen den Boden und rief: "Krieg ist Ende, Hitler kaputt, gehen Sie weiter!". ]
01:47:41 I zawrócili i poszli z powrotem na górę. Szok i strach. Strach, który powodował, że myśmy szli.
de [DE: Sie drehten sich um und gingen weiter nach oben. Schock und Angst. Diese Angst bewirkte, dass wir liefen.]
01:47:51 Ten strach w momencie, kiedy się dowiedziałem, że jest wojna skończona, że Hitler nie żyje, ja jestem wolny, strach odleciał ode mnie. Upadłem na szosę i nie mogę wstać.
de [DE: Erst jetzt als ich erfuhr, dass der Krieg beendet, Hitler tot und ich frei war, ist die Angst von mir gewichen und ich fiel auf die Straße. Ich konnte nicht aufstehen.]
01:48:01 Tamci koledzy wstali i poszli do tych budynków. Widzę z daleka, że coś białego te Niemki wynosza, tam ich częstują.
de [DE: Kameraden standen auf und gingen in die Gebäude. Ich sah aus der Ferne, wie deutsche Frauen etwas Weißes herausbrachten und ihnen zum Essen gaben.]
01:48:08 Oni coś jedzą. Ja próbuję się tam jakoś podnieść, nie mogę, leżę.
de [DE: Sie aßen etwas. Ich versuchte aufzustehen, aber ich konnte nicht. Ich lag nur da.]
01:48:12 Po pewnym czasie przyszła Niemka z budynku. Ja się później dowiedziałem, że ona raz spojrzała przez okno przy pracach domowych w kuchni, tam widzi, że leżę na szosie.
de [DE: Kurz danach kam eine Deutsche aus dem Gebäude. Später erfuhr ich, dass sie aus der Küche zu mir rausschaute, als ich auf der Straße lag.]
01:48:23 Drugi raz, zdenerwowana przyszła po mnie. I ciągnie mnie ze sobą. Ja mówię, że mam pełno wszów itd.,
de [DE: Beim zweiten Mal kam sie aufgeregt zu mir und holte mich schließlich von der Straße. Ich sagte, dass ich Läuse habe.]
01:48:29 że jestem chory, że tyfus na pewno, i tak dalej, że durchfall, et cetera, i tam się trochę z nią kłócę, ale w końcu idę.
de [DE: Und dass ich mit Sicherheit an Typhus erkrankt bin und außerdem Durchfall hätte. Ich stritt mit ihr darüber, aber am Ende ging ich mit.]
01:48:37 Głód pchał mnie do tego domu. Kiedy wprowadziła do mieszkania zobaczyłem w narożniku po prawej stronie, obraz Matki Boskiej i mimo woli się przeżegnałem.
de [DE: Der Hunger trieb mich in das Haus. Als ich die Wohnung betrat, sah ich in der Ecke, zu meiner Rechten, das Bild der heiligen Madonna und bekreuzigte mich unbewusst.]
01:48:48 Jestem po raz pierwszy w cywilnym mieszkaniu. Ona zauważyła i mówi:
de [DE: Ich war zum ersten Mal in einer zivilen Wohnung. Sie hatte das bemerkt und fragte:]
01:48:57 "Sind sie katholisch?" Ja mówię: "ja, ich wohne in Warschau, mówię, i meine Familie auch. Ein Moment kommt SS, 5 Minuten in Zimmer (???)
de [DE: „Sind Sie katholisch?“ „Ja, ich wohne in Warschau und meine Familie auch. Ein Moment kommt SS, 5 Minuten in Zimmer (???)]
01:49:12 I dlatego mówię: ja jestem teraz w obozie, ale nie jestem żadnym bandytą. Nas rozstrzeliwali.. Ja wszystko rozumiem - odpowiedziała mi, to zrozumiałem.
de [DE: Ich war jetzt im Lager, aber ich bin kein Verbrecher.“ „Ich verstehe alles.“ - antwortete sie – das habe ich verstanden. ]
01:49:24 Do stołu mnie posadziła i wzięła talerz zupy i mi podała. Ja zauważyłem, że na talerzu oczka tluszczu pływają.
de [DE: Sie setzte mich an den Tisch und gab mir einen Teller Suppe. Ich bemerkte, dass in der Suppe Fettaugen schwammen.]
