Media Collection "Interview Jerzy Kucharski 2010"

https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea3222759c02ff468b46de/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4c10759c02204b8b4592/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4c66759c02a64b8b457f/vtt/xx?apiKey=

Contents

Die deutsche Besatzung in Polen und der Warschauer Aufstand
Deportation und Haftzeit im KZ Flossenbürg
Nach der Befreiung
Rückkehr nach Polen und Nachkriegszeit
Originator/Copyright holder Medienwerkstatt Franken
Source(s) KZ-Gedenkstätte Flossenbürg / Medienwerkstatt Franken
Usage conditions Nur mit Einverständnis und Nennung von Archiv bzw. Urheber
Display format Interview, Rohmaterial
Interviewer Michael Aue
Camera Günter Wittmann

Subtitles for "AGFl_AV.22.0797.mp4"

00:00:01 JK: Nazywam się Jerzy Kucharski. Urodziłem się w Warszawie 6-go lutego 1929 roku. Uczęszczałem do szkoły powszechnej w Warszawie do 1939 roku.
de [DE: JK: Ich heiße Jerzy Kucharski und bin am 06.02.1929 in Warschau geboren. Ich besuchte bis 1939 eine Volksschule in Warschau.]
00:00:17 W 1939 roku, kiedy wybuchła wojna, była przerwa w nauce, później następnie rozpoczęła się jeszcze w tym roku 1939.
de [DE: Als 1939 der Krieg ausbrach, wurde die Schule unterbrochen und im gleichen Jahr noch fortgesetzt.]
00:00:30 No i dokończyłem swoją swoją naukę w szkole podstawowej, tak zwanej powszechnej.
de [DE: Ich habe die Grundschule, die sogenannte Volksschule, abgeschlossen.]
00:00:38 Następnie rozpocząłem naukę w szkole zawodowej, w Mechanicznej Szkole Zawodowej, uczyłem się zawodu mechanika.
de [DE: Danach machte ich eine Ausbildung zum Automechaniker in einer Fachschule für Mechanik.]
00:00:47 No, yhh.. do 1944 roku, to jest do 01-go sierpnia uczęszczałem do szkoły w Warszawie i 1-go sierpnia wybuchło Powstanie Warszawskie.
de [DE: Ich besuchte die Schule bis zum 01. August 1944. Am 01. August 1944 brach der Warschauer Aufstand aus.]
00:01:05 No i brałem udział w Powstaniu Warszawskim od 1-go sierpnia do 2-go września 1944 roku.
de [DE: Ich nahm am Warschauer Aufstand vom 01. August bis zum 02. September teil.]
00:01:16 No.. jeśli mam opisać moją dzałalność powstańczą, to byłem jednym z najmłodszych żołnierzy,
de [DE: Wenn ich meine aufständische Aktivität beschreiben soll, war ich einer der jüngsten Soldaten.]
00:01:27 którzy zdobywali i bronili gmachu Reduty Starego Miasta Warszawskiego, gmachu pol.. Państwowej Wytwórni Paierów Wartościowych.
de [DE: Wir haben die Redoute der Altstadt sowie das Gebäude der Wertpapierdruckerei verteidigt.]
00:01:39 Był to olbrzymi kompleks zamykający wejście do dzielnicy Warszawy a jednocześnie do wejścia w głąb miasta.
de [DE: Es war ein großer Gebäudekomplex, der ein Stadtviertel Warschaus abgrenzte und zugleich den Eingang zur Stadt darstellte.]
00:01:49 Gmach jest położony nad Wisłą tuż przy moście kolejowym. Hmh.
de [DE: Das Gebäude ist an der Weichsel an der Eisenbahnlinie gelegen.]
00:01:58 Była to dla nas uciążliwa sprawa, ponieważ pociąg pancerny wjeżdżał na most i ostrzeliwał bezpośrednio bezpośrednio Wytwórnię Papierów Wartościowych.
de [DE: Es war eine heikle Angelegenheit, denn der Panzerzug, der auf die Brücke fuhr, unmittelbar das Gebäude der Wertpapierdruckerei beschoss.]
00:02:12 Walki trwały o utrzymanie tej i dzielnicy i tej reduty do 2-go września 1944 roku.
de [DE: Es gab bis zum 02. September 1944 Kämpfe um den Erhalt des Stadtviertels und der Redoute.]
00:02:20 Po kapitulacji Starego Miasta, czyli tej dzielnicy walczącej, integralnie związanej z Warszawą,
de [DE: Nach der Kapitulation der Altstadt, in der gekämpft wurde und die sehr verbunden mit Warschau war,]
00:02:32 ponieważ jeszcze nie była podpisana konwek.. konwencja genewska z takimi rebeliantami można powiedzieć jak Powstanie Warszawskie,
de [DE: war die Genfer Konvention mit den Aufständischen, wie im Warschauer Aufstand, noch nicht unterschrieben.]
00:02:44 gdyż dopiero generał Bór-Komorowski podpisał po po kapitulacji rozejm z armią niemiecką. I powstańcy zostali uznani za jeńców wojennych.
de [DE: Erst nach der Kapitulation hat General Bór-Komorowski einen Waffenstillstand mit der deutschen Armee unterzeichnet. Die Aufständischen galten fortan als Kriegsgefangene.]
00:02:58 I wszyscy byli kierowani do obozów jenieckich. Natomaist do tego czasu traktowano nas jako no nie armię, a buntowników.
de [DE: Alle wurden in die Kriegsgefangenenlager deportiert. Bis zu diesem Zeitpunkt wurden wir als Rebellen und nicht als Armee angesehen.]
00:03:14 I takich ludzi po prostu tracono, rozstrzeliwano. Wobec tego musieliśmy odrzucić wszystkie dystynkcje i wszystkie oznaki,
de [DE: Und diese Rebellen wurden einfach ermordet bzw. erschossen. Aus diesem Grund mussten wir alle Grade und Abzeichen ablegen,]
00:03:32 pokazujące nas, że jesteśmy powstańcami. I jako cywile zostaliśmy skierowani do przejściowego obozu poza Warszawą, czyli do pruszkowskiego takiego obozu.
de [DE: die darauf Hinweis geben konnten, dass wir Aufständische waren. Als Zivile wurden wir in das nahe Übergangslager Pruszków bei Warschau geführt.]
00:03:44 I stamtąd kierowano mieszkańców Warszawy do różnych miejsc odosobneinia. A więc częściowo wysyłano do obozów koncentracyjnych
de [DE: Von dort wurde die Warschauer Bevölkerung in verschiedene abgelegene Orte deportiert, teilweise wurde sie in die Konzentrationslager geschickt.]
00:03:57 a częściowo rozwożono po Polsce w różnych miastach. Jak również częściowo wywożono na przymusowe roboty do do Rzeszy.
de [DE: Teilweise wurde sie an vierschiedenen Orten in Polen verstreut. Einige wurden zur Zwangsarbeit ins Deutsche Reich deportiert.]
00:04:08 IV: Ja mam takie pytanie, co było konkretnie powodem aresztowania Pana? Jaką miał Pan funkcję w czasie Powstania? Czy był Pan powstańcem, czy kim?
de [DE: IV: Ich hätte eine Frage: Was war der konkrete Grund für Ihre Verhaftung? Welche Funktion hatten Sie im Aufstand? Waren Sie ein Aufständischer?]
00:04:20 JK: No byłem powstańcem czynnym i walczyłem z bronią w ręku, w zgrupowaniu "Leśnik" tak zwanym..to takie..
de [DE: JK: Ich war ein aktives Aufstandsmitglied und habe mit der Waffe in der Hand im Bataillon "Leśnik" gekämpft.]
00:04:28 Powstańcy mieli swoje zgrupowania o różnych nazwach. Ponieważ to nie była normalna armia, tylko była armia konspiracyjna.
de [DE: Die Aufständischen waren in verschiedenen Formationen gruppiert. Es war keine reguläre Armee, sondern eine Untergrundarmee.]
00:04:38 Wobec tego byliśmy zgrupowani w różnych oddziałach takich. No a nie miałem żadnej rangi, ponieważ byłem 15-letnim powstańcem
de [DE: Wir waren in verschiedenen Gruppen. Aber ich hatte keinen Rang, da ich erst 15 Jahre alt war.]
00:04:50 i walczyłem tak jaj wielu innych powstańców, zreszą i też młodych, przeważnie młodych ludzi.
de [DE: Ich habe wie viele andere, meistens, junge Aufständische gekämpft.]
00:04:57 IV: Jak wyglądało Pana aresztowanie?
de [DE: IV: Wie sah die Verhaftung aus?]
00:05:00 JK: To aresztowanie polegało na tym, że wywieziono nas do tego obozu przejściowego i później wybierano tych,
de [DE: JK: Die Verhaftung beruhte darauf, dass wir in dieses Übergangslager deportiert wurden und danach wurden wir ausgesucht...]
00:05:07 co według Niemców uważano, że można ich wykorzystać jako siłę roboczą. No wybierano i ładowano do wagonów towarowych i wywożono.
de [DE: Die Deutschen suchten diese aus, die sie als Arbeitskraft ausnutzen konnten. Die Verhafteten stiegen in die Güterwaggons ein und wurden weggebracht.]
00:05:19 Kiedy nas wieźli przez tereny jeszcze polskie i jak dojechaliśmy do stacji kolejowej Oświęcim, no to.. i pociąg ruszył, to myśleliśmy,
de [DE: Wir fuhren durch die polnischen Gebiete und als wir in Oświęcim ankamen und der Zug losfuhr, dachten wir,]
00:05:32 że... ponieważ nazwa Oświęcim znana była w Polsce jako jeden z obozów zagłady, to myśleliśmy, że jedziemy dalej.
de [DE: dachten wir, dass wir weiter fahren würden. Der Name Oświęcim war in Polen bekannt als ein Vernichtungslager.]
00:05:40 A okazało się, że pociąg tylko ruszył po to, żeby zjechać na bocznicę. I prowadzono pociąg do na bocznicę Auschwitz-Birkenau.
de [DE: Es stellte sich aber heraus, dass der Zug nur deswegen weiter rollte, weil er auf einem Abstellgleis fuhr. Wir fuhren auf dem Gleis nach Auschwitz-Birkenau.]
00:05:52 IV: Czy były jakieś kryteria aresztowania, czy..?
de [DE: IV: Gab es Kriterien für die Verhafutng?]
00:05:56 JK: Nie.
de [DE: JK: Nein.]
00:05:56 IV: Po co aresztowany?
de [DE: IV: Warum wurden Sie verhaftet?]
00:05:57 JK: Nie, po powstaniu nie było specjalnych kryteriów. A ponieważ tak: powstańcy, którzy walczyli jeszcze do momentu,
de [DE: JK: Nein, nach dem Aufstand gab es keine Kriterien. Die Aufständischen kämpften bis zu dem Moment,]
00:06:06 kiedy uznano ich za żołnierzy armii i uznano ich za jeńców wojennych, no to szans powstańcy nie mieli żadnych tego typu.
de [DE: bis sie als Soldaten und als Kriegsgefangene anerkannt wurden. Vorher hatten die Aufständischen keine Chance darauf.]
00:06:19 Także Niem.. nawet gdyby nas zatrzymano w uzbrojeniu i w oznakach wojskowych, to po..mogliśmy zostać po prostu rozstrzelani.
de [DE: Selbst wenn wir in Uniformen und mit militärischen Abzeichen verhaftet worden wären, wären wir erschossen worden.]
00:06:34 Jako jako buntownicy, rebelianci czy no jako bandyci przeciwko występujący przeciwko władzy okupacyjnej hitlerowskiej.
de [DE: Wir waren nämlich Aufständische und Rebellen, wir waren Banditen, die gegen die Nazi-Besatzung kämpften.]
00:06:46 IV: Czyli zostaliście aresztowani powiedzmy w ubraniu cywilnym?
de [DE: IV: Wurden Sie also in ziviler Bekleidung verhaftet?]
00:06:52 JK: Tak.
de [DE: JK: Ja.]
00:06:52 IV: Czyli nie koniecznie w mundurach wojskowych?
de [DE: IV: Also nicht nur in Armeenuniformen?]
00:06:55 JK: Nie, no każdy każdy unikał w tym czasie okazania swojego powstańczego udziału, bo nie było wiadome, co się z nami stanie. Na na..
de [DE: JK: Jeder hat es vermieden, seine Mitgliedschaft beim Aufstand öffentlich zu machen, denn wir wussten nicht, was mit uns passieren würde.]
00:07:07 Natomiast właśnie tych powstańców, którzy do końca, do momentu podpisania oficjalnej kapitulacji,
de [DE: Die Aufständischen aber, die bis zum Schluss gekämpft haben, bis die offizielle Kapitulation unterzeichnet wurde,]
00:07:17 to później uznano za żołnierzy armii podziemnej i kierowano ich do obozów jenieckich.
de [DE: wurden als Kriegsgefangene der Untergrundarmee anerkannt und in die Kriegsgefangenenlager geschickt.]
00:07:23 A nas jako cywilów bra.. kierowano do różnych tak jak powiedziałem część do obozów koncentracyjnych, część do Rzeszy Niemieckiej na roboty.
de [DE: Wir als Zivile wurden in unterschiedliche Lager, in Konzentrationslager, ein Teil nach Deutschland zur Zwangsarbeit deportiert.]
00:07:33 A część po prostu rozwożono szczególnie najwięcej kobiety, dzieci, rozwożono po Polsce po różnych miastach.
de [DE: Viele Frauen und Kinder wurden in ganz Polen an verschiedene Orten verstreut.]
00:07:41 IV: Może wracając jeszcze do czasów sprzed wojny. Proszę powiedzieć opowiedzieć o swojej rodzinie.
de [DE: IV: Kehren wir zu der Zeit vor dem Kriegsausbruch zurück. Erzählen Sie bitte über Ihre Familie.]
00:07:52 JK: No..hmh... Mój tata służył w policji. Był na Starym Mieście pracownikiem komisariatu, dzielnicowym tak zwanym. I tam poznał moją mamę. hmhmh..
de [DE: JK: Mein Vater war bei der Polizei. Er war ein Gendarm bei der Polizeistelle in der Altstadt. Er lernte dort meine Mutter kennen.]
00:08:09 Z tego związku urodziła się moja siostra, Krystyna, w 1925 roku, a później ja, w 1929 roku.
de [DE: Aus dieser Beziehung wurde 1925 meine Schwester Krystyna und ich im Jahr 1929 geboren.]
00:08:25 Mój tata pracował w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych jako sekretarz Ministra Spraw Wewnętrznych.
de [DE: Mein Vater arbeitete dann im Innenministerium als Sekretär des Innenministers.]
00:08:36 Następnie, hm.. następnie został przeniesiony do ochrony prezy prezydenta Polski Mości.. Ignacego Mościckiego.
de [DE: Danach wurde er zum persönlichen Schutz des polnischen Präsidenten Ignacy Mościcki abkommandiert.]
