Media Collection "Interview Bogdan Dębowski 2010"

https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4cdd759c02fe4b8b4583/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4cda759c02fe4b8b4582/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4a38759c02b3498b456b/vtt/xx?apiKey=

Contents

Originator/Copyright holder Medienwerkstatt Franken
Source(s) KZ-Gedenkstätte Flossenbürg / Medienwerkstatt Franken
Usage conditions Nur mit Einverständnis und Nennung von Archiv bzw. Urheber
Display format Interview, Rohmaterial
Interviewer Michael Aue
Camera Günter Wittmann

Subtitles for "AGFl_AV.22.0794.mp4"

00:00:00 BD: Ur.. Ur.. Urodziłem się w Równem na Wołyniu. To obecnie należy do Ukrainy. Ale młodość yyy spędziłem w Chełmie, młodość spędziłem w Chełmie,
de [DE: BD: Ich bin in Rowne, im Wolhynien-Gebiet, in der heutigen Ukraine geboren. Die Jugend verbrachte ich allerdings in Chełm. ]
00:00:16 Do której gdzie chodziłem do szkoły. Pochodzę z rodziny, mój tata był kolejarzem. Pracował na kolei. Urodziłem się w roku 1928.
de [DE: Ich besuchte dort die Grundschule. Zu meiner Herkunft: Mein Vater war Eisenbahner. Er arbeitete bei der Eisenbahn. Ich bin 1928 geboren.]
00:00:35 IV: Jak wojna wybuchła, to ile miał Pan lat?
de [DE: IV: Wie alt waren Sie, als der Krieg ausgebrochen ist?]
00:00:39 BD: Wojna jak wybuchła, miałem lat 12, 12-rok.
de [DE: BD: Als der Krieg ausbrach, war ich 12 Jahre alt.]
00:00:45 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:01:07 MA: Wir haben jetzt erfahren, dass Sie in Nürnberg von der Gestapo verhaftet worden sind. Erzählen Sie bitte die Geschichte.
de [DE: MA: Wir haben jetzt erfahren, dass Sie in Nürnberg von der Gestapo verhaftet worden sind. Erzählen Sie bitte die Geschichte.]
00:01:11 Wie sind Sie nach Nürnberg gekommen? Warum, mit wem und wie war die Verhaftung? Was passierte dann?
de [DE: Wie sind Sie nach Nürnberg gekommen? Warum, mit wem und wie war die Verhaftung? Was passierte dann?]
00:01:24 IV: Teraz gdyby Pan mógł powiedzieć opowiedzieć może w takiej szerszej formie: jak to się stało, że Pan trafił do Norymbergi, z jakim (???) został Pan aresztowany? Może krótko Pan opowie.
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte etwas detaillierter: Wie gelangten Sie nach Nürnberg? Wurden Sie verhaftet? Erzählen Sie bitte darüber.]
00:01:37 BD: Tak. Zostałem aresztowany w roku 1942. To było właściwie, Gestapo przyszło aresztować mego ojca i brata starszego.
de [DE: BD: Ich wurde 1942 verhaftet. Es war eigentlich... Die Gestapo kam, um meinen Vater und meinen älteren Bruder festzunehmen.]
00:01:55 I wobec tego, że ich nie było zostałem zabrany właściwie ja, no i później przewieziony właśnie tutaj do tego.. Norymbergii.
de [DE: Und weil sie nicht angetroffen wurden, wurde ich verhaftet und später nach Nürnberg gebracht.]
00:02:06 IV: Co tam zostało rozkazane? W Pana domu był ojciec i Pan?
de [DE: IV: Was war das für ein Befehl? In Ihrem Haus waren Sie und Ihr Vater?]
00:02:11 BD: To znaczy tak. Tylko z tym, że w tym czasie, kiedy przyszło Gestapo właśnie to aresztować mojego tatę, ich nie było w domu i zostałem zabrany ja.
de [DE: BD: Ja. Zu dieser Zeit, als die Gestapo zur Verhaftung meines Vaters kam, waren sie nicht zu Hause. Die Gestapo nahm mich mit.]
00:02:21 IV: Tylko króciutko, jak mogę sobie to wyobrazić: ten dom był gdzie?
de [DE: IV: Ich möchte mir einfach vorstellen: Wo war Ihr Zuhause?]
00:02:24 BD: W Chełmie.
de [DE: BD: Es war in Chełm.]
00:02:25 IV: W Chełmie.
de [DE: IV: In Chełm.]
00:02:26 BD: W Chełmie. To jest Chełm Lubelski.
de [DE: BD: In Chełm. Chełm Lubelski.]
00:02:28 IV: Tak. I z Chełma Pan trafił do Norymbergi.
de [DE: IV: Ja. Und von Chełm kamen Sie nach Nürnberg?]
00:02:31 BD: Zostałem przewieziony transportami, po kolei siedząc w więzieniach i byłem w Plauen, w Zwickau, w Hofie byłem też w więzieniu.
de [DE: BD: Ich war in verschiedenen Transporten, wurde in Gefängnissen in Plauen, Zwickau und in Hof inhaftiert.]
00:02:43 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:02:45 BD: Przez Lublin. Więzienie Lublin.
de [DE: BD: Über Lublin. Das Gefängnis in Lublin.]
00:02:47 MA: (???)
de [DE: MA: (???)]
00:03:07 IV: Dobrze, czyli jeszcze raz króciutko, żebym ja nie musiała tracić stawiać pytań, żeby była cała Pana opowieść.
de [DE: IV: Jetzt vielleicht noch kurz, damit ich keine Zwischenfragen stelle, damit wir eine einheitliche Geschichte bekommen.]
00:03:12 Z Chełma został Pan tak.. Niech Pan, niech Pan jeszcze opowie w ogóle, jak to się odbywało, jak to było (???)
de [DE: Von Chełm wurden Sie... Erzählen Sie nochmal im Allgemeinen, wie es abgelaufen ist..]
00:03:21 BD: No przyszli... Gestapo przyszło do domu, żeby aresztować mojego ojca i brata starszego. Ich nie było w domu no i zabrali mnie właściwie.
de [DE: BD: Die Gestapo kam in unser Haus, um meinen Vater und meinen älteren Bruder zu verhaften. Sie waren nicht zu Hause und sie nahmen mich fest.]
00:03:34 No i właściwie później transportami przyjechałem, prze.. zostałem przywieziony tutaj do Niemiec.
de [DE: Dann wurde ich in mehreren Transporten hierher nach Deutschland gebracht.]
00:03:45 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:04:11 MA: Was passierte in Nürnberg? Wie war Ihr Weg, dass Sie nach Flossenbürg gekommen sind?
de [DE: MA: Was passierte in Nürnberg? Wie war Ihr Weg, dass Sie nach Flossenbürg gekommen sind?]
00:04:17 IV: Dobrze. I teraz szczegółowo prosimy Państw.. Pana o opowiedzienie, jak to wyglądało wszystko w Norymberdze? Jak Pan trafił do Flossenburga?
de [DE: IV: Gut. Erzählen Sie jetzt bitte genau, wie es in Nürnberg war? Wie kamen Sie nach Flossenbürg?]
00:04:26 BD: Do Flossenbürga trafiłem przez więzienie, siedząc w więzieniu w Norymberdzie. Z Norymbergii zostałem przewieziony do obozu Russenwiese pod Norymbergą.
de [DE: BD: Ich kam nach Flossenbürg vom Gefängnis in Nürnberg. Von Nürnberg kam ich ins Lager Russenwiese bei Nürnberg.]
00:04:39 Straszny obóz, czy mogę o nim opowiedzieć? Właściwie to był jeden z najstraszniejszych obozów, bo kiedy przyjeżdżało się, dostawało się po 25 albo 50 bekowców.
de [DE: Es war ein schreckliches Lager. Darf ich darüber erzählen? Es war in der Tat eins der schlimmsten Lager. Bei Ankunft bekamen wir sofort 25 oder 50 Stockhiebe.]
00:04:53 Wszyscy dostawali. W obozie spało się na łóżkach tylko żelaznych, piętrowych. Co trzeci dzień właściwie głodówka i 8 godzin dziennie biegi, no różne ćwiczenia przysiady z przerwami.
de [DE: Alle bekamen Stockhiebe. Wir schliefen im Lager auf stöckigen Metallpritschen. Jeden dritten Tag war Hungertag, 8-Stunden-Lauf sowie Sportübungen mit Pausen dazwischen.]
00:05:12 Kiedy..no i na przerwy, kiedy wpadało się do baraków, zostało się bitym w drzwiach też tymi bykowcami. To samo w trakcie tych ćwiczeń, jak tam uznawano było, że źle,
de [DE: Wenn wir in die Baracken hineinströmten, gab es am Eingang ebenfalls Stockhiebe. Das gleiche passierte während der Übungen. Falls beschieden wurde, wir machten etwas falsch,]
00:05:27 to dostawali tak, że ludziom ciało odchodziło od kości dosłownie. To był krótki pobyt. No nie wiem, nie pamiętam, ile byłem w tym obozie, może yyy 3 tygodnie czy ileś tam.
de [DE: wurden wir dermaßen geschlagen, dass sich die Muskeln von den Knochen lösten. Es war ein kurzer Aufenthalt. Ich erinnere mich nicht, wie lange ich in diesem Lager war, vielleicht drei Wochen oder so.]
00:05:40 I stamtąd znowu zostałem przewieziony do Norymbergii do więzienia i z więzienia już później takim grupą transportem do obozu Flossenbürgu.
de [DE: Von da kam ich ins Gefängnis in Nürnberg und danach mit einem Transport ins KZ Flossenbürg.]
00:05:54 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:06:52 MA: Wie war die Ankunft in Flossenbürg? Was wurde mit Ihnen gemacht, die Aufnahmerituale, wo wurden Sie untergebracht, mit wem?
de [DE: MA: Wie war die Ankunft in Flossenbürg? Was wurde mit Ihnen gemacht, die Aufnahmerituale, wo wurden Sie untergebracht, mit wem?]
00:07:04 IV: I teraz poprosiłabym Pana, żeby Pan bardzo szczegółowo opowiedział, jak pan przyjechał do Flossenburga. Wszystko...(???)
de [DE: IV: Ich möchte Sie jetzt bitten, uns genau zu erzählen, wie Sie in Flossenbürg angekommen sind. Alles...(???)]
00:07:15 BD: No do Flossenbürga przyjechał nas transport, no ok. 80 do 100 osób. Po przyjeździe do obozu byliśmy w łaźni, w której przesiedzieliśmy no około półtorej doby.
de [DE: BD: Der Transport nach Flossenbürg zählte etwa 80 bis 100 Personen. Nach der Ankunft waren wir im Häftlingsbad, in dem wir anderthalb Stunden gesessen haben.]