01:49:33 I powiedziałem, że: ja habe Durchfall, i mówię, że nie.
de [DE: Und ich sagte, dass ich Durchfall hätte und so was nicht essen dürfte.]
01:49:37 Wcześniej miałem tą sensacje żołądkową i jakimś tym dzikim instynktem przypomniałem sobie, że jak byłem.. jako dzieciak mama ratowała mnie jakimiś czarnymi pigułkami.
de [DE: Ich wusste noch von früher, als ich noch ein Kind war, hatte mich meine Mutter bei empfindlichem Magen mit schwarzen Pillen geheilt. ]
01:49:50 To było do łykania właśnie na przerwanie biegunki. I teraz wpadłem na pomysł, że z kuchni wojskowej poszedłem do kolegi i mówię,
de [DE: Es waren Pillen zum Stoppen von Durchfall. Ich kam auf die Idee, in die Militärküche zu gehen und dem Kollegen zu sagen,]
01:50:00 "rzuć, daj mi ten kawałek drzewa, żeby gryźć tą sadzę, mówię, zamulę sobie tą sadzą sobie żołądek".
de [DE: "gib mir ein Stück Holz, ich möchte dieses verkohlte Stück Holz essen, damit ich den Magen stopfe."]
01:50:07 A on mówi: "Ja się boję. To zapytaj Niemca". Idzie do kucharza i pyta tego Niemca – ten zaintrygowany: co? chce kawałek drzewa wziąć? Daj mu.
de [DE: Er hatte Angst und sagte: "Frag den Deutschen." Er ging zum Koch und fragte ihn. Das faszinierte ihn: „Was? Er will ein Stück von dem Holz essen? Dann gib ihm.“ ]
01:50:17 Wziął aparat i robi mi zdjęcia, a ja gryzę to drzewo.
de [DE: Er nahm einen Fotoapparat und machte Bilder davon, wie ich das verkohlte Holzstück verzehrte.]
01:50:22 Tylko żeby on był świadomy celu tego jedzenia, to by może mi tego nie dał. W każdym razie zrobił sobie pamiątkę. Ja jakoś zamuliłem sobie ten organizm.
de [DE: Hätte er gewusst, warum ich das tat, vielleicht hätte er mir das Stück Holz nicht gegeben. In jedem Fall hatte er ein Souvenir und ich beruhigte meinen Magen.]
01:50:35 Teraz z kolei jest moment, kiedy jestem u tej pani Niemki. Ona mnie poczęstowała, ten zabrała tą zupę, wzięła wody, kawałek chleba, zalała wodą i ja jem i momentalnie usnąłem przy stole.
de [DE: Die deutsche Frau bot mir diese Suppe an und nahm sie wieder weg. Ich bekam ein Stück Brot mit Wasser und beim Essen schlief ich am Tisch ein. ]
01:50:49 Kiedy się obudziłem zobaczyłem, że ona na płycie, na westfalce, zrobiła placuszki z mąki i piecze takie racuszki na tej gorącej płycie i szykuje tam na talerz. Ja jak usnąłem.
de [DE: Als ich erwachte, sah ich, dass sie auf der heißen Offenplatte kleine Kuchen aus Mehl backte. Ich schlief sofort wieder ein. ]
01:51:05 Obudziłem się, ten talerz stoi przede mną. I momentalnie: jeden du ust, drugi do kieszeni ładuję.
de [DE: Ich wachte wieder auf und der Kuchen stand direkt vor mir. Und sofort stopfte ich einen in den Mund und einen anderen in die Tasche. ]
01:51:12 Ona mówi żebym nie brał, że od tej pory będę miał sporo jedzenia. "Nie bój się".
de [DE: Sie sagte, ich solle das lassen, weil ich ab jetzt immer alles haben würde. Ich solle keine Angst haben.]