00:08:49 I do czasu wybuchu wojny i w czasie ewakuacji rządu polskiego eskortował prezydenta Mościckiego do Rumunii.
de [DE: Er begleitete den Präsidenten Mościcki bis zum Kriegsbeginn und die polnische Regierung bei der Evakuierung nach Rumänien.]
00:09:02 Ponieważ rząd polski został skierowany został do Rumunii jako wtedy sojusznika polskiego nie biorącego udziału w tym czasie w wojnie.
de [DE: Die polnische Regierung fand in Rumänien als seinem Verbündeten Zuflucht. Rumänien war zu der Zeit nicht im Kriegsgeschehen involviert.]
00:09:13 Po powrocie do... po udaniu się prezydenta Mościckiego do Szwajcarii mój tata wrócił do do Warszawy i pracował w policji kryminalnej w Warszawie w czasie okupacji.
de [DE: Als der Präsident Mościcki in der Schweiz angekommen war, kehrte mein Vater nach Warschau zurück. Während der Besatzungszeit arbeitete er bei der Kripo in Warschau.]
00:09:30 Był jednocześnie oficerem Armii Krajowej w konspiracji czyli w tej naszej podziemnej organizacji zbrojnej.
de [DE: Er war zugleich Offizier der Armia Krajowa, der Untergrundarmee.]
00:09:41 No a my chodziliśmy, ja i moja siostra chodziliśmy do szkoły. No rodzina moja cała jest z Warszawy.Wszyscy mieszkali na dobrą sprawę w jednej dzielnicy właśnie na Starym Mieście.
de [DE: Meine Schwester und ich besuchten die Schule. Meine ganze Familie lebte in einem Stadtviertel von Warschau, in der Altstadt.]
00:10:04 IV: Czyli Pana ojciec powiedzmy eskortował ewakuację rządu polskiego do Rumunii. I wrócił tutaj do Warszywy, tak?
de [DE: IV: Ihr Vater hat also die Evakuierung der polnischen Regierung nach Rumänien begleitet? Und kehrte dann nach Warschau zurück, ja?]
00:10:17 JK: Tak. Wrócił na początku 1940 roku. a może nawet, już trudno mi jest teraz na pewno powiedzieć, czy nie pod koniec 1939 roku, czy na początku.
de [DE: JK: Ja. Er kehrte Anfang 1940 zurück, vielleicht war es noch Ende 1939. Ich kann mich nicht genau erinnern.]
00:10:30 Ale chyba pod koniec 1939 roku wrócił. W październiku może. rudno mi powiedzieć, nie pamiętam już tego czasu.
de [DE: Aber es war vielleicht doch Ende 1939, vermutlich im September. Es ist schwer zu sagen, ich erinnere mich nicht mehr an die Zeit.]
00:10:39 IV: Proszę jeszcze raz powiedzieć, czy Pan opowiedział, że w Pruszkowie był obóz, z którego później wysyłano, deportowano do różnych obozów. Jak to wyglądało?
de [DE: IV: Erzählen Sie noch einmal bitte. Sie sagten, in Pruszków war ein Übergangslager, von dem aus in unterschiedliche Lager deportiert wurde. Wie sah es aus?]
00:10:52 JK: No więc wszystkich Warsza.. Warsza.. Warszawiaków, którzy z tych dzielnic, z której powstanie zostało zajęte przez armię niemiecką kierowano do takiego przejściowego obozu.
de [DE: JK: Alle Warschauer, die in den Stadtvierteln wohnten, die vom Aufstand betroffen und durch die deutsche Armee besetzt waren, wurden in dieses Übergangslager deportiert.]
00:11:03 Dlaczego do Pruszkowa? Tam były olbrzymie zakłady taboru kolejowego. I te hale puste były i do tych hal właśnie tam kierowano tych wszystkich Warszawiaków, cywilów.
de [DE: Warum Pruszków? Dort befanden sich große Eisenbahnwerke. Die Werkshallen standen leer und dort wurden die Warschauer Zivilisten zwischenzeitlich festgehalten.]
00:11:15 I stamtąd odbywały się właśnie te selekcje. Jednych kierowano właśnie do obozów, a jednych kierowano do innych miast Polski. I część do Rzeszy niemieckiej na ee.. na roboty.
de [DE: Dort fand eine Selektion statt. Einige kamen in die KZs, andere wurden in andere polnische Städte geschickt. Manche wurden zur Zwangsarbeit nach Deutschland deportiert.]
00:11:34 Tam się.. tam było skupisko wszystkich cywilów warszawskich, Warszawiaków, którzy nie zginęli w powstaniu, a którzy zostali wypędzeni..
de [DE: Da waren alle zivile Warschauer versammelt, die beim Aufstand am Leben geblieben sind, die aber vertrieben wurden.]
00:11:46 No właściwie musieli wyjść, ponieważ Warszawa była zniszczona i nawet po upadku powstania jeszcze wysadzano domy czy palono domy.
de [DE: Sie mussten Warschau verlassen, weil die Stadt zerstört war. Auch nach der Kapitulation wurde in der Stadt weiter gebombt und die Häuser in Brand gesetzt.]
00:11:55 Także, że nie było możliwości pozostać w swoich miejscach zamieszkania.
de [DE: Wir hatten keine Möglichkeit, in unseren Häusern zu bleiben.]
00:12:03 IV: Co później było po Pruszkowie?
de [DE: IV: Was war weiter nach Pruszków?]
00:12:06 JK: No po Pruszkowie, kiedy.. kiedy nas za.. po prostu załadowano do wagonów i przyjechaliśmy do Auschwitz-Birkenau, zostałem..zostaliśmy tam zarejestrowani, tak.
de [DE: JK: Nach Pruszków wurden wir in die Güterwaggons verfrachtet und wir kamen in Auschwitz-Birkenau an. Wir wurden dort registriert.]
00:12:24 Oczywiście każdy otrzymał numer. No i zweryfikowano gdzie kto jaki zawód ma, jako... jaką szkołę skończył.
de [DE: Jeder von uns bekam eine Nummer. Wir wurden nach dem Beruf und der schulischen Bildung gefragt.]
00:12:34 I prawdopodobnie było to przyczyną kierowania do innych obozów z Auschwitz do innych obozów,
de [DE: Wahrscheinlich war das auch ein Kriterium, warum wir aus Auschwitz in andere Lager überstellt wurden.]
00:12:45 gdzie odbywa... gdzie tak jak do Flossenburga trafiłem. I tutaj do pracy przy budowie części samo... samolotów Messerschmitt.
de [DE: Ich kam nach Flossenbürg, wo ich bei Messerschmitt in der Flugzeugproduktion arbeitete.]
00:12:56 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:13:10 JK: {putzt sich die Nase}.
de [DE: JK: {putzt sich die Nase}.]
00:13:11 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:15:38 IV: Chciałam jeszcze wrócić do rodziny Panie Jurku. Pan mi opowiadał, że.. o Pana rodzinie, jak została rozdzielona, jak odczuwał Pan w ogóle wybuch wojny?
de [DE: IV: Ich möchte nochmal kurz zu Ihrer Familie zurückkehren. Sie erzählten, dass Ihre Familie getrennt wurde. Wie haben Sie überhaupt den Kriegsbeginn empfunden?]
00:15:54 JK: Wybuch, wybuch wojny, wtedy człowiek sobie nie zdawał sprawy, ja również, że to będzie taka wojna.
de [DE: JK: Mir war es damals überhaupt nicht bewusst, was der Kriegsbeginn und der Krieg bedeutete.]
00:16:05 Wojna to, znając ze szkoły trochę historii i no to zupełnie inaczej człowiek sobie wyobrażał wojnę. Wojna to jest walka żołnierzy gdzieś tam prawda poza miastami.
de [DE: Der Krieg aus den Schulbüchern war das eine. Aber den Krieg habe ich mir ganz anders vorgestellt. Der Krieg war für uns nicht präsent, es kämpften Soldaten irgendwo außerhalb der Städte.]
00:16:20 I kto czym więcej terenu zdobędzie, ten staje się zwycięzcą. No a wojna w 1939 roku rozpoczęła się z masowych nalotów na cywilne miasta.
de [DE: Und der Gewinner ist, wer mehr Land unter seine Kontrolle nimmt. Der Krieg 1939 begann mit den Massenluftangriffen auf die Städte.]
00:16:35 No i to było poza tym po po Polska niezbyt była przygotowana do takiej do takiej nawały straszliwej hhh... technicznej nawet nie tylko armi wielkiej
de [DE: Außerdem war Polen auf den Blitzkrieg nicht vorbeireitet. Nicht nur unter dem Aspekt der Größe waren wir den Deutschen unterlegen,]
00:16:50 ale i technicznie armia niemiecka była znacznie przewyższała nasze 20-letni dorobek właściwie.
de [DE: sondern auch technisch waren wir um 20 Jahre im Rückstand gegenüber der deutschen Armee.]
00:16:58 Polska po odzyskaniu niepodległości w 1920 w 1918 roku w 1920, to 19 lat budowała, odbudowywała swoje państwo, swoją państwowość.
de [DE: Polen hat nach 1920, 1918 erst seine Staatlichkeit, seinen Staat innerhalb von 19 Jahren erst wieder aufbauen müssen.]
00:17:09 Także trudno yy trudności były w w budowaniu takiej armii silnej, która mogłaby się przeciwstawić tych wieloletnich przygotowań niemieckich do wojny.
de [DE: Es war schwer, eine schlagkräftige Armee aus dem Boden zu stampfen, die gegen die deutsche Armee Widerstand leisten konnte. Die Deutschen bereiteten sich viele Jahre auf den Krieg vor.]
00:17:22 Gdyż jak wiadomo Hitler się przygotowywał do wojny przez dłuższy czas. I aneks Polski był jego podstawowym yy że tak powiem założeniem.
de [DE: Hitler bereitete sich mehrere Jahre auf den Krieg vor. Der Anschluß Polens war ein wichtiger Pfeiler seiner Strategie.]
00:17:35 A pretekstem był właśnie ten tzw. korytarz, który dzielił Rzeszę Niemiecką centralną od Prus Wschodnich.
de [DE: Als Vorwand diente der sogenannte Korridor, der das Deutsche Reich von Ostpreußen trennte.]
00:17:47 I o ten korytarz właśnie yy biorąc pod uwagę te te te sprawy integralności tej Prus Wschodnich z Rzeszą Niemiecką, rozpoczęła się wojna.
de [DE: Es ging um die Integrität von Ostpreußen und des Deutschen Reiches. Das war der Grund für den Kriegsbeginn.]
00:18:00 Tylko wojna, którą nikt sobie nie wyobrażał, że zacznie się od niszczenia cywilnych miast.
de [DE: Niemand konnte sich aber vorstellen, dass der Krieg mit der Zerstörung der zivilen Städte losgehen würde.]
00:18:06 Każdy przypuszczał, że cywile są wyłączeni z wojny, że kobiety, że dzieci i że starzy ludzie nie będą brali udziału w tym wszystkim.
de [DE: Es gab die Annahme, dass die Zivilbevölkerung aus dem Kriegsgeschehen ausgeschlossen ist und dass Frauen, Kinder und Alte am Krieg nicht teilnehmen werden.]
00:18:18 A okazało się, że podstawową sprawą był ten terroryzm taki nad społeczeństwem poprzez bomba bombardowanie miast.
de [DE: Es stellte sich aber heraus, es handelte sich grundsätzlich um Terrorismus gegen die Bevölkerung durch die Bombardierung der Städte.]
00:18:29 Później był eksodus tych ludzi z miast, uciekali przed armią, następującą armią niemiecką na wschód. I pełne szosy, pełne drogi były uchodźców.
de [DE: Es kam danach zur Massenflucht aus den Städten. Menschen flohen vor der deutschen Armee, die Richtung Osten vordrang. Die Straßen waren voll mit Flüchtlingen.]
00:18:42 Te, ci uchodźcy byli bombardowani z samolotów niemieckich, ostrzeliwani z broni pokładowej samolotów niemieckich. Masa, cała masa ludzi zginęła właśnie w tym eksodusie z miast.
de [DE: Die Flüchtlinge wurden aus der Luft mit Maschinengewehren beschossen. Viele Tausende starben bei der Massenflucht aus den Städten.]
00:18:55 No..yy Nie wsp... trudno nie wspomnieć o tym, że część Polski została 17-go września zajęta przez Związek Radziecki ówczesny.
de [DE: Man darf ebenfalls nicht vergessen, dass ein Teil Polens am 17. September von der Sowjetunion besetzt wurde.]
00:19:09 Który również nie szczędził Pola Polakom yy że tak powiem wywózki poza z terenów zamieszkałych.
de [DE: Auch die Sowjetunion verschonte die Polen nicht vor der Deportation aus den besetzten Gebieten.]
00:19:20 No i aresztowań szczególnie inteligencji, uczonych, policjantów, oficerów, urzędników państwowych. Także z dwóch stron ten eksodus nastąpił.
de [DE: Viele Mitglieder der Oberschicht, die Akademiker, Wissenschaftler, Polizisten, Offiziere und Staatsbeamte wurden verhaftet. Der Exodus kam von beiden Seiten.]
00:19:37 IV: Ja chciałam jeszcze wrócić do rodziny.. Co się działo z Pana rodziną w czasie wojny, w czasie Powstania Warszawskiego.
de [DE: IV: Ich würde gerne zu Ihrer Familie zurückkehren. Was passierte mit Ihrer Familie während des Krieges und während des Warschauer Aufstandes?]
00:19:44 Co się później stało z rodziną, jak ona to odbierała, że został Pan aresztowany. I co się stało z Pana rodziną po wybuchu Powstania Warszawskiego?
de [DE: Was passierte mit Ihnen, wie wurde es von Ihrer Familie empfunden, dass Sie verhaftet wurden? Was passierte mit ihr nach dem Ausbruch des Warschauer Aufstandes?]
00:19:54 JK: No w dniu wybuchu Powstania rodzina nasza mieszkała na Starym Mieście. Wszyscy mieszkali w jednym domu. A więc moja mama z moją siostrą i ze mną.
de [DE: JK: Als der Aufstand begann, wohnte meine Familie in der Altstadt. Alle haben in einem Haus gewohnt: meine Mutter, meine Schwester und ich.]
00:20:06 I moja mojej mamy matka czyli babcia ze swoim synem a z mojej mamy bratem. No i mojej babci siostry z mężami.
de [DE: Außerdem wohnten dort meine Großmutter mütterlicherseits mit ihrem Sohn und dem Bruder meiner Mutter, sowie Schwestern meiner Großmutter mit ihren Männern.]
00:20:18 Także tam mieszkało nas chyba z kilkanaście osób z jednej rodziny. To byli wszyscy ze strony mamy mojej rodziny.
de [DE: Wir waren mehrere Personen aus einer Familie, alle waren Verwandte meiner Mutter.]
00:20:27 No kiedy mój tata 1-go sierpnia wiedząc o tym, że wybuchnie powstanie, wychodził do pracy, pożegnał się dziwnie z nami choć nie mógł powiedzieć,
de [DE: Als mein Vater am 1. August zur Arbeit ging, wusste er bereits vom Beginn des Aufstandes. Er verabschiedete sich merkwürdig von uns und redete kaum.]