00:07:34 No w tym czasie właściwie prawie nago siedzieliśmy, a to był styczeń. Tak, że właściwie już z tej łaźni kilko osób zostało zabranych do rewiru właściwie jako już no..
de [DE: Wir saßen zu dieser Zeit fast nackt, obwohl es Januar war. Vom Häftlingsbad wurden danach mehrere Personen gleich ins Revier gebracht.]
00:07:49 Później po tej łaźni zostałem zamknięty na bloku za łaźnią, nie pamiętam, jaki on miał numer, ale to był blok zamknięty i na tym bloku przebywałem cały czas, z tym, że chodziliśmy do pracy,
de [DE: Danach wurde ich in einer Baracke hinter dem Häftlingsbad eingeschlossen. Ich erinnere mich nicht an die Nummer. Obwohl es eine geschlossene Baracke war, gingen zur Arbeit.]
00:08:07 różne prace czy w kamieniołomach, drzewa nosiliśmy, sprzątanie w barakach SS-mańskich. No w barakach właściwie to były też drakońskie też warunki. Budzili nas często, dwa trzy razy w nocy,
de [DE: Wir hatten Aufgaben im Steinbruch, wir trugen das Holz zusammen und räumten die SS-Baracken auf. Dort herrschten drakonische Bedingungen. Wir wurden nachts zwei- bis dreimal aufgeweckt.]
00:08:29 w ogóle takie wstawanie. W zimie okna były pootwierane a był to styczeń, czyli duże mrozy właściwie, bo to pierwsze, zimowe. Tak, że warunki były bardzo ciężkie w tym...
de [DE: Im Winter waren die Fenster offen, obwohl es Januar war. Es gab starken Frost. Die Bedingungen waren hier sehr schwer.]
00:08:48 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:10:00 MA: Würden Sie jetzt bitte den Tagesablauf im Lager, speziell Ihre Arbeit im Steinbruch schildern? Wie war die Verpflegung, die hygienischen Verhältnisse? Wie war der Zustand im Lager in den Baracken?
de [DE: MA: Würden Sie jetzt bitte den Tagesablauf im Lager, speziell Ihre Arbeit im Steinbruch schildern? Wie war die Verpflegung, die hygienischen Verhältnisse? Wie war der Zustand im Lager in den Baracken?]
00:10:39 IV: Dobrze. I teraz niech Pan jeszcze nam opisze, tak najbardziej szczegółowo jak Pan może, żeby nam Pan opisał Pana normalny dzień. Jaki rodzaj pracy Pan wykonywał? Jakie były warunki higieniczne?
de [DE: IV: Erzählen Sie uns bitte genau über Ihren Alltag. Wo haben Sie gearbeitet? Wie waren die hygienischen Verhältnisse?]
00:10:54 BD: No wstawaliśmy bardzo wcześnie rano. Bo to właściwie pobudka była gdzieś w granicach 5-tej godziny to tego. No.. śniadanie jedliśmy, właściwie to śniadanie to trochę herbaty i prawda kawałek chleba.
de [DE: BD: Wir standen sehr früh auf, eigentlich so um 5.00 Uhr morgens. Zum Frühstück hatten wir eigentlich einen Tee und ein Stück Brot.]
00:11:12 I szliśmy już apel oczywiście był. A potem już szliśmy do pracy. Praca właściwie cały dzień i to nieraz i 12 godzin trwała.
de [DE: Und wir gingen zum Appell und dann zur Arbeit. Wir arbeiteten den ganzen Tag lang, manchmal sogar 12 Stunden.]
00:11:27 No.. jak pracowałem w kamieniołomach, no to szliśmy do do właściwie do niwelacji i ładowaliśmy kamienie na lory czyli te wózki prawda, które były ciągnięte.
de [DE: Als ich im Steinbruch eingesetzt war, ebneten wir das Gelände und luden die Steine auf die Loren auf.]
00:11:40 Czyli to była, no bardzo ciężka praca i 12-godzinna. Tak, że to bardzo długo się pracowało. I prawie wieczorem wracaliśmy do obozu. No właściwie to był ob.. obiad i kolacja i tego.
de [DE: Es war eine schwere, 12-stündige Arbeit. Wir arbeiteten sehr lang. Erst am Abend kehrten wir zum Lager zurück. Danach bekamen wir das Abendessen...]
00:11:57 No i później znowóż apel prawda i tego i szło się spać później. Praca była różna, bo właściwie ja na tym bloku, w którym ja byłem, właściwie to myśmy mieli różne te prace. One się zmieniały.
de [DE: Danach gab es einen Appell und wir gingen zum Schlafen. Es gab verschiedene Arbeiten. In der Baracke, in der wir wohnten, hatten wir unterschiedliche Arbeiten. Sie wechselten.]
00:12:14 Co kilka dni chodziło się gdzie indziej do pracy. Tak, że jak.. może taki.. no.. chodziliśmy jak do pracy porządki robić na barakach SS-mańskich.
de [DE: Alle paar Tage waren wir woanders eingesetzt, zum Beispiel räumten wir die SS-Baracken auf.]
00:12:27 Straszna praca, bo właściwie na tych najczęściej to karali tych wszystkich, którzy pracowali, zresztą tam byli bici.
de [DE: Es war eine schreckliche Arbeit. Gerade dort wurden die meisten, die dort arbeiteten, bestraft und geschlagen.]
00:12:35 I tutaj zresztą taki ciekawy przypadek podam, że ja byłem młody prawda, wtedy jeszcze właściwie nie miałem, jak tu przyjechałem 15-tu lat, prawda. I jeszcze taki ze mną był w grupie też młody chłopak.
de [DE: Hier erwähne ich einen Fall.. Ich war jung, ich war nicht mal 15 Jahre alt, als ich hierher kam. Mit mir war noch ein junger Mann.]
00:12:49 No i jeden z SS-manów no nas dwóch wziął do baraku drugiego. No strach prawda, właściwie po co on nas bierze, bo to od razu kary jakieś. No i nas po.. dał nam kromkę chleba.
de [DE: Ein SS-Mann führte uns beide in eine andere Baracke. Wir bekamen Angst, warum nimmt er uns mit? Dafür gab es doch Strafen. Dabei... gab er uns eine Scheibe Brot.]
00:13:05 I teraz tak: nie wiedzieliśmy, czy ją brać czy nie brać. Brać, to powie, że ukradliśmy czy coś. Kara prawda. Mógłby nas rozstrzelać czy jakieś skazać na karę. Nie wziąć, znowu źle, prawda. I tak było.
de [DE: Und jetzt wussten wir nicht, ob wir es annehmen sollen. Falls ja, kann er sagen, wir haben es gestohlen und werden bestraft. Wenn wir es nicht nehmen, dann ist es auch schlecht.]
00:13:22 No ale ostatecznie właśnie doszliśmy do tego, że wzięliśmy to. To człowiek w strachu w ogóle nawet, przy tym głodzie to w ogóle jeść się nie chciało, na tym.
de [DE: Letztendlich nahmen wir es an. Wir hatten eine große Angst, aber wir hatten auch einen großen Hunger.]
00:13:34 A praca była taka, że myśmy czyścili jeszcze okna czy wszystko, to człowiek prawie na.. wydawało się, że na wylot.
de [DE: Die Arbeit war auch so, dass wir Fenster putzten oder Anderes verrichteten.]
00:13:41 No bo bał się, żeby każda coś źle, to było się bitym prawda, czy słupek czy inny. To były straszne kary. Tak, że mówię, ta praca, nawet ta kromka, którą myśmy zjedli, to było coś nieprawdopodobnego.
de [DE: Wir hatten große Angst vor Bestrafung. Die Strafen waren schrecklich. Ich sage, diese Scheibe Brot war etwas Unvorstellbares.]
00:13:56 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:15:44 MA: Schildern Sie bitte, wie die Außenumstände waren, wie es den Anderen ging? Was haben Sie von der Situation im Lager gesehen?
de [DE: MA: Schildern Sie bitte, wie die Außenumstände waren, wie es den Anderen ging? Was haben Sie von der Situation im Lager gesehen?]
00:15:53 IV: Teraz jest takie pytanie: Pan był w obozie w końcowej fazie tego jakby istnienia (???)
de [DE: IV: Es gibt eine Frage: Sie waren im KZ in seiner Endphase?]
00:16:02 BD: Nie, ja wyjechałam później na na komando, Arbeitskommondo Allach do Dachau.
de [DE: BD: Nein, ich bin später in ein Kommando gekommen, Arbeitskommando Allach nach Dachau.]
00:16:10 IV: Z Flossenbürga?
de [DE: IV: Von Flossenbürg?]
00:16:11 BD: Z Flossenbürga wyjechałem właśnie na Arbeitskommondo Allach, to koło Monachium i później stamtąd znowu z tego zostałem przeniesiony do Dachau.
de [DE: BD: Von Flossenbürg kam ich ins Arbeitskommando Allach bei München. Von da aus wurde ich ins KZ Dachau überstellt.]
00:16:22 IV: Dobrze. Proszę jeszcze krótko opowiedzieć (???) traktowanie różnych osób (???)
de [DE: IV. Gut. Erzählen Sie noch bitte über die Behandlung von Häftlingen... (???)]
00:16:41 BD: To znaczy, taki przypadek powiem, że no racje chleba były no niewielkie i były w ilości, ile więźnów. I kiedyś tak, właściwie w bloku przy kolacji, bo był wtedy dawany ten chleb, jednej por.. porcji zabrakło.
de [DE: BD. Ich erzähle über einen Fall... Die Brotrationen waren sehr klein, für jeden Häftling eine. In der Baracke wurde zum Abendessen eine Portion Brot ausgeteilt. Einmal fehlte eine Portion.]
00:16:57 No oczywiście później blokowy prawda szukał tego i znalazł się ten, który wziął. I na oczach więźni on został zabity takim nogą od stołka czy stołkiem za takie przewinienie.
de [DE: Der Blockälteste suchte natürlich denjenigen, der es genommen hatte. Vor den Augen aller Häftlinge wurde er dafür mit einem Stuhlbein oder Stuhl mißhandelt.]
00:17:14 No zresztą, były bardzo duże kary też, właśnie w nocy, jak nas budzili na tym, to numery. Nie każdy znał język. Ja to właściwie też nie znałem. Ale miałem dosyć trudny jak na niemiecki.
de [DE: Es waren ebenfalls harte Strafen für das Nichtkennen der eigenen Häftlingsnummer. Nicht jeder Häftling konnte die Sprache. Auch ich nicht. Ich tat mich schwer mit Deutsch.]
00:17:29 No miałem 3553 "fünfunddreißig dreiundfünfzig", to ja go o każdej porze dnia i nocy nie znając niemieckiego, to ta cyfra mi się utrwaliła, przez tyle lat.
de [DE: Ich hatte die Numemr 3553, "fünfunddreißig dreiundfünfzig." Tag und Nacht, ohne Deutsch zu verstehen, brannte sich mir diese Nummer für viele Jahre ein.]