01:51:19 "Ja cię zaraz wykąpię, dam ci nowe ubranie, dam ci medykamenty, zostaniesz u mnie, ja już cię stąd nie wydam".
de [DE: „Ich bereite dir ein Bad vor, gebe dir neue Kleidung und Medikamente, du bleibst bei mir, ich werde dich nicht hergeben.“ ]
01:51:27 Kiedy ta sytuacja jest - ja patrzę przez okno: idzie Niemiec z blachą Feldpolizei z jednym heftlingiem, i idą tu w kierunku domu.
de [DE: Während das passierte, sah ich durch das Fenster einen Feldpolizisten mit einem Häftling auf das Haus zusteuern. ]
01:51:39 Ja jej mówię: pani zobaczy, bitte sehen sie ein Häftling mit Feldpolizei kommt hier“. Ona zerknęła powiedziała: „Moment, bleib hier“ i wyszła do przed dom i rozmawia z tym policjantem:
de [DE: Ich sagte zu ihr: „Sehen Sie bitte, ein Häftling mit Feldpolizei kommt her.“ Sie blickte durchs Fenster und sagte: "Moment, bleib hier!" Sie verließ das Haus und sprach mit dem Polizisten:]
01:51:55 "Co tu chcesz"? On mówi: „Do ciebie przyszedł häftling, gdzie on jest?“ Ona mówi: „Dostał jedzenie i poszedł.“
de [DE: „Was willst du?“ Er antwortete: "Zu dir ist ein Häftling gekommen, wo ist er?". Sie antwortete: "Er hat zu essen bekommen und ist gegangen." ]
01:52:02 I teraz Niemiec mówi tak: “Daj mi jedzenie wody dla mojego więźnia, daj mu sie coś napić”.
de [DE: Daraufhin der Deutsche: "Gib mir Wasser für meinen Gefangenen! Gib ihm etwas zu trinken!“.]
01:52:10 Ona mówi: "To poczekaj". I weszła do kuchni po wodę, a ten Niemiec idzie za nią.
de [DE: Sie sagte: „Nun warte.“ Sie kam in die Küche, um Wasser zu holen und der Deutsche folgte ihr.]
01:52:16 Wszedł do kuchni, zobaczył mnie i z buzią, awanturą do tej Niemki: "Warum du falsch Information? - dlaczego ty kłamiesz?
de [DE: Er ging in die Küche, sah mich und fing an, die Frau zu beschimpfen: „Warum du falsch Information? Warum lügst du?“]
01:52:26 No, to było nie do pomyślenia. Jeszcze policjanta Niemca okłamać. Z tym, że nastąpiła rzecz dla mnie i szokujaca i zaskakująca.
de [DE: Es war unvorstellbar, einen deutschen Polizisten zu belügen. Das Verhalten der Frau war für mich schockierend und überraschend zugleich.]
01:52:37 Niemka, która znosiła tragedię wojny, koniec wojny i jeszcze potem, jak się dowiedziałem, że jej mąż jest w niewoli niemieck.. francuskiej.
de [DE: Diese Frau, die die Tragödie des Krieges und das Ende des Krieges ertragen musste, hatte, was ich später erfahren habe, ihren Mann in französischer Gefangenschaft.]
01:52:51 Ona całą swoją złość i te emocje wyładowała na tym Niemcu, na tym Niemcu.. na tym policjancie.
de [DE: Sie hatte ihre ganze Wut und ihre Emotionen an dem Deutschen ausgelassen. ]
01:53:03 Kłóciła się dluższy czas z nim, że “wy jesteście bandytami itd”.
de [DE: Sie schimpfte längere Zeit mit ihm: „Ihr seid doch Banditen!“ Und so weiter. ]
01:53:07 W końcu on ją tam próbował uciszyć ... wszystko, że to jest tylko do szpitala, że tutaj w Lebenau jest szpital.
de [DE: Schließlich versuchte er sie zu beruhigen, dass er mich nur ins Krankenhaus bringen wolle, dass hier in Lebenau ein Krankenhaus eingerichtet werden würde. ]
01:53:15 Tam był obóz dla kobiet. Tam otworzono pierwszy punkt ratumkowy.
de [DE: Dort war ein Frauenlager. Dort eröffnete man den ersten Rettungsdienst.]
01:53:19 Że tylko my ich tam doprowadzimy, że on się boi o epidemię tyfusu, bo tu jest sporo chorych itd. Niech ona się nie boi.
de [DE: "Wir bringen sie nur dorthin", denn er hat Angst vor der Typhus-Epidemie, weil bereits viele erkrankt seien. Sie solle keine Angst haben.]
