Media Collection "Interview Celina Wojnarowicz 2006"

https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4be8759c02204b8b4585/vtt/xx?apiKey=
https://api.memarc.info/api/subtitles/52ea4cbd759c02fe4b8b4578/vtt/xx?apiKey=

Contents

Gefangennahme und Deportation ins KZ Auschwitz
Haftzeit im Flossenbürger Außenlager Plauen (Baumwollspinnerei)
Nach der Befreiung
Originator/Copyright holder Medienwerkstatt Franken
Source(s) KZ-Gedenkstätte Flossenbürg / Medienwerkstatt Franken
Usage conditions Nur mit Einverständnis und Nennung von Archiv bzw. Urheber
Display format Interview, Rohmaterial
Interviewer Beata Markiewicz
Camera Günter Wittmann

Subtitles for "AGFl_AV.22.0677.mp4"

00:00:07 IV: Proszę powiedzieć, gdzie i kiedy się Pani urodziła?
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte, wann und wo Sie geboren wurden?]
00:00:10 CW: Urodziłam się w Warszawie w roku 1921, 2-go listopada.
de [DE: CW: Ich bin am 02. November 1921 in Warschau geboren.]
00:00:20 IV: Kiedy została pani aresztowana?
de [DE: IV: Wann wurden Sie verhaftet?]
00:00:22 CW: W zasadzie nie zostałam aresztowana. W czasie powstania w Warszawie cała ludność uciekła po prostu z domów, z mieszkań gdzie mieszkała,
de [DE: CW: Eigentlich wurde ich nicht verhaftet. Während des Warschauer Aufstandes floh die gesamte Zivilbevölkerung aus ihren Häusern]
00:00:37 na taki zbiorczy targ, na plac targowy, i stamtąd wywieziono nas pod Warszawę do Pruszkowa, samochodami.
de [DE: zu einem Sammelort, auf einen Grünen Markt. Von da aus brachte man uns mit den LKWs nach Pruszków bei Warschau.]
00:00:48 A z Pruszkowa potem starszych ludzi zostawiano, rozsyłano do okolicznych wiosek do pracy w gospodarstwach na terenie wioski.
de [DE: Dort in Pruszków wurden die Alten für die Arbeit in der Landwirtschaft in den umliegenden Dörfern zurückgelassen.]
00:01:02 A nas wszystkich młodych wsadzono do pociągów do wagonów towarowych no i wywieziono w Polskę.
de [DE: Alle junge Menschen wurden in die Güterzüge verladen und in die polnische Provinz gebracht.]
00:01:09 Mówiono nam że jedziemy do pracy, a okazało się, że przywieziono nas do Oświęcimia, tak słynnego obozu koncentracyjnego Auschwitz.
de [DE: Es wurde uns erzählt, wir würden zur Arbeit fahren. Tatsächlich kamen wir in Auschwitz an, diesem berüchtigten KZ.]
00:01:20 I tam po zapisaniu nas w tej kancelarii obozowej i poprzez łaźnię, obcięto nam włosy,
de [DE: Wir wurden in der Schreibstube registriert, kamen in ein Häftlingsbad und uns wurden die Haare geschnitten.]
00:01:32 zabrano nam wszystkie rzeczy które żeśmy mieli, zapędzono nas do baraków, ja byłam na bloku 19-tym, w Birkenau,
de [DE: Alle Gegenstände, die wir hatten, wurden uns weggenommen. Sie trieben uns in die Baracken. Ich war in der Baracke Nr. 19 in Birkenau.]
00:01:41 czyli w tej tak słynnej Brzezince, no i każdemu przydzielono koje, ewentualnie każdy sam jak stanął przy koi,
de [DE: Wir waren also in diesem berüchtigten Birkenau und jeder bekam eine Pritsche zugewiesen, an die er sich stellte,]
00:01:51 to to tam sobie znalazł miejsce, i tam żeśmy w tych barakach zostali zakwaterowani.
de [DE: auf diese Weise suchte man einen Platz für sich und so wurden wir in diesen Baracken einquartiert.]
00:01:59 Baraki w Oświęcimiu były długie, trójstopniowe, jak gdyby, koje do spania były na trzech poziomach, na ziemi, na środku, i wyżej oczywiście.
de [DE: Die Baracken in Auschwitz waren lang. Die Pritschen hatten sozusagen drei Stufen: am Boden, in der Mitte und oben.]
00:02:14 Na ziemi była yyy ubita ziemia, na środku i wyżej były deski, nie było nic na tych deskach, ani na ziemi kompletnie więc.
de [DE: Unten am Boden war blanke Erde, in der Mitte und oben waren Bretter. Weder auf den Brettern noch auf dem Boden gab es etwas. Gar nichts.]
00:02:27 W czasie... wieczorami, nocą trzeba było spać albo na gołych deskach albo na tej gołej ziemi, nie było nic do przykrycia,
de [DE: Abends und in der Nacht mussten wir auf dem nackten Boden oder auf den nackten Brettern schlafen. Es gab nichts zum Zudecken.]
00:02:39 bo bo wszystkie nasze rzeczy zostały nam odebrane w Oświęcimiu, a dano nam jakieś, myślę że to były rzeczy odebrane więźniom, którzy wcześniej przybywali do Oświęcimia.
de [DE: Alle unsere Habseligkeiten wurden uns in Auschwitz weggenommren und uns wurden Sachen zugeteilt, die wahrscheinlich von anderen Häftlingen waren, die in Auschwitz ankamen.]
00:02:55 A każdy mógł sobie wybrać jakiś jakiś yyy strój, jakąś czy sukienkę czy czy jakieś bluzki, coś takiego, no to można było wyglądać jak człowiek.
de [DE: Jeder konnte sich etwas zum Anziehen aussuchen, ein Kleid oder einen Rock oder so etwas. Man konnte ausschauen wie ein Mensch.]
00:03:08 I w tym trzeba było spać, nie było nic na zmianę, tylko w tym się spało, w tym się.. tylko w tym człowiek chodził, tak to było.
de [DE: In dieser Kleidung mussten wir schlafen, es gab nichts zum Umziehen. Nur das haben wir getragen.]
00:03:20 Warunki były okropne. Nocami, przez cały barak szły tysiące szczurów. Barak miał jedną jak gdyby drogę,
de [DE: Die Bedinungen waren fürchterlich. Nachts liefen Tausende von Ratten mitten durch die Baracken. Eine Baracke hatte sozusagen eine Straße in der Mitte.]
00:03:33 koje były po obu stronach, taka ulica była przez cały barak i po obu stronach były te koje a szczury sobie szły środkiem tą ulicą.
de [DE: Auf beiden Seiten waren Pritschen und der Weg ging durch die Mitte. Die Pritschen waren auf beiden Seiten und die Ratten marschierten in der Mitte.]
00:03:43 Wieczorem, gdzieś jak księżyc zaczynał świecić, około dziewiątej, dziesiątej, to szczury sobie przechodziły z jednego końca na drugi,
de [DE: Sobald es Abend wurde und der Mond schien, etwa um neun oder zehn Uhr, liefen die Ratten von einem Ende der Baracke zum anderen.]
00:03:57 a później buszowały po wszystkich kojach, jeżeli ktoś tam coś miał schowane, no to sobie wyjadły.
de [DE: Und später suchten sie alle Pritschen nach etwas Essbarem durch. Falls jemand etwas versteckt hatte, fraßen sie es.]
00:04:06 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:04:19 CW: Aha.. dobrze.
de [DE: CW: In Ordnung.]
00:04:27 IV: Kiedy przybyła pani do Plauen i w jaki sposób?
de [DE: IV: Wann und wie sind Sie nach Plauen gekommen?]
00:04:35 CW: Więc do Oświęcimia przybyłam hhh.. gdzieś w połowie sierpnia. Powstanie się zaczęło na początku sierpnia.
de [DE: CW: Nach Auschwitz bin ich etwa Mitte August gekommen. Der Aufstand brach Anfang August aus. ]
00:04:48 Więc siedzieliśmy w piwnicach i potem walki się toczyły coraz ostrzejsze. Musieliśmy uciekać z tych piwnic.
de [DE: Wir saßen in den Kellern, die Kämpfe wurden immer härter. Wir mussten diese Keller verlassen.]
00:04:57 Potem byliśmy właśnie na tym placu targowym, na tak zwanym zieleniaku, stamtąd do Pruszkowa.
de [DE: Dann gingen wir auf diesen Marktplatz, den sog. Grünen Markt. Von dort aus ging es nach Pruszków weiter. ]
00:05:03 I z Pruszkowa do Oświęcimia nas przywieziono gdzieś w połowie sierpnia. W Oświęcimiu byłam w sumie chyba pięć tygodni.
de [DE: Von Pruszków kamen wir Mitte August nach Auschwitz. In Auschwitz blieb ich etwa fünf Wochen.]
00:05:13 Więc w drugiej połowie września, zresztą przez cały czas pobytu w Oświęcimiu przychodzili starsi tacy, Oberaelteste.
de [DE: In der zweiten Septemberhälfte aber auch sonst während der Inhaftierung in Auschwitz, kamen die Oberältesten zu uns.]
00:05:32 To się nazywały takie takie yyy więźniarki, które współpracowały z yy żołnierzami, z gestapowcami no i wyszukiwały osoby, kobiety,
de [DE: Das waren weibliche Häftlinge, die mit Soldaten und den Gestapo-Mitgliedern zusammengearbeitet haben und nach Personen suchten,]
00:05:49 które akurat im się podobały, no i zapraszali na rozmowę i ewentualnie wysyłali gdzieś te osoby były wysyłane.
de [DE: die ihren Anforderungen entsprochen haben. Nach einem Gespräch wurden die Ausgewählten woandershin gebracht.]
00:05:58 A do nas przez kilka dni przychodził taki Oberpost i pytał nas o różne rzeczy, między innymi, co lubimy robić, czy gdzie chciałybyśmy pracować.
de [DE: Wir bekamen regelmäßig ein paar Tage lang Besuch vom Oberposten, der uns ausgefragt hat: was wir gerne tun und wo wir gerne arbeiten würden.]
00:06:15 Pytał się jak się zachowujemy, czy mamy suche ręce, czy nam się ręce pocą, czy nie.
de [DE: Er fragte uns nach unserem Verhalten und ob wir trockene Hände haben, ob unsere Hände schwitzen.]