00:20:39 że gdzie że to wła właście dzisiaj 1-go sierpnia wybuchnie powstanie. Nawet próbował mnie zabrać ze sobą, ale dowódca ojca odmówił, żebym ja był.
de [DE: Er wusste, dass heute der Aufstand losgeht. Er versuchte sogar, mich mitzunehmen, aber der Vorgesetzte meines Vaters war dagegen.]
00:20:53 Kiedy wybuchło Powstanie o 17.00 godzinie, ja zgłosiłem się ochotniczo do dowództwa Armii Krajowej i tam zostałem przyjęty do zgrupowania, które brało udział w Powstaniu.
de [DE: Als der Aufstand um 17.00 ausbrach, meldete ich mich freiwillig bei der Führung der Armia Krajowa und wurde zu einem Bataillon zugeteilt, der am Aufstand teilnahm.]
00:21:08 Rodzina moja cała mieszkała w tym samym domu do czasu upadku powstania. Nikt w czasie, w trakcie samego powstania, w trakcie działań na Starym Mieście, nie zginął.
de [DE: Meine ganze Familie wohnte in einem Haus bis zur Kapitulation. Während des Aufstandes, während der Kämpfe in der Altstadt, ist niemand aus meiner Familie getötet worden. ]
00:21:22 Natomiast po upadku dzielnicy tej Starego Miasta, większość mieszkańców zgłaszała się jako do kościołów jako do tego azylu, którego uważano,
de [DE: Nach der Kapitulation der Altstadt suchte die Mehrheit der Bevölkerung den Schutz in den Kirchen. Sie suchten dort nach Asyl, weil man glaubte, ]
00:21:38 że kościół może ochronić ludzi przed przed masowym masowymi morderstwami masowymi.
de [DE: dass die Kirche die Menschen vor massenhaftem Mord bewahren könne.]
00:21:45 I z kościoła Franciszkanów przy ul. Zakroczymskiej, gdzie znalazła się cała moja rodzina, stwierdzono, kto mógł kto jest w stanie iść na pieszo do punktu zbornego na placu Krasińskich, to niech idzie.
de [DE: Meine ganze Familie fand sich in der St. Franziskus-Kirche in der Zakroczymska-Straße. Wer beweglich war und zu Fuß gehen konnte, sollte zum Sammelplatz am Krasińskich-Platz gehen.]
00:22:01 A ci, którzy nie mają możliwości, siły albo ze względu na wiek, zostaną przewiezieni samochodami.
de [DE: Diejenigen, die nicht mehr im Stande waren, sei es wegen des Alters oder der fehlenden Kräfte, sollten mit Fahrzeugen transportiert werden.]
00:22:10 No i moja babcia do mojej mamy powiedziała, żeby wzięła moją siostrę i żeby wyszły tam właśnie na ten punkt zborny na Plac Krasińskich.
de [DE: Meine Großmutter sagte zu meiner Mutter, dass sie meine Schwester nehmen und zum Krasińskich-Platz gehen sollte.]
00:22:20 A sama, ponieważ była już bardzo wiekowa, nie mogła iść, więc mówi, to ja zostanę. No ponieważ mojej mamy brat nie chciał mamy samej zostawić, został również.
de [DE: Da sie selbst im betagten Alter war und nicht mehr gehen konnte, sagte sie, dass sie hier bleiben würde. Da der Bruder meiner Mutter meine Oma nicht alleine zurücklassen wollte, blieb er mit ihr zurück.]
00:22:32 I jak się później po wojnie okazało, tych wszystkich ludzi, ponieważ rodzina rodzina jak się zbierała i poszukiwała się, nie odnaleźliśmy właśnie tej rodziny mojej mamy.
de [DE: Obwohl wir sie gesucht haben, stellte sich nach dem Krieg heraus, dass niemand aus der Verwandtschaft meiner Mutter den Krieg überlebte.]
00:22:43 I jak się dowiedzieliśmy później oczywiście wojska niemieckie wywiozły tych że starych ludzi, tych którzy nie mogli iść w ruiny getta.
de [DE: Später nach dem Krieg haben wir erfahren, dass die deutsche Armee alle alten Menschen in die Ruinen des Ghettos deportiert haben.]
00:22:56 To była dzielnica żydowska, która została zniszczona doszczętnie w okresie, kiedy walki get... w gettcie panowały. I tam wywieziono ich i tam ich wszystkich rozstrzelano.
de [DE: Es war ein jüdisches Viertel, das komplett während der Kämpfe im Ghetto zerstört wurde. Alle alten Menschen wurden dorthin gebracht und erschossen.]
00:23:11 Rozstrzelano i później spalono te zwłoki. No następnie.. natomiast ja wyszedłem właśnie z powstania też do Pruszkowa tam z Placu Krasińskich ale nie spotkałem się z moją mamą.
de [DE: Sie wurden erschossen und die Leichen verbrannt. Vom Aufstand kam ich zum Krasińskich-Platz, habe aber meine Mutter nicht getroffen. Von da ging es nach Pruszków.]
00:23:28 I z Pruszkowa że tak powiem trafiłem do Oświęcimia, do Auschwitz.
de [DE: Von Pruszków kam ich nach Oświęcim, Auschwitz.]
00:23:36 IV: Jakie później były losy Pana rodziny, Pana mamy, Pana ojca, siostry?
de [DE: IV: Wie war das weitere Schicksal Ihrer Familie, Ihrer Mutter, Ihres Vaters und Ihrer Schwester?]
00:23:41 JK: Ponieważ ojciec mój jako oficer wywiadu nie miał możliwości, znaczy się dostał rozkaz, żeby nie iść do niewoli,
de [DE: JK: Mein Vater als Mitglied des Geheimdienstes durfte nicht zum Gefangenen werden. Er bekam einen Befehl, sich nicht festnehmen zu lassen.]
00:23:54 ponieważ ojciec walczył do samego ostatniego dnia powstania, czyli do kapitulacji oficjalnej. Został skierowany do Poznania.
de [DE: Mein Vater kämpfte bis zum letzten Tag des Aufstandes, bis zur offiziellen Kapitulation. Er kam dann nach Poznań.]
00:24:06 Natomiast mama moja z soistrą trafiła jakimiś drogami tam do Krakowa. I nie mieliśmy tam żadnych znajomych ani rodziny. Tylko tam zostali ewakuowani po prostu do Krakowa.
de [DE: Dagegen kamen meine Mutter und meine Schwester auf Umwegen nach Krakau. Wir hatten dort weder Bekannte noch Verwandte. Sie wurden nach Krakau evakuiert.]
00:24:18 No i ojciec został wydany przez jednego z byłych pracowników polskiej policji. A ponieważ pochodzi z rodziny niemieckiej był później w okupacji policjantem niemieckim.
de [DE: Mein Vater wurde durch einen ehemaligen Mitarbeiter der Polizei verraten. Dieser Mitarbeiter war deutscher Herkunft und während der Besatzung war er ein deutscher Polizist.]
00:24:38 I jego syn rozpoznał mojego tatę na ulicy i został aresztowany. I ojciec został zamordowany, tak jak myśmy się dowiadywali wszystkimi środkami w więzieniu w Sochaczewie.
de [DE: Sein Sohn hat meinen Vater auf der Straße erkannt, worauf er festgenommen wurde. Auf verschiedenen Informationswegen haben wir erfahren, dass er im Gefängnis in Sochaczew ermordet wurde.]
00:24:53 Natomiast mama po po wyzwoleniu Warszawy przez Armię Czerwoną wróciła do Warszawy.
de [DE: Meine Mutter kehrte nach der Befreiung der Stadt durch die Sowjetische Armee nach Warschau zurück.]
00:25:00 Ponieważ Praga nie była zniszczona, kiedy ta część miasta Warszawy po drugiej stronie Wisły nie była zniszczona, tam u znajomych zamieszkali.
de [DE: Das Stadtviertel Praga befand sich am anderen Ufer der Weichsel und war nicht zerstört. Dort haben meine Mutter und meine Schwester bei Bekannten eine Bleibe gefunden.]
00:25:13 No a ja po pobycie we Flossenbürgu tam to mama poszukiwała mnie przez długie miesiące poprzez Czerwony Krzyż
de [DE: Meine Mutter suchte mich lange Zeit über das Rote Kreuz. Ich war in Flossenbürg inhaftiert.]
00:25:22 i dostała 1946 roku w styczniu wiadomość z Polskiego Czerwonego Krzyża, że byłem więźniem we Flossenbürgu.
de [DE: Im Januar 1946 bekam sie eine Information vom Polnischen Roten Kreuz, dass ich Häftling des KZs Flossenbürg war.]
00:25:34 Podano nawet mój numer 30990. I że przebywałem tutaj do 23-go kwietnia, a 5-go maja zosta wyjechałem do Auerbach, do miejscowości Auerbach.
de [DE: Es wurde ihr sogar meine Häftlingsnummer genannt: 30990. Sie erfuhr auch, dass ich hier bis zum 23. April verblieben und am 5. Mai nach Auerbach gegangen war.]
00:25:54 IV: Proszę teraz powiedzieć, zrobimy tutaj przerwę. Proszę teraz opisać jak.. co później się działo po Oświęcimiu. Kiedy Pan został przewieziony tutaj do Flossenbürga?
de [DE: IV: Wir machen hier kurz eine Pause. Beschreiben Sie bitte, was weiter nach Auschwitz passierte. Wie wurden Sie nach Flossenbürg gebracht?]
00:26:07 JK. Tak. Transportem do transportem kolejowym przewieziono nas tutaj do stacji.. ja nie pamiętam.. jest stacja Flossenbürg jeśli się nie mylę albo była.
de [DE: JK: Wir kamen mit einem Güterzug nach Flossenbürg. Ich kann mich nicht erinnern... Es gibt eine Bahnstation in Flossenbürg oder sie war zumindest da, wenn ich mich nicht irre.]
00:26:16 No w każdym razie, bo pamiętam marsz nasz ze stacji kolejowej tu koło kościoła już. No.. I... no i po przyprowadzeniu nas zu do obozu
de [DE: Ich kann mich auf jeden Fall erinnern, dass wir von der Bahnstation an der Kirche vorbei, zum Lager hoch gegangen sind.]
00:26:28 zostałem jako młodociany przydzielony do tzw. bloku młodych, którzy tam do 19-go roku życia na tym bloku można było przebywać.
de [DE: Als Jugendlicher wurde ich im Block für die Jugendlichen bis zum 19. Lebensjahr einquartiert.]
00:26:42 To jest blok 19-ty i tam przebywałem na tym bloku do gdzieś do lutego do marca 1944, 1945 roku.
de [DE: Es war der Block Nummer 19 und ich blieb dort bis Februar, März 1944, 1945. ]
00:26:59 Później zostałem przeniesiony na blok dla dorosłych i zmieniono mi pracę z tej fabryki yyy Messerschmitta do tego kamieniołomu. Tam pracowałem.
de [DE: Danach kam ich in die Baracke für Erwachsene und ich wurde von Messerschmitt in den Steinbruch versetzt. Dort habe ich gearbeitet.]
00:27:13 IV: Proszę opowiedzieć teraz o pracy u Messerschmitta i w kamieniołomach.
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte über die Arbeit bei Messerschmitt und im Steinbruch.]
00:27:21 JK: No więc... ta cała fabryka była podzielona na różne takie oddziały. Na przykład mój oddział, w którym ja tam pracowałem, ten ten barak, bo to nie była hala fabryczna,
de [DE: JK: Die ganze Fabrik war in Abteilungen unterteilt. Die Abteilung, in der ich arbeitete, war keine Fabrikhalle,]
00:27:32 tylko taki, taka szopa można powiedzieć, to był Abteilung 8, to się nazywało. I tam robiono różne takie do skrzydeł yy no elementy.
de [DE: sondern sozusagen ein Schuppen, er hieß Abteilung 8. Dort wurden unterschiedliche Teile für die Flügel gefertigt.]
00:27:49 Rysowało się... rysowano na blachach aluminiowych wzory. No a ja pracowałem na takim na takiej ręcznej wycinarce.
de [DE: Wir zeichneten auf dem Aluminiumblech Muster. Meine Aufgabe war, das Blech mit einem Handschneidegerät zu schneiden.]
00:28:01 Te wzory wycinałem z tej blachy a później się je wyginało na różne kształtowniki do skrzydeł.
de [DE: Ich schnitt die Muster aus dem Blech, aus dem später Teile für die Flügel zurecht gebogen wurden.]
00:28:07 No to..to była praca.. przepraszam bardzo... To była.. może.. można? {putzt sich die Nase}. To była praca na trzy zmiany.
de [DE: Die Arbeit war so... Entschuldigung... Darf ich? {putzt sich die Nase}. Es war Arbeit in drei Schichten.]
00:28:26 A więc pracowano pracowano pierwsza zmiana, druga i nocna, tak 24 godziny na dobę tam się pracowało.
de [DE: Es gab Frühschicht, Nachmittagsschicht und die Nachtschicht. Wir arbeiteten 24 Stunden pro Tag.]
00:28:38 Co tydzień zmiana była tak, że jeżeli dzisiaj grupa, która pracowała tam na pracowała na rano, to później pracowała na popołudniu a następnego tygodnia na na noc.
de [DE: Jede Woche gab es Schichtwechsel. Wenn eine Gruppe morgens arbeitete, übernahm sie in der nächsten Woche die Spätschicht und eine Woche später die Nachtschicht.]
00:28:52 Jeśli się rozchodzi, no.. Była to praca bardzo męcząca, szczególnie dla dla młodego człowieka. A poza tym wyczerpująca bardzo ze względu na to,
de [DE: Die Arbeit war für einen Jugendlichen besonders anstrengend. Anstrengend war die Arbeit auch deswegen,]
00:29:05 że nie można było odstąpić od tego warsztatu i cały czas się na nogach stało, w zimnie wielkim, ponieważ to akurat zima przecież była.
de [DE: da man den Arbeitsplatz nicht verlassen durfte und die ganze Zeit stehen musste. Es war sehr kalt, es war gerade Winter.]
00:29:15 No i w tym czasie nie dawano w czasie dnia pracy w czasie czasu pracy nie dawano żadnego wyżywienia.
de [DE: Während der Arbeit haben wir nichts zum Essen bekommen.]
00:29:23 I tylko wyżywienie odbywało się w obozie samym, po powrocie z pracy albo przed pracą.
de [DE: Das Essen bekamen wir erst im Lager, entweder nach der Rückkehr von der Arbeit oder vor der Arbeit.]
00:29:30 No a kiedy zostałem przeniesiony na blok dla dorosłych no i przeniesiono mnie do kamieniołomów, no to byłem tzw. tragowym.
de [DE: Als ich zur Baracke für die Erwachsenen und zum Steinbruch wechselte, war ich ein sogennanter Träger.]
00:29:41 To były takie tragi po prostu. Dwa drągi, między tymi drągami były deski i i nosiło się to większe kamienie to we czterech, a mniejscze kamienie to we dwóch.
de [DE: Es gab solche Tragen. Sie hatten zwei dicke Stäbe, zwischen denen Bretter lagen. Größere Steine trugen wir zu viert, kleinere zu zweit.]