01:53:27 Kazała mu przysiąc {weint} na obraz Matki Boskiej, że on mnie nie prowadzi na rozstrzelanie, dopiero mnie wydała.
de [DE: Sie lies ihn auf das Bild der Heiligen Jungfrau Maria schwören {weint}, dass er mich nicht erschießen werde und erst dann ließ sie mich mit ihm gehen. ]
01:53:37 Ale ja wziąłem nóż, którym ona te placuszki obracała. Wziąłem nóż i włożyłem w rękaw, ona to widziała, ale nic nie powiedziała {weint}
de [DE: Ich nahm das Messer, mit dem sie die Fladen auf dem Herd umdrehte und steckte ihn in meinen Ärmel. Sie sah das, aber sagte nichts {weint}.]
01:53:46 Kiedy myśmy doszli z tymi Niemcami, dlaczego z Niemcami?, bo jeszcze drugi dołączył do nas, miał jeszcze trzech więźniów, było nas pięciu i dwóch Niemców, Feldpolizei.
de [DE: Es stieß noch ein Deutscher dazu. Er hatte drei weitere Gefangene bei sich. Wir waren dann also 5 Häftlinge und zwei deutsche Feldpolizisten. ]
01:54:01 Idziemy pieszo ok. 3 kilometrów, wchodzimy w las. Trochę strach. Może oszukują, może mówią nieprawdę?
de [DE: Wir gingen zu Fuß etwa 3 Kilometer. Wir gingen in den Wald. Es war uns schon ein wenig mulmig. Vielleicht täuschten sie uns, sagten die Unwahrheit?]
01:54:09 W każdym razie oni byli w środku, a my po bokach. Jeżeli będą próbowali nas zastrzelić. Ale broni nie mają, mają tylko bagnet.
de [DE: Jedenfalls waren sie in der Mitte und wir an den Seiten. Falls sie versuchen, uns zu erschießen. Aber sie waren nicht bewaffnet, hatten nur Bajonette. ]
01:54:18 Widzimy, naraz prosta droga i z daleka widzimy jakiś mur i pełno więźniów. Chodzą sobie luźno i zobaczyli nas i idą w kierunku do nas. Nie do pomyślenia, że to był obóz, czyli wolno.
de [DE: Auf einmal sahen wir einen geraden Weg und in der Ferne eine Mauer und viele Häftlinge. Sie liefen frei herum. Sie sahen uns und gingen auf uns zu. ]
01:54:32 Czyli ci powiedzieli, że wojna skończona. No i kiedy myśmy doszli do nich, przywitanie, tam, informacje. Ale dowiedziałem się rzeczy zaskakującej.
de [DE: Diese sagten, dass der Krieg zu Ende ist. Als wir auf sie zugingen, begrüßten sie uns und und wir tauschten Informationen aus. Ich erfuhr etwas Erstaunliches.]
01:54:45 Była przed nami dzień wcześniej grupa z Buchenwaldu, 1200 osób. Wyszło z Buchenwaldu 3000, dotarło żywych 120.
de [DE: Einen Tag vor uns war eine Gruppe aus Buchenwald - 1200 Menschen - angekommen. Aus Buchenwald sind 3000 los marschiert, es kamen nur 120 an.]
01:54:57 Dwaj bracia Rosenberg, podobno nazwisko i umówili się: ty wchodzisz do obozu, ja uciekam w las, któryś z nas przeżyje. Co znaczy dyscyplina niemiecka.
de [DE: Zwei Brüder - Rosenberg, glaube ich, hießen sie - machten aus: einer geht ins Lager, der andere läuft in den Wald – einer von ihnen wird überleben. Deutsche Disziplin.]
01:55:11 Ile, no 10, 15 metrów do bramy, chłopak skoczył w las, Niemiec otworzył ogień - trup. Ten wszedł na teren obozu.
de [DE: Wie viel? Vielleicht 10, 15 Meter vor dem Tor? Ein Junge sprang in den Wald und ein Deutscher eröffnete das Feuer – er war tot. Der andere Junge ist ins Lager hineingegangen.]
01:55:24 Niemcy zawrócili, poszli. Jesteście wolni. Tragedia.
de [DE: Die Deutschen kehrten um und gingen. Eine schreckliche Tragödie.]