00:06:23 No i kiedyś przyszedł i wybrał taką grupę z całego baraku, no chyba gdzieś około 80 osób.
de [DE: Einmal kam er wieder und stellte eine Gruppe aus Häftlingen unserer ganzen Baracke zusammen. Es waren etwas 80 Personen.]
00:06:34 I główny warunek jaki nam postawiono, to trzeba było mieć suche ręce, żeby się nie pociły, że pojedziemy do pracy.
de [DE: Eine einzige Bedingung waren trockene Hände. Sie durften nicht schwitzen, das war wichtig für die Arbeit. ]
00:06:44 No i załadowano nas do wagonów towarowych i z tego Oświęcimia chyba 22. września, albo 20. września wyjechałyśmy właśnie do Niemiec.
de [DE: Wir stiegen in die Güterwaggons und verließen am 20. oder 22. September Auschwitz und fuhren nach Deutschland.]
00:06:57 Przyjechałyśmy do Plauen i tam na stacji nas wyładowano, ustawiono nas czwórkami, pieszo żeśmy przeszły ze stacji do fabryki, do Baumwollspinnerei,
de [DE: Wir kamen nach Plauen, stiegen am Bahnhof aus, und gingen vom Bahnhof in Viererreihen zu Fuß in die Fabrik.]
00:07:15 czyli do zakładów bawełnianych, w których na trzecim piętrze, a w zasadzie w jednej takiej części tych zakładów urządzono właśnie pomieszczenie dla więźniarek.
de [DE: Es war eine Baumwollspinnerei, und im dritten Stock, in einem Teil dieser Fabrik, wurden Räume für die Frauen-Häftlinge eingerichtet.]
00:07:29 Więc na dole była łazienka, tak to można nazwać, czyli Bade.. Bade...Badezimmer nie no.., Badezimmer można tak powiedzieć.
de [DE: Unten war ein Badezimmer, wenn man es so nennen will. Man kann es Badezimmer nennen.]
00:07:40 No znaczy była taki taki taka wanna długa z kranami, gdzie żeśmy się myły.
de [DE: Es war einfach eine lange Wanne mit Wasserhähnen, wo wir uns waschen konnten.]
00:07:50 Na pierwszym piętrze były ustawione koje na dużej sali, podwójne koje, więc spanie było na dole i na górze.
de [DE: Im ersten Stock standen in einem großen Saal Pritschen, zweistöckige Pritschen. Wir schliefen also unten und oben. ]
00:08:02 A na drugim piętrze był urządzony oddział fabryczny, fabryka żarówek, dla broni V2.
de [DE: Und im zweiten Stock wurde eine Fabrikabteilung eingerichtet. Es war eine Glühbirnenfabrik für die V2-Raketen.]
00:08:11 Robiłyśmy takie malutkie żaróweczki, tak zwane zwerge. I to było całe nasze królestwo, całe nasze mieszkanie, życie w zasadzie.
de [DE: Für die V2-Raketen machten wir kleine Glühbirnen, die sogenannten Zwerge. Es war unser ganzes Königreich, ganzes Hab und Gut, eigentlich unser ganzes Leben.]
00:08:27 Tu spałyśmy, tu jadłyśmy, bo na tej sali gdzie spałyśmy, w jednej czwartej jak gdyby ustawione były stoły i tam przywożono nam pożywienie. I tam dostawałyśmy śniadanie, obiad, kolację.
de [DE: Wir schliefen und aßen hier. In einem Teil des Saals, in dem wir schliefen, standen auch Tische, wo wir von außerhalb Frühstück, Mittagessen und Abendbrot bekamen. ]
00:08:47 I nas było na początku z tego transportu było nas chyba około 80-ciu, w międzyczasie przywieziono kilka Francuzek, kilka Włoszek.
de [DE: Anfangs waren wir 80 Personen aus unserem Transport. Zwischenzeitlich kamen auch ein paar Französinnen und Italienerinnen dazu.]
00:09:03 Także w sumie nas było 105, i w ciągu chyba dwóch, czy trzech dni przywieziono drugą partię dziewcząt, kobiet, były to Rosjanki i Ukrainki.
de [DE: Zusammen waren wir also 105 Frauen. Innerhalb von zwei, drei Tagen kam der zweite Transport mit Frauen: Russinnen und Ukrainerinnen. ]
00:09:18 Także w sumie w Plauen, w tej fabryce pracowało nas 200 kobiet.
de [DE: Insgesamt arbeiteten in der Fabrik in Plauen 200 Frauen.]
00:09:29 IV: Wracając do transportu, jak długo trwał transport, w jakich warunkach się odbywał i czy dostawała pani coś do jedzenia?
de [DE: IV: Die Frage nach dem Transport: Wie lange hat er gedauert, unter welchen Bedingungen verlief er? Haben Sie etwas zu essen bekommen?]
00:09:37 CW: Transport odbywał się w wagonach towarowych, takich zamykanych wagonach towarowych.
de [DE: CW: Der Transport verlief in Güterwaggons. Die Güterwaggons waren verschlossen.]
00:09:44 Jechałyśmy dość długo, bo bo z Warszawy jechałyśmy chyba ze trzy albo cztery dni do Plauen.
de [DE: Wir fuhren ziemlich lange, von Warschau nach Plauen dauerte es etwa drei oder vier Tage. ]
00:09:51 Stałyśmy chyba na śląsku, tak jak się orientowałam, gdzieś prawie cały dzień chyba i całą noc. W ogóle nie było możliwości widocznie wyjazdu, i przyjechałyśmy...
de [DE: Soviel ich erkennen konnte, standen wir einen ganzen Tag und eine ganze Nacht irgendwo in Schlesien. Wahrscheinlich gab es keine Möglichkeit zur Weiterfahrt.]
00:10:06 Trzy, cztery dni trwał transport. Do jedzenia żeśmy nie dostały nic.
de [DE: Etwa drei oder vier Tage dauerte der Transport. Wir bekamen nichts zu Essen.]
00:10:14 Na niektórych stacjach, chyba dwa czy trzy razy, jeszcze na terenie Polski otwierano drzwi i harcerze przynosili coś do picia.
de [DE: An einigen Bahnhöfen, zwei- oder dreimal, noch in Polen, wurden die Türen geöffnet und Pfadfinder brachten uns Trinkwasser.]
00:10:26 A potem na terenie Niemiec już nic w ogóle nie były wagony otwierane. Jak przyjechałyśmy do Plauen i jak nas wysadzono na stacji,
de [DE: Aber in Deutschland gab es nichts mehr. Die Waggons wurden nicht mehr aufgemacht. Als wir in Plauen ankamen und ausstiegen,]
00:10:36 to nas pogoniono właśnie od razu do fabryki. Pieszo żeśmy szły do tej fabryki. Także transport się odbywał w bardzo trudnych warunkach.
de [DE: führten sie uns gleich in die Fabrik. Wir gingen zu Fuß zu dieser Fabrik. Der Transport fand unter schwierigen Bedinungen statt.]
00:10:48 IV: Ile było ludzi w transporcie?
de [DE: IV: Wie viele Menschen waren im Transport?]
00:10:50 CW: Ile można było upchać do wagonów. Nie wiem, nie potrafię powiedzieć, ile nas było. Ale było ciasno, bardzo ciasno.
de [DE: CW: So viele man in die Waggons reinpferchen konnte. Ich weiß es nicht, ich kann nicht sagen, wie viele es waren. Es war eng, sehr eng.]
00:11:00 Nie było się gdzie ruszać. Mowy nie było, żeby można było swobodnie usiąść, trzeba było albo siedzieć w kucki, albo stać.
de [DE: Wir konnten uns kaum bewegen, geschweige denn normal sitzen. Wir mussten entweder in der Hocke sitzen oder gleich stehen.]
00:11:11 IV: Czy zdarzały się próby ucieczki z transportu?
de [DE: IV: Gab es Fluchtversuche aus dem Transport?]
00:11:13 CW: Można było. Więc jeszcze na terenie Polski, ale to nie były ucieczki, to trudno nazwać ucieczką.
de [DE: CW: Man konnte fliehen. Aber das war noch in Polen möglich. Aber es war keine Flucht, so konnte man es nicht nennen.]
00:11:19 W każdym bądź razie, na niektórych stacjach, pamiętam że w Częstochowie chyba potem gdzieś pod Opolem, pociąg się zatrzymał na stacji.
de [DE: Jedenfalls hielt der Zug auf manchen Bahnhöfen. Ich erinnere mich, es war in Tschenstochau und dann irgendwo bei Oppeln. ]
00:11:31 I podeszły siostry Czerwonego Krzyża i pytały się, czy ktoś chce wysiąść, czy ktoś się źle czuje.
de [DE: Die Rot-Kreuz-Schwestern kamen zu uns und fragten, ob jemand aussteigen möchte oder ob jemand krank sei.]
00:11:38 No można było wysiąść wtedy i człowiek by nie pojechał, ale nikomu, mnie na przykład nie przyszło do głowy, że można wysiąść,
de [DE: Damals konnte man aussteigen und man wäre nicht mitgefahren. Aber niemandem, auch mir nicht, kam es in den Sinn, das zu tun.]
00:11:45 bo uważałam że lepiej będzie jak gdzieś wyjadę do pracy i nie zostanę w tej Warszawie rozbitej, gdzie toczyły się walki.
de [DE: Ich dachte, es ist besser, wenn ich zum Arbeiten fahre und nicht im zerbombten Warschau bleibe, wo die Kämpfe weitergingen. ]
00:11:54 Wydawało mi się wtedy, że jadę do spokojnej miejscowości, gdzie będę mogła normalnie pracować i normalnie żyć.
de [DE: Ich glaubte, dass ich an einen ruhigen Ort fahre, wo ich normal arbeiten und leben könnte. ]
00:12:04 Przegapiłam po prostu okazję, bo można było wtedy uciec właśnie przy pomocy Czerwonego Krzyża można się było wydostać.
de [DE: Ich habe leider die Chance verpasst. Man konnte doch damals mithilfe des Roten Kreuzes fliehen. ]
00:12:13 Zresztą nikt z nas nie wiedział, że jedzie... to jeszcze przed tym, zanim zanim do Plauen żeśmy jechali, to jeszcze jak jechaliśmy z Warszawy do Oświęcimia też można było uciec.
de [DE: Übrigens wusste niemand von uns, dass wir nach ... fahr... Aber auch noch vor Plauen, als wir von Warschau nach Auschwitz fuhren, konnte man auch fliehen.]