00:29:54 I taki transport z tych z tego głównego kamieniołomu się znosiło na składowisko tam gdzieś to. Później zabierano do obróbki i tak dalej.
de [DE: Wir schleppten die Steine vom Hauptsteinbruch zu einer Sammelstelle. Danach wurden sie verarbeitet.]
00:30:05 IV: To takie teraz pytanie: To Pan pracował u Messerschmitta. Czy przejście do pracy w kamieniołomach to była kara?
de [DE: IV: Ich hätte jetzt eine Frage: Sie haben bei Messerschmitt gearbeitet. War die Versetzung in den Steinbruch eine Strafe?]
00:30:15 JK: No to była kara za zainteresowanie się yyy no nie... yyy nie tym zachowaniem blokowego, który był na 19-tym.
de [DE: JK: Es war eine Strafe für das Interesse am Verhalten des Blockältesten im Block 19.]
00:30:29 Był to homoseksualista i próbował wykorzystywać tych młodych chłopaków do swoich celów niecnych.
de [DE: Es war ein Homosexueller und er hat versucht, die Jungen für seine Untaten zu mißbrauchen.]
00:30:38 Kiedy ja przeciwko temu zaoponowałem, ponieważ jeden z tych chłopaków wykorzystywanych zachowywał się nie należycie w stosunku do swoich współwięźniów.
de [DE: Ich äußerte mich kritisch. Einer der Häftlinge verhielt sich gegenüber seinen Kameraden nicht angemessen.]
00:30:52 I ja przeci.. nie przeciw blokowemu, bo to by się równało nie wiem jakiej karze, ale przeciwko temu chłopakowi.
de [DE: Ich konnte den Blockältesten nicht direkt kritisieren, sonst wäre ich bestraft worden, sondern diesen Mithäftling. ]
00:31:00 Zaoponowałem i powie.. i zwróciłem mu uwagę, że tak nie należy robić i że go czeka za to odpowiedzialność.
de [DE: Ich habe ihm eine Bemerkung gemacht, dass sein Verhalten nicht korrekt ist und dass er dafür die Konsequenzen tragen würde.]
00:31:08 No to on się widocznie poskarżył blokowemu i zostałem bez żadnego problemu skierowany na tamten inny blok
de [DE: Anscheinend beschwerte er sich beim Blockältesten und ich wurde sofort in eine andere Baracke versetzt.]
00:31:18 i nie miałem możliwości sprawdzić, dlaczego kto i jaka to była przyczyna. Ale ja przypuszczam, że tylko ta. Bo innego, innej możliwości nie było.
de [DE: Ich hatte keine Möglichkeiten, den Grund für die Versetzung zu ermitteln. Ich vermute, dass das der einzige Grund sein kann. Eine andere Möglichkeit gab es nicht.]
00:31:28 IV: Czyli za protest przeciwko tym praktykom został Pan przeniesiony do kamieniołomów?
de [DE: IV: Also sind Sie wegen der Kritik am Verhalten des Blockältesten in den Steinbruch versetzt worden?]
00:31:34 JK: Tak. no bo jak na dorosłym bloku to yy przeniesiono mnie od razu do pracy w kamieniołomie.
de [DE: JK: Als ich in die Baracke für Erwachsene wechselte, kam ich sofort in den Steinbruch.]
00:31:41 IV: Jak wyglądała praca w kamiemiołomach? Jak się Pan...?
de [DE: IV: Wie war die Arbeit im Steinbruch?]
00:31:48 JK: No.. ciężka praca jak na 15-letniego chłopaka, w dodatku że Flossenbürg był jednym z obozów w którym wyżywienie było straszliwe.
de [DE: JK: Ich war gerade 15 Jahre alt. Die Arbeit war sehr schwer und Flossenbürg war eins der KZs, in dem die Verpflegung erbärmlich war.]
00:32:02 Dostawaliśmy przecież tylko jeden bochenek takiego kiepskiego chleba razowego na czterech osoby.
de [DE: Wir bekamen gerade einen Laib schlechten Brotes für vier Personen.]
00:32:12 Rano była jakaś tam.. A i zupa przeważnie była na obiad yyy.. z liści buraków cukrowych. Różnicy... Niemcy sami nie mieli specjalnie wiele żywności.
de [DE: Am Morgen bekamen wir... Zum Mittagessen gab es eine Suppe aus Zuckerrübenblättern. Auch die Deutschen hatten kein besseres Essen.]
00:32:29 No więc więźniów karmiono tym, co tylko było: jakieś ziemniaki, jakieś jakieś zielenina, którą z tego ugotowano zupę. I jedna zupa, jedna miska zupy dziennie no i ten chleb.
de [DE: Die Häftlinge wurden mit Resten ernährt: Mit Kartoffeln, mit Grünzeug, aus dem eine Suppe gekocht wurde. Wir bekamen eine Schüssel Suppe und ein Stück Brot am Tag.]
00:32:44 No a raz w tygodniu dostawało się tzw. Zulage, czyli dodatkową porcję chleba. Czyli chleb ten był nie na czterech, a na trzech.
de [DE: Einmal in der Woche bekamen wir die sog. Zulage, also die zusätzliche Portion Brot. Das Brot wurde unter drei und nicht unter vier geteilt.]
00:32:54 I to było całe całodzienne wyżywienie. żadnych jakichś tam dodatkowych możliwości nie było, bo ani paczki nie przychodziły do obozu od rodzin,
de [DE: Es war das Essen für den ganzen Tag. Es gab keine Möglichkeit, ein Lebensmittelpaket von Zuhause zu bekommen.]
00:33:04 szczególnie warszawskich rodzin. Od Warszawiaków, od rodzin warszawskich do Warszawiaków tutaj więzionych nie było możliwości,
de [DE: Besonders aus Warschau konnte nichts kommen. Die inhaftierten Warschauer hatten keine Möglichkeiten.]
00:33:14 bo nie było kontaktu nawet, żadnej możliwości ani listu ani nic. Także rodziny prawdopodobnie nawet nie wiedziały gdzie są ich synowie czy mężowie.
de [DE: Wir hatten keinen Kontakt mit unseren Angehörigen. Keine Briefe, nichts. Wahrscheinlich wussten die Familien gar nicht, wo sich ihre Söhne oder Ehemänner befinden.]
00:33:25 IV: Jak długo pracował Pan w kamieniołomach?
de [DE: IV: Wie lange haben Sie im Steinbruch gearbeitet?]
00:33:28 JK: No, to to trwało...
de [DE: JK: Es dauerte bis...]

Subtitles for "AGFl_AV.22.0798.mp4"

00:00:00 IV: Mam takie pytanie, jak Pan się czuł w obozie? Bo wiadomo że nie wszystkie grupy narodowościowe tak samo były traktowane.
de [DE: IV: Ich hätte eine Frage: Welche Gefühle hatten Sie im KZ? Es war bekannt, dass nicht alle nationalen Gruppen gleich behandelt wurden.]
00:00:09 Jak Pan się czuł jako kilkunastoletni chłopiec w obozie. Jakie pan miał uczucia. Czy miał Pan nadzieję, że opuści Pan ten obóz, czy przeżyje Pan tę wojnę.
de [DE: Wie haben Sie sich als Jugendlicher im KZ gefühlt? Welche Gefühle hatten Sie? Hatten Sie Hoffnung, dass Sie das Lager und den Krieg überleben werden?]
00:00:21 Jak się Pan czuł jako nastoletni chłopak?
de [DE: Wie haben Sie sich als junger Mann gefühlt?]
00:00:24 JK: Moja babcia, jak ja wychodziłem do powstania, obdarowała mnie takim znaczkiem św. Antoniego.
de [DE: JK: Als ich mich dem Warschauer Aufstand anschließen wollte, hat mir meine Großmutter eine Medaille vom Heiligen Antonius geschenkt.]
00:00:39 Ponieważ jak przyjechaliśmy do Auschwitz, poza butami, paskiem do spodni, nie można było nic więcej ze sobą mieć.
de [DE: Wir kamen in Auschwitz an und außer den Schuhen und dem Hosengürtel durften wir nichts dabei haben.]
00:00:52 Wszystko nam zabrano, czyli własne ubranie, bieliznę. I dostaliśmy tzw. więźniarskie ubranie. To nie były pasiaki takie typowe jak jak symbol więźnia obozu koncentracyjnego.
de [DE: Es wurde uns alles abgenommen: Unsere Bekleidung und die Unterwäsche. Wir bekamen eine Häftlingskleidung. Es war allerdings keine gestreifte Kleidung wie in einem KZ üblich.]
00:01:06 Ponieważ masowość tego tych tych dostarczania tych więźniów spowodowała to, że wykorzystywano ubrania cywilne.
de [DE: Es wurden so viele Häftlinge deportiert, dass aus Mangel der gestreiften Kleidung zivile Kleidung benutzt wurde.]
00:01:15 Tylko malowano na spodniach, na plecach takie sztrajfy jak my to nazywaliśmy, Czyli pasek pionowy ol.. jakąś farbą olejną. W każdym razie taką,
de [DE: Es wurden auf den Hosenbeinen und den Jackenrücken mit einer Ölfarbe vertikale Streifen gemalt, wie wir es nannten. ]
00:01:27 którą nie można było zeprać i na plecach pisało KL, prawda. No i każdy musiał mieć do ubrania przyszyty numer tak do do klapy tutaj jak i do na spodniach z boku.
de [DE: Es war eine Farbe, die nicht abwaschbar war. Dort stand: KZ. Jeder Häftling musste eine Nummer an der Jacke und und am Hosenbein tragen.]
00:01:33 No i każdy musiał mieć do ubrania przyszyty numer tak do do klapy tutaj jak i do na spodniach tu z boku.
de [DE: Jeder Häftling musste eine Nummer an der Jacke und und am Hosenbein an der Seite tragen.]
00:01:42 I ten ten wizerunek św. Antoniego, ja pasek trzymałem w ręku zawsze z tym św. Antonim hm przenosiłem się przez tą mykwę itd.
de [DE: Ich trug die Medaille vom Heiligen Antonius mit dem Gürtel bei mir und überstand das Bad.]
00:02:02 No i babcia zawsze mówiła, pi pamiętaj, że on cię uchroni od śmierci. No i ja wierzyłem w to, że ten ostatni podarunek od mojej babci potrafił mnie ochronić.
de [DE: Meine Großmutter sagte immer: "Denke daran, er wird dich vor dem Tod beschützen." Ich habe fest daran geglaubt, dass das letzte Andenken von meiner Großmuter mich retten wird.]
00:02:19 IV: Czyli to była wiara, że Pan przeżyje ten obóz?
de [DE: IV: War das also der Glaube, dass Sie dieses Lager überleben werden?]
00:02:23 JK: No tak. No tak.
de [DE: JK. Ja, ich habe es geglaubt. Ja, ich habe es geglaubt. ]
00:02:27 IV: Jakie Pan jeszcze miał uczucia, emocje, jak Pan tutaj był? Czy była to sytuacja bez wyjścia, beznadziejna?
de [DE: IV: Welche Gefühle oder Emotionen hatten Sie noch, als Sie hier inhaftiert waren? Schien Ihnen die Situation ohne Ausweg zu sein?]
00:02:34 Czy np. czy w ogóle, czy oprócz powiedzmy św. Antoniego, czy miał Pan jakieś inne uczucie, które dawało Panu powiedzmy energię czy moc przeżyć to wszystko?
de [DE: Hatten Sie außer dem Glauben an den Heiligen Antonius noch andere Gefühle, die Ihnen Zuversicht und Kraft geben konnten, dieses Leid zu überstehen?]
00:02:47 JK: No, przekonani byliśmy, bo będąc jeszcze w Polsce, że Armia Radz.. Radziecka, Armia Czerwona szła dosyć ostro w stronę Niemiec, prawda, wyzwalając tereny polskie. Tak.
de [DE: JK: Die sowjetische Armee ging sehr entschlossen Richtung Deutschland. Wir waren in Polen davon überzeugt, dass die sowjetische Armee die polnischen Gebiete befreien wird.]
00:03:02 I na niebie te smugi konstelacyjne tych superfortec amerykańskich, które leciały na Niemcy i bombardowały tutaj też miasta niestety i obiekty przemysłowe.
de [DE: Wir sahen am Himmel mehrere Staffeln von amerikanischen Flugzeugen, die über Deutschland flogen und Städte und Industrieanlagen bombardierten.]
00:03:16 No, dawały nam wiarę w to, że ta wojna niebawem się skończy. No i że przyżyjemy. Niikt nie zakładał jakiejś nagłej śmierci.
de [DE: Dies gab uns Hoffnung, dass der Krieg bald zu Ende gehen würde und dass wir überleben würden. Niemand hat mit einem plötzlichen Tod gerechnet.]
00:03:31 Każdy tylko się starał, żeby się nie narazić, no władzom obozowym. Na to, żeby można było utracić życie w wyniku jakieś represji specjalnej.
de [DE: Jeder versuchte, der Lagerführung nicht aufzufallen. Jeder vermied Situationen, die besondere Repressionen nach sich ziehen könnten.]
00:03:47 No w obozie byłem świadkiem.. wszyscy musieli być obecni przy egzekucji na przykład 6-ciu więźniów naraz na jednej szubienicy na placu apelowym tutaj.
de [DE: Ich war Zeuge einer Massenexekution. Alle mussten beim Erhängen von 6 Häftlingen an einem Galgen auf dem Appellplatz anwesend sein.]
00:04:04 Oni prawdopodobnie próbowali uciec gdzieś z komanda czy coś takiego. To zdaje się byli Rosjanie, trudno mi powiedzieć, nie pamiętam. Nato..
de [DE: Sie hatten versucht, von einem Arbeitskommando zu flüchten. Ich vermute, es waren Russen, aber ich bin mir nicht sicher. Ich erinnere mich nicht daran.]
00:04:13 Na pewno też nie wiadomo. Ale w każdym razie sześciu naraz na jednej szubienicy powieszono tych mło.. tych ludzi.
de [DE: Auf jeden Fall wurden auf einmal sechs junge Häftlinge an einem Galgen aufgehängt.]
00:04:20 No i to było, to było szokujące. Ja do dziś tą szubienicę dokładnie pamiętam, jak była zbudowana.
de [DE: Es war ein erschütternder Anblick. Ich kann mich an den Galgen sehr gut erinnern, wie er gebaut war.]
00:04:29 Na takiej jak stali na takiej ławce i tą ławkę wyszarpnięto im spod nóg i oni wisieli. Wisieli przez trzy zmiany pracownicze.
de [DE: Alle standen auf einer kleinen Bank, die dann plötzlich unter den Füßen weggerissen wurde und sie frei baumelten. Sie hingen während der drei Arbeitsschichten.]
00:04:40 Każdy, jeśli był przy egzekucji i poszedł do pracy, to ci co wracali, musieli tych więźniów tych więźniów zobaczyć.
de [DE: Alle haben es gesehen: Die, die beim Erhängen dabei waren und jene, die zur Arbeit gingen oder von der Arbeit zurückkamen.]