01:55:34 I teraz pierwsza pomoc, w nocy przyjechali cywile. Okazało się, że to byli już oswobodzeni w Laufen, byli przymusowych na przymusowych robotach cywile, z różnych narodowości, między innymi Polacy.
de [DE: Jetzt, die erste Hilfe. Nachts kamen einige Zivilisten an. Es stellte sich heraus, dass sie bereits befreite Zwangsarbeiter aus Laufen waren, verschiedener Nationalitäten, unter anderem auch Polen. ]
01:55:53 Przywieźli nam bibisami jedzenie. I tu nastąpiła znowu tragedia. Myśmy dostali te paczki.
de [DE: Sie brachten uns Essen. Und auch hier spielte sich wieder eine Tragödie ab. Wir bekamen Essenspakete.]
01:56:00 Ja na tyle byłem świadom, że mając już ten Durchfall, wiedząc, że mam rozwolnienie, nie będę nic tłustego jadł.
de [DE: Mir war es bewusst, dass ich bei Durchfall nichts Fettiges essen soll.]
01:56:08 Wziąłem tylko jakieś herbatniki z tej paczki i pamiętam kawałek czekolady. Odłamałem i sobie zjadłem, ale dostałem torsji.
de [DE: Ich nahm nur etwas Kekse und eine Tafel Schokolade. Ich brach ein Stück ab und aß. Danach musste ich mich aber übergeben. ]
01:56:17 A inni: dwóch, raptowny krzyk w nocy obudził nas. Okazało się, że łyżką jadł masłosolone, mięsne konserwy czy rybne, dostał skrętu kiszek i obydwaj z pianą na ustach skonali.
de [DE: Zwei von uns weckten uns nachts mit ihrem plötzlichen Geschrei auf. Sie aßen löffelweise gesalzene Butter, Fleisch- oder Fischkonserven. Sie starben mit Schaum vor dem Mund.]
01:56:41 Jak to dotarło do wiadomości ich momentalnie wszystkie jedzenie nam zabrali.
de [DE: Als das bekannt wurde, nahmen sie uns sofort das ganze Essen weg. ]
01:56:46 Dostaliśmy tylko miski, kasza manna na wodzie, pełno chleba na stole. Nie bójcie się już się wojna skończyła, będziecie mieli wszyskto.
de [DE: Wir bekamen nur Schüsseln mit Grieß und jede Menge Brot auf den Tisch. „Fürchtet euch nicht, der Krieg ist zu Ende und ihr bekommt jetzt alles.“]
01:56:58 Już Amerykanie za chwilę będą tu. Tu u was na razie cywile są. Już wiedzą Amerykanie, szpital itd – wszyscy, jutro rano przyjedzie tutaj cała grupa.
de [DE: „Die Amerikaner werden jeden Moment kommen. Die Amerikaner wissen bereits, dass hier ein Krankenhaus ist usw. und kommen morgen früh mit einer Einheit.“ ]
01:57:09 Oczywiście pierwsza wpada grupa fotoreporterów. Zdjęcia. I właśnie tego komendanta partyzantów belgijskich i wszystkich.
de [DE: Natürlich kamen zuerst die Fotografen. Sie machten Bilder, auch von dem belgischen Partisanen und von allen anderen. ]
01:57:18 I zaczęli cywile nas uczyć, jak mamy przywitać Amerykanów. Że dziękujemy.
de [DE: Die Zivilisten begannen uns beizubringen, wie wir die Amerikaner zu begrüßen haben und wie wir uns bedanken sollten. ]
01:57:26 Ja machnąłem ręką, idźcie do diabła, ja chcę spać. No taki moment.
de [DE: Ich winkte mit der Hand ab - zur Hölle mit euch - und ging schlafen. Noch ein solcher Moment.]
01:57:33 W pewnym momecie budzi mnie jakiś huk, trzask, coś po tych ścianach trzeszczy.
de [DE: Auf einmal weckte mich ein Gepolter, etwas schlug gegen die Wände. ]
01:57:40 Okazało się, że Amerykanie przyjechali na samochodach: przednie koła gumowe, tylne gąsienice.
de [DE: Die Amerikaner kamen mit Autos, an denen die Vorderräder aus Gummi waren und die hintere Achse aus Stahlraupen. ]
01:57:48 Jak on zawrócił koło fontanny tego budynku, to te kamienie wyrwał z bruku i po ścianach te kamienie poleciały.
de [DE: Als ein Auto in der Nähe des Brunnens wendete, riss es die Pflastersteine aus dem Boden und schleuderte sie gegen die Wände.]