00:12:24 Też można było właśnie wydostać się przy pomocy Czerwonego Krzyża. Ale nikt nie myślał, że jedzie do Oświęcimia.
de [DE: Mithilfe des Roten Kreuzes konnte man den Transport verlassen. Aber niemand dachte, dass unser Weg nach Auschwitz führt.]
00:12:34 No każdy myślał, że jedzie gdzieś do pracy, już wtedy. A potem z Oświęcimia to już było wiadomo, że jedziemy do pracy.
de [DE: Jeder vermutete damals, dass er zum Arbeiten fährt. Aber nach Auschwitz war es bereits klar, dass wir zum Arbeiten fahren. ]
00:12:43 To już wtedy to już już było bezpośrednio jak jechaliśmy, to już nikogo nikt nas nie pytał, tylko bezpośrednio jechaliśmy do pracy.
de [DE: Das war kurz danach als wir fuhren. Da fragte niemand mehr, es war klar, dass unser Ziel ein Arbeitseinsatz war.]
00:12:53 I tak jak mówię, że jechaliśmy chyba trzy albo cztery dni. Pociąg stawał na stacjach różnych. Stał długo. Wagon był doczepiony do jakiegoś dużego składu.
de [DE: Ich sage, der Transport dauerte drei oder vier Tage. Wir hielten an verschiedenen Bahnhöfen an und warteten lange. Der Waggon war an einen größeren Zug angeschlossen. ]
00:13:11 Ale bliższych bliższych informacji na ten temat, jaki to był skład, to nie mam. No..po prostu wpakowano nas do wagonów
de [DE: Leider habe ich keine näheren Informationen zur Zusammensetzung des Transports. Wir wurden einfach in die Waggons verfrachtet.]
00:13:21 i człowiek siedział zamknięty i nic nie wiedział. Żadnych wiadomości nam nie przekazywano, nikt do nas nie nie zaglądał, nikt się nie pytał ani nie mówił nam nic. Tak to wyglądało.
de [DE: Wir wurden eingeschlossen und wussten nichts. Wir erhielten keine Nachrichten, niemand sah bei uns nach. Keiner fragte und sagte etwas. So sah es aus.]
00:13:37 IV: Czy w Oświęcimiu wiedziała już pani, że pani będzie przewieziona do obozu w Plauen?
de [DE: IV: Wussten Sie bereits in Auschwitz, dass Sie nach Plauen gebracht werden?]
00:13:43 CW: Nie, nie. Tylko w Oświęcimiu jak nas wybrano do tej pracy, przyszedł rano Post, z Lager takim Unterfuehrerem, z takim no starszym Niemcem, i wybrano nas, stanął...
de [DE: CW: Nein, nein. In Auschwitz kam am Morgen ein Posten mit einem Lagerunterführer, einem älteren Deutschen, zu uns, um geeignete Personen für diese Arbeit auszusuchen.]
00:14:09 Codziennie w Oświęcimiu rano był apel, trzeba było stawać przed blokiem, w dwuszeregu.
de [DE: Jeden Morgen gab es in Auschwitz einen Appell. Wir mussten uns vor der Baracke in Zweierreihen aufstellen.]
00:14:15 I chodziła ta blokowa, która się tam prawda opiekowała, niby nami. Liiczyła, czy wszystkie są i wtedy tego dnia stanęła razem z tym postem.
de [DE: Die Blockälteste, die uns sozusagen betreute, ging auf und ab und zählte uns. An diesem Tag kam sie mit diesem Posten.]
00:14:32 On się pytał, kto ma suche ręce, komu się ręce nie pocą, niech wystąpi. I wystąpiło nas tam chyba tak jak mówię około osiemdziesięciu z tego bloku.
de [DE: Er fragte, wer trockene Hände hat, dessen Hände nicht schwitzen, soll heraustreten. Etwa 80 Personen aus dieser Baracke traten hervor.]
00:14:44 I myślę, że z drugiego bloku też obok nas. I nas wszystkich wtedy ustawiono w czwórki, poprowadzono na stację, zapakowano do wagonu towarowego.
de [DE: Ich denke, auch aus der zweiten Baracke neben uns waren welche. Wir alle wurden in Viererreihen aufgestellt, zum Bahnhof geführt und in die Güterwaggons verladen. ]
00:15:00 I powiedzieli, że jedziemy do pracy. Nie powiedziano nam do jakiej pracy, dokąd, tylko że jedziemy do pracy.
de [DE: Sie sagten uns, wir würden zum Arbeiten fahren. Sie sagten aber weder etwas über die Art der Arbeit noch wohin wir fuhren.]
00:15:06 I w zasadzie o tym, że przyjechałam do Plauen, się dowiedziałam dopiero na stacji w Plauen, jak wysiedliśmy, to wtedy zobaczyłam napis, że to jest Plauen.
de [DE: Eigentlich erfuhr ich erst, dass wir in Plauen sind, als wir am Bahnhof ausgestiegen sind und ich den Ortsnamen Plauen gelesen habe. ]
00:15:17 I jak przyszłyśmy już do fabryki, to wtedy dopiero po takim już wstępnym prawda rozeznaniu, trochę żeśmy tam rozmawiały z niektórymi Aufseherkami,
de [DE: In der Fabrik angekommen, nach der ersten Orientierung, haben wir mit manchen Aufseherinnen etwas gesprochen.]
00:15:33 bo z niektórymi można było rozmawiać, inne nie chciały rozmawiać, żeśmy się dowiedziały, że to jest właśnie przędzalnia bawełny.
de [DE: Mit einigen Aufseherinnen konnte man sprechen, andere lehnten es ab. Wir erfuhren also, dass wir in einer Baumwollspinnerei sind.]
00:15:43 I w tej przędzalni zakłady Osramwerke urządziły sobie oddział, w którym będą produkowane właśnie żarówki.
de [DE: In dieser Baumwollspinnerei errichteten die Osramwerke eine Abteilung, in der diese Glühbirnen hergestellt wurden.]
00:15:56 IV: Po przybyciu do obozu w Plauen, jakie było pani pierwsze wrażenie, co pani czuła, jak przybyła do tego obozu?
de [DE: IV: Nach der Ankunft in Plauen, wie war Ihr erster Eindruck, was haben Sie gespürt als sie in dieses Lager kamen?]
00:16:06 CW: Muszę powiedzieć, że czułam ogromną ulgę. Po tych strasznych warunkach, jakie były w Oświęcimiu,
de [DE: CW: Ich muss sagen, dass ich eine große Erleichterung verspürt habe. Nach all diesen Bedingungen in Auschwitz,]
00:16:12 jak zobaczyłyśmy czystą salę, na której stały koje z czystą pościelą, bo były koce i były poduszki i były sienniki na tych kojach.
de [DE: als wir einen sauberen Saal mit Pritschen und sauberer Bettwäsche erblickten, denn es gab auf den Pritschen Decken, Kissen und Matratzen.]
00:16:26 I zobaczyłyśmy, że jest czysto, to była wielka ulga i radość, że nareszcie będziemy żyć w normalnych warunkach, że będziemy się czuć jako ludzie a nie jako zwierzęta.
de [DE: Wir sahen, dass es sauber ist, wir fühlten eine große Erleichterung und Freude, endlich normal zu leben. Und uns nicht mehr wie Tiere zu fühlen, sondern wie Menschen.]
00:16:41 Bo w Oświęcimiu to człowiek nie był człowiekiem, tylko czuł się jako zwierzę. W Oświęcimiu były straszne warunki.
de [DE: Denn in Auschwitz waren wir keine Menschen. Wir fühlten uns wie Tiere. In Auschwitz waren schreckliche Lebensbedingungen.]
00:16:51 Spanie na gołej ziemi, ewentualnie na deskach, ze szczurami, te ciągłe apele, bo trzy razy dziennie był w Oświęcimiu apel,
de [DE: Schlafen auf blankem Boden oder auf Brettern mit vielen Ratten, andauernd die Appelle. Dreimal am Tag gab es Appelle in Auschwitz: ]
00:17:02 rano w południe i wieczorem. Pracy nie było żadnej w Oświęcimiu.
de [DE: Morgens, mittags und abends. Es gab keine Arbeit in Auschwitz.]
00:17:08 Jeżeli post miał dobry humor, to brał kilkanaście osób i szliśmy kawałek dalej gdzieś na jakąś tam alejkę.
de [DE: Hatte der Posten eine gute Laune, nahm er einige Häftlinge mit und sie gingen irgendwohin zu einer Allee.]
00:17:17 I przekładaliśmy kamienie z jednej kupki, bo były kamienie poukładane na takich kupkach.
de [DE: Und wir luden die Steine von einem Haufen auf den anderen. Denn die Steine waren auf Haufen gestapelt.]
00:17:23 To się przekładało z jednej kupki na drugą kupkę te kamienie, żeby coś robić po prostu.
de [DE: Also luden wir sie von einem Haufen auf den anderen, damit wir einfach etwas zu tun hatten.]
00:17:28 W Oświęcimiu nie pracowałam, ale były bloki, były takie komanda, którzy pracowali, którzy wychodzili nawet z obozu
de [DE: In Auschwitz habe ich nicht gearbeitet, aber es gab Kommandos, die sogar außerhalb des Lagers tätig waren:]
00:17:40 albo na pola albo do fabryk, które były na terenie Oświęcimia, na terenie obozu w Oświęcimiu, i tam pracowali.
de [DE: auf den umliegenden Feldern oder in den Fabriken im Stadtbereich von Oświęcim oder in Fabriken innerhalb des Lagers.]
00:17:47 Ale to były komanda ze starszych więźniów, a my wszyscy byliśmy młodym takim narybkiem,
de [DE: Aber das waren Kommandos mit älteren Häftlingen, wir waren nur ein junger Nachschub. ]
00:17:54 bo całą ludność cywilną z Powstania, którą prawda zabrano tych młodych ludzi z powstania spośród ludzi których zabrano z Pruszkowa,
de [DE: Die gesamte Zivilbevölkerung vom Aufstand wurde nach Pruszkow gebracht.]