00:17:41 Dlatego, że za to no dostałem pierwsze kiedy właściwie, no bo jak co raz, nie wiedziałem jaki to numer jest, a to trzeba było od razu wyskakiwać i też dostałem tam kilka bykowców.
de [DE: Beim ersten Mal, als ich die Nummer nicht kannte, bekam ich ein paar Stockhiebe. Man musste sofort aus der Reihe springen.]
00:17:53 No i ten numer mi się tak utrwalił. No musiałem go znać o każdej porze w ogóle. Czyli była nieprawdopodobna jakby dyscyplina no i takie kary niesamowite właściwie za nic.
de [DE: Die Nummer brannte sich bei mir so ein, so dass ich sie zu jeder Zeit sofort verstand. Es war eine unvorstellbare Disziplin und Bestrafung für Nichtigkeiten.]
00:18:07 Bo właściwie co ci ludzie winni byli, czy nie zdążył prawda, bo jak dosłownie na ten apel spadało się z tego, to już karali prawda.
de [DE: Was konnten die Menschen dafür, dass sie die Nummer nicht schnell genug verstehen konnten? Sie wurden trotzdem sofort bestraft.]
00:18:15 Czy nawet jak ustawiali oddział prawda do tego i jak tam jakoś źle, nie zdążył prawda skrętu zrobić czy coś, to już, za wszystko było się bitym, prawda.
de [DE: Auch beim Aufstellen von Reihen... Wenn etwas nicht richtig war oder ein Häftling den Befehl nicht schnell genug ausführte, kam auf der Stelle eine Strafe.]
00:18:28 To samo w pracy prawda. Tak, że to były rzeczy nieprawdopodobne.
de [DE: Das Gleiche galt für die Arbeit. Es waren unvorstellbare Dinge.]
00:18:35 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:18:39 BD: Tu trzeba było.. Właściwie to na każdym kroku właściwie to było że tak powiem te bicie te karanie, te właściwie. Nie było można powiedzieć żadnej litości, w ogóle to..
de [DE: BD: Wir wurden auf Schritt und Tritt geschlagen und gefoltert. Es gab keine Gnade.]
00:18:56 Cały system polegał właściwie na tych różnych właściwie no można powiedzieć mordowaniu. No bo w sumie do tego się sprowadzało prawda, że właściwie, ci którzy czy tam już jakiś opadał z sił czy coś,
de [DE: Das System war auf's Morden ausgerichtet. Wenn jemand schwach wurde und nicht weiter konnte,]
00:19:09 to właściwie on ginął, no bo tego, bo. Nie miał szans przeżycia żadnych. Na tym właściwie to były obozy, jako takie koncentracyjne ten, to były straszne.
de [DE: musste er sterben, weil er keine Überlebenschancen hatte. Das war die Grundidee der KZs. Sie waren schrecklich.]
00:19:28 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:20:56 MA: Wann kamen Sie aus Flossenbürg nach Dachau? Was haben Sie erlebt? Warum nach Dachau, wie war der Weg? Wie ging es dann wieder in Dachau? Wie die Aufnahme war?
de [DE: MA: Wann kamen Sie aus Flossenbürg nach Dachau? Was haben Sie erlebt? Warum nach Dachau, wie war der Weg? Wie ging es dann wieder in Dachau? Wie die Aufnahme war?]
00:21:12 IV: Czyli teraz jakby Pan mógł... (???) Jak to się stało, że Pan się wydostał z Flossenbürga?
de [DE: IV: Wie kam es, dass Sie Flossenbürg verlassen haben?]
00:21:20 BD: To znaczy, z Flossenbürga zostałem przewieziony do Arbeitskommando Allach, yyy pod Monachium. Tam yyy pracowaliśmy, ładując na lory ziemię, bo niwelowaliśmy tereny.
de [DE: BD: Von Flossenbürg wurde ich ins Arbeitskommando Allach bei München überstellt. Dort arbeiteten wir bei der Einebnung des Geländes. Wir luden Erde auf die Loren.]
00:21:35 No i później nas trochę grupę takich młodszych, którzy byli, no 6-osobową zostaliśmy przeniesieni do Dachau. No i później byłem w Dachau jakiś czas.
de [DE: Später wurde ich und eine kleine Gruppe von 6 Personen nach Dachau gebracht. Dann war ich eine Zeit lang in Dachau.]
00:21:50 Bo ja jeszcze w innych obozach byłem i więzieniach. W Norymberdze kilka miesięcy siedziałem. Tak, że wyjątkowo w różnych miejscach byłem właściwie więziony do końca wojny.
de [DE: Ich war in mehreren KZs und Gefängnissen. In Nürnberg saß ich mehrere Monate. Ich war also an verschiedenen Orten bis zum Kriegsende inhaftiert.]
00:22:04 IV: Może teraz o tym jak pan przyjechał do Dachau?
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte, wie Sie nach Dachau gekommen sind.]
00:22:07 BD: Do Dachau, przyj... no właściwie to pracując, będąc na tym komandzie, bo z Flossenbürga, to nas na te komando Allach wyjechało około kilkaset osób.
de [DE: BD: Ich kam von Flossenbürg nach Dachau. Einige Hundert Häftlinge wurden ins Kommando Allach überstellt.]
00:22:19 Cały pociąg tutaj właśnie był we Flossenbürgu jakby taki chyba przygo.. przygotowany i pojechaliśmy właśnie tam na rozbudowę zakładów dużych chyba.
de [DE: Der ganze Zug wurde in Flossenbürg dafür vorbereitet. Wir sollten dort große Werke ausbauen.]
00:22:32 Już nie pamiętam, czy tam był Mercedes czy inny. I myśmy yyy niwelowali teren. Z tym, że były bardzo ciężkie warunki, bo do pracy chodziło się około 8 kilometrów.
de [DE: Ich erinnere mich nicht, ob das Mercedes war. Wir ebneten das Gelände. Es waren schwere Bedinungen, denn wir hatten zur Arbeit 8 Kilometer Fußmarsch.]
00:22:44 No cały dzień te 10 czy 12 godzin ładowania na lory tej ziemi prawda. I prawie wieczorem się wracało. To właściwie to tylko spanie. Budzili nas gdzieś przed 5-tą.
de [DE: Den ganzen Tag lang, 10 bis 12 Stunden, luden wir diese Erde auf. Gegen Abend kehrten wir zum Schlafen zurück. Sie weckten uns vor 5.00 Uhr auf.]
00:22:58 No bo żeby już zaczynać o 7.00 tą pracę. Bardzo ciężkie warunki były tam pracy. No i później ??? była to nas ta grupa kilkuosobowa tych młodych yyy osób zostaliśmy do Dachau przewiezieni.
de [DE: Wir mussten die Arbeit bereits um 7.00 Uhr beginnen. Die Arbeitsbedingungen waren schwer. Diese kleine Gruppe von jungen Häftligen wurde ins KZ Dachau überstellt.]
00:23:15 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:24:17 MA: Wie war die Aufnahme in Dachau? Wie waren dort die Zustände? Wie hat sich Dachau von Flossenbürg unterschieden?
de [DE: MA: Wie war die Aufnahme in Dachau? Wie waren dort die Zustände? Wie hat sich Dachau von Flossenbürg unterschieden?]
00:24:31 IV: Dobrze. I teraz prosimy tak dokładnie jak Pan może sobie jeszcze przypomnieć, jak pan przyjechał do Dachau, jaki był pierwszy jakie bylo w Dachau życie w porównaniu z Flossenbürgiem?
de [DE: IV: Gut. Ich bitte Sie, so genau wie möglich zu erzählen, wie Sie nach Dachau gekommen sind. Wie war die Aufnahme und wie war das Lager im Vergleich zu Flossenbürg?]
00:24:44 BD: Do Dachau przyjechałem, bo właściwie w tej grupie, w której ja byłem, to było właściwie byłem jedynym Polakiem, było kilku Ruskich czy Ukraińców tam różnych, ze Wschodu.
de [DE: BD: In der Gruppe, die nach Dachau kam, war ich der einzige Pole. Es gab ein paar Russen oder Ukrainer. Auf jeden Fall waren welche aus dem Osten dabei.]
00:24:56 I zamknęli mnie na bloku zamkniętym rosyjskim. Wtedy na tym ZSRR, że tak powiem było. I po jakimś czasie dopiero zostałem przeszłem na blok polski, na blok polski.
de [DE: Ich wurde in der Baracke mit Russen einquartiert. Damals war das die Sowjetunion. Nach einer gewissen Zeit kam ich in eine Baracke für Polen.]
00:25:14 No i później na tym bloku pracowałem na tzw. plantażach. Właściwie to było takie olbrzymie komando z 1,5 tysiąca.
de [DE: Später arbeitete ich auf den sogenannten Plantagen. Es war ein Riesenkommando mit 1500 Häftlingen.]
00:25:24 Gdzie jakieś tam różne było jakby ogrodnictwo, czyli już taki na tych pracach. No Dachau różnił się naturalnie od tutaj Flossenbürga, bo tu był no kamieniołom, ciężki prace.
de [DE: Dort war eine Art Gärtnerei, in der wir arbeiteten. Dachau unterschied sich sehr von Flossenbürg, denn hier war ein Steinbruch und schwere Arbeit.]
00:25:39 I warunki były o dużo gorsze były jak w Dachau. Ale też ta sama ta dyscyplina, to wszystko. Bo przecież jak się później weźmie, to tych nie mniej zginęło osób i tam właściwie.
de [DE: Die Bedingungen waren hier viel schlimmer als in Dachau. Aber die Disziplin war die gleiche. Genau genommen sind dort nicht weniger Häftlinge umgekommen als hier.]
00:25:53 Dlatego to mówię, gdzie kto jak trafił do jakiego komanda, to miał trochę lepsze warunki, to prawda. Ale na ogół właściwie obozy, to one się mało różniły od siebie, właściwie.
de [DE: Deswegen sage ich, es war davon abhängig, wer in welches Kommando kam. Man konnte etwas bessere Bedinungen haben. Im Großen und Ganzen gab es kaum Unterschiede zwischen den Lagern.]
00:26:07 Bo te same były założenia, że wszędzie było jednak niestety unicestwienie tych ludzi, którzy byli, prawda. Bo przecież ginęło te 30% – 40% tych tych, co siedzieli, prawda.
de [DE: Die Grundannahmen waren die gleichen: Die Vernichtung der Menschen, die dort inhaftiert waren. 30 bis 40 % der Häftlinge sind gestorben.]