00:04:50 To była taka odstraszająca prawda sytuacja, że pamiętajcie, jak będziecie tak robić, to tak zawiśniecie.
de [DE: Es war eine abschreckende Situation: "Denkt daran, wenn ihr es versuchen werdet, wird es euch auch so ergehen".]
00:04:59 I ostatni, ostatni też bardzo dla mnie był nie do zapomnienia wyrok, wykonanie wyroku na oficerze Armii Niemieckiej,
de [DE: Ein anderes Ereignis, das ich nie vergessen werde, war die Urteilsvollstreckung an einem deutschen Offizier.]
00:05:13 który brał udział w próbie obalenia i zamachów na Hitlera. Zapomniałem jego nazwisko, trudno mnie.. ale jest tutaj jego zdjęcie w muzeum.
de [DE: Er war Mitglied in einer Vereinigung, die gegen Hitler aufbegehrte und ein Attentat auf ihn organisierte. Ich kann mich an seinen Namen nicht erinnern. Sein Foto hängt in der Gedenkstätte.]
00:05:25 IV: Oster?
de [DE: IV: Oster?]
00:05:27 JK: Nie. Nie. To był ze sztabu generalnego chyb...Canaris. Tak. On został powieszony jako pojedyńczy wisielec na tym słupie, który stał na placu apelowym.
de [DE: JK: Nein, nein. Er war vom Generalstab.. Ich denke, es war Canaris. Ja. Er wurde als Einzelner an einem Pfosten auf dem Appellplatz gehängt.]
00:05:40 I którego na wierzchu tam była latarnia. I on na haku takim wkręconym w ten słup też właśnie został powieszony już nieda.. niebawem przed samym można powiedzieć wyzwoleniem.
de [DE: Ganz oben war eine Laterne befestigt und er wurde an einem Haken am Pfosten aufgehängt. Es war kurz vor der Befreiung, kann man sagen.]
00:05:53 IV: Czy zawiązywały się jakieś przyjaźnie między więźniami? Czy podtrzymywali się więźniowie nawzajem na duchu?
de [DE: IV: Gab es Freundschaften zwischen den Häftlingen? Haben sich die Häftlinge mental unterstützt?]
00:06:02 JK: Trudno powiedzieć, czy na duchu... Oczywiście podtrzymywanie na duchu polegało na tym, że no mówimy już nie długo przyjdą wojska.
de [DE: JK: Es war schwer zu sagen, ob es eine Untersützung war. Wir haben uns unterstützt, indem wir uns erzählten, dass die Truppen uns bald befreien würden.]
00:06:14 Wyzwolą nas i każdy na ten temat mówił obserwując właśnie te samoloty. Wracając do wspomnień z okresu,
de [DE: Wir hofften, wir werden bald befreit und beobachteten die Flugzeuge. Wenn ich mich an die Zeit zurück erinnere...]
00:06:25 kiedy byliśmy w Polsce i ta Armia Radziecka przecież jednak yyy następowała coraz szybciej. No więc liczyliśmy się z tym, że być może uda się to przeżyć, ten obóz.
de [DE: Als wir noch in Polen waren und bereits wussten, dass die Rote Armee immer weiter vordrang, rechneten wir damit, dass wir dieses Lager überleben würden.]
00:06:43 IV: Pan zachorował na tyfus. Jak przebiegała choroba i jak odczuwał Pan to wyzwolenie obozu właśnie w rewirze?
de [DE: IV: Sie sind an Typhus erkrankt. Wie verlief die Krankheit und wie haben Sie die Befreiung im Krankenrevier erlebt?]
00:06:58 JK: No więc kiedy zachorowałem na tyfus umieszczono nas.. mnie w rewirze na tzw. drugim piętrze łóżka szpitalnego.
de [DE: JK: Als ich an Typhus erkrankt bin, bekam ich im Krankenrevier eine Pritsche in der zweiten Etage des Krankenbettes.]
00:07:08 Ponieważ to nie był szpital polegający na tym, że są łóżka ustawione gdzieś jedne obok drugiego, tylko jedno nad drugim.
de [DE: Es war kein Krankenhaus, in dem die Krankenbetten nebeneinander standen, sondern aufeinander.]
00:07:15 No i do chwili, do kiedy jeszcze pamiętałem to było tylko to nieprzyjemne, że ten, który leżał nade mną nie wstawał w ogóle.
de [DE: Ich erinnere mich an etwas Unangenehmes, dass derjenige, der über mir lag, nicht mehr aufgestanden ist.]
00:07:28 I fizjologicze sprawy załatwiał w łóżku a ja to odbierałem poniżej. Później już byłem nieprzytomny i samego wyzwolenia 23-go kwietnia nie pamiętam.
de [DE: Er hat seine physiologischen Bedürfnisse im Bett erledigt und ich bekam unten alles ab. Ich wurde ohnmächtig und an den 23. April, den Moment der Befreiung, erinnere ich mich nicht mehr.]
00:07:45 IV: Jak długo Pan był chory (???)
de [DE: IV: Wie lange waren Sie krank (???)]
00:07:48 JK: Trudno mi teraz trudno mi teraz stwierdzić. W każdym razie niezbyt długo.
de [DE: JK: Ich kann es jetzt schwer schätzen. Es war aber nicht sehr lange.]
00:07:54 Być może że, dlatego nie jestem w stanie przypomnieć sobie wyzwolenia, samego wyzwolenia obozu.
de [DE: Ich kann es nicht so genau sagen, weil ich mich an die Befreiung selbst nicht mehr erinnern kann.]
00:08:05 IV: A jak później Pan wrócił do siebie.. Jak Pan to odbierał, co pan wtedy odczuwał?
de [DE: IV: Als Sie dann zu sich kamen... Wie haben Sie es damals empfunden? ]
00:08:12 JK: No, pierwsza rzecz to wdzięczność do wojsk amerykańskich, które się ogromnie zaopiekowały szczególnie nami. Wywieziono nas z obozu jak najszybciej.
de [DE: JK: Als Erstes empfand ich eine Dankbarkeit der amerikanischen Armee gegenüber. Sie haben sich sehr um uns gekümmert und wir wurden schnell aus dem Lager weggebracht.]
00:08:24 Starano nas się leczyć wszelkimi możliwymi środkami. I ja nie pamiętam jakie jakie to były środki. W każdym bądź razie intensywne odżywianie odpowiednie.
de [DE: Sie behandelten uns mit allen möglichen Mitteln. Ich erinnere mich nicht mehr an die Mittel. Auf jeden Fall wurden wir sehr gut und reichlich ernährt.]
00:08:38 Byliśmy pod stałą opieką lekarską, lekarzy amerykańskich. I właśnie tam w tym Auerbachu, gdzie nas wywieziono, tam żeśmy dochodzili do zdrowia. To też gdzieś tu niedaleko chyba jest tam..
de [DE: Wir standen unter sehr guter Aufsicht der amerikanischen Mediziner. Wir wurden nach Auerbach gebracht und genesten dort. Es ist nicht weit von hier.]
00:08:54 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:08:56 JK: Nie, to były to były takie yyy też jakieś baraki chyba, ale to były były mieszkalne baraki. I myśmy do.. tam skonstruowano właśnie szpital dla tych byłych więźniów.
de [DE: JK. Dort gab es auch Baracken, es waren Wohnbaracken. Es wurde ein provisorisches Lazarett für die ehemaligen Häftlinge errichtet.]
00:09:15 IV: A czy był Pan w Weiden?
de [DE: IV: Waren Sie auch in Weiden?]
00:09:17 JK: Byłem.
de [DE: JK: Ja, ich war dort.]
00:09:17 IV: Gdzie Pan był w Weiden i co Pan (???)
de [DE: IV: Wo waren Sie in Weiden und was haben Sie (???)]
00:09:20 JK: Ja nie pamiętam, ale w każdym razie byłem w Weiden. Byłem w Regensburgu, ale to tylko przejściowo. W każdym razie yyy...
de [DE: JK: Ich erinnere mich nicht, aber ich war auf jeden Fall in Weiden. Ich war zwischenzeitlich auch in Regensburg. ]
00:09:31 W Auerbachu to był, doszła nas wiadomość, że organizuje się w Langwasser, to taka miejscowość pod Norymbergą, organizuje się polski ośrodek wojskowy, taki.
de [DE: In Auerbach erreichte uns eine Nachricht, dass in Langwasser bei Nürnberg ein polnisches Militärzentrum errichtet wird.]
00:09:47 Amerykanie nazywali to Polish Military Center. I tam zbierano Polaków, byłych jeńców wojennych. No i każdego przyjmowali, kto się zgłaszał.
de [DE: Die Amerikaner nannten es Polish Military Center. Dort wurden Polen, ehemalige Kriegsgefangene, gesammelt. Sie nahmen jeden auf, der sich meldete.]
00:10:00 No i ja się tam udałem do tego Polskiego Ośrodka Wojskowego. No i tam organizowano tzw. Polskie Kompanie Wartownicze.
de [DE: Auch ich ging zum Polnischen Militärzentrum. Dort wurden Polnische Wachkompanien organisiert.]
00:10:13 To znaczy najpierw werbowano żołnierzy, którzy chcieli wstąpić do Armii Andersa, bo liczono się z tym, że jednak Armia Andersa wróci do Polski w całej złożoności swojej armii.
de [DE: Zuerst wurden allerdings Soldaten für die Anders-Armee rekrutiert. Man rechnete damit, dass die Anders-Armee komplett nach Polen zurückkommen würde.]
00:10:29 No i wielu tych byłych jeńców wojennych, byłych Polaków zatrudnionych tu w Niemczech na robotach, byłych więźniów obozów koncentracyjnych dojechało tam do Armii Andersa.
de [DE: Viele ehemalige Kriegsgefangene, polnische Zwangsarbeiter und ehemalige KZ-Häftlinge schlossen sich der Anders-Armee an.]
00:10:43 Natomaist no ja byłem za młody i nie chciano mnie tam zwerbować. i z tych, którzy nie pojechali, utworzono Polskie Kompanie Wartownicze.
de [DE: Ich war zu jung, dass ich dort eingezogen werden konnte. Aus denjenigen, die nicht mitkamen, wurden Wachkompanien gebildet.]
00:10:53 Zresztą bardzo źle opisywane w prasie kiedy Polska mianowała się Ludową, no..
de [DE: Diese Wachkompanien hatten in der gerade errichteten Volksrepublik Polen keinen guten Ruf.]
00:11:03 IV: Czym zajmowały się te kompanie?
de [DE: IV. Was war die Aufgabe der Wachkompanien?]
00:11:06 JK: Kompanie zajmowały się pilnowaniem obozów jen... jeńców niemieckich, żołnierzy. Ponieważ przy... było dużo obozów jenieckich
de [DE: JK: Sie waren mit der Aufsicht der deutschen Kriegsgefangenen beauftragt. Es gab viele deutsche Kriegsgefangenenlager.]
00:11:17 i Amerykanie weryfikowali i wyszukiwali zbrodniarzy wojennych z Gestapo, z SS i innych formacji, które, które zajmowały się właśnie ludobójstwem
de [DE: Die Amerikaner haben die deutschen Kriegsverbrecher von der Gestapo, der SS und anderen Formationen gesucht und verifiziert, die des Massenmordes angeklagt werden konnten.]
00:11:33 w postaci kon.. o o załóg tych obozów koncentracyjnych, utworzonych przez Niemcy w okresie okupacji.
de [DE: Es wurden Funktionäre aus den KZs gesucht, die die Deutschen während der Besatzung errichteten.]
00:11:44 No i poza tym no mieli jakieś swoje wytyczne, które poszukiwali. Często te między tymi obozami były przewożone transporty tych jeńców.
de [DE: Die Amerikaner hatten ihre Anweisungen, nach denen sie Kriegsverbrecher suchten. Häufig wurden zwischen den Lagern Gefangenentransporte organisiert.]
00:11:55 No myśmy te transporty eskortowali. Jak również byliśmy wykorzystywani do pilnowania centralnych magazynów amerykańskiej armii,
de [DE: Wir haben diese Transporte begleitet. Wir wurden auch bei der Bewachung der Zentrallebensmittellager der amerkanischen Armee eingesetzt.]
00:12:07 które znajdowały się na terenach byłych Parteitagów pod Norymbergą. Takie olbrzymie trybuny były i te tam w tych tunelach takich przejściowych
de [DE: Dieses Lager befand sich auf dem Gelände der ehemaligen Reichsparteitage bei Nürnberg. Es gab riesige Tribünen und in den Durchgängen,]
00:12:20 były żywnościowe magazyny dla armii amerykańskiej. Zresztą nie tylko, bo w ogóle prawie żywności nie było w Niemczech.
de [DE: in den Durchgängen gab es amerikanische Lebensmittellager. Die Lebensmittel waren nicht nur für die Amerikaner bestimmt. In ganz Deutschland war die Lebensmittelversorgung knapp.]
00:12:29 Więc i Niemcy korzystali z tych, z tej pomocy Unrowskiej. To taka była jakaś organizacja międzynarodowa,
de [DE: Die Deutschen profitierten auch von der Hilfe der UNRRA.]
00:12:37 która za za .. opieko... zaopiekowała opiekowała się dostarczając żywność dla ludności cywilnej.
de [DE: Die UNRRA hat die zivile Bevölkerung mit Lebensmitteln versorgt.]
00:12:44 No i były tam również amerykańskie bazy yyy zaopatrzeniowe w paliwo. No i w z.. tam i myśmy tam tego wszystkiego.. wykorzystywano nas do tego pilnowania.
de [DE: Die Amerikaner unterhielten auch Brennstofflager. Wir als Wachkompanie haben das alles bewacht.]
00:12:57 IV: To teraz takie pytanie. Bo Pan wspomniał, że Pana mama znalazła Pana przez Czerwony Krzyż. Czy po wojnie próbował Pan szukać swojej rodziny?
de [DE: IV: Sie haben erwähnt, dass Ihre Mutter Sie über das Rote Kreuz gefunden hat. Haben Sie nach dem Krieg versucht, ihre Familie zu finden?]
00:13:10 JK: No tu nie było właściwie możliwości. Na dobrą sprawę myśmy słuchali.. tak była taka audycja z Warszawy "Skrzynka poszukiwania rodzin".
de [DE: JK: Wir hatten hier keine Möglichkeiten. Im Grunde genommen haben wir Radio gehört. Es gab eine Radiosendung aus Warschau: "Der Familiensuchkasten".]
00:13:23 To nie tylko poszukiwano dajmy na to byłych wywo wy byłych więźniów czy wywożonych do Niemiec. W ogóle rodziny były rozproszone.
de [DE: Es wurden nicht nur ehemalige Häftlinge oder Zwangsarbeiter gesucht, sondern ganze Familien waren zerstreut.]
00:13:33 Wszystkie rodziny, nie tylko warszawskie, która Warszawa najbardziej ucierpiała w związku z tym powstaniem. Ale wszystkie rodziny się poszukiwały nawzajem.
de [DE: Viele Familien, nicht nur aus Warschau, haben unter Trennung gelitten. Aber Warschauer waren am meisten betroffen. Alle Familien suchten sich gegenseitig.]