00:18:02 to wszystkich wywieźli do obozów koncentracyjnych, właśnie do Oświęcimia i do innych jeszcze.
de [DE: Alle jungen Menschen wurden in KZs deportiert, nach Auschwitz und in andere Lager. ]
00:18:08 Tak jak rozmawiam z kolegami, którzy są w tym kole byłych więźniów Flossenburga, to wielu z nich przeszło,
de [DE: Ich tausche mich oft darüber mit Kollegen, Mitgliedern des Kreises der Ehemaligen KZ-Häftlinge in Flossenbürg, aus. Sie haben das Gleiche durchgemacht.]
00:18:19 też zostali zabrani z powstania warszawskiego i trafili do innych obozów a potem dopiero zostali skierowani do Flossenburga.
de [DE: Auch sie wurden aus dem Warschauer Aufstand mitgenommen und kamen in verschiedene Lager. Erst später wurden sie nach Flossenbürg überstellt.]
00:18:28 Najpierw chyba do Mauthausen, gdzieś tam jeszcze na zachodzie. Były różne obozy i stamtąd ich później przewieźli do Flossenburga.
de [DE: Vorher wurden sie nach Mauthausen oder irgendwo im Westen deportiert. Es waren verschiedene Lager und von dort aus kamen sie nach Flossenbürg.]
00:18:40 IV: Jak wyglądało życie codzienne w Plauen?
de [DE: IV: Wie sah der Alltag in Plauen aus?]
00:18:43 CW: W Plauen? No praca, spanie. Pracowaliśmy 12 godzin, od szóstej rano do szóstej wieczorem, potem się przychodziło,
de [DE: CW: In Plauen? Arbeit und Schlafen. Wir arbeiteten 12 Stunden, von sechs Uhr morgens bis sechs Uhr abends, dann kam man zurück.]
00:18:54 bo była przerwa półgodzinna na obiad, to dostawałyśmy miskę zupy.
de [DE: Es gab eine halbstündige Mittagspause, wir bekamen eine Schüssel Suppe. ]
00:18:59 Przychodziłyśmy do obozu, była kolacja, czyli tam kawałek chleba z margaryną, czasem był tam jakiś kawałek metki albo kawałek sera.
de [DE: Als wir wieder im Lager zurück waren, bekamen wir zum Abendessen ein Stück Brot mit Margarine, selten ein Stück Mettwurst oder ein Stück Käse.]
00:19:11 No i szło się spać. Myć się i szło się spać. I spało się do rana, do godziny tam piątej, czy czy parę minut po piątej trzeba było wstać i na szóstą do pracy.
de [DE: Dann gingen wir schlafen. Vorher Waschen, dann Schlafen. Wir schliefen bis ca. 5.00 Uhr morgens. Um 6.00 Uhr mussten wir bereits am Arbeitsplatz sein.]
00:19:23 Tydzień pracowałam na noc i tydzień pracowałam na dzień. I to były takie przemienne tygodnie. I tak pracowałyśmy do stycznia.
de [DE: Eine Woche arbeitete ich in der Nachtschicht, eine andere in der Tagesschicht. Es waren abwechselnde Schichten. ]
00:19:36 A w styczniu, jak już były kłopoty z transportem towarów do do fabryki, do produkcji żarówek brak było tych szklanych kolb takich na żarówki.
de [DE: So haben wir bis Januar gearbeitet, bis es zu Lieferschwierigkeiten von Bauteilen in der Fabrik kam. Es fehlten Glaskolben für die Glühbirnen.]
00:19:52 Brak było różnych innych części, bo nie dochodziły transporty, bo były bombardowania ciągłe.
de [DE: Es gab Mangel an verschiedenen Bauteilen. Der Transport wurde aufgrund der Bombardierungen unterbrochen.]
00:19:59 No to uformowano nas w taką kolumnę i chodziłyśmy zasypywać leje po bombach, głównie na dworcu.
de [DE: Dann wurden wir in eine Kolonne formiert und mussten Bombentrichter zuschütten, vor allem am Bahnhof. ]
00:20:14 Już od stycznia praktycznie nie było pracy, tylko sporadycznie żeśmy szły do fabryki. Nie było z czego robić po prostu.
de [DE: Von Januar an gab es praktisch keine Arbeit mehr. Nur sporadisch gingen wir in die Fabrik. Es gab einfach kein Material.]
00:20:25 IV: Od przybycia do końca 44-go roku, na czym polegała praca w tych zakładach Osram?
de [DE: IV: Seit Ihrer Ankunft bis Ende 1944, worauf beruhte die Arbeit in diesen Osramwerken?]
00:20:33 CW: Więc ja pracowałam... Praca polegała na produkowaniu żarówek, takich malutkich żaróweczek, tzw. Zwerge.
de [DE: CW: Ich arbeitete... Wir stellten Glühbirnen her, sehr kleine Glühbirnen, die sogenannten Zwerge.]
00:20:44 To były żarówki do broni V2 i cały cykl produkcyjny był zorganizowany na jednej sali. Zaczynał się od...
de [DE: Es waren Glühbirnen für die V2-Raketen und der gesamte Produktionszyklus war in einem Saal eingerichtet. Er begann mit...]
00:20:58 Jak wygląda żarówka: to jest szklana jak gdyby taka kulka, w środek jest wsadzony z kolei na takim okrągłym talerzyku są zamontowane elektrody
de [DE: Wie sieht eine Glühbirne aus: Es ist im Grunde genommen eine Glaskugel, in der Mitte sind auf einem runden Teller Elektroden befestigt. ]
00:21:13 i trzeba te elektrody na tym talerzyku, spoić, zespawać z tą szklaną kulą. Potem wyciągnąć z tego powietrze,
de [DE: Diese Elektroden mussten auf diesem Teller mit dieser Glaskugel gelötet werden. Später wurde der Kugel die Luft entzogen.]
00:21:24 napełnić gazem, zamknąć to wszystko, całą tą bańkę zamknąć z tym gazem, no i założyć na końcu to obramowanie takie metalowe,
de [DE: Diese Kugel musste man dann mit Gas füllen und alles mit diesem Gas versiegeln und zum Schluss noch die Metallfassung montieren.]
00:21:38 które się wkręca prawda w to miejsce, gdzie ta żarówka ma tam być umieszczona.
de [DE: Die Metallfassung dreht man an dieser Stelle, wo die Glühbirne montiert sein sollte.]
00:21:44 I cały ten cykl był umieszczony na tej jednej sali, począwszy od montażu tych środków, to były dwa długie stoły,
de [DE: Der ganze Fertigungsprozess lief in diesem Saal ab, von der Montage dieser Elektroden, an zwei langen Tischen.]
00:21:55 gdzie siedziały więźniarki, montowały właśnie te wszystkie poszczególne części na tych talerzykach.
de [DE: Dort saßen und arbeiteten Häftlinge. Sie montierten verschiedene Bauteile auf diesen Tellern.]
00:22:02 Potem były maszyny spawające, gdzie te szklane bańki spawało się razem z tymi talerzykami.
de [DE: Weiter standen Schweißgeräte, die diese Teller mit Glaskugeln verschmolzen. ]
00:22:12 To były takie automaty obracające się i tam były stanowiska, było dziesięć i osiem dziesięć stanowisk kręcących się wokoło.
de [DE: Es waren selbstdrehende Automaten, an den rings herum acht bis zehn Arbeitsplätze waren.]
00:22:22 I na tych stanowiskach nakładało się te żarówki i od spodu się wkładało te środki, te talerzyki, od góry się nakładało tą szklaną kolbę na to
de [DE: An diesen Arbeitsplätzen setzte man diese Glühbirnen auf und befestigte sie von unten mit diesen Tellern, oben setzte man die Glaskugel auf. ]
00:22:35 i na tych uchwytach były płomienie gazowe i te płomienie gazowe tak na krzyż, jak ten automat się kręcił, to one to szło tak na krzyż właśnie ogrzewały.
de [DE: An den Griffen waren Gasflammen, die über Kreuz diese Glaselemente erhitzten wenn sich dieser Automat drehte.]
00:22:51 I po prostu ta zbędna część tej kolby odpadała, a ta kolba się spawała razem z tym talerzykiem.
de [DE: Das überschüssige Teil dieser Kolben fiel ab und die Kolben verschmolzen mit diesem Teller.]
00:22:58 Ja pracowałam na takim wlaśnie automacie spawającym i potem jak ta żarówka była już zespawana, zrobiła się żarówka, to się dalej odstawiało
de [DE: Ich arbeitete an einem Schweißautomat und wenn die Glühbirne bereits verschweißt war, wenn die Glühbirne schon fertig war, wurde sie weggelegt.]
00:23:09 i dalej te żarówki szły do dziewcząt, do do pracownic, one pracowały przy stołach i tam na takich ścianach te żarówki były wieszane,
de [DE: Diese Glühbirnen wurden an andere Häftlinge weitergegeben, die an den Tischen arbeiteten, und an der Wand aufgehängt.]
00:23:21 wypompowywane były było powietrze, to był taki była taka ściana pomp jak gdyby
de [DE: Die Luft wurde rausgepumpt, es war sozusagen eine Pumpenwand.]
00:23:29 i tam właśnie te pompy wyciągały powietrze, potem przechodziło to dalej i tam napełniano te żarówki gazem.
de [DE: Dort wurde den Glühbirnen mit Hilfe dieser Pumpen die Luft entzogen und dann wurden sie mit Gas befüllt.]
00:23:36 I dalej jeszcze jak one w czasie napełniania to one musiały 48 godzin wisieć właśnie na tych ścianach
de [DE: Während der Befüllung mit Gas mussten sie 48 Stunden an diesen Wänden hängen.]
00:23:44 i potem jeszcze był ostatni jak gdyby segment tej całej operacji, gdzie z kolei na stołach dziewczyny nakręcały te zakończenia metalowe na te żarówki.
de [DE: Zum Abschluss der Herstellung, es war der letzte Schritt, haben die Frauen eine Metallfassung auf die Glühbirnen aufgesetzt.]
00:23:58 I tak wyglądała ta produkcja mniej więcej. Potem pakowane były w kartony, no i dalej odstawiane do magazynu i wysyłane dalej. Ja pracowałam na tym automacie właśnie spawającym.
de [DE: So sah es mehr oder weniger aus. Dann wurden die Glühbirnen in Kartons verpackt und in die Lagerhalle zum Verschicken gebracht. Ich arbeitete an einem der Schweißgeräte.]