00:26:23 Tak, że co drugi, trzeci nie wychodził prawda z obozu. Ale warunki były były no były właściwie trochę lepsze były, właściwie były. Może większa była czystość do.. w tym Dachau.
de [DE: Jeder Zweite oder Dritte hat das Lager nicht verlassen. Aber die Haftbedingungen waren etwas besser. Vielleicht herrschte größere Sauberkeit in Dachau.]
00:26:40 Ale toś.. mówię to jest obóz, to kwestia szczęścia. Byli tacy, co jednego dnia nie przeżywali, prawda. Przyjeżdżał, właściwie podpadł kapo i go zabili go.
de [DE: Aber das Lager war auch eine Glücksfrage. Es gab Häftlinge, die einen Tag nicht überlebt haben. Wer ankam und dem Kapo auffiel, wurde getötet.]
00:26:54 To to właściwie mówię, obóz no.. na każdym kroku można było zginąć. Na każdym kroku. Byli tacy, co przeżyli tam pięć lat, prawda. A byli tacy, co jednego dnia właściwie, kiedy przyjechali.
de [DE: Ich sage einfach... Jederzeit konnte man im Lager sterben, bei jedem Schritt. Es gab welche, die fünf Jahre überlebten. Es gab aber auch welche, die am Ankunftstag starben.]
00:27:10 To tak samo jak tu przyjechałem, to już z tej łaźni właściwie na dobrą sprawę to dwóch czy trzech właściwie, to oni zginęli. Tak, że tak, że to trudno właściwie nawet mówić o tych warunkach.
de [DE: Als ich hier ankam, sah ich, dass zwei oder drei Häftlinge das Häftlingsbad nicht überlebten. Deswegen ist es schwer, über die Bedinungen zu sprechen.]
00:27:26 Ja całe życie w ogóle nie wspominałem w domu czy gdzieś w ogóle. Obóz to poza, prawda. Dlatego bo to jest wewnętrznie.
de [DE: Mein ganzes Leben lang sprach ich nicht darüber, weder zu Hause noch sonstwo. Es ist eine innere Angelegenheit.]
00:27:36 Ja zresztą ja do Niemiec nie przyjeżdżałem dużo lat w ogóle, dlatego bo nie chciałem właściwie.
de [DE: Ich bin viele Jahre nicht nach Deutschland gekommen, weil ich es nicht wollte.]
00:27:44 Te wspomnienia pobytu i tych warunków, które przeżyło się, to one były no one niestety ale za.. takie jakoś działające. Ja całe życie właściwie to budzenie się, to godzina 4 czy 5, to normalne było.
de [DE: Die Erinnerungen an die Lagerhaft und die Lagerbedinungen haben sich bei mir innerlich ausgewirkt. Jahrelang wurde ich um 5.00 Uhr wach.]
00:28:00 Ale to mówię, to wyszło z tych tego pobytu właściwie tutaj w obozie i w tych tych w tych niesamowitych warunkach. Czyli to już jakoś w tej psychice człowieka zostało właściwie na całe życie.
de [DE: Die Erinnerungen an die Haft und die schlimmen Bedingungen im Lager brannten sich in der Psyche für das ganze Leben ein.]
00:28:16 IV: Czyli się Pan budzi tak wcześnie rano?
de [DE: IV: Sie werden also immer um diese Zeit wach?]
00:28:18 BD: Słucham?
de [DE: BD: Wie bitte?]
00:28:19 IV: Czy jak Pan tak wcześnie rano się budzi?
de [DE: IV: Sie werden immer so früh wach?]
00:28:21 BD: No i właściwie ja mówię, w życiu się nie spóźniłem nigdzie. Dlatego, że ten obóz, no już tak wpłynął, no niestety rano to już jest automat, prawda. Został tak już do końca życia.
de [DE: BD: Ich sage, dass ich mich im Leben noch nie verspätet habe. Das Lager zwang mich zum Automatismus. Ich werde morgens sehr früh wach. Es bleibt bis zum Ende meiner Tage.]
00:28:42 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:29:50 MA: Warum haben Sie sich entschieden, jetzt nach Deutschland zu kommen? Wann haben Sie angefangen, darüber zu reden? Warum reden Sie jetzt darüber?
de [DE: MA: Warum haben Sie sich entschieden, jetzt nach Deutschland zu kommen? Wann haben Sie angefangen, darüber zu reden? Warum reden Sie jetzt darüber?]
00:29:58 IV: I teraz jeszcze jest pytanie: (???)
de [DE: IV: Es gibt noch eine Frage: (???)]
00:30:15 BD: Przyjechałem właściwie pierwszy raz na takie zaproszenie koło Augsburga tam (???). Klasztor jakiś nie pamiętam 20 km miasto Meitingen. To tego…w takim klasztorze byłem na jakby wczasach w tym.
de [DE: BD: Zum ersten Mal kam ich auf eine Einladung in die Nähe von Augsburg. Es gab dort ein Kloster Meitingen. Dort war ich sozusagen auf Kur.]
00:30:36 To zresztą dobre warunki, z siostrami i tego. No i oczywiście wtedy pojechaliśmy też do Dachau tak do jeszcze.
de [DE: Es gab dort gute Bedingungen bei den Klosterschwestern. Damals fuhren wir auch nach Dachau.]
00:30:46 No i jakoś właściwie no wtedy po tych latach doszedłem do tego, że jednak trzeba właściwie tutaj nawet z uwagi pamięci prawda, tych którzy tu zginęli prawda na tym, przyjechać i oddać im cześć.
de [DE: Nach Jahren ist es mir bewusst geworden, dass wir das Gedenken an die Opfer, die hier gelassen wurden, aufrechterhalten und ihrer gedenken müssen.]
00:31:04 I byłem już kilka razy w Dachau. Przyjeżdżam nawet teraz będę na tych wielkich uroczystościach, które będą 30-go czy 1-go maja z udziałem Prezydenta Niemiec będą się właściwie się odbywać.
de [DE: Ich war bereits mehrmals in Dachau. Ich werde dieses Mal auch an den Feierlichkeiten teilnehmen, die Ende April oder Anfang Mai mit dem Bundespräsidenten stattfinden werden.]
00:31:21 No, bo jako pamięć, jeszcze tym bardziej, że to już koniec ha ha.. życia, że tak powiem, to żeby jednak jakoś oddać tym, którzy tutaj że tak powiem zostali oddać cześć prawda.
de [DE: Wir müssen an die erinnern, die hier ihr Leben gelassen haben. Wir müssen ihrer gedenken.]
00:31:36 Zresztą warunki się zmieniły prawda. No jesteśmy teraz, trochę jakoś tak. Jak nasi biskupi właściwie to porozumienie, tych win darowanie, jakoś to tak…
de [DE: Es hat sich auch viel geändert. Die Bischöfe riefen zur Versöhnung und Vergebung auf.]
00:31:58 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:33:15 MA: Warum glauben Sie, warum haben Sie überlebt? Physisch sowie psychisch? Wie haben Sie sich gefühlt?
de [DE: MA: Warum glauben Sie, warum haben Sie überlebt? Physisch sowie psychisch? Wie haben Sie sich gefühlt?]
00:33:38 Hatten Sie Angst? Was ging Ihnen durch den Kopf im Lager? Sie waren damals doch noch ein Kind?
de [DE: Hatten Sie Angst? Was ging Ihnen durch den Kopf im Lager? Sie waren damals doch noch ein Kind?]
00:33:48 IV: Czyli czy moglibyśmy krótko porozmawiać na temat warunków życia i sytuacji w obozie. Pan powiedział, że byli ludzie, którzy pierwszego dnia umierali.
de [DE: IV: Könnten wir noch kurz über die Haftbedingungen im Lager sprechen. Sie sagten, es gab Menschen, die am ersten Tag starben.]
00:33:57 A byli tacy, którzy przeżyli pięć lat. Jak to Pan przeżył? Czy to było spowodowane Pana kondycją (???) Co Panu pomogło?
de [DE: Und es gab welche, die fünf Jahre überlebten. Wie haben Sie das überlebt? Was hat Ihnen geholfen?]
00:34:08 BD: Właściwie to myśl przetrwania, to właściwie. Jakoś dlatego że że trzeba jakoś przetrwać, bo na tym.. Właściwie trudno powiedzieć szczęście, przeznaczenie.
de [DE: BD: Es war eigentlich der Überlebenswille. Der Gedanke, dass man es irgendwie überleben musste. Es ist schwer zu sagen: Vielleicht was es Glück oder Schicksal?]
00:34:22 No bo ja mówię właściwie tyle czynników decydowało o tym, że właściwie ja mówię, człowiek to chyba los albo ja wiem przeznaczenie czy coś, bo tego bo.
de [DE: Viele Faktoren haben darüber entschieden, ob man überlebte. Am meisten wahrscheinlich die Bestimmung und das Schicksal.]
00:34:35 Mówię, ludzie silni, zdrowi właściwie w jednym momencie. A byli tacy, którzy właściwie, nazywali ich muzułmanami prawda, to ci, którzy już praktycznie można powiedzieć skazani byli na w ogóle na śmierć,
de [DE: Es gab Starke und Gesunde, aber auch welche, die man Muselmänner nannte. Diese waren praktisch schon dem Tod geweiht.]
00:34:52 i w ogóle nie przeżywali w 90% czy iluś tam %. A są tacy co przeżyli. Tak, że mówię, tutaj ja nie wiem...trudno cokolwiek powiedzieć, ale wydaje mi się, że tu może przeznaczenie decyduje i właśnie.
de [DE: Und 90% von ihnen haben es nicht überlebt. Es ist schwer zu sagen, aber ich denke, dass es Bestimmung und Schicksal ist.]
00:35:08 Ja wiem, bo chęć życia to chyba wszyscy mają (???) Każdy chciałby przeżyć. Ale jednak jak mówię: jechał, przyjechał. Nie podobał się.
de [DE: Ich glaube, dass alle den Lebenswillen haben. Jeder will überleben. Einer kam und er fiel auf.]
00:35:18 I od razu na tej sali został zabity, zakatowany. Tak, że, tego.. nie wiem, tego jakoś, ja nie wiem, trudno trudno mi ocenić, co to właściwie decydowało wszystko.
de [DE: In dem Moment wurde er erschlagen. Man kann schwer sagen, aber ich denke, alles hat darüber entschieden.]
00:35:35 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:36:15 MA: Als Sie in Flossenbürg waren, haben Sie Ihren 15. Geburtstag erlebt. Könnten Sie sich daran erinnern, waren Sie sich dessen bewusst, was es bedeutet hat, diesen Tag zu erreichen?
de [DE: MA: Als Sie in Flossenbürg waren, haben Sie Ihren 15. Geburtstag erlebt. Könnten Sie sich daran erinnern, waren Sie sich dessen bewusst, was es bedeutet hat, diesen Tag zu erreichen?]