00:13:43 I mama moja mnie poszukiwała przez tó skrzynkę. Ale ponieważ myśmy mieli trudności z radiem tutaj, ze słuchaniem radia, audycji radiowych.
de [DE: Meine Mutter hat mich eben über diese Sendung gesucht. Wir hatten aber auch Schwierigkeiten, die Radiosendungen zu hören.]
00:13:53 No a trochę i tak ze swawoli, czasami nie słuchało się tych skrzynek poszukiwań, dlatego żeby nie nie spowodować: "ach, jest rodzina to wracam".
de [DE: Manchmal haben wir es einfach unterlassen, die Sendungen zu hören, um den Wunsch nicht auszulösen: "Meine Familie ist am Leben, dann kehre ich zurück."]
00:14:09 W pewnym sensie myśmy odrea odrea odreagowywali na to, że byliśmy więźniami, a później myśmy pilnowali jeńców.
de [DE: Wir haben vielleicht unsere Häftlingserfahrung dadurch aufgearbeitet, indem wir die Kriegsgefangene bewachten.]
00:14:21 Z tym że, od razu powiem, nie było żadnych takich reakcji odwetowych. Myśmy się.. nas traktowano jako żołnierzy, nosiliśmy godło polskie na na czapkach i na hełmach.
de [DE: Ich muss aber noch erwähnen, dass es keine Rachereaktionen gab. Wir wurden wie Soldaten behandelt, denn wir haben polnische Wappen auf den Mützen und den Helmen getragen.]
00:14:37 Nosiliśmy nazwę "Poland" na ramieniu a więc nie mogliśmy się zachowywać, no tak jak się w stosunku do nas zachowywano.
de [DE: Auf dem Ärmel trugen wir den Namen "Poland", also konnten wir uns nicht so verhalten, wie man sich uns gegenüber verhalten hat.]
00:14:47 IV: Jak długo był Pan jeszcze po wojnie w Niemczech?
de [DE: IV: Wie lange sind Sie noch nach dem Krieg in Deutschland geblieben?]
00:14:50 JK: Ja wróciłem do Polski w poł.. w drugiej połowie czerwca 1946 roku.
de [DE: JK. Ich kehrte in der zweiten Junihälfte 1946 nach Polen zurück.]
00:14:59 IV: Czy był Pan też w tych obozach dla tych jeńców?
de [DE: IV: Waren Sie auch in den Kriegsgefangenenlagern?]
00:15:04 JK: Nie.
de [DE: JK: Nein.]
00:15:04 IV: Czy w szpitalu wojskowym?
de [DE: IV: Waren Sie im Militärkrankenhaus?]
00:15:08 JK: Nie. Nie.
de [DE: JK: Nein. Nein.]
00:15:10 IV: Oprócz tego Auerbachu?
de [DE: IV: Außer in Auerbach?]
00:15:12 JK: Tak, tak, tak.
de [DE: JK: Ja, ja.]
00:15:14 IV: Dlaczego wrócił Pan do Polski?
de [DE: IV: Warum kehrten Sie nach Polen zurück?]
00:15:18 JK: hmh... Ponieważ kiedy już się stabilizowało powoli stan po wojnie gdzie no yyy. już władze cywilne niemieckie już się tworzyły.
de [DE: JK: Die Situation in Deutschland begann, sich zu stabilisieren. Es wurden Zivilverwaltungen errichtet.]
00:15:31 Gdzie Amerykanie uznali, że już wystarczający czas minął na to żeby że tak powiem zweryfikować tych tych yyy żołnierzy i w ogóle jeńców wojennych.
de [DE: Die Amerikaner haben festgestellt, dass die deutschen Soldaten und die Kriegsgefangenen bereits verifiziert wurden.]
00:15:45 Uznali że nie ma potrzeby trzymać tych ludzi, bo nie było sensu nawet. Trzeba było też i Niemcy odbudowywać. Przecież też były zniszczone.
de [DE: Sie haben erkannt, dass es keinen Sinn mehr ergibt, die Menschen weiter festzuhalten. Sie sahen ein, dass Deutschland wieder aufgebaut werden müsse, denn es war zerstört.]
00:15:57 No i musiało jakoś to państwo jakoś na siebie zarabiać, pozwalniało tych wszystkich jeńców.
de [DE: Der Staat musste sich finanzieren und Kriegsgefangene wurden frei gelassen.]
00:16:03 Natomiast tych, którzy zasługiwali na to, zostali osadzeni w więzieniach tak i jak później był proces norymberski.
de [DE: Diejenigen, die etwas verbrochen hatten, wurden in Gefängnissen eingesperrt und es kam zu den Nürnberger Prozessen.]
00:16:11 No i i do tych tych już takiej wysokiej rangi więźniów hitlerowskich my już żeśmy dostępu nie mieli. To już armia amrykańska sama przejęła te sprawy.
de [DE: Wir hatten keinen Zugang mehr zu den wichtigsten Naziverbrechern. Die amerikanische Armee hat die Führung übernommen.]
00:16:25 Wobec powyższego no byliśmy już na dobrą sprawę niepotrzebni do wyręczania żołnierzy amerykańskich w tych takich czynnościach dozo dozorujących.
de [DE: Aus diesem Grund wurden wir in den Wachkompanien der Amerikaner nicht mehr benötigt. ]
00:16:39 Zaproponowano nam Polakom, że owszem pozostaniemy jako wartownicy dajmy na to magazynów i innych rzeczy.
de [DE: Uns Polen wurde angeboten, dass wir zwar als Wachposten bleiben, werden aber Lebensmittellager oder Anderes bewachen.]
00:16:52 Mieli do nas zaufanie, że że mogliśmy że tak powiem pilnować ich wojskowych magazynów, ale w formie cywilnej.
de [DE: Sie hatten Vertrauen in uns, so dass wir ihre Militärdepots in ziviler Form beaufsichtigen konnten.]
00:16:59 Czyli mundury, które mieliśmy zielone, były to mundury z emblematami no godła polskiego i oznaką, że to są polskie oddziały.
de [DE: Wir hatten grüne Uniformen mit dem Wappen Polens. Wir waren als polnische Einheiten erkennbar.]
00:17:11 Zaproponowano nam, że przefarbują nam te mundury na granatowy kolor i że na hełmach takich.. ponieważ oni mieli te plastikowe takie hełmy, nie bojowe,
de [DE: Sie haben uns angeboten, unsere grünen Uniformen dunkelblau zu färben. Sie hatten Kunststoffhelme, sie wurden nicht für Kämpfe eingesetzt.]
00:17:24 tylko takie te ozdobne można powiedzieć. że na tych hełmach będzie otok biały i litery "CG", czyli Civilian Guard, cywilny wartownik.
de [DE: Es waren mehr oder weniger Zierhelme. Auf den Helmen sollte ein weißes Band umlaufen und und die Buchstaben "CG" stehen, "Civil Guard", ziviler Wachposten.]
00:17:36 No ja, niestety to już dla mnie było zbyt poniżające, żyby stać się tutaj jakimś takim dozorcą amerykańskiej armii, zrezygnowałem z tego i w czerwcu wyjechałem do Polski.
de [DE: Es war für mich eine Art Erniedrigung, ein Wärter für die amerikanische Armee zu sein und ich verzichtete darauf. Im Juni kehrte ich nach Polen zurück.]
00:17:55 IV: Jak został Pan przyjęty w Polsce?
de [DE: IV: Wie wurden Sie in Polen aufgenommen?]
00:17:56 JK: No przyjęty w Polsce zostałem najpierw to było w punkcie repatriacyjnym w Dziedzicach, gdzie każdy musiał przejść i zarejestrować się.
de [DE: JK: Als Erstes kam ich in ein Repatriierungszentrum in Dziedzice. Jeder musste dorthin und sich registrieren.]
00:18:11 Tam każdemu robiono zdjęcie, wypełniano taki dokument repatriacyjny, skąd wraca. No więc najpierw była rozmowa z ludźmi, którzy się zajmowali, dlaczego ja tak szybko nie wróciłem.
de [DE: Jeder bekam ein Foto, es wurde ein Repatriierungsdokument ausgestellt. Es wurde vermerkt, woher wir zurückkamen. Sie fragten mich aus, warum ich nicht so schnell zurückkehrte.]
00:18:27 Tylko że byłem tam tyle czasu. A ponieważ wracałem w mundurze amerykańskim, tylko bez oznak wojskowych, no to powiedziałem zresztą, nie przypuszczałem,
de [DE: Sie fragten, warum ich so spät zurückfuhr. Ich hatte eine amerikanische Uniform ohne jegliche militärische Abzeichen an. Ich habe nicht erwartet,]
00:18:42 że to mogło by być wykorzystane przeciwko mnie, że byłem w kompanii wartowniczej, że służyłem w kompanii wartowniczej.
de [DE: dass es gegen mich verwendet werden könnte. Ich war in der Wachkompanie und habe dort gedient.]
00:18:49 No i po tej rozmowie zostałem normalnie wypuszczony do do udania się w głąb kraju i do poszukiwania swojej rodziny.
de [DE: Nach dem Gespräch wurde ich frei gelassen und durfte einreisen, um meine Familie zu suchen.]
00:18:59 Raz tylko miałem kłopot, ponieważ moja rodzina zamieszkała na tzw. ziemiach odzyskanych, jak to się nazywało, czyli tereny,
de [DE: Ich geriet nur einmal in Schwierigkeiten, denn meine Familie hat auf den wiedergewonnenen Gebieten eine Bleibe gefunden.]
00:19:13 które zostały w Jałcie uznane za przejęte od państwa niemieckiego jako polskie prawda. I uznano to...
de [DE: Es waren Gebiete, die in der Konferenz von Jalta Deutschland aberkannt und Polen zugesprochen wurden.]
00:19:27 I tam, na dobrą sprawę mnóstwo Warszawiaków szczególnie, którzy nie mieli gdzie wracać, ponieważ Warszawy nie było jako miasta.
de [DE: Da haben sich viele Warschauer aufgehalten, weil es Warschau als Stadt nicht mehr gab. Sie hatten nichts, wohin sie zurückkehren konnten.]
00:19:37 Wielkiej części, bo część się ostała. W ogromnej większości miasto było zniszczone do do do cna.
de [DE: Der Großteil der Stadt wurde zerstört, nur ein Teil blieb erhalten. Größtenteils war die Stadt ausgelöscht.]
00:19:49 IV: Jak Pan znalazł swoją rodzinę i jak Pan... (???)
de [DE: IV: Wie haben Sie Ihre Familie gefunden?]
00:19:51 JK: No więc właśnie. No więc najpierw to się .. to się jeźd...jeździłem po wszystkich punktach znajomych byłej ro ro dalszej rodziny jakiś przyjaciół,
de [DE: JK: Ich besuchte zuerst alle bekannten Orte, an denen Bekannte, Freunde und Verwandte meiner Familie lebten.]
00:20:04 dowiadywać się, czy ktoś przeżył czy ewentualnie gdzieś jest i tak dalej. No i trafiłem na Górnośląską ulicę, to jest na dolnym Mokotowie,
de [DE: Ich versuchte zu erfahren, ob jemand überlebt hatte. Ich kam in die Górnośląska-Straße. Sie befindet sich im Stadtviertel Mokotów.]
00:20:19 gdzie mieszkała mojego taty siostra z mężem. I zapytałem się o właśnie o nią, czy oni tu mieszkają. A dozoroca budynku powiedział,
de [DE: Dort lebte die Schwester meines Vaters mit ihrem Mann. Ich fragte eben nach ihr, ob sie hier wohnt. Der Hausmeister hat verneint und sagte...]
00:20:35 nie proszę Pana, oni mieszkają na Pradze i podał mi adres. A jeszcze wracając do tego powrotu, to ja wróciłem z takim kolegą, który mieszkał w Siedlcach.
de [DE: Er sagte, dass sie jetzt im Stadtviertel Praga wohnen und gab mir ihre Adresse. Wenn es um die Rückkehr geht... Ich kam mit einem Kameraden zurück, der in Siedlce wohnte.]
00:20:46 I on mnie tam zo.. zatrzymałem się u niego a później dopiero dojeżdżałem do Warszawy poszukiwać rodzinę.
de [DE: Ich blieb eine Weile bei ihm zu Hause und fuhr dann anschließend nach Warschau zu meiner Familie.]
00:20:53 Ale pierwszą moją bazą jak to się mówi, z której korzystałem to był przyjaciel ten mój właśnie kolega, który odnalazł swoją rodzinę.
de [DE: Es war mein erster Anhaltspunkt nach der Rückkehr. Mein Kamerad fand als erster seine Familie.]
00:21:03 Oni nie byli wysiedleni, mieszkali stale w Siedlcach. I tam on mnie przyjm przy przyjął na razie na zamieszkanie.
de [DE: Seine Familie wurde nicht ausgesiedelt, sondern lebte die ganze Zeit in Siedlce. Dort bei ihm wurde ich aufgenommen.]
00:21:10 No wracając do tej Górnośląskiej powiedział mi adres, że mieszkają na Pradze na Konopackiej. No ja nie omieszjakąc udałem się pod ten adres.
de [DE: Der Hausmeister von der Górnośląska-Straße gab mir die Adresse in Praga in der Konopacka-Straße. Ich begab mich unverzüglich zu dieser Adresse.]
00:21:24 No i z wielkim stresem zapukałem do drzwi i otworzyła mi mojego ojca siostra. Oni mnie nie poznali. Bo ja byłem ciut mniejszy, ciut szczuplejszy.
de [DE: Ich klopfte voller Angst an der Tür. Die Tür machte mir die Schwester meines Vaters auf. Sie erkannte mich nicht. Ich war früher schlanker und kleiner.]
00:21:41 A tu wchodzi chłopak taki dosyć spodały, w mundurze jakimś prawda i nie poznali mnie.
de [DE: Jetzt kam ein großer Mann in einer unbekannten Uniform. Sie erkannten mich nicht.]
00:21:49 Ale zza pleców mojej cioci patrzę wychodzi moja mama. No i to było to przywitanie. Przepraszam bardzo {weint}.
de [DE: Aber hinter dem Rücken meiner Tante stand meine Mutter und ging auf mich zu. So sah die Begrüßung aus. Entschuldigung {weint}.]
00:22:09 No a dlaczego moja mama tam była, bo przyjechała na parę dni. A ponieważ jak mama się starała i szukała ojca i mnie, no to musiała powiedzieć, gdzie mój tata pracował.
de [DE: Meine Mutter war dort zufällig, weil sie dort ein paar Tage verbrachte. Meine Mutter suchte sowohl mich als auch den Vater und musste preisgeben, wo mein Vater arbeitete.]
00:22:30 Jak się władze dowiedziały, czy mój tata gdzie tata mój pracował, gdzei służył, to kazały kazali opuścić Warszawę, czyli po prostu deportacje.
de [DE: Als die neue Führung erfahren hat, wo mein Vater beschäftigt war, kam der Befehl, Warschau zu verlassen. Es kam zu Deportationen.]