00:24:13 To było cztery takie automaty. Miałam bardzo dobrego majstra, Niemca, z którym mogłam rozmawiać, często z nim rozmawiałam,
de [DE: Es gab vier solche Geräte. Ich hatte einen sehr guten Meister, einen Deutschen, mit dem ich mich unterhalten konnte, ]
00:24:23 mimo że to było zabronione, bo Aufseherki chodziły i nie wolno było rozmawiać pracownikom z więźniami.
de [DE: obwohl es verboten war. Die Aufseherinnen gingen auf und ab, man durfte keine Gespräche mit Häftlingen führen.]
00:24:31 A wszystkie maszyny były obsługiwane przez Niemców, którzy pracowali. A nas pilnowały Aufseherki, Niemki, SS-manki. I tak to wyglądało.
de [DE: Alle Maschinen wurden von Deutschen bedient. Wir wurden von deutschen Frauen, Aufseherinnen, SS-Frauen beaufsichtigt. So sah es aus.]
00:24:50 IV: Czyli nadzorcami były przede wszystkim ss-manki?
de [DE: IV: Also hatten SS-Frauen die Aufsicht über die Häftlinge?]
00:24:53 CW: Tak.
de [DE: CW: Ja.]
00:24:54 IV: Czy jeszcze byli jeszcze inni?
de [DE: IV: Gab es auch andere?]
00:24:56 CW: Postowie byli, nie. Tylko oberaufseherka też była ss-manką, a ss-manek było no chyba z osiem. I oberaufseherka Frau Tomaske chodziła z psem, z wilkiem.
de [DE: CW: Es gab auch Wachposten. Die Oberaufseherin war auch ein Mitglied der SS. Es waren etwa acht SS-Frauen. Die Oberaufseherin, Frau Tomaske kam immer mit einem Schäferhund. ]
00:25:14 Sama nie przyszła nigdy tylko stale z tym psem. Potrafiła przychodzić w nocy, często budzić nas.
de [DE: Sie kam nie alleine, immer mit diesem Hund. Sie tauchte immer wieder nachts auf und weckte uns auf.]
00:25:23 IV: Czyli spanie i hale fabryczne znajdowały się w jednym budynku?
de [DE: IV: Das heißt, die Schlafräume und die Fabrikräume waren im gleichen Gebäude?]
00:25:27 CW: Tak. To było całe nasze życie.
de [DE: CW: Ja, es war unser ganzes Leben.]
00:25:31 IV: Gdzie znajdowały się hale fabryczne?
de [DE: IV: Wo befanden sich die Fabrikhallen?]
00:25:33 CW: Nad nami. Na trzecim piętrze, na drugim piętrze. A my spałyśmy na pierwszym piętrze. Sala jadalna była na tej..ta sama, gdzie spałyśmy po prostu. Część była...
de [DE: CW: Sie waren einen Stock höher, im dritten Stock, über uns. Wir schliefen im ersten Stock. Der Speisesaal und der Schlafraum waren in einem Saal. Ein Teil war..]
00:25:45 Stały koje a tutaj dalej stały stoły i to była sala jadalna. Jedzenie nam przywożono, nic nie było u nas gotowane.
de [DE: Da standen die Pritschen und dort wo die Tische standen, war der Speisesaal. Das Essen wurde uns von außerhalb gebracht, nichts wurde vor Ort gekocht.]
00:25:53 Wszystko było przywożone w takich kotłach, kadziach takich zamykanych, takich wojskowych.
de [DE: Alles brachten sie in großen, verschließbaren Kesseln. Sie sahen wie Kessel aus der Feldküche aus.]
00:26:02 I tam w tym właśnie w tej części, gdzie jadłyśmy to jednocześnie w jednym rogu był odgrodzony kawałek tej powierzchni i tam była tzw. Krankenstuba.
de [DE: Aus dem Teil, in dem wir auch gegessen haben, wurde in der Ecke ein Bereich für eine Krankenstube eingerichtet. ]
00:26:17 Jeżeli ktoś się źle czuł czy ewntualnie miał rozstrój jakiś, czy biegunkę, czy temperaturę czy coś takiego,
de [DE: Wenn jemand krank wurde oder Magenprobleme und Fieber hatte, wurde er hier behandelt. ]
00:26:26 no to wśród nas była lekarka, z Poznania była jedna więźniarka, właśnie lekarka no i ona się zajmowała wtedy tą chorą osobą.
de [DE: Unter uns war eine Ärztin. Sie war eine Ärztin aus Posen. Sie hat in solchen Fällen die Kranken versorgt.]
00:26:40 IV: Wspomniała pani przed chwilką o dobrych stosunkach z niemieckim majstrem.
de [DE: IV: Sie haben gerade erwähnt, dass Sie ein gutes Verhältnis zu einem deutschen Meister hatten. ]
00:26:44 CW: Tak.
de [DE: CW: Ja.]
00:26:44 IV: Czy zdarzały się jeszcze inne, ludzkie odruchy ze strony Niemców?
de [DE: IV: Gab es auch andere, menschliche Reaktionen seitens der Deutschen?]
00:26:50 CW: Tak, ale to raczej ze strony pracowników, bo ze strony aufseherek nie. Był jeszcze jeden Holender z kolei który też pracował, nie wiem skąd się tam wziął.
de [DE: CW: Ja, aber eher seitens der Arbeiter und nicht der Aufseherinnen. Es gab auch einen Holländer. Er arbeitete bei uns, ich weiß nicht wie er dorthin gekommen ist. ]
00:27:02 Ale był właśnie. On był takim pracownikiem magazynowym, przynosił na salę kartony właśnie z tymi kolbami, czy jeżeli brakowało jakiegoś materiału, to on przynosił.
de [DE: Aber er war da. Er arbeitete als Lagerist und brachte uns immer Kartons mit den Kolben, oder wenn sonst etwas fehlte. ]
00:27:17 I z nim można było też rozmawiać. A tak to nie zdarzyło się, żeby ktoś z aufseherek, że można było porozmawiać.
de [DE: Auch mit ihm konnten wir uns unterhalten. Aber sonst ist es nie vorgekommen, mit Aufseherinnen sprechen zu können. ]
00:27:31 IV: Czyli można powiedzieć, że stosunków z Niemcami żadnych nie było?
de [DE: IV: Kann man also sagen, dass es gar keine Beziehungen zu den Deutschen gab?]
00:27:35 CW: Żadnych nie było. Nie. Żadnych. Poza tym moim majstrem, z którym naprawdę byłam w takich bardzo powiedziałabym przyjacielskich stosunkach.
de [DE: CW: Es gab keine. Keine. Außer diesem Meister, mit dem ich in, sozusagen freundschaftlicher Beziehung war.]
00:27:45 Zresztą po wojnie odnalazłam go i żeśmy długo korespondowali ze sobą, już nie żyje dość dawno.
de [DE: Nach dem Krieg habe ich ihn sogar ausfindig gemacht und wir standen lange im Briefkontakt. Er ist aber schon längst tot. ]
00:27:55 To z innymi... żadnego kontaktu nie było. A była jedna z Niemek jako majster pracowała, bardzo niesympatyczna, bardzo,
de [DE: Aber mit Anderen... gab es keinen Kontakt. Es gab eine Deutsche. Sie arbeitete auch als Meister, aber sie war sehr unsympathisch.]
00:28:06 bardzo taka raczej zaprzyjaźniona z aufseherkami, więc bardzo wszystkie żeśmy się jej bały
de [DE: Sie war mit den Aufseherinnen befreundet, daher hatten wir alle Angst vor ihr. ]
00:28:13 i po prostu nigdy przy niej żeśmy nie rozmawiały, nigdy w ogóle nie można było przy niej rozmawiać.
de [DE: Wir sprachen nie mit ihr und in ihrer Gegenwart konnten wir uns mit anderen auch nicht unterhalten.]
00:28:28 IV: A jak się nazywał ten niemiecki majster?
de [DE: IV: Wie hieß der deutsche Meister?]
00:28:31 CW: Ten mój? Jeden się nazywał Reimann, właśnie ten ten niby Holender, o którym ja mówiłam,
de [DE: CW: Meiner? Reimann hieß der Holländer.]
00:28:40 a ten się nazywał Fortberg. Fortberg. Starszy pan.
de [DE: und der Deutsche hieß Fortberg. Ein älterer Herr.]
00:28:49 IV: Z nim pani miała bardzo dobre stosunki?
de [DE: IV: Und zu diesem hatten Sie gute Beziehungen?]
00:28:51 CW: Tak, znaczy przyjacielskie. Bardzo się tak pozytywnie do nas odnosił, przekazywał np. mi,
de [DE: CW: Ja, es waren sozusagen freundschaftliche Beziehungen. Er war uns sehr wohl gesonnen und war gut zu uns.]
00:28:58 ponieważ nie miałyśmy żadnych informacji, co się dzieje na froncie, jak przebiega prawda front,
de [DE: Da wir keine Informationen über den Verlauf der Front hatten ]
00:29:05 {räuspert sich}
de [DE: {räuspert sich}]
00:29:04 gdzie się toczą walki, jak daleko prawda Rosjanie już poszli, czy Niemców wyrzucili już z terenów Polski czy nie,
de [DE: und wie weit die Russen bereits vorgedrungen waren, ob die Deutschen schon aus dem polnischen Gebiet zurückgedrängt wurden.]
00:29:13 to nie miałyśmy żadnych informacji, to on nnam przynosił te wiadomości, on mi mówił zawsze, co słyszał w radiu, prawda gdzie jest front.
de [DE: Wir hatten keine Informationen und er brachte uns welche mit. Er erzählte uns, was er im Radio gehört hat, wo sich die Front befindet.]
00:29:21 Jak się jak się jak pocieszał nas zawsze, że niedługo się wojna skończy, że Rosjanie idą do przodu.
de [DE: Er tröstete uns, dass der Krieg bald zu Ende gehen wird, dass die Russen immer näher kommen. ]
00:29:29 Także od niego były właśnie także te wszystkie takie wiadomości ciekawsze.
de [DE: Er hat uns mit interessanten Nachrichten versorgt. ]
00:29:35 A tak to nie miałyśmy żadnego kontaktu, żadnej korespondencji, żadnych listów, nic.
de [DE: Sonst hatten wir keinen Kontakt, bekamen keine Briefe, nichts.]