00:36:28 Oder vielleicht haben Sie es gar nicht gewusst?
de [DE: Oder vielleicht haben Sie es gar nicht gewusst?]
00:36:33 IV: Jest pytanie teraz: Pan przeżył w obozie swoje 15-te urodziny. Przypomina sobie Pan w ogóle ten dzień, jak to było? Czy, czy (???)
de [DE: IV: Sie haben im Lager Ihren 15 Geburtstag erlebt. Können Sie sich an den Tag erinnern?]
00:36:45 BD: W obozie nie było takich właściwie nawet możliwości. Człowiek żył z minuty, na minutę. Obóz to w ogóle kwestia przeżycia i w ogóle. To jest w każdej chwili człowiek był zagrożony.
de [DE: BD: Im Lager gab es keine Möglichkeit, den Geburtstag zu feiern. Man lebte von Minute zu Minute. In jedem Moment war der Mensch bedroht.]
00:37:03 Czyli nie było w ogóle mowy o czymkolwiek myśleniu do tego. Myśl była jedyna – przeżycia. Z momentu na, z godziny na godzinę. Bo nigdy nie było wiadomo, co może człowieka spotkać w ogóle i kiedy.
de [DE: Da konnte man gar nicht daran denken. Es gab einen einzigen Gedanken: Zu überleben. Von einem Moment auf den anderen, von Stunde zu Stunde. Man wusste nicht, was einen erwartet.]
00:37:21 Tak, że te rzeczy to w ogóle nie wchodziły w rachubę. To jest człowiek tylko żył mówię z godziny na godzinę, żeby przeżyć. A reszta to w ogóle nie było, właśnie nawet te perspektywy dalsze nie były.
de [DE: Diese Sachen hat man gar nicht beachtet. Wir lebten von Stunde zu Stunde. Wir wollten überleben. Alles andere war nicht wichtig. Es gab keine Perspektiven.]
00:37:37 One były właściwie to się liczył dzień. Każdy dzień był właściwie można powiedzieć przeżyciem, bo bo... Tak, że takich w ogóle nie było nawet myśli.
de [DE: Es zählte nur jeder einzelne Tag. Jeder Tag war sozusagen ein Überleben. Andere Gedanken hatten wir nicht.]
00:37:52 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:38:19 MA: In den ganzen Jahren, wo Sie weg waren, was war mit Ihrer Familie passiert? Gab es Kontakte mit der Familie im Krieg?
de [DE: MA: In den ganzen Jahren, wo Sie weg waren, was war mit Ihrer Familie passiert? Gab es Kontakte mit der Familie im Krieg?]

Subtitles for "AGFl_AV.22.0795.mp4"

00:00:00 IV: Teraz jest pytanie (???)
de [DE: IV: Ich hätte eine Frage: (???)]
00:00:06 BD: Z Flossenbürga się nie pisało. Polacy nie pisali listów. Nie wolno było. Jedynie w Dachau. Jak już przyjechałem do Dachau, to kilka razy.
de [DE: BD: Wir haben aus Flossenbürg keine Briefe geschrieben. Die Polen haben keine Briefe geschrieben. Es war nur in Dachau möglich. Ich machte das einige Male, als ich dort war.]
00:00:17 Ja w Dachau też nie byłem cały czas do wyzwolenia. Byłem byłem w innym obozie wyzwolony. To napisałem, dostałem wiadomość, ale to bardzo krótką.
de [DE: Ich war in Dachau nicht die ganze Zeit bis zur Befreiung. Ich wurde in einem anderen Lager befreit. Ich habe etwas geschrieben und bekam eine kurze Antwort zurück.]
00:00:29 Bo właściwie później już front był, Sowieci wchodzili na teren Polski prawda. To dostałem 4 czy 5 listów w ogóle do tego.
de [DE: Die Front war nämlich schon da und die Sowjets waren bereits in Polen. Ich bekam vier oder fünf Briefe.]
00:00:41 Bo jeszcze z Dachau można było napisać. Natomiast z Flossenbürga nie pisało się w ogóle.
de [DE: Aus Dachau konnte man noch schreiben. In Flossenbürg hat man überhaupt nicht geschrieben.]
00:00:47 IV: Czyli nic Pan nie wiedział?
de [DE: IV: Sie wussten also nichts?]
00:00:50 BD: Nic nie wiedziałem.
de [DE: BD: Nein, ich habe nichts gewust.]
00:00:52 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:01:04 (???)
de [DE: (???)]
00:01:04 BD: To znaczy w Dachau, mnie właściwie to dużo pomógł, bo ja byłem przecież młody bardzo, taki pisarz Białoskórski, który siedział od początku. Miał niski numer 1800 czy coś.
de [DE: BD: Als ich in Dachau war, war ich sehr jung. Da hat mir ein Schriftsteller, Białoskórski, geholfen. Er war von Anfang an inhaftiert und hatte eine niedrige Häftlingsnummer 1800 oder so.]
00:01:21 Czyli był jednym z pierwszych więźniów już chyba w 1939 roku. No i on zresztą znał świetnie języki prawda tego. I on pracował tam gdzieś w takim komandzie to on mnie trochę pomógł.
de [DE: Er war seit 1939 dort und somit einer der ersten Häftlinge. Er hat sehr gut Deutsch gesprochen. Er arbeitete in einem der Kommandos. Er hat mir ein bisschen geholfen.]
00:01:34 No i później właściwie bo ja nic... dostawali paczki jeszcze księża, którzy siedzieli prawda. Właściwie taki pastor Lucer z Lublina,
de [DE: Später war es aber... Es waren auch Priester inhaftiert, die Pakete bekommen haben. Es gab den Pastor Lucer aus Lublin,]
00:01:47 który no też jakoś tam gdzieś mnie że tak powiem, zainteresował się czy tam nazwiskiem. No i oni też niewiele dostawali. To też coś tam dostałem z tej paczki dwa czy trzy razy tak no.
de [DE: der sich etwas um mich gekümmert hat. Mein Name hat ihn interessiert. Die Priester haben auch nicht viel zu Essen bekommen. Trotzdem kriegte ich etwas aus seinem Paket ab.]
00:02:04 Z tej paczki podzielił się tam ze mną. A tak to właściwie nie było żadnej możliwości, cokolwiek. A zresztą, no pomoc. Wszyscy dostawali małe racje, tak, że właściwie to odpadało.
de [DE: Er teilte seine Lebensmittel mit mir. Ansonsten gab es keine Möglichkeit, irgendetwas zu bekommen. Und Hilfe? Alle haben kleine Rationen bekommen, so dass man mit Essen nicht helfen konnte.]
00:02:20 Jedynie można było jak, ci, co dostawali jakiś czas tam jakieś paczki. prawda. Bo był taki okres prawda, kiedy dostawali. Ale to też nie wszyscy. A tak, to właściwie, to trudno było.
de [DE: Es war nur möglich, wenn jemand wirklich Lebensmittelpakete erhielt. Es gab eine Periode, in der das möglich war. Aber auch nicht für alle. Ansonsten war es schwierig.]
00:02:36 No każdy właściwie no chciał przeżyć prawda. Czyli ta walka była każdego jednego o przeżycie. W miarę, jak tam coś mógł, to mógł troszeczkę pomóc drugiemu.
de [DE: Jeder wollte überleben. Jeden Tag führten wir einen Kampf ums Überleben. Falls es möglich war, versuchte man, einem anderen etwas zu helfen.]
00:02:49 Ale to mówię, to były bardzo małe rzeczy, dlatego że chyba wszyscy byli właściwie mniej więcej na tych samych prawach.
de [DE: Aber wie gesagt: Es waren kleine Sachen, denn wir hatten dort alle die gleichen Rechte.]
00:03:03 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:03:51 MA: Waren Sie der einzige in der Familie, der betroffen durch die Verfolgung war oder sind auch andere durch den Faschismus in diese Maschinerie geraten?
de [DE: MA: Waren Sie der einzige in der Familie, der betroffen durch die Verfolgung war oder sind auch andere durch den Faschismus in diese Maschinerie geraten?]
00:04:04 Wie haben die anderen diesen Krieg überlebt oder auch nicht?
de [DE: Wie haben die anderen diesen Krieg überlebt oder auch nicht?]
BD: W domu mój ojciec zawsze z bratem całą wojnę się ukrywał. No zresztą on później działał w podziemiu. Właśnie, dlaczego przyszli po mojego tatę.
de [DE: BD: Zu Hause versteckten sich mein Vater und mein Bruder während des ganzen Krieges. Später war mein Vater im Untergrund aktiv. Das war der Grund, warum sie meinen Vater abholen wollten.]
00:04:38 Dlatego, że był w okresie jeszcze zaborów za pierwszej wojny należał do POW, czyli do tej Polskiej Organizacji Wojskowej która powstała w czasie pierwszej wojny światowej.
de [DE: Noch während der Aufteilung Polens im I. Weltkrieg gehörte er zu POW, einer Polnischen Militär-Organisation, die im I. Weltkrieg gegründet wurde.]
00:04:51 Później walczył z Bolszewikami. Był dwa razy ranny. No i jako tacy a jeszcze po wojnie był działał w tym związku POW tych, właściwie tyh którzy byli w tym POW, no i tych pierwszych zabierali.
de [DE: Später kämpfte er gegen die Bolschewiken und wurde zweimal verwundet. Nach dem Krieg war er in dieser Organisation tätig. Die Aktivisten wurden als erste verhaftet.]
00:05:10 Właściwie były aresztowania od razu jako, można uznawani za ja wiem pierwszych wrogów, ja wiem (???) Czyli do końca wojny się ukrywał i działał w podziemiu, to samo i brat.
de [DE: Sie wurden als erste verhaftet, weil sie als Feinde angesehen wurden. Er versteckte sich bis zum Ende des Krieges. Das gleiche galt für meinen Bruder.]
00:05:22 Tak, że właściwie w domu…Mama poza też (???). Cała rodzina właściwie była, że tak powiem, ukrywając się, w jakim sensie szykanowana. No, bo oni jakoś tam przeżyli.
de [DE: Zu Hause... Meine Mutter... (???) Meine ganze Familie hat sich versteckt und wurde deswegen schikaniert. Sie haben es irgendwie überlebt.]
00:05:41 Tak, że warunki, one wszystkich dotyczyły. Z tym że ja byłem w obozie, to już ten trochę najgorzej.
de [DE: Diese Bedinugngen galten für alle. Der Unterschied war, dass ich im Lager war und es etwas schlechter hatte.]
00:05:53 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:05:54 BD: W moim domu tak. Ale mój stryj też siedział. Stryj też siedział siedział za pomoc Żydom właściwie. To też siedział w obozie. Też siedział, bo właściwie płuca stracił, zdrowie także.
de [DE: BD: In meinem Haus ja. Mein Großonkel wurde, weil er Juden half, verhaftet. Er wurde in einem KZ inhaftiert. Er verlor dort seine Gesundheit, er wurde lungenkrank.]