01:57:56 Znów przyjechała grupa fotoreporterów. I od tego momentu się zaczęło. Momentalnie ekipy ratunkowe. Kobiety, które były więźniarkami kryminalnymi, pouciekały.
de [DE: Und wieder kam eine Gruppe von Fotografen. Und von diesem Moment an begann alles. Die Rettungsteams. Frauen, die kriminelle Häftlinge waren, flohen.]
01:58:09 A więźniarki polityczne z różnych narodowości, które były w obozie, zrobiły się pielęgniarkami.
de [DE: Und die politischen weiblichen Häftlinge, verschiedener Nationalitäten, wurden im Lager zu Krankenschwestern.]
01:58:16 Mnie Niemka jakaś tęga złapała pod pachę, zaniosła do wanny, wsadziła i poszła po drugiego.
de [DE: Mich schnappte eine dicke deutsche Frau und trug eine Badewanne, legte mich hinein und ging einen anderen holen.]
01:58:24 I w tym momencie usłyszała jak ja wchodząc do ciepłej wody, jak mnie wpuściła, to usłyszała tylko ten blub blub blub.
de [DE: In dem Moment hörte sie nur blub, blub, blub, als ich ins warme Wasser stieg.. blub blub blub.]
01:58:31 Ja zemdlałem i mało co się nie utopiłem. I ona zawróciła, wyrwała mnie z powrotem z tej wanny i pilnowała mnie tam, umyła mnie, w samochód.
de [DE: Ich fiel in Ohnmacht und ertrank fast. Sie zog mich wieder aus der Wanne, dann wusch sie mich, passte auf und steckte mich in ein Auto.]
01:58:43 Wywieziono nas do Freilassingu, już do normalnego szpitala. Pół roku leczenia. Wszystkie te obozowe sensacje. Trzy.. dwukrotnie tyfus brzuszny. Trzy miesiące mija, ja jestem tzw. gesund.
de [DE: Wir fuhren nach Freilassing in ein normales Krankenhaus. Ich war ein halbes Jahr in Behandlung und hatte all diese Lagerkrankheiten. Zwei Mal Bauchtyphus. ]
01:59:02 Jest moment kiedy pierwszy pobyt.. pierwszy dzień w obozie leżę i jestem nieświadomy co jest. Trzy dni leżałem nieprzytomny.
de [DE: Es kam der Moment, als ich den ersten Tag im Lager liege und ahnungslos bin, was geschieht. Drei Tage war ich bewusstlos. ]
01:59:13 I Niemcy zapowiedzieli lekarzom niemieckim: jeżeli któryś z więźniów umrze, a sprawdzimy, że to jest wasza wina, to jeden z lekarzy będzie rozstrzelany. A więc pilnujcie.
de [DE: Die Deutschen kündigten den deutschen Ärzten an, dass wenn einer von uns sterben sollte und sie ihre Schuld nachweisen könnten, ein Arzt erschossen wird.]
01:59:24 I teraz przy moim łóżku siedziała jakaś Niemka, pielęgniarka, która pilnowała mnie.
de [DE: Und schon saß eine deutsche Frau, eine Krankenschwester, an meinem Bett. Sie pflegte mich.]
01:59:30 I takie było przesilenie: będzie żył, nie będzie. Trzy dni.
de [DE: Das war ein Wendepunkt: Wird er überleben, wird er nicht überleben? Drei Tage lang.]