00:29:44 Jeżeli mogę powiedzieć, to kogoś zainteresuje, pamiętam to było chyba gdzieś pod koniec listopada.
de [DE: Wenn ich noch etwas sagen kann, vielleicht interessiert es jemanden… Ich kann mich erinnern, es war Ende November.]
00:29:54 Jak pobierałam szkło z magazynu właśnie te kolby do do spawania, wśród tych kartonów znalazłam niemiecką gazetę.
de [DE: Als ich Glas, die Kolben aus dem Lager holen sollte, erblickte ich zwischen den Kartons eine deutsche Zeitung. ]
00:30:04 No i oczywiście wzięłam tą gazetę, usiadłam tam w tym magazynie i zaczęłam się przeglądać tę gazetę i nakryła mnie aufseherka.
de [DE: Ich nahm sie in die Hand, setzte mich hin und begann, sie zu lesen. Bis eine Aufseherin kam und mich dabei erwischte. ]
00:30:12 No i się zrobiła straszna awantura. Przyjechał jakiś oficer SS. Byłam wzywana na przesłuchania, grożono mi, że jeżeli się nie przyznam, kto mi dał tą gazetę,
de [DE: Es wurde daraus eine Affäre. Ein SS-Offizier kam sogar, ich wurde verhört. Sie drohten mir, falls ich nicht preisgebe, wer mir die Zeitung gegeben hat,]
00:30:25 to zostanę wywieziona z tej fabryki do obozu i skazana na śmierć. A ja cały czas powtarzałam, że ja ją znalazłam, bo ja ją rzeczywiście znalazłam.
de [DE: dass ich in ein KZ deportiert und zum Tod verurteilt werde. Ich wiederholte immer wieder, dass ich sie nur gefunden habe.]
00:30:37 I co ja przeczytałam? Ja mówię, że niewiele przeczytałam, bo mnie aufseherka wtedy złapała i po prostu źle zrobiłam, bo mogłam sobie wziąć tą gazetę i zabrać ze sobą.
de [DE: „Was ich gelesen hätte?“ Ich antwortete: nicht viel, weil ich ertappt wurde. Ich dachte mir, ich war nicht vernünftig. Ich hätte diese Zeitung einfach mitnehmen können.]
00:30:48 A ja byłam ciekawa, co tam jest napisane i od razu chciałam sobie poczytać. No przeszłam wtedy rzeczywiście te badania.
de [DE: Ich war neugierig, was drin steht und wollte es gleich lesen. Ich wurde damals immer wieder verhört.]
00:30:57 Tam przez kilka dni przyjeżdżał ten Unteroffizier, SS-man, jak on się zwał, to nie pamiętam.
de [DE: Einige Tage lang kam dieser SS-Unteroffizier, wie er hieß, weiß ich nicht mehr. ]
00:31:09 W każdym bądź razie mocno mnie straszyli, że jeżeli się nie przyznam, nie powiem od kogo dostałam tą gazetę, to koniec, to stąd wyjadę.
de [DE: Jedenfalls haben sie mich stark eingeschüchtert, wenn ich nicht zugebe, von wem ich diese Zeitung bekommen habe, würde es mein Ende bedeuten.]
00:31:20 A ja tam byłam taką trochę ważniejszą osobą, ponieważ znałam język niemiecki, to ta nasza oberaufseherka sobie mnie upatrzyła jako taką jak gdyby starszą w tym obozie.
de [DE: Ich war dort eine etwas wichtigere Person, da ich Deutsch konnte und unsere Oberaufseherin mich als Lagerälteste ausgesucht hat. ]
00:31:34 Miałam numer 61, bo w fabryce wszystkie żeśmy dostały poza numerami, które miałyśmy z Oświęcimia.
de [DE: Ich hatte die Nummer 61. Am Anfang hatten wir in der Fabrik außer der Auschwitz-Nummer auch eine andere Nummer.]
00:31:42 To później nam, później później się dowiedziałam, że mamy też, że zostałyśmy przekazane z Oświęcimia do Flossenburga.
de [DE: Später haben sie uns... Ich erfuhr es später, dass wir von Auschwitz nach Flossenbürg übergeben wurden.]
00:31:51 I tam dostałyśmy znów nowe numery, to w fabryce wśród tych dwustu osób, każda z nas miała numer porządkowy, od jednego do dwustu.
de [DE: Dort bekamen wir neue Nummern zugewiesen. Wir waren 200 Frauen, jede von uns hatte eine laufende Nummer, von 1 bis 200. ]
00:32:01 I mój numer był 61 i jak oberaufseherka przychodziła do fabryki z psem to wtedy wrzeszczała od.. już jak tylko weszła „61, 61!!!”
de [DE: Meine Nummer war 61 und wenn die Oberaufseherin in die Fabrik kam, schrie sie immer gleich von der Tür „61! 61!“ ]
00:32:15 Ja wiedziałam, że ja muszę się wstawić do niej no i byłam wtedy wypytywana co się dzieje, kto co mówi, czy wszyscy są zadowoleni, prawda.
de [DE: Ich wusste, dass ich mich vor sie hinstellen musste und ich wurde ausgefragt, was los ist, wer was erzählt, ob alle zufrieden sind.]
00:32:25 Czy nic my nie potrzebujemy, czy wszystko mamy. Taka taki wywiad był zawsze ze mną, z panią oberaufseherką.
de [DE: Sie fragte, ob wir etwas brauchen. Solche Interviews führte die Frau Oberaufseherin immer mit mir.]
00:32:36 I wtedy jak mnie tak przesłuchiwano, to widziałam, że ona była mocno poddenerwowana, ale jakoś szczęśliwie się skończyło.
de [DE: Und als ich damals verhört wurde, merkte ich, dass sie sehr nervös war. Aber alles ist gut ausgegangen.]
00:32:44 Widocznie front się przesuwał dość szybko na zachód i dano mi spokój, i zostałam i tak do końca zostałam.
de [DE: Anscheinend ging die Front schnell in den Westen weiter und sie ließen von mir ab. Ich blieb bis zum Ende.]
00:32:53 IV: Czyli nie została pani ukarana?
de [DE: IV: Sie wurden also nicht bestraft?]
00:32:55 CW: Nie, nie zostałam ukarana. A jeszcze ja.. było takie ciekawe wydarzenie, że chyba wcześniej nawet gdzieś na początku listopada uciekły dwie Rosjanki.
de [DE: CW: Nein, ich wurde nicht bestraft. Es gab noch ein interessantes Ereignis. Es war Anfang November, als zwei Russinnen flohen.]
00:33:10 Miałyśmy na tej sali gdzie spałyśmy, okna były otwierane, także można było wieczorami tak gdzieś okno sobie otworzyć
de [DE: In unserem Schlafsaal konnten wir die Fenster aufmachen. Das machten wir immer abends, ]
00:33:19 i popatrzeć przez okno na kościół, bo tuż przy fabryce był kościół. I zawsze na wieży kościoła zegar wybijał godziny
de [DE: und schauten durch das Fenster auf die Kirche, die unmittelbar an der Fabrik stand. Am Kirchturm schlug die Glocke die Stunde. ]
00:33:28 i przez okno mogłyśmy sobie patrzeć na ten kościół, patrzeć na ludzi, którzy przychodzą do kościoła.
de [DE: Wir betrachteten die Kirche von unserem Fenster und die Menschen, die in die Kirche gingen. ]
00:33:35 {hustet}
de [DE: {hustet}]
00:33:37 I dwie Rosjanki, młode Rosjanki skręciły z prześcieradeł, które miałyśmy na łóżkach taki długi sznur i po tym sznurze po prostu powiesiły na oknie.
de [DE: Zwei junge Russinnen drehten aus Bettlaken eine lange Schnur und rutschten darauf nach unten. Sie waren in Freiheit. ]
00:33:49 Te inne Rosjanki im pomagały i spuściły się po tym sznurze na zewnątrz. Zwiały. Przez trzy dni szukano ich.
de [DE: Andere Russinnen halfen ihnen. Sie seilten sich auf dieser Schnur nach unten ab und sind geflohen. Drei Tage lang wurden sie gesucht.]
00:34:01 I te pozostałe Rosjanki, nas było sto Polek, 100 Rosjanek, 105 Polek było i 95 Rosjanek, Rosjanki przez trzy dni do momentu aż je odnaleziono, stały na baczność.
de [DE: Es gab 105 Polinnen und 95 Russinnen. Alle anderen Russinnen mussten drei Tage lang, bis die zwei Flüchtlinge gefunden wurden, stillstehen.]
00:34:18 Nie mogły się położyć, nie dostały nic do jedzenia, to co było dla nich przeznaczone, oberaufseherka chciała nam dać, Polkom.
de [DE: Sie durften sich nicht hinlegen, sie bekamen nichts zum Essen. Ihre Rationen wollte die Aufseherin uns geben,]
00:34:26 My żeśmy nie chciały wziąć, także to zostało. A one stały, nie wolno im było ani usiąść, ani się położyć, czekały.
de [DE: aber wir lehnten es ab. Sie standen da, durften sich weder hinsetzen noch hinlegen. Sie warteten. ]
00:34:35 Tak oberaufseherka powiedziała, że jak one się odnajdą, to one wtedy dopiero zostaną zwolnione. Czyli ta kara zostanie im wtedy darowana.
de [DE: "Erst wenn die anderen gefasst sind, dürfen sie sich bewegen. Erst dann werden sie von der Strafe entlassen."]
00:34:46 No i rzeczywiście, po trzech dniach je przyprowadzono. Jako karę to im ogolono głowy, obcięto im włosy po prostu do gołej ss..
de [DE: Nach drei Tagen wurden sie tatsächlich ins Lager zurückgebracht. Als Strafe wurden ihnen die Kopfhaare abgeschnitten. ]
00:34:56 zupełnie tak tak na zero, a przedtem miały włosy normalne, znaczy normalne niezupełnie.
de [DE: Die Haare wurden rasiert. Vorher hatten sie normale Haare. Normal kann man auch nicht sagen,]
00:35:03 Bo w Oświęcimiu jak nas przywożono, to wszystkim ścinano włosy. Więc miałyśmy włosy takie króciutkie. A im ogolono wtedy te włosy na zero.
de [DE: denn in Auschwitz wurden alle rasiert. Wir hatten sehr kurze Haare. Sie hatten jetzt Glatzköpfe. ]
00:35:14 Ale też specjalnie nie były w jakiś sposób tam ukarane, zostały z powrotem przywiezione i były do końca z nami. Ale to było wydarzenie.
de [DE: Aber auch sie wurden nicht sonderlich bestraft, sie wurden zurückgebracht und waren bis zum Schluss mit uns. Aber das war ein Ereignis.]