00:06:12 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:07:24 MA: Jetzt noch zu der Situation im Lager, Sie waren in dem Lager in Flossenbürg, in Nürnberg, in Dachau.
de [DE: MA: Jetzt noch zu der Situation im Lager, Sie waren in dem Lager in Flossenbürg, in Nürnberg, in Dachau.]
00:07:32 Da waren überall unterschiedliche Häftlingsgruppen: Zwangsarbeiter, Juden, Homosexuelle, Schwerverbrecher, Kriminelle.
de [DE: Da waren überall unterschiedliche Häftlingsgruppen: Zwangsarbeiter, Juden, Homosexuelle, Schwerverbrecher, Kriminelle.]
00:07:50 Sie gehörten zu den politischen Häftlingen. Wurden diese Gruppen unterschiedlich behandelt? War es für alle schwierig oder war es für die einen leichter als für die anderen?
de [DE: Sie gehörten zu den politischen Häftlingen. Wurden diese Gruppen unterschiedlich behandelt? War es für alle schwierig oder war es für die einen leichter als für die anderen?]
00:08:01 IV: Teraz jest takie pytanie o taką codzienność (???) Pan pewnie pamięta grupy więźniów (???) To byli polityczni, kryminalni i tak dalej. (???)
de [DE: IV: Es gibt eine Frage zum Lageralltag. Sie können sich bestimmt an unterschiedliche Häftlingsgruppen erinnern: Politische, kriminelle Häftlinge (???)]
00:08:25 BD: No właśnie grupy to były właściwie zróżnicowanie też było barakami. Bo tak, jak żeśmy w Dachau, było trzy, cztery baraki polskie czy 5 nawet, bo te z księżmi to były 2 prawda i 3 inne.
de [DE: BD: Es waren unterschiedliche Gruppen, auch in den Baracken. In Dachau waren drei oder vier Baracken für Polen, zwei oder drei für Priester.]
00:08:41 I teraz tak: no naturalnie, że była różnica w zależności, bo zupełnie inaczej się traktowało załóżmy czy to Francuzi byli czy jakieś tam inne narodowości. A zupełnie inaczej byli traktowani Polacy czy Ruscy ???
de [DE: Es gab Unterschiede in der Behandlung der Häftlinge je nach ihren Nationalitäten. Franzosen wurden anders als Polen oder Russen behandelt.]
00:09:02 No mówię, to były krańcowo różne traktowania. Bo nawet to jest ciekawe, że ci kapowie, który byli ci tam blockschreiberzy czy erster to już tam funkcje prawda.
de [DE: Es war eine völlig unterschiedliche Behandlung. Es war interessant, denn Kapos, Blockschreiber oder Blockälteste hatten bestimmte Funktionen.]
00:09:13 To byli na ogół komuniści, którzy siedzieli od tak jak w Dachau, od 1933 roku już byli tam. To jednak jak kogoś karać, bić, to raczej Polakowi czy te Ruskiego czy innego.
de [DE: Es waren größtenteils Kommunisten, die seit 1933 in Dachau inhaftiert waren. Wenn sie jemanden bestrafen wollten, dann in erster Linie Russen oder Polen.]
00:09:31 Natomiast dla niego Belg, Francuz, czy inny to już było…Nawet mówię, tutaj nie pomagało niby ten komunizm, który to taki międzynarodowy prawda ??
de [DE: Allerdings ein Belgier, Franzose oder ein Anderer war schon etwas Besonderes. Da hat nicht mal der internationale Kommunismus geholfen.]
00:09:42 Dlatego.. ale to już było właściwie, no niestety już ten był gorszy (???) Tak, że grupa właściwie, no należeliśmy do tych, których no niestety ale proporcjonalnie najwięcej zginęło. No bo weźmy Dachau.
de [DE: Es war leider so, dass wir zu der benachteiligten Gruppe gehörten. Auch waren wir diejenigen, von denen die meisten gestorben sind. Nehmen wir zum Beispiel Dachau.]
00:09:59 W Dachau zmarło 800 kilkudziesięciu księży polskich. A siedzia.. na 1000 z czemś. Czyli prawie 80 czy 70 % księży, których księży siedziało, a siedzieli z całej Europy, którzy zginęli, to byli Polacy.
de [DE: In Dachau wurden über 800 polnische Priester ermordet. Insgesamt waren es an die 1000 Priester aus ganz Europa. Also 80% oder 70% sind dort umgekommen, die meisten aus Polen.]
00:10:17 Czyli wniosek że już się sam nasuwa prawda. Że to już jest kwestia traktowania zupełnie w komandach czy inne. Tak, że no niestety ta narodowościowa że tak powiem różnica była w jakim sensie decydująca.
de [DE: Das Resultat liegt auf der Hand. Ebenfalls gab es eine Frage der Behandlung in den Arbeitskommandos. Auch hier gab es Unterschiede in der Behandlung aufgrund der Nationalität.]
00:10:36 Tak, do dzisiaj niby dążymy do równości prawda, ale niestety są chwile, kiedy tych równości w życiu nie ma, nie było.
de [DE: Heutzutage streben wir nach Gleichheit, aber es gibt Augenblicke im Leben, in denen es keine Gleichheit gibt.]
00:10:51 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:11:55 MA: (???) Was war das Schrecklichste? Ein Erlebnis oder grundsätzlich was war es in dieser Zeit?
de [DE: MA: (???) Was war das Schrecklichste? Ein Erlebnis oder grundsätzlich was war es in dieser Zeit?]
00:12:14 IV: Teraz jest takie pytanie: (???) Jak Pan teraz patrzy z tej perspektywy (???)
de [DE: IV: Es gibt eine Frage: (???) Wie sehen Sie jetzt rückblickend auf das Erlebte?]
00:12:35 BD: Co to jest najgorszego.. w obozie po pierwsze zobaczyłem właściwie.. kiedy przyjechłem właściwie poprzez te pierwsze Russenwiese, które było.
de [DE: BD: Was war das Schlimmste? ... Als ich zum ersten Mal in ein KZ kam, war das die Russenwiese.]
00:12:48 Te straszne od razu nieprawdopodobne warunki, to bicie, nieprawdopodobne warunki spania, żelazne łóźka bez niczego. Ten.. Bez cały dzień te biegi róż.. no w ogóle takie ćwiczenia, kiedy właściwie kara.
de [DE: Dort herrschten fürchterliche Bedingungen: Schlafen auf nackten Pritschen. Den ganzen Tag mussten wir laufen und Übungen machen. Es war eine Art Bestrafung.]
00:13:07 Co 5 minut już odcinali, bo to czwórkami biegaliśmy w ogóle od tych, 2, 3 już po 5 bykowców. Były przerwy prawda co 45 czy 50 minut, bo to się męczyli prawda ci strażnicy.
de [DE: Wir sind in Vierrerreihen gelaufen und bekamen immer wieder zwei, drei oder fünf Stockhiebe. Es gab auch Pausen von 45 oder 50 Minuten, denn auch die Bewacher wurden müde.]
00:13:23 No i bicie, do tych drzwi te wpadanie do baraków. Bo była te głodówka trzy dni. Nieprawdopodobne warunki. Jako..no ja zresztą młody byłem bardzo wtedy. Ale to już wszyscy.
de [DE: Diese unendlichen Schläge am Eingang in die Baracken. Wir hungerten drei Tage lang. Es war schrecklich. Ich war sehr jung damals, wie auch die anderen.]
00:13:35 Bo nawet taki przypadek może podam: do transportu naszego dołączyli jeńców naszych wojennych z 1939 roku. Bo oni podpisali, to do cywila mogli przejść prawda taka grupa.
de [DE: Es gab einen Fall, dass meinem Transport eine Gruppe von polnischen Kriegsgefangenen von 1939 angeschlossen wurde. Sie haben etwas unterschrieben und konnten in Zivil sein.]
00:13:50 I oni tam gdzieś w jakieś fabryce elektro czy innej pracowali. Nie wiem, za co ich do obozu wywieźli. No i w Norymberdze i się kiedy transport jak nas szykowali do Russenwiese.
de [DE: Sie arbeiteten in einer Fabrik, vielleicht in einer Elektrofabrik. Ich weiß nicht, warum sie das Lager verließen. In Nürnberg wurde der Transport für die Russenwiese vorbereitet.]
00:14:03 No i w rozmowach ktoś tam już wiedział o tym, że w Russewiese tam się strasznie biją i to jest strasznie. No a ci jeszcze młodzi ludzie podoficerowie zawodowi przedwojenni ?? powiedzieli,
de [DE: In den Gesprächen haben wir mitbekommen, dass es in Russenwiese Schläge gibt und es schrecklich ist. Und diese jungen Unteroffoziere aus der Vorkriegszeit erzählten uns,]
00:14:18 że co to, oni już tam w życiu dostali, w ogóle to są bańki. No i kiedy nas tam przywieźli, ja alfabetycznie byłem jednym z pierwszych, bo Dębowski prawda w alfabecie.
de [DE: dass dies, was dort abläuft, im Vergleich zu ihren Erlebnissen, Kinderspiele sind. Als wir dort ankamen, war ich einer der ersten, denn mein Name beginnt mit D, Dębowski.]
00:14:30 No i jak tam.. A jeszcze trzeba było liczyć a to w ogóle po pierwszym uderzeniu człowiek powietrza nie wciągał, przecież to fizycznie. A tam byli strażą Ukraińcy. Zdrowi tacy do tego.
de [DE: Wir mussten mitzählen. Nach dem ersten Schlag haben wir keine Luft mehr bekommen. Die Bewacher waren Ukrainer, gesunde Männer.]
00:14:43 No po i 50 bili, nie wiem, ile dostałem, że zemdlałem prawda przy tym, kiedy już na ten koniec jakoś tam wyciągnęli mnie do tego.., oprzytomniałem po jakimś czasie.
de [DE: Ich habe 50 Schläge bekommen und wurde dabei ohnmächtig. Irgendwie wurde ich da rausgeholt und ich kam zu mir.]
00:14:57 I jak tam raz wstałem w końcu, szli ci właściwie młodzi właściwie ci żołnierze, no to też w ogóle z tym liczeniem, oni też dostali bardzo dużo w ogóle. To po kilku dniach to byli nieprzytomni w ogóle,
de [DE: Als ich endlich aufstehen konnte, sah ich diese jungen Offiziere gehen. Auch sie wurden wegen dem Zählen geschlagen. Nach ein paar Tagen waren sie ohnmächtig.]