01:59:35 W pewnym momencie otworzyłem oczy: sufit biały, naraz biała blondynka, biały kitel. l ja mówię co ja jestem w niebie?
de [DE: Auf einmal öffnete ich meine Augen: Weiße Decke, blonde Frau, weißer Kittel. Und ich frage: „Was ist los? Bin ich im Himmel?“ ]
01:59:44 Oczy zamknąłem, kiedy otworzyłem z powrotem, patrzę: dwóch mężczyzn i ta dziewczyna. Od tego momentu zaczeła się walka o moje życie.
de [DE: Ich schloss meine Augen, öffnete sie wieder und sah zwei Männer und ein Mädchen. Von diesem Moment an begann der Kampf um mein Leben. ]
01:59:55 Traubenzucker, glukoza etc. Z chłopaka, który ważył 32 kilo, ważył potem, po 6 miesiacach 75 kilo.
de [DE: Traubenzucker, Glukose, etc. Aus einem Jungen der 32 Kilo wog, wurde nach 6 Monaten ein 75 Kilo schwerer Mann. ]
02:00:06 Z tym, że miałem tą przerwę po trzech miesiącach, że zabrano.. yyy wywieziono mnie z powrotem do Laufen, tzw. gesund szpital na rekonwalescencję.
de [DE: Dazwischen gab es eine Pause. Man hatte mich wieder nach Laufen zur Rekonvaleszenz geschickt. ]
02:00:22 Ale po zjedzeniu obiadu dostałem wysokiej gorączki i wróciłem z powrotem do Freilasingu na swoje łóżko z powrotem, czyli.. drugi raz 3 miesiące.
de [DE: Nach dem Essen dort, bekam ich ein hohes Fieber und kehrte nach Freilassing in mein altes Bett zurück. Das zweite Mal für drei Monate.]
02:00:32 Tyfus brzusz.. plamisty dostałem i jakaś inna choroba.
de [DE: Ich bekam Flecktyphus und noch irgendeine andere Krankheit.]
02:00:36 Teraz jeszcze ciekawy, taki prywatny moment powojenny. Niemka, która siedziała cały czas przy mnie: Anna Luisa, młoda dziewczyna, ja też przecież nie starzec. Sympatia.
de [DE: Jetzt noch etwas Interessantes aus menem Nachkriegsprivatleben. Die Deutsche an meinem Bett, Anna Luisa, war ein junges Mädchen; ich war ja auch kein Greis.]
02:00:51 No i przez te pół roku kontaktu bezpośredniego zakochałem się w niej i ona we mnie też.
de [DE: Zwischen uns bestand eine gewisse Zuneigung. Oh, durch den direkten Kontakt während des halben Jahres verliebten wir uns ineinander.]
02:00:59 I ustaliliśmy, że ja teraz jak się ta wojna skończyła, wysyłałem listy do Polski.
de [DE: Wir beschlossen, dass ich jetzt, nachdem der Krieg vorbei war, Briefe nach Polen schicken würde.]
02:01:06 Żydzi handlowali, jeździli i handel robili, maszyny do pisania tam jeszcze coś.
de [DE: Die Juden betrieben Handel. Sie verkauften Schreibmaschinen und noch Weiteres.]
02:01:12 I teraz listy wysyłałem do Polski, do Warszawy. Żadnej informacji z powrotem nie ma. Oni wracali, pytam się: co Praga – rejon Szwedzka – Listopada.
de [DE: Ich schickte also Briefe nach Polen, aber bekam keine Antwort. Als sie zurückkamen, fragte ich: „Wie steht es um den Stadtteil Prag in Warschau – Szwedzka und Listopada Straße?“ ]
02:01:24 Nie, tam nie było zniszczeń. Takie informacje miałem.
de [DE: Sie sagten: „Dort gab es keine Verwüstungen.“ Diese Informationen hatte ich.]
02:01:27 No ale umawiam się z nią, z Anną Luisą, że jadę do Polski, jeżeli wszystko, rodzina jest, żyją itd. to przyjeżdżam i bierzemy ślub.
de [DE: Wir hatten mit Anna Luisa die Vereinbarung getroffen, dass ich nach Polen fahren würde und wenn meine Familie lebt, würde ich zurückkommen und wir würden heiraten. ]
02:01:35 Niestety. Transport, czekanie na transport. Nie ma transportu, nie ma transportu.
de [DE: Leider kam es anders. Wir warteten auf den Transport nach Polen. Es gab keinen Transport. ]
02:01:41 Wywieziono nas do obozu w Chamerau, olbrzymi obóz, z różnych miejsc z terenu tutaj Bawarii.
de [DE: Wir wurden in ein Lager in Chamerau verlegt, ein großes Lager. Hier fanden sich Menschen aus verschiedenen Orten Bayerns zusammen.]