00:22:44 I pojechali do koło Myśliborza Dębno Lubuskie, takie miasteczko, ono nie było zniszczone zupełnie i po wysiedleniu tam stamtąd byłych mieszkańców niemieckich,
de [DE: Sie fuhren nach Myślibórz Dębno Lubuskie. Es war eine Stadt, die gar nicht zerstört wurde. Die Deutschen wurden ausgesiedelt]
00:23:04 te mieszkania, te domy były zasiedlane przez głównie przez wysiedleńców z kresów wschodnich,
de [DE: und die leeren Häuser wurden von Übersiedlern aus den Ostgebieten übernommen.]
00:23:13 czyli kre.. czyli miejscowości tych, które przypadły później Ukrainie i Białorusi, czyli dawnej części Polski wschodniej.
de [DE: Sie kamen aus den früheren polnischen Regionen, die später der Ukraine und Weißrussland zugesprochen wurden. ]
00:23:23 No i tam zamieszkała moja siostra ze swoim mężem, bo w międzyczasie wyszła za mąż. No i tam żeśmy dojechali i ja tam pracowałem rok czasu w fabryce jako robotnik.
de [DE: Dort siedelten sich meine Schwester und ihr Mann an, da sie in der Zwischenzeit heirateten. Wir kamen dorthin und ich arbeitete ein Jahr lang in einer Fabrik.]
00:23:40 A później wróciłem do Warszawy. I dzięki przyja przyjaciołom, których powoli się odnajdywało, dzięki rodzinie, który którego syn został na moich oczach zabity w Powstaniu.
de [DE: Ich kehrte später nach Warschau zurück. Ich hatte einen Kameraden, der im Aufstand vor meinen Augen ermordet wurde. Ich fand seine Familie.]
00:23:57 I ja go chowałem, i pokazałem im, gdzie ten grób był, dostałem pracę. No i później wróciłem, pracowałem, chodziłem do szkoły, żeby dokończyć swoje wykształcenie.
de [DE: Ich habe meinen Kameraden bestattet und ich zeigte nach dem Krieg seiner Familie sein Grab. Dank ihrer Hilfe bekam ich eine Arbeit. Ich arbeitete und schloß meine Ausbildung ab.]
00:24:10 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:24:11 JK: A no to już nie poszedłem do.. ponieważ dwie klasy gimnazjum mechanicznego skończyłem, to później poszedłem do Handlówki. I i wykszatałciłem się na hadlowca, no.
de [DE: JK: Ich beendete nach zwei Jahren die Fachschule für Automechanik und besuchte weiter eine Kaufmännische Fachschule und wurde Kaufmann.]
00:24:27 JK: {lächelt}.
de [DE: JK: {lächelt}.]
00:24:28 IV: Założył Pan rodzinę?
de [DE: IV: Haben Sie eine Familie gegründet?]
00:24:29 JK: W 194... Kiedy już wróciłem do Warszawy z tego Dębna, odnalazłem mojej babci krewnego, który miał pod Warszawą taki drewniany dom.
de [DE: JK: 194.. Als ich von Dębno nach Warschau zurückkehrte, fand ich einen Vetter meiner Großmuter. Er hatte bei Warschau ein Holzhaus.]
00:24:44 Taką, to był, to był, to był to była linia otwocka, która na której były różne sanatoria, to taka dzielnica podwarszawska miej miejscowości od Warszawy do Otwocka.
de [DE: Es war an der Eisenbahnlinie von Warschau nach Otwock gelegen. Es war ein Stadtviertel am Rande der Stadt, wo sich viele Kurorte befanden.]
00:25:00 Tam były sanatoria różne i tak dalej. I on miał tam taki dom yy letniskowy. I ja tam i on mnie zaproponował, żebym ja tam zamieszkał.
de [DE: Dort gab es Kurorte. Der Vetter hatte ein Ferienhaus und bot mir an, bei ihm zu wohnen.]
00:25:12 To się mie miejscowość Radość się nazywała i ta ta miejscowość teraz jest włączona do miasta stołecznego Warszawy do ??? bo przedtem tego nie było.
de [DE: Dieser Ort hieß Radość ("Freude") und heutzutage ist er ein Stadtteil der Hauptstadt Warschau. Früher war es ein selbständiger Ort.]
00:25:23 Ona była taką miejscowością podwarszawską. No i tam zawsze przechodząc do pociągu do pracy, był taki sklepik spożywczy, w którym pracowała taka młoda dziewczyna.
de [DE: Es war früher ein Ort am Stadtrand von Warschau. Täglich fuhr ich mit dem Zug zur Arbeit. Auf meinem Weg lag ein Lebensmittelgeschäft, in dem ein junges Mädchen arbeitete.]
00:25:41 I kiedyś wracając dosyć późno z pracy chciałem coś kupić, wszedłem do tego sklepu. I ta młoda dziewczyna: A Pan skąd, a to?
de [DE: Als ich einmal sehr spät von der Arbeit zurückkam, wollte ich dort etwas einkaufen und ging hinein. Dieses junge Mädchen fragte mich, woher ich komme.]
00:25:54 I taka nawiązała się rozmowa między nami, która trwała do 4.00 rano. Ona z tamtej strony lady, a ja z tej i żeśmy rozmawiali o swoich rodzinach.
de [DE: Wir begannen ein Gespräch, das bis 4.00 morgens dauerte. Sie stand hinter der Ladentheke, ich davor. Wir sprachen über unsere Familien.]
00:26:03 Co się okazało? że ona mając 14 lat straciła mat yy ojca. A mając 15 lat straciła w wyniku woj działań wojennych właśnie na terenie tam podwarszawskim.
de [DE: Es stellte sich heraus, dass sie mit 14 Jahren ihren Vater verloren hatte. Und mit 15 verlor sie während der Kriegskämpfe im Warschauer Kreis ihre Mutter.]
00:26:17 Kiedy Rosjanie następowali na Warszawę, padł pocisk i odłamek jej mamę jej matkę zabił. I ona została sama z bratem, który miał 8 lat.
de [DE: Als die Russen nach Warschau vordrangen, tötete ein Geschosssplitter ihre Mutter. Sie blieb mit ihrem 8 Jahre alten Bruder alleine zurück.]
00:26:29 No i nawiązaliśmy bliski taki ze sobą taką przyjaźń. No i z tego powstała nasze małżeństwo powstało.
de [DE: Es bandelte sich eine engere Beziehung an. Aus dieser Beziehung wurde ein Ehepaar.]
00:26:39 Ożeniłem się w 1949 roku, a więc ona kończyła w październiku 20 lat a ja w lutym kończyłem 20 lat.
de [DE: Wir heirateten 1949. Sie wurde im Oktober 20 und ich im Februar.]
00:26:48 Także, żeśmy zaraz po ukończeniu 20-tu lat w 1949 roku w sierpniu stanęli na ślubnym kobiercu.
de [DE: Als wir beide 20 Jahre alt wurden, heirateten wir im August 1949.]
00:26:58 W 1951 roku urodził się mój starszy syn Leszek, a w 1953 roku urodził się mój młodszy syn Wojciech, no..
de [DE: 1951 kam mein älterer Sohn Leszek zur Welt, 1953 der jüngere Sohn Wojciech.]
00:27:11 IV: W jakim zawodzie Pan pracował?
de [DE: IV: In welchem Beruf arbeiteten Sie?]
00:27:15 JK: Ja pracowałem w zawodzie handlowca, tzn. nie prowadziłem, nie byłem w biurze. Najpierw to pracowałem po prostu w budownictwie.
de [DE: JK: Ich arbeitete als Kaufmann. Ich habe zuerst im Bauwesen gearbeitet. Ich war nicht im Büro.]
00:27:29 Ponieważ najwięcej zatrudnienia można było uzyskać w budownictwie. Ponieważ Warszawa się odbudowywała.
de [DE: Die meisten Arbeitsplätze waren eben im Bauwesen. Warschau wurde wieder aufgebaut.]
00:27:35 I ja pracowałem w takim przedsiębiorstwie, które budowało elektrownie. Przedsiębiorstwo.. Warszawskie Przedsiębiorstwo Budowy Elektrowni.
de [DE: Ich war bei einem Unternehmen, das Elektrowerke baute. Es war ein Warschauer Unternehmen zum Bau der Elektrowerke.]
00:27:43 I w Polsce żeśmy budowali i ja pracowałem w zaopatrzeniu, jako zaopatrzeniowniec w różne towary. A później przeszedłem do handlu.
de [DE: Wir bauten die E-Werke in Polen und ich war für den Einkauf zuständig. Später wechselte ich in den Handel.]
00:27:55 Ponieważ otwierano nowy dom towarowy w Warszawie, to zgłosiłem się tam do pracy. No a później już prowadziłem sklepy sportowe.
de [DE: In Warschau sollte ein neues Warenhaus eröffnet werden und ich meldete mich dort zur Arbeit. Später leitete ich eine Kette von Sportgeschäften.]
00:28:07 Wyspecjalizowałem się w prowadzeniu sprzedaży sport sportowych artykułów. No i prowadziłem już duże sklepy sportowe i łowieckie.
de [DE: Ich spezialisierte mich im Sportartikelvertrieb. Ich leitete große Sport- und Jagdartikelgeschäfte.]
00:28:18 IV: Kiedy zaczął Pan się zajmować powiedzmy tą tematyką obozową? Czy w ogóle zaczął się Pan zajmować tą tematyką i co było powodem (???)
de [DE: IV: Wann begannen Sie, sich mit dem Thema Konzentrationslager zu beschäftigen? Haben Sie sich überhaupt damit beschäftigt? Wenn ja, was war der Grund?]
00:28:31 Czy rozmawiał Pan z rodziną na ten temat, czy rozmawiał Pan z żoną na ten temat?
de [DE: Haben Sie mit Ihrer Familie oder mit Ihrer Frau darüber gesprochen?]
00:28:35 JK: Oczywiście życiorys, cały życiorys mój moja żona znała doskonale. Staram się zachować książki czy pamiątki, które mówią o o o obozach koncentracyjnych.
de [DE: JK: Meine Frau kannte meinen ganzen Lebenslauf. Ich versuche, die Bücher und Erinnerungsstücke zu erhalten, die Konzentrationslager zum Thema haben.]
00:28:51 I także rodzina jest zorientowana w tym, gdzie ja byłem w czasie okupacji i co robiłem i tak dalej.
de [DE: SIe ist am besten im Bild, wo ich während der Besatzung war und was ich machte.]
00:29:00 No i zacząłem udzielać się trochę społecznie, bo zaczęły powstawać różne organizacje. Pierwsza organizacja, do której wstąpiłem, to była organizacja zrzeszająca młodocianych żołnierzy.
de [DE: Ich begann, mich ehrenamtlich zu engagieren. Es entstanden viele Organisationen. Die erste Organisation, der ich beigetreten bin, war der Verband junger Soldaten.]
00:29:17 Nazwano tą organizację.. ponieważ przyjmowano tam młodych ludzi, którzy jako chłopcy czy dziewczęta byli w armii, więc niezależnie od tego, w jakiej armii.
de [DE: Dort wurden alle jungen Menschen, egal ob Mädchen oder Jungen aufgenommen, die bei einer Armee gedient haben.]
00:29:33 To byli tacy, którzy ze Wschodu szli z pierwszą i drugą armią Wojska Polskiego. Byli tacy, którzy należeli do organizacji podziemnych, bojowych.
de [DE: Es waren welche, die mit der ersten oder der zweiten Polnischen Armee vom Osten kamen. Es waren einige dabei, die in den Untergrundorganisationen tätig waren.]
00:29:47 Takich jak AK czy NSZ czy WIN. No i byli tacy, którzy od Andersa, ponieważ ogromna ilość dzieci.
de [DE: Es waren zum Beispiel: AK (Armia Krajowa), NSZ oder WIN. Es waren auch Soldaten von der Anders-Armee. Es waren viele Kinder.]
00:29:57 Generał Sikorski wywalczył to, że że z Rosji zostali w porozumieniu posko-radzieckim zostały zwolnione z obozów i przez Irak tam, do Anglii i do Palestyny
de [DE: General Sikorski erkämpfte ein Abkommen mit der Sowjetunion, wonach die Polen aus den Internierungslagern entlassen wurden und über Irak nach England und nach Palästina gingen.]
00:30:13 ta rzesza Polaków została, która została wywieziona na tereny dalekowschodnie w Rosji, została prze przetransportowana właśnie do tych krajów.
de [DE: Viele Polen wurden in die abgelegenen Regionen der Sowjetunion interniert und wurden später in diese Länder transportiert.]
00:30:25 No i ci młodzi chłopcy spontanicznie wstępowali do Armii Andersa. No i ta i i ci młodzi chłopcy zrzeszyli się w tzw. organizacji Synów Pułku.
de [DE: Diese jungen Männer schlossen sich der Anders-Armee an. Und sie gründeten eine Organisation "Söhne der Kompanie." ]
00:30:38 Ponieważ ci..nie było moż nie nazwano nie można było ich inaczej nazwać, tylko że to byli synowie tych żołnierzy.
de [DE: Man konnte sie gar nicht anders nennen, denn sie alle waren Söhne von den Soldaten.]
00:30:48 No i tak to powstała organizacja, środowisko synów Pułku zrzeszające mło młodych ludzi, którzy nie ukończyli 16-go roku życia a brali udział w czynnej walce zbrojnej.
de [DE: So entstand die Organisation "Söhne der Kompanie", die junge Männer als Mitglieder hatte. Sie waren nicht mal 16 Jahre alt, aber nahmen schon am Kriegsgeschehen teil.]
00:31:02 A następnie powstała w 1946 roku powstała Organizacja Związek Byłych Więźniów Obozów Koncentracyjnych.
de [DE: 1946 entstand die Organisation "Verband der Ehemaligen KZ-Häftlinge".]
00:31:10 IV: W którym roku?
de [DE: IV: In welchem Jahr?]
00:31:11 JK: W 1946 roku.
de [DE: JK: 1946.]
00:31:15 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]

Subtitles for "AGFl_AV.22.0799.mp4"

00:00:00 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:00:03 JK: No naj naj najbardziej doświadczenia obozowe to wpłynęły w ten sposób, że no jestem u u uczulony na na przykład na marnowanie żywności.
de [DE: JK: Die Lagererfahrung hat sich bei mir insofern ausgewirkt, als dass ich gegenüber der Lebensmittelverschwendung überempfindlich bin.]
00:00:21 Nie mogę znieść, jak patrzę jak teraz ludzie wyrzucają ogromne ilości jedzenia do śmietników.
de [DE: Ich kann es nicht ertragen, wenn Menschen große Mengen an Lebensmitteln in den Müll wegwerfen.]
00:00:30 Mało tego, przecież przez okres wielu lat w Polsce, nie nie było obozów koncentracyjnych, ale były kartki na żywność,
de [DE: Wir hatten keine Konzentrationslager in Polen, aber wir hatten lange Jahre Lebensmittelmarken.]