00:15:13 Zmienili się radykalnie. Nieprawdopodobne w ogóle warunki. Dopiero wtedy sobie zobaczyłem właściwie, jakoś tak mi się skojarzyli oni i przypomniałem sobie tą rozmowę,
de [DE: Sie veränderten sich völlig. Die Bedingungen waren fürchterlich. Erst dann sah ich und es wurde mir bewusst, und ich konnte mich an das Gespräch erinnern.]
00:15:25 jak żeśmy jechali do tego obozu, i tych ludzi później, to byli nie ci ludzi. Bo w ogóle byli to.. którzy stracili, ja wiem no.. trudno powiedzieć rozum, ale w ogóle zmienili się nieprawdopodobnie.
de [DE: Als wir in dieses Lager fuhren und als ich dann diese Menschen sah, waren sie ganz anders. Viele waren so verändert.. Ich kann nicht sagen verwirrt... aber verändert.]
00:15:37 Czyli to mówię przeżycia w tych, no to trudno określić w ogóle (???) No ja to jakoś tam przetrwałem przy tym wszystkim, mimo tego wszystkiego jakoś ten, przeżył ???.
de [DE: Trotz allem habe ich es überlebt, ich weiß nicht, wie ich das beschreiben soll. ]
00:15:53 Ale nieprawdopodobne warunki miałem, ja i tyfus przeżyłem, mało też nie umarłem. Bo to w obozie to jednak to były niesamowite prawda warunki.
de [DE: Ich hatte unvorstellbare Bedingungen, ich wurde typhuskrank und bin fast gestorben. Im KZ herrschten unglaubliche Verhältnisse.]
00:16:03 Tak, że to są mówię przeżycie i obozy to to się nie da do opowiedzenia. Dlatego jakieś tak jak już mówiłem, nigdy nie opowiadałem w domu, bo tego jak co, to są, mówię rzeczy dla tego, który je przeżył.
de [DE: Wie gesagt, Lagererfahrungen sind nicht zu erzählen. Ich erzählte zu Hause nichts davon. Es sind Dinge, die man selbst erlebt und überlebt hat.]
00:16:24 I innych ostrzegać mogę tylko, żeby właściwie tego nigdy nie było. Ludzie są straszni jednak tak.
de [DE: Und ich kann andere nur warnen, dass so etwas nie wieder passiert. Die Menschen sind wirklich schrecklich.]
00:16:36 Jak się popatrzy w jakiś momentach, no niesamowite. Nie ma sumienia właściwie, człowiek jest, ja wiem, kim się staje. Ale tacy są niestety.
de [DE: Wenn man so zurückblickt, dann kann man es nicht glauben. Es gibt kein Gewissen mehr, der Mensch verändert sich. Es gibt leider solche Menschen.]
00:16:55 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:18:47 MA: Wann, wo und wie sind Sie befreit worden sind? Wie das zu Ende ging? Wie haben Sie sich bei der Befreiung gefühlt?
de [DE: MA: Wann, wo und wie sind Sie befreit worden sind? Wie das zu Ende ging? Wie haben Sie sich bei der Befreiung gefühlt?]
00:19:00 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:19:14 BD: To znaczy, ja siedziałem w Langenzenn, ostatni mój obóz był. Koło (???) Norymbergii Amerykanie nas oswobodzili. No wielka radość to jest, że w ogóle przeżyło się prawda, doczekało się do wyzwolenia.
de [DE: BD: Ich saß in Langenzenn, es war mein letztes Lager. In der Nähe von Nürnberg wurden wir von Amerikanern befreit. Die Freude war groß, diesen Moment zu erleben.]
00:19:33 Właściwie po tym wtedy Amerykanie no przeniosłem się do Norymbergii i żeśmy zamieszkali w byłych koszarach SS, które były w Norymberdze.
de [DE: Danach wurde ich nach Nürnberg gebracht und wir wurden in der ehemaligen SS-Kaserne in Nürnberg einquartiert.]
00:19:49 Ale tam jeden ze starszych kolegów ze szkoły, który był jeńcem wojennym, bo był ranny tutaj nad Wisłą, i był w niewoli. No i przyszedł odwiedzić jakby, bo obóz był w Langwasser koło Norymbergii,
de [DE: Da war ein älterer Schulkamerad, ein Kriegsgefangener, der an der Weichsel verwundet wurde und hier in Gefangenschaft war. Er hat dieses Lager in Langwasser bei Nürnberg besucht.]
00:20:05 gdzie byli jeńcy wojenni to znaczy po Powstaniu Warszawskim. No i ci żołnierze, którzy z tej pierwszej armii polskiej z 1939, no i część więźniów.
de [DE: In diesem Lager waren Gefangene aus dem Warschauer Aufstand, Soldaten aus der Ersten Polnischen Armee von 1939 und ein Teil der Häftlinge.]
00:20:20 No i on właściwie mnie z tego obozu zabrał w ogóle, poznał mnie tam właściwie i do tych do tego Langwasser.
de [DE: Wir sahen uns dort und er nahm mich aus diesem Lager und brachte mich nach Langwasser.]
00:20:29 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:20:30 BD: Słucham?
de [DE: BD: Wie bitte?]
00:20:30 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:20:31 BD: Tak, tam mnie do tego właściwie z tego z tych koszar dawnych SS w Norymberdze.
de [DE: BD: Ich wurde in die ehemalige SS-Kaserne in Nürnberg gebracht.]
00:20:42 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:21:34 MA: Sind Sie in Dachau befreit worden?
de [DE: MA: Sind Sie in Dachau befreit worden?]
00:21:41 IV: Jeszcze tylko takie pytanie: czy Pan w Dachau został wyzwolony czy (???)
de [DE: IV: Noch eine Frage: wurden Sie in Dachau befreit?]
00:21:46 BD: Nie, nie w Langenzenn. Langenzenn jest koło Norymbergii.
de [DE: BD: Nein, in Langenzenn. Langenzenn ist bei Nürnberg.]
00:21:50 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:21:54 BD: Słucham?
de [DE: BD: Wie bitte?]
00:21:55 IV: Dokładniejsze opisy może Pan dać?
de [DE: IV: Können Sie es genauer beschreiben?]
00:21:59 BD: Właściwie to było już widać kilka dni wcześniej, że ci Amerykanie już tak już tam dochodzą. Wojna właściwie, bombardowania duże były prawda. Przecież Amerykanie bombardowani Norymbergę prawda Führt i te.
de [DE: BD: Wir konnten es schon seit einigen Tagen beobachten, dass die Amerikaner immer näher kommen. Nürnberg wurde von den Amerikanern bombardiert.]
00:22:17 Tak, że już to zbliżanie, no i wyjątkowo, tak, że myśmy zostawali w tym obozie prawda, no i ten. No i później to wejście.
de [DE: Sie kamen immer näher und wir waren in diesem Lager. Dann wurden wir befreit.]
00:22:27 Zresztą załoga gdzieś uciekła bo w nocy prawda, tak, że rano praktycznie nikogo nie było. No i Amerykanie przyszli.
de [DE: In der Nacht flohen die Bewacher, so dass morgens niemand mehr da war. Und dann kamen die Amerikaner.]
00:22:40 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:23:14 MA: Es ist es noch eine Lücke zwischen Dachau und dem Tag der Befreiung? Wie war der Weg von Dachau bis zur der Befreiung? Das fehlt uns jetzt noch?
de [DE: MA: Es ist es noch eine Lücke zwischen Dachau und dem Tag der Befreiung? Wie war der Weg von Dachau bis zur der Befreiung? Das fehlt uns jetzt noch?]
00:23:29 IV: to takie jedno pytanie, żeby Pan uzupełnił, bo był Pan w Dachau, ale wyzwolony był Pan w tym Langenzenn.
de [DE: IV: Könnten Sie es genauer beschreiben: Sie waren in Dachau, aber befreit wurden Sie in Langenzenn?]
00:23:35 BD: Tak.
de [DE: BD: Ja.]
00:23:36 IV: Jak Pan się tam (???)
de [DE: IV: Wie kamen sie dorthin?]
00:23:38 BD: No, zostałem z Dachau przewieziony do znowu tego Russenwiese, ale tam byłem bardzo krótko.
de [DE: BD: Aus Dachau wurde ich zur Russenwiese gebracht, aber dort war ich nur ganz kurz.]
00:23:45 I stamtąd do więzienia do Norymbergii, siedziałem dosyć długo też w więzieniu w Norymberdze. I później przeniesiony byłem do tego Langenzenn, do obozu.
de [DE: Von da kam ich ins Gefängnis in Nürnberg, wo ich ziemlich lange saß. Später wurde ich ins Lager Langenzenn gebracht.]
00:23:58 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:24:27 MA: Wann sind Sie von Dachau Richtung Nürnberg versetzt worden?
de [DE: MA: Wann sind Sie von Dachau Richtung Nürnberg versetzt worden?]
00:24:34 IV: Jakby Pan mógł tak orientacyjnie tak (???) Kiedy był Pan w Dachau, kiedy w Norymberdze? Jak Pan do tego obozu (???)
de [DE: IV: Könnten Sie uns sagen... Wann waren Sie in Dachau und wann in Nürnberg? Wie kamen Sie in dieses Lager?]
00:24:47 BD: To ja.. to był rok 1943, to w 1943 ja przyjechałem tak już nie pamiętam w tej chwili. No i później siedziałem dosyć długo w Norymberdze w więzieniu. I w 1944 przyjechałem do tego Langenzenn.
de [DE: BD: Es war 1943, als ich dorthin kam. Ich erinnere mich jetzt nicht daran. Später saß ich ziemlich lange im Gefängnis in Nürnberg. 1944 kam ich nach Langenzenn.]
00:25:07 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:25:30 MA: Wie lange sind Sie dann nach der Befreiung in Deutschland geblieben? Und wie war der Weg dann zurück nach Polen? Wie hat sich das Leben in Polen entwickelt?
de [DE: MA: Wie lange sind Sie dann nach der Befreiung in Deutschland geblieben? Und wie war der Weg dann zurück nach Polen? Wie hat sich das Leben in Polen entwickelt?]
00:25:42 IV: (???) Jak byśmy teraz zrekonstruowali w momencie jak Pan został wyzwolony. (???) Jak długo Pan jeszcze został w Niemczech? Jak wyglądała Pana (???)
de [DE: IV: Sie wurden befreit. Wie lange sind Sie noch in Deutschland geblieben? Wie sah die Zeit danach aus?]
00:25:56 BD: O to jeszcze historia długa jest. Bo jak właśnie tam się dostałem do tego Langwasser, takich z Powstania Warszawskiego dwóch podchorążaków, młodych chłopców.
de [DE: BD: Es ist eine lange Geschichte. Als ich in Langwasser ankam, waren dort zwei junge Offiziere aus dem Warschauer Aufstand.]