02:01:51 Oczekiwanie na transport, nie ma transportu, nie ma transportu.
de [DE: Wir warteten auf einen Transport, aber es gab keinen. ]
02:01:55 W pewnym momencie nareszcie informacja, że prawdopodobnie w tym miesiącu jakiś będzie organizowany transport do Polski.
de [DE: Irgendwann kam schließlich die Nachricht, dass wahrscheinlich in diesem Monat ein Transport nach Polen organisiert würde. ]
02:02:02 I jednocześnie informacja: nie wracajcie do kraju. Komuna rządzi. Momentalnie wszystkich “AK-owców” wyłapują i wysyłają na Sybir. Mieli takie informacje.
de [DE: Und zur gleichen Zeit bekamen wir die Nachricht: „Geht nicht nach Polen zurück, alle AK-Angehörigen werden abgeholt und nach Sibirien verbannt.“]
02:02:15 Licho wie, prawda czy fałsz? Ja z kolei, ojciec w AK, ja chciałem się dostać do AK, nie mogłem, byłem za młody imnie nie chcieli.
de [DE: O Gott, war das die Wahrheit oder Propaganda? Mein Vater war in der AK-Armee. Ich wollte auch in die AK-Armee aber ich war zu jung. ]
02:02:26 Ponieważ w moim domu mieszkał Haber, kolega starszy wiekiem ode mnie, jakaś organizacja AE, co to za organizacja?
de [DE: In meinem Haus wohnte ein „Schmuggler“, ein älterer Kollege von mir, der einer Organisation, die AE hieß, angehörte. Was das für eine Organisation war, wusste ich nicht.]
02:02:36 Ja tam się polityką nie zajmowałem, nie wiedziałem co to jest. Tylko to jest najważniejsze, że przeciwko Niemcom. A więc robimy sabotaż.
de [DE: Ich interessierte mich nicht für die Politik, ich wusste nicht, was das ist. Das Wichtigste war, gegen die Deutschen zu kämpfen. Also sabotieren wir.]
02:02:43 Wpadłem na pomysł, że tak ... bierzemy piłkę, kopiemy sobie piłkę po ulicy, butelkę po piwie albo po winie
de [DE: Ich hatte die Idee, einen Ball zu nehmen und auf der Straße zu kicken. Wir nahmen eine Bierflasche oder eine Weinflasche ]
02:02:50 ze stłuczonym dnem pod oponę samochodu podstawić, przypadek, zajechał na oponę, na szkło i nikt nie będzie rozstrzelany. To był nasz sabotaż.
de [DE: ohne Unterboden und legten sie unter die Räder der Fahrzeuge. Ein Fahrzeug fuhr drauf und die Reifen zerplatzten. Keiner wurde zur Rechenschaft gezogen.]
02:03:01 Drugi sabotaż, to było to, że park maszynowy, samochodowy był niedaleko Stalowej i Schichta, przy kolei Praga Północ. Wąskotorowa kolejka na Jabłonny tu jeździła.
de [DE: Die zweite Sabotage war: Es gab ein Gelände eines Maschinenparks, das sich neben der Eisenbahn Praga-Nord in der Nähe der Stalowa Straße befand.]
02:03:21 Na tym obok tego terenu oni tam mieli ten park. To myśmy przez parkan wskakiwali na ten teren. Szczypce do ręki i psuć pompy wtryskowe do y silników spalinowych. To był nasz sabotaż.
de [DE: Wir kletterten über den Zaun auf dieses Gelände. Mit Zangen in der Hand schnitten wir die Einspritzpumpen für Dieselmotoren durch. Dies war unsere Sabotage. ]
02:03:37 Był pewien moment, że myśmy musieli uciekać. Udało się. Więcej już tego nie robiliśmy.To był taki moment z wojny, że tak powiem, historii, plus jakieś inne drobiazgi już.
de [DE: Ein Mal mussten wir sogar davonlaufen. Es ist aber gut ausgegangen. Danach haben wir das nicht mehr gemacht.]
02:03:52 Przerwa.
de [DE: Pause.]
02:03:59 MA: Vielen Dank. (???)
de [DE: MA: Vielen Dank. (???)]
Back Subtitles