00:35:24 To na terenie prawda tego naszego małego obozu, gdzie nic się nie działo poza pracą, to było wydarzenie jednak duże.
de [DE: Aber es war ein Ereignis, selbst in unserem kleinen Lager, wo der Alltag nur aus Arbeit bestand.]
00:35:37 IV: Czy były kary, czy było karanie w obozie za jakieś przewinienie?
de [DE: IV: Gab es Strafen für Vergehen im Lager?]
00:35:48 CW: Specjalnie nie było. To znaczy jeżeli przewinień nie było, no jeżeli się jakiś majster poskarżył, no to wtedy aufseherka odebrała kolację na przykład.
de [DE: CW: Eigentlich nicht besonders. Wenn eine Beschwerde von einem Meister kam, hat die Aufseherin eine Mahlzeit gestrichen.]
00:35:59 Czy kazała stać albo klęczeć tam przez kilka godzin. Ale to to rzadko to było. Raczej nie było.
de [DE: Oder man musste ein paar Stunden knien. Aber es kam selten vor. Eigentlich gab es keine Strafen.]
00:36:10 IV: Czy była odczuwalna dyscyplina albo reżim w czasie pracy?
de [DE: IV: War Disziplin am Arbeitsplatz spürbar?]
00:36:15 CW: Tak, tak. To znaczy cały ten zespół był jakoś tak zdyscyplinowany, że nie było powodów praktycznie do tego żeby żeby Niemcy byli niezadowoleni.
de [DE: CW: Ja, ja. Die ganze Gruppe war sehr diszipliniert. Es gab keinen Grund für Unzufriedenheit bei den Deutschen. ]
00:36:27 Nas było niewiele. no no tak.. Każda siadała przy swoim prawda na swoim stanowisku i zabierała się do pracy.
de [DE: Wir waren nicht so viele. Jede von uns saß an ihrem Platz und machte ihre Arbeit.]
00:36:36 Więc z Niemcami nie można, z majstrami nie można było rozmawiać, między sobą też nie.
de [DE: Mit den deutschen Meistern durfte man nicht sprechen, untereinander auch nicht.]
00:36:43 Bo nie siedziałyśmy tak blisko siebie żeby można było prawda prowadzić jakieś rozmowy. Nie było czasu na to. Trzeba było pracować. Tak to wyglądało.
de [DE: Wir saßen nicht so nah beieinander, dass wir uns unterhalten konnten. Es gab keine Zeit. Man musste arbeiten. So sah es aus.]
00:36:57 IV: Czy ze strony aufseherek nie było żadnych szykan?
de [DE: IV: Gab es seitens der Aufseherinnen Schikanen?]
00:37:01 CW: Nie, nie. One nie.. one z nami nie rozmawiały, one siedziały razem z postami, bo postowie mieli przy tej sali gdzie my żeśmy mieszkały.
de [DE: CW. Nein, nein. Sie sprachen nicht mit uns, sie saßen zusammen mit den Wachposten, denn die Posten hatten neben dem Saal, wo wir wohnten]
00:37:16 Były takie dwa jakby pokoiki odgrodzone kratką taką, także postowie się kontaktowali z nami tylko przez te okienka.
de [DE: zwei kleine Räume, die mit Gitter getrennt waren. Die Wachposten sprachen mit uns nur durch diese kleinen Fenster.]
00:37:26 A aufseherki tam siedziały i wyglądały, po prostu co się dzieje na terenie tej naszej sali, czy nic złego się nie dzieje.
de [DE: Die Aufseherinnen saßen und beobachteten, was im Saal vor sich geht,]
00:37:35 Czy my śpimy, czy prawda co innego robimy. Także nie interesowali się nami specjalnie.
de [DE: ob wir schlafen oder etwas anderes tun. Sie interessierten sich nicht sonderlich für uns.]
00:37:42 IV: Czy odczuwało się strach albo obawę w czasie pracy?
de [DE: IV: Hat man Angst während der Arbeit gespürt?]
00:37:45 CW: Nie. W czasie pracy nie. No muszę zobaczyć, czy nie przywiozłam tego ze sobą, bo tam zabrałam trochę właśnie tych wspomnień różnych,
de [DE: CW: Nein. Während der Arbeit nicht. Ich muss nachschauen, ob ich ein paar Erinnerungsberichte mitgebracht habe. ]
00:37:57 tych innych jeszcze, które mi tam koledzy prawda przywozili. Bo ja też wybierałam sobie wspomnienia, te które Pani tłumaczyła.
de [DE: Auch andere, die mir meine Kollegen überlassen haben. Ich habe Erinnerungsberichte ausgesucht, die Sie übersetzt haben.]
00:38:06 I ja jeszcze miałam kilka takich mniej yyy czytelnych zostawiłam. Ale zabrałam je teraz, przywiozłam. Zawsze może coś się z tego tam wynajdzie.
de [DE: Ich hatte auch einige weniger lesbare. Die habe ich zurückgelassen. Aber jetzt habe ich sie mitgebracht. Man kann immer etwas Brauchbares finden.]
00:38:18 To dam Pani później, Pani czy Jorgowi. A tamte wszystkie są przetłumaczone? Nie? Te, co Pani dostała do tłumaczenia? Tak?
de [DE: Ich gebe sie Ihnen später. Ihnen oder Jörg. Und alle anderen sind schon übresetzt? Nein? Diese, die Sie zum Übersetzen bekommen haben? Ja?]
00:38:33 IV: Jeszcze wracając może, pani wspomniała, że z tego powodu że znała pani niemiecki..
de [DE: IV: Sie erwähnten, dass Sie aufgrund Ihrer Deutschkenntnisse]
00:38:39 CW: Tak.
de [DE: CW: Ja.]
00:38:39 IV: ...była pani dosyć ważną osobą. Jakie stosunki miała pani stosunki z innymi dziewczynami?
de [DE: IV: ...eine gewisse Position im Lager hatten. Welche Beziehungen hatten Sie mit den Frauen anderer Nationalitäten?]
00:38:47 CW: Dziewczynami? Normalne. Ponieważ tylko dwie znałyśmy język niemiecki wśród tych dwustu praktycznie,
de [DE: CW. Mit anderen Frauen? Sie waren ganz normal. Nur wir zwei unter 200 konnten Deutsch sprechen.]
00:38:58 jedna Włoszka jeszcze trochę mówiła po niemiecku, a tak to nikt nie znał języka. Znaczy znał...
de [DE: Eine Italienerin konnte noch etwas Deutsch, aber sonst hat niemand Deutsch gesprochen. Das heißt...]
00:39:04 Może tam parę słów to tak pobieżnie, to to wielu ludzi zna, ale to nie na tyle, żeby można było prawda rozmawiać.
de [DE: Vielleicht kannten einige Frauen nur ein paar Wörter, zum Sprechen reichte es aber nicht.]
00:39:12 Więc ta lekarka, która się zupełnie normalnie posługiwała jezykiem niemieckim no i ja, która mówiłam względnie swobodnie.
de [DE: Nur wir zwei, ich und die Ärztin sprachen fließend Deutsch.]
00:39:21 Dziewczyny zupełnie normalnie się do nas odnosiły. No jeżeli coś potrzebowały, prawda, źle się czuły, czy chore były,
de [DE: Aber andere Frauen hatten zu uns ein ganz normales Verhältnis. Wenn sie etwas brauchten oder wenn sie krank waren,]
00:39:31 to przychodziły do mnie i ja później od oberki prosiłam, żeby dała czy jakiś lek, czy ewentualnie żeby kogoś zostawiła,
de [DE: kamen sie zu mir und ich bat dann die Oberaufseherin, ein Medikament zu besorgen oder die kranke Person von der Arbeit zu entlassen.]
00:39:38 żeby nie musiały iść do pracy, prawda, bo boli go żołądek, czy coś się coś tam z nim złego z nim dzieje. W ten sposób.
de [DE: Ich bat sie, die Kranken von der Arbeit freizustellen, weil sie Magenschmerzen oder andere Beschwerden hatten. Auf diese Weise geschah es.]
00:39:48 A oberka na ogół się zgadzała. Mimo że była bardzo taka niesympatyczna, ale wydaje mi się, że miała jakąś słabość do mnie.
de [DE: Und die Oberaufseherin stimmte normalerweise zu, obwohl sie so unsympathisch war. Sie empfand für mich eine gewisse Schwäche. ]
00:39:58 Wszystkie się jej strasznie bały, a ja się jej nie bałam, i ja jak z nią rozmawiałam, to jej patrzyłam prosto w oczy.
de [DE: Alle haben Angst vor ihr gehabt, aber ich hatte keine. Wenn ich mit ihr gesprochen habe, habe ich ihr direkt in die Augen gesehen. ]
00:40:05 I ona mi kiedyś powiedziała, że ja mam oczy „stechend”, kłujące.
de [DE: Einmal sagte sie zu mir, ich hätte stechende Augen.]
00:40:12 IV: Czyli odczuwała w jakiś sposób wobec pani pewnego rodzaju respekt?
de [DE: IV: Das heißt in gewisser Weise spürte sie Ihnen gegenüber Respekt?]
00:40:15 CW: Widocznie tak, widocznie, czuła być może, że moje oczy mówiły jej wtedy, że ja gdybym mogła, to ja bym ciebie zabiła na pewno.
de [DE: CW: Anscheinend, anscheinend ja. Sie spürte womöglich, dass meine Augen ihr damals sagten, dass ich sie hätte umbringen können, wenn ich nur gekonnt hätte. ]
00:40:23 {lacht}
de [DE: {lacht}]
00:40:24 No za to wszystko wtedy człowiek miał taki stosunek do nich.
de [DE: Diese Umstände machten die Beziehung zu den Deutschen aus.]
00:40:32 IV: W takim momencie jaki stosunek miała pani do Niemców, jakie były odczucia? Nienawiści?
de [DE: IV: In solchen Augenblicken, welches Verhältnis hatten Sie zu den Deutschen? Welche Gefühle hatten Sie? Gefühle von Hass?]