00:26:10 Zawieźli mnie bo ja chorowałem do Murnau. Do Murnau pojechałem do tego obo oflagu w Murnau. I stamtąd pojechałem do Włoch, do Drugiego Korpusu.
de [DE: Ich war krank und sie brachten mich nach Murnau. Ich kam in ein Oflag nach Murnau. Von da aus kam ich nach Italien, zum Zweiten Bataillon.]
00:26:27 I tam przeleżałem miesiąc w szpitalu, bo ja byłem właściwie po tym obozie, no jednak chorowałem. I właściwie oni mnie zabrali, bo warunki właściwie żeby jakoś poprawić na tym.
de [DE: Dort lag ich einen Monat lang im Krankenhaus. Nach dem Lager war ich krank. Sie haben mich mitgenommen, damit ich wieder auf die Beine komme.]
00:26:40 I z Murnau taki transport był zorganizowany. I myśmy pojechali do Włoch. I we Włoszech miesiąc już w Drugim Korpusie Polskim Generała Andersa leczyłem się.
de [DE: In Murnau wurde ein Transport organisiert und wir fuhren nach Italien. Ich war einen Monat lang zum Genesen dort. Es war das Zweite Bataillon von General Anders.]
00:26:52 I miesiąc po tym miesiącu, jak już kiedy wyzdrowiałem więcej, zostałem w Drugim Korpusie we Włoszech. I później przez Anglię, tak, że ja dopiero do kraju wracałem w końcu 1947 roku.
de [DE: Als ich nach einem Monat gesund wurde, blieb ich in diesem Bataillon in Italien. Dann bin ich 1947 über Großbritannien nach Polen zurückgekehrt.]
00:27:11 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:28:18 MA: Was haben Sie dann gemacht? Sie wurden langsam erwachsen? Haben Sie Familie gegründet? Wie war die Einstellung zu den ehemaligen Häftlingen, die nach Polen zurückgekommen sind?
de [DE: MA: Was haben Sie dann gemacht? Sie wurden langsam erwachsen? Haben Sie Familie gegründet? Wie war die Einstellung zu den ehemaligen Häftlingen, die nach Polen zurückgekommen sind?]
00:28:33 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:28:47 BD: No, jak wróciłem do kraju, no warunki były właściwie bardzo złe. Dlaczego? Mój właściwie tata był w Armii Krajowej, kiedy przyszli Sowieci Sowieci, to NKWD zabrało go, osadziło go na Majdanku w obozie.
de [DE: BD: Als ich zurückkehrte, waren die Bedingungen sehr schlecht. Mein Vater war in der Armia Krajowa. Als die Sowjets kamen, wurde er von der NKWD festgenommen und im Lager in Majdanek inhaftiert.]
00:29:05 Z tego Majdanka tych AK-owców kilkudziesiąt tysięcy wywieźli do Rosji, gdzie zginęli. Ojciec mój uciekł. Także później właściwie przeniósł się do Wrocławia, do tego. No warunki złe.
de [DE: Aus Majdanek wurden einige Tausend Heimatarmee-Soldaten in die Sowjetunion verschleppt, wo sie ermordet wurden. Mein Vater konnte fliehen. Dann zog er nach Wrocław.]
00:29:20 Jak ja wróciłem, no mieliśmy.. jeszcze ja wróciłem właściwie miałem też te warunki (???) nikt się nie interesował, czy obóz obóz to też raczej była ujemna strona, bo uważali, że coś jakoś trochę działał.
de [DE: Ich kam zurück und niemand interessierte sich für uns. Die Lagerhaft war eine belastende Angelegenheit, denn man glaubte, dass ich doch irgendwie aktiv war.]
00:29:36 A jeszcze ja byłem w Drugim Korpusie, to już w ogóle. Kiedy na studia zdawałem, to mi świadectwa moralnośc inie dali.
de [DE: Ich war zusätzlich im Zweiten Bataillon, es war dann um so schlimmer. Als ich die Aufnahmeprüfung für das Studium ablegen wollte, bekam ich kein Moralzeugnis.]
00:29:44 Tak, że właściwie dzięki dziekanowi, bo ja w Lublinie zaczynałem studia na UMCS, to Motyka był, którego syn później był ministrem kultury, to jego syn siedział w Oświęcimiu też jako młody chłopak.
de [DE: Ich konnte dank Hilfe vom Dekan Motyka an der Universität in Lublin studieren. Sein Sohn wurde als junger Mann in Auschwitz inhaftiert. Später wurde er polnischer Kultusminister.]
00:30:01 I kiedy ja zdawałem, no to pytał mnie się o ten obóz. Życzył mi tych na tych studiach prawda powodzenia. I zostałem. Bo tak by mnie wyrzucili, nie mając tego świadectwa moralności.
de [DE: Bei der Aufnahmeprüfung fragte er mich nach dem Lager. Er wünsche mir für mein Studium alles Gute. Und ich bin geblieben. Ich wäre sonst rausgeworfen worden, weil ich kein Moralzeugnis hatte.]
00:30:14 Z uwagi na ojca prawda, i na tą działalność jak i to, że ja byłem jeszcze w Drugim Korpusie w ogóle.
de [DE: Der Grund war mein Vater und meine Tätigkeit im Zweiten Bataillon.]
00:30:22 IV: Czyli Panu było potrzebne świadectwo moralności?
de [DE: IV: Benötigten Sie für Ihr Studium ein Moralzeugnis?]
00:30:24 BD: Tak. Potrzebne tak. Musiałem mieć, bo ja bo ja kończyłem jako dorosły już niby maturę. Ci, którzy kończyli to na studia musieli mieć świadectwo moralności,
de [DE: BD: Ja, ich musste es für mein Studium vorlegen. Ich legte die Abiturprüfung bereits als erwachsener Mann ab. Für das Studium musste man das Zeugnis haben.]
00:30:37 którego mnie władze odmówiły jako wróg, czego właściwie tak? Bardzo złe były warunki, w początkach.
de [DE: Ich wurde als Feind angesehen und die Verwaltung lehnte es ab, mir das Moralzeugnis auszustellen. Die Bedinungen waren am Anfang schlecht.]
00:30:45 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:30:47 BD: Ja wróciłem w 1947, a na studia zdawałem w 1949.
de [DE: BD: Ich kehrte 1947 nach Polen zurück und das Studium begann ich 1949.]
00:30:53 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:31:28 {Es klopft an der Tür. Rücksprache von MA mit einem Dritten und IV}
de [DE: {Es klopft an der Tür. Rücksprache von MA mit einem Dritten und IV}]
00:31:55 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]

Subtitles for "AGFl_AV.22.0796.mp4"

00:00:01 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:00:08 BD: Właściwie, kiedy później studia skończyłem właściwie. Ja studiowałem geografię, ale jeszcze skończyłem geologię i później planowanie przestrzeni na Politechnice. W zasadzie dosyć długo i dużo się uczyłem.
de [DE: BD: Ich habe Geografie, Geologie und später Raumplanung an der Fachhochschule studiert. Ich lernte viel und lange.]
00:00:25 Ale też właściwie ten którego z rodziny, no ojciec w Armii Krajowej, ja tutaj u Andersa. To też później miałem kłopoty z nakazem pracy. Ale to.. No mieszkania nie miałem dużo lat.
de [DE: Aufgrund meiner Vergangenheit in der Anders-Armee und Zugehörigkeit meines Vaters zur Armia Krajowa, hatte ich Probleme mit der Arbeitszuweisung. Ich hatte viele Jahre keine Wohnung.]
00:00:40 Kiedy ożeniłem się, to mieliśmy kawalerkę. I w tej kawalerce mieszkaliśmy no właściwie na dobrą sprawę 6 lat czteroosobowo. Później jak trochę większe.
de [DE: Als ich geheiratet habe, lebten wir, später dann zu viert, 6 Jahre lang in einem Einzimmer-Apartement. Danach hatten wir eine größere Wohnung.]
00:00:54 Duże kłopoty, bo trzeba było się dorabiać od właściwie podstaw. Właściwie ja nic nie miałem. Z domu nie mogłem, bo dom całą wojnę, wszystko się straciło.
de [DE: Wir hatten viele Probleme, denn wir mussten von Anfang an beginnen. Ich hatte praktisch nichts. Von zuhause habe ich nichts bekommen, weil wir alles verloren haben.]
00:01:04 I właściwie nawet nie miałem nawet sumienia cokolwiek brać, żeby z domu brać tego. No i studia to jedynie prawie stypendia (???) Bo dlaczego? Właściwie nie było żadnej pomocy takiej w ogóle.
de [DE: Übrigens hätte ich auch Skrupel gehabt, etwas anzunehmen. Ich studierte und lebte nur vom Stipendium. Ansonsten bekam ich keinerlei Unterstützung.]
00:01:19 Nikt się nami nie przejmował, żadni więźniowie czy inni. Komunizm był tam prawda. To były inne. Komuniści mieli prawo właściwie to wszystko. Ale pozostali?
de [DE: Niemand hat sich für uns interessiert. Ehemalige Häftlinge? Wir hatten Kommunismus. Die Kommunisten hatten fast alles. Aber andere?]
00:01:31 To teraz, ostatnie lata właściwie, to sobie wszyscy przypominieli przypominają, że jednak byli więźniowie prawda, którzy właściwie tyle przeżyli, że też powinno się nimi zainteresować czy pomóc.
de [DE: Erst in der letzten Zeit erinnert man sich unser... Dass es ehemalige Häftlinge gibt, dass sie überlebt haben, dass man sich für sie interessieren und ihnen helfen sollte.]
00:01:47 Tak, że właściwie życie twarde, można powiedzieć. Ja pracowałem no w wielu można powiedzieć zawodach jakby, na różnych stanowiskach.
de [DE: Das Leben ist hart, muss man sagen. Ich arbeitete in vielen Berufen und an unterschiedlichen Stellen.]
00:02:00 Bo pracowałem w przedsiębiorstwie, w biurze projektów, w instytucie, później w resorcie, w resortach, a ostatnio w Państwowej Inspekcji Komisji Ochrony Środowiska.
de [DE: Ich arbeitete in einem Großbetrieb, in einem Projektbüro, im Institut, zum Schluss in der Umweltschutz-Kommission.]
00:02:14 Bo dużo lat ostatnich to poświęciłem pracom ochrony środowiska prawda. Ale pracowałem też w produkcji, bo to się geologię zrobiłem.
de [DE: In den letzten Jahren widmete ich mich dem Umweltschutz. Aber ich arbeitete auch in der Herstellung. Ich habe Geologie studiert.]
00:02:25 Tak, że właściwie dużo ciężkiej pracy, czyli całe życie dorobek. Jakby na dorobku. Tak, że od początku do końca właściwie twarda praca była.
de [DE: Ich habe schwer gearbeitet, mein ganzes Leben lang. Von Anfang an war es schwere Arbeit.]
00:02:39 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
Back Subtitles