00:00:41 gdzie w innych krajach zachodnich sczczególnie, były dostateczna ilość tej tej żywności.
de [DE: Im Westen dagegen gab es Essen im Überfluß.]
00:00:50 Były organizacje pomocy krajom europejskim, które brały udział w wojnie i gotowano im te to jedzenie.
de [DE: Es gab Organisationen, die die europäischen Länder, die am Krieg teilnahmen, mit Lebensmitteln versorgten.]
00:00:57 My jako kraj który no chciał być no był pod był w strefie wpływów wschodniego sąsiada. Odmówiliśmy tzw. udziału w planie Marshalla.
de [DE: Wir als Land waren unter dem Einfluß des östlichen Nachbarn und lehnten die Unterstützung bzw. die Teilnahme am Marshall-Plan ab.]
00:01:09 W związku z tym Stany Zjednoczone nie udzieliły nam pomocy w postaci jakiejś pożyczki czy żywnościowej czy majątkowej.
de [DE: Folglich hatten wir von den USA weder einen Kredit noch anderweitige Unterstützung mit Lebensmitteln bekommen.]
00:01:18 I mimo wszystko, że Polacy dosyć doświadczeni tą tym brakiem żywności dzisiaj nie szanują i to jest najbardziej przykre.
de [DE: Es tut umso mehr weh, weil wir Polen die schlimme Erfahrung mit Versorgungsmangel gemacht haben und heutzutage die Lebensmittel nicht schätzen.]
00:01:33 że się ie szanuje żywności, bo tylko ja mogę dajmy na to powiedzieć, jak jak się wyrzuca czasami całe bochenki chleba spleśniałego.
de [DE: Wir respektieren keine Lebensmittel, wenn wir teilweise ganze verschimmelte Brote wegwerfen.]
00:01:45 A to a to świadczy o tym, że nie szanujemy tego podstawowego artykułu żywnościowego, jakim jest chleb, tradycyjnie mówiąc o tym.
de [DE: Es ist ein Beweis, dass wir kein Respekt vor dem wichtigsten Lebensmittel haben: dem Brot.]
00:01:57 No druga sprawa to jest no moje zdrowie. Ja nigdy nie byłem tak nerwowy jak teraz jestem.
de [DE: Der zweite Aspekt ist meine Gesundheit. Ich war nie so nervös wie heute.]
00:02:08 Sam wiem o tym, że czasami po nie potrafię zapanować nad swoimi jakimiś emocjami. że bardzo mnie denerwuje jak ktoś silniejszy chce mieć jakąś dominację nad słabszym.
de [DE: Ich weiß selbst Bescheid, weil ich meine Emotionen nicht immer unter Kontrolle halten kann. Es bringt mich aus der Fassung, wenn ich beobachte, dass jemand einen anderen dominieren will.]
00:02:28 Albo nie liczy się ze zdaniem drugiego człowieka. Jest to dla mnie szokujące. No następnie, w wyniku tego właśnie, że jestem nerwowy,
de [DE: Oder wenn er die Meinung des Anderen nicht respektiert. Es ist für mich entsetzlich. Aus diesen Gründen bin ich gereizt.]
00:02:46 mój organizm jest tak zdruzgotany to no jeszcze mam kłopoty z sercem. Już 30 lat noszę stymulator serca.
de [DE: Mein Körper ist niedergeschlagen, dazu habe ich Herzprobleme. Ich trage seit 30 Jahren einen Herzschrittmacher.]
00:03:01 I to powoduje, że też no lekarz nawet powiedział, że jest to cud, że ja jeszcze żyję. No ale no ale to dzięki temu właśnie, że technika lekarska jest taka a nie inna, to ale to...
de [DE: Mein Arzt sagte, es ist ein Wunder, dass ich noch lebe, wahrscheinlich, weil der medizinische Fortschritt so ist wie er ist.]
00:03:20 IV: (???) obozu koncentracyjnego w Polsce?
de [DE: IV: (???) Konzentrationslager in Polen?]
00:03:23 JK: Tak, tak.
de [DE: JK: Ja, ja.]
00:03:23 IV: Jak się (???)
de [DE: IV: Wie (???)]
00:03:25 JK: Już można?
de [DE: JK: Kann ich?]
00:03:27 IV: Hm.
de [DE: IV: Ja.]
00:03:28 IV: Teraz mam pytanie na temat dzisiejszego spotkania, ale może jeszcze chciałabym wrócić do historii
de [DE: IV: Ich hätte jetzt eine Frage zum heutigen Überlebendentreffen. Aber vorher kehren wir kurz zur Geschichte zurück,]
00:03:38 kiedy po raz pierwszy był Pan we Flossenbürgu, po wojnie.
de [DE: als Sie nach dem Krieg zum ersten Mal nach Flossenbürg kamen.]
00:03:41 JK: Po wojnie jadąc do Holandii samochodem wstąpiłem tutaj, żeby pokazać żonie, gdzie byłem. Ale obóz był zamknięty. Nie można było wejść na teren.
de [DE: JK: Nach dem Krieg fuhr ich mit dem Auto in die Niederlande und machte hier einen Halt. Ich wollte meiner Frau zeigen, wo ich inhaftiert war. Wir durften das Gelände aber nicht betreten.]
00:03:52 Z tym że, barak w którym ja się mieszkałem tu w obozie to jeszcze wtedy stał ta jest ta 19-ka. Brama jeszcze była.
de [DE: Dabei standen noch das Eingangstor und der Block 19, in dem ich inhaftiert war.]
00:04:02 To było w latach 2000 może 1999? Teraz już nie pamiętam dokładnie. Ale w każdym razie przejazdem wstąpiłem tutaj.
de [DE: Es war 1999 oder 2000. Ich kann mich nicht mehr erinnern. Auf dem Weg schaute ich hier vorbei.]
00:04:20 A teraz jest pierwsze od tamtego czasu mój przyjazd do Flossenbürga. Łącznie z z z członkami Koła Flossenburg, który jest w Warszawie.
de [DE: Seit dieser Zeit ist das der erste Besuch in Flossenbürg mit den Kollegen aus dem Warschauer Kreis der ehemaligen Häftlinge von Flossenbürg.]
00:04:34 IV: Dlatego chciałabym się spytać, co było przyczyną, co Pana skłoniło do przyjazdu pierwszy raz ???
de [DE: IV. Ich möchte eben fragen, was Sie dazu bewegte, nach Flossenbürg zu kommen?]
00:04:41 JK: Jest kwestia tego typu że, kiedy ja się zapisywałem do związku Koło Flossenburg nie nie funkcjonowało. Dlatego przystąpiłem do tego koła, zrezszającego byłych więźniów Auschwitz.
de [DE: JK: Als ich Mitglied im Verband wurde, gab es noch keinen Warschauer Kreis ehemaliger Häftlinge von Flossenbürg. Deswegen war ich Mitglied im Kreis der ehemaligen Häftlinge von Auschwitz.]
00:04:55 No i tak długo tam jestem członkiem w dalszym ciągu tego koła. Jest to największe koło, ponieważ najwięcej Warszawiaków było w Auschwitz.
de [DE: Ich bin bis jetzt Mitglied dieses Kreises. Es ist der größte Kreis, weil sehr viele Warschauer in Auschwitz inhaftiert waren.]
00:05:09 Natomiast zainteresowałem się tym dokładnie, ponieważ przystąpiłem do pracy społecznej w Polskim Związku,
de [DE: Ich engagierte mich ehrenamtlich im Polnischen Verband der Ehemaligen Häftlinge,]
00:05:19 które który zrzesza wszystkich byłych więźniów wszystkich obozów koncentracyjnych
de [DE: der ehemalige Häftlinge von allen Konzentrationslagern vereint.]
00:05:26 i jest to Polski Związek Byłych Więźniów Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych. Tak to się nazywa w całości. Taki tytuł nosi to oficjalnie.
de [DE: Es ist der Polnische Verband der Ehemaligen Häftlinge der Faschistischen Konzentrationslager. Es ist der volle Name des Verbandes. So heißt er offiziell.]
00:05:39 IV: Kiedy powstał ten związek?
de [DE: IV: Wann wurde er gegründet?]
00:05:40 JK: W 1946 roku. No ponieważ pracując w tym związku mam mam do czynienia z wieloma kołami i właśnie dowiedziałem się, że Flossenburczycy przyjeżdżają co roku tutaj na wizytację.
de [DE: JK: Der Verband wurde bereits 1946 gegründet. Erst vor Kurzem habe ich erfahren, dass die ehemaligen Häftlinge von Flossenbürg jährlich zum Überlebendentreffen kommen.]
00:05:58 Ponieważ wybrano mnie dwa lata temu, no to zdecydowałem się wreczcie przyjechać i odwiedzić ten obóz razem z całą grupą.
de [DE: Ich wurde vor zwei Jahren zum Vorstand gewählt und beschloss, endlich mit der ganzen Gruppe hierher zu kommen.]
00:06:10 IV: Jaką funkcję ma Pan w tym związku?
de [DE: IV: Welche Funktion haben Sie dort inne?]
00:06:15 JK: Ja jestem sekretarzem tego związku, Ponieważ zarząd składa się z przewodniczącego, sekretarza, skarbnika, no i komisji rewizyjnej
de [DE: JK: Ich bin Sekretär von diesem Verband. Der Vorstand besteht aus dem Vorsitzenden, dem Sekretär und dem Schatzmeister. Es gehört auch eine Berufungskommission dazu.]
00:06:25 tak jak no do do do działalności związku jest to przewidziane przepisami statutowymi.
de [DE: Die Tätigkeitsbereiche des Verbandes sind in den Statuten festgehalten.]
00:06:35 IV: Ostatnie pytanie: Jak postrzegało się byłych więźniów obozów koncentracyjnych w Polsce Ludowej? I czy teraz zmieniło się postrzeganie właśnie tych więźniów i czy jest różnica?
de [DE: IV. Meine letzte Frage: Wie wurden die ehemaligen KZ-Häftlinge in der Volksrepublik Polen wahrgenommen? Gibt es jetzt eine andere Sichtweise auf sie? Gibt es Unterschiede?]
00:06:52 JK: No różnicy specjalnej nie ma. Może nawet ze względów no może i ówczesnej, że więźniowie byli młodsi, znacznie bardziej aktywni, bardziej można ich było widzieć.
de [DE: JK: Es gibt keinen besonderen Unterschied. Früher waren die Ehemaligen jünger, aktiver, vielleicht hat man sie mehr gesehen.]
00:07:09 Dzisiaj no najmłodszy więzień na dobrą sprawę to jest 80 lat. No to ja już mówię o tych młodszych. Tak to jest 85, 89 i powyżej 90 lat.
de [DE: Heutzutage ist der jüngste Ehemalige 80 Jahre alt. Es sind eher die Jüngeren. In der Regel sind sie schon über 85, 89 und über 90 Jahre alt.]
00:07:24 Więc ci, którzy jeszcze są młodsi, a mają jeszcze jakąś siłę witalną, i chęć do społecznej pracy, ponieważ jako związek nie otrzymujemy żadnej dotacji państwowej
de [DE: Die Jüngeren haben vielleicht noch eine vitale Kraft, sich zu engagieren. Wir bekommen vom Staat keinerlei Unterstützung.]
00:07:37 tylko z własnych funduszy, ze składek członkowskich funkcjonujemy. No więc w związku z tym trudności są o tyle,
de [DE: Wir unterhalten uns von unseren Mitgliedsbeiträgen und Spenden. Es gibt Schwierigkeiten im Verband, trotzdem,]
00:07:48 że że no ci co jeszcze mają jakieś zdrowie jak to się mówi, no to starają się pomóc tym, którzy tej potrzeby, tej pomocy potrzebują.
de [DE: trotzdem versuchen die Aktiveren den Schwächeren zu helfen, wenn sie Unterstützung brauchen.]
00:08:00 IV: A czy bły jakiekolwiek represje ze strony państwa wobec byłych więźniów obozów?
de [DE: IV: Gab es seitens des Staates Repressionen gegenüber den ehemaligen Häftlinge?]
00:08:07 JK: Ja nie słyszałem nic takiego. W stosunku do innych organizacji no Polska kiedy była w strefie wpływów wschodnich, no to były różne represje, to to nie jest tajemnicą.
de [DE: JK: Ich habe nichts davon gehört. Polen war unter dem Einfluß des östlichen Nachbarn und es war kein Geheimnis, dass es dort verschiedene Repressalien gab.]
00:08:24 Ale to były do organizacji politycznych, do organizacji wojskowych i innych. Jeśli się rozchodzi o więźniów, raczej takich represji żadnych nie było.
de [DE: Aber die Verfolgungen betrafen in erster Linie politische und militärische Organisationen. Wenn es um die Häftlinge geht, gab es solche Repressionen nicht.]
00:08:37 No organizowano częściową pomoc, szczególnie medyczną.
de [DE: Es wurde medizinische Unterstützung organisiert.]
00:08:42 IV: Teraz być może nie pytanie ale prośba: jeśli Pan coś na koniec chciałby od siebie jeszcze coś powiedzieć, może jakąś uwagę, może jakieś przesłanie? Powiedzieć..
de [DE: IV: Zum Schluss hätte ich keine Frage, sondern eine Bitte: Könnten Sie eine persönliche Botschaft aussprechen?]
00:08:58 JK: no prze przesłanie to do działaczy, którzy działają tutaj na terenie byłego obozu Flossenburg, aby wytrzymali jeszcze
de [DE: JK: Die Botschaft würde ich an die Mitarbeiter der Gedenkstätte ausrichten, dass sie noch viele Jahre Kraft behalten]
00:09:09 i w dalszym ciągu pracowali z takim impetem jak do tej pory. Bo zwiedzając muzeum i te wszystkie urządzenia dotychczasowe tutaj,
de [DE: und dass sie mit dieser Energie die Arbeit vorantreiben. Ich bewundere die Einrichtungen der Gedenkstätte.]
00:09:18 no to podziwiam, że jednak jest ta praca włożona duża. No niezależnie od tego mam prośbę, aby młodzieży uświadamiać,
de [DE: Ich bewundere, dass hier mit sehr viel Aufwand gearbeitet wird. Aber ich habe eine Bitte: Machen Sie der Jugend bewusst,]
00:09:30 że takie rzeczy jak nazizm czy przemoc nad człowiekiem, która się okazuje właśnie takimi miejscami, żeby ich moglo nie być, żebyśmy się szanowali wzajemnie.
de [DE: dass Faschismus und die Gewalt über Menschen, die sich besonders an solchen Orten zeigt, nicht zulässig ist, das sie nie wiederkommt und dass wir uns mit Respekt begegnen.]
00:09:49 Ja osobiście muszę powiedzieć, że nie odczuwam żadnej nienawiści do obywateli niemieckich. I chciałbym żeby było też tak samo i vice versa.
de [DE: Ich persönlich kann sagen, dass ich keinen Hass gegenüber den Deutschen habe. Ich würde das Gleiche mir gegenüber erwarten.]
00:10:01 IV: Dziękuję bardzo.
de [DE: IV: Ich danke sehr.]
00:10:03 JK: Dziękuję.
de [DE: JK: Ich danke.]
Back Subtitles