00:40:41 CW: Złości, nienawiści, do ss-manów na pewno do niem... Pełne nienawiści byłyśmy wszystkie.
de [DE: CW: Bestimmt das Gefühl des Zorns und des Hasses den SS-Männern gegenüber. Wir waren alle von Hass erfüllt.]
00:40:49 A do tych innych Niemców no, do tych, którzy byli w SS, to na pewno żeśmy ich nie kochali, ale tych wszystkich innych, to żeśmy im współczuli,
de [DE: Und für andere Deutsche, die in der SS waren, empfanden wir keine Liebe, aber mit allen anderen hatten wir Mitleid, ]
00:40:59 bo oni też byli w zasadzie gnębienim może nie w takim stopniu jak te wszystkie inne narody, ale oni też byli jednak bardzo biedni.
de [DE: da sie schließlich auch unterdrückt wurden, vielleicht nicht in dem Maße wie andere Völker, aber auch sie waren sehr armselig.]
00:41:08 Też musieli pracować, mieli ograniczenia, nie mogli wszystkiego kupić. Żywność była na kartki tak jak i u nas. Tak to wtedy wyglądało.
de [DE: Auch sie mussten arbeiten, hatten Beschränkungen, konnten nicht alles bekommen. Lebensmittel gab es nur gegen Lebensmittelkarten. So sah es aus. ]
00:41:22 Zresztą teraz po latach to trudno jest zanalizować jak to było. Inaczej prawda pewne rzeczy odczuwa człowiek młody, który ma lat 20 czy 22, a inaczej teraz patrzy się już na te rzeczy.
de [DE: Nach so vielen Jahren ist es schwierig, Bilanz zu ziehen, wie es damals war. Man empfindet und betrachtet vieles anders, wenn man jung ist, wenn man 20 oder 22 Jahre alt ist.]
00:41:44 IV: Kwestia narodowości: Czy nawiązywała pani kontakty z więźniami innych narodowości i w jaki sposób?
de [DE: IV: Die Frage der Nationalitäten: Hatten sie Kontakt zu Häftlingen anderer Nationalitäten und wenn ja, worauf beruhte er?]
00:41:53 CW: Z tym było trochę trudno, dlatego że Rosjanki poza swoim językiem to nie znały żadnego innego.
de [DE: CW: Es war etwas schwierig, denn die Russinnen konnten außer ihrer Muttersprache keine andere.]
00:42:01 U nas były takie niektóre więźniarki, które znały dobrze język rosyjski. No więc te, które znały rosyjski, to mogły z nimi rozmawiać.
de [DE: Bei uns waren einige Frauen, die Russisch konnten und sie unterhielten sich auch mit den Russinnen. ]
00:42:11 My żeśmy nieraz sobie urządzały, na przykład jak było nas więcej, tych które nie spały,
de [DE: Wenn mehrere zusammenkamen, die entweder nicht geschlafen hatten ]
00:42:19 no była to niedziela na przykład, dzień był wolny od pracy, bo w niedzielę się nie pracowało,
de [DE: an einem arbeitsfreien Tag oder an einem Sonntag, denn am Sonntag arbeiteten wir nicht,]
00:42:25 to żeśmy nieraz z Rosjankami siedziały na terenie prawda tego naszego tej naszej sali i żeśmy razem śpiewały piosenki rosyjskie.
de [DE: saßen wir mit den Russinnen in unserem Saal und sangen gemeinsam russische Lieder. ]
00:42:34 Rosjanki bardzo ładnie śpiewały, więc one coś tam nuciły, a my żeśmy im wtórowały, żeśmy razem śpiewały.
de [DE: Sie konnten sehr schön singen, sie summten etwas vor sich hin und wir schlossen uns an.]
00:42:43 Albo Polki śpiewały jakieś znane wtedy przeboje, które wtedy były, tam w grupkach siedziałyśmy.
de [DE: Polinnen sangen damals bekannte Schlager, die populär waren, als wir in Gruppen gesessen haben.]
00:42:52 I żeśmy sobie nuciły albo opowiadałyśmy sobie różne rzeczy. I to takie raczej było dobre współżycie towarzyskie z nimi.
de [DE: Wir sangen etwas oder erzählten uns verschiedene Geschichten. Aber eigentlich war das ein geselliges Beisammensein mit ihnen.]
00:43:02 Ale jakiś tam politycznych rzeczy, na ten temat w ogóle nie było mowy. My nie byłyśmy wtedy polityczne w ogóle.
de [DE: Über politische Themen haben wir uns gar nicht unterhalten. Wir waren überhaupt nicht politisch interessiert.]
00:43:09 W ogóle nikt się nie zajmował polityką. Tyle nas interesowało, żeby się wojna jak najszybciej skończyła.
de [DE: Niemand beschäftigte sich mit Politik. Uns interessierte nur, dass der Krieg so schnell wie möglich zu Ende geht. ]
00:43:15 Żebyśmy mogły wrócić do siebie, żeby nic złego się nie stało, żeby te rodziny nasze które zostały, żeby przeżyły.
de [DE: Wir wollten zurückkehren und dass niemandem Schlechtes zustößt, und unsere Familien den Krieg überleben. ]
00:43:23 Bo przecież porozdzielano nas z rodzinami. Każdy zostawił czy rodziców, czy starsze panie które były z nami, bo było parę starszych kobiet z nami,
de [DE: Wir wurden von ihnen getrennt. Jeder ließ seine Eltern oder ältere Frauen, die in unserer Gruppe waren, denn es waren auch ältere unter uns.]
00:43:34 pozostawiły dzieci, mężów, i też zostały zabrane prawda razem z nami. I były z nami.
de [DE: Sie ließen ihre Kinder und Ehemänner zurück. Sie wurden mit uns weggebracht und jetzt waren sie bei uns.]
00:43:42 Były takie dwie panie z Łodzi, to jedna miała chyba pięćdziesiąt parę lat, druga miała czterdzieści parę lat. I one bardzo przeżywały rozstanie z rodziną.
de [DE: Es gab zwei Frauen aus Łódź, eine war etwa 50 Jahre alt, die andere war über 40. Sie haben die Trennung sehr schlecht verkraftet. ]
00:43:59 No my młode to jakoś tak mniej. Ja bym powiedziała, że że młodość to inaczej odczuwa to rozstanie z rodziną.
de [DE: Für uns junge Menschen war es nicht so schlimm. Ich würde sagen, die Jugend empfindet die Trennung von der Familie anders.]
00:44:08 Bo chyba pani zgodzi się ze mną, nie.. że jak się jest młodym, to człowiek wyjeżdża i wie że zostawił tam mamę, prawda, i rodzinę,
de [DE: Sie werden mir sicher zustimmen: Wenn man jung ist, geht man in die Welt hinaus. Man weiß, dass man Mutter und Familie zurücklässt, ]
00:44:17 ale nic złego się nie będzie działo. To się tak mówi. I to tak było. Teraz to inaczej patrzy się na te rzeczy jak człowiek jest stary.
de [DE: aber dass nichts Schlimmes passieren wird. Das sagt man nur so. Aber es war so. Jetzt sieht man das anders, wenn man alt ist.]
00:44:30 IV: Czyli te stosunki między grupami narodowościowymi były dobre?
de [DE: IV: Die Beziehungen zu anderen Nationalitäten waren also gut?]
00:44:34 CW: Dobre. Raczej były dobre.
de [DE: CW: Sie waren gut. Sie waren gut.]
00:44:37 IV: Czy były jakieś objawy solidarności między więźniami, czy można było sobie pomagać? Czy nie było takiej potrzeby?
de [DE: IV: Gab es Ausdrücke der Solidarität unter den Häftlingen, konnte man sich gegenseitig helfen? Oder war es nicht notwendig?]
00:44:47 CW: No nie było potrzeby, jeżeli któraś się źle czuła, czy coś się prawda z nią działo, no to wtedy przychodziła, szło się do oberaufseherki i się prosiło o to czy tamto.
de [DE: CW: Nein, es war nicht nötig. Wenn eine krank war oder etwas passierte, dann gingen wir zur Oberaufseherin und baten sie um etwas.]
00:44:59 Ale tak to nie było potrzeby. No jedzenia więcej nie było, każdy dostawał swój przydział, dzielić się nie było czym.
de [DE: Aber sonst war es nicht nötig. Zum Essen gab es nicht mehr als unsere Rationen, so dass man es nicht teilen konnte.]
00:45:07 Żadnych paczek żeśmy nie dostawały, także nie było potrzeby.
de [DE: Lebensmittelpakete bekamen wir auch nicht, es war nicht nötig.]
00:45:13 No nie było możliwości, żeby w jakiś sposób czy coś organizować, jakieś jakieś grupy oporu czy coś takiego. Zbyt małą społecznością żeśmy były.
de [DE: Es war auch nicht möglich, eine Gegenbewegung zu organisieren, Widerstand oder Ähnliches. Wir waren einfach eine zu kleine Gruppe. ]
00:45:22 No było nas 200 w zasadzie i to dwie zupełnie obce sobie narodowości prawda, Rosjanki i Polki.
de [DE: Wir waren nur 200 Frauen, darunter zwei sich fremde Nationalitäten: Russinnen und Polinnen. ]
00:45:30 Jak one tak stały wtedy kiedy te dwie uciekły, to myśmy im bardzo współczuły. No była..
de [DE: Als die Russinnen damals nach der Flucht ihrer Kolleginnen stehen mussten, hatten wir Mitleid mit ihnen.]
00:45:37 Oznaką solidarności było to, że nie wzięłyśmy ich prawda pożywienia, tego co one tam dostawały na śniadanie, obiad i kolację.
de [DE: Wir zeigten unsere Solidarität dadurch, dass wir ihr Essen nicht genommen haben: Weder Frühstück, noch Mittagessen, noch Abendbrot. ]
00:45:46 że przecież mogłyśmy to za nie zjeść, ale myśmy tego nie ruszyły. Myśmy tego nie wzięły, tylko to zostało.
de [DE: Wir konnten, wenn wir gewollt hätten, es selbst essen, aber wir haben es nicht angerührt. Wir haben es nicht gegessen, alles blieb für sie stehen. ]
00:45:52 To był taki, powiedziałabym objaw solidarności z nimi.
de [DE: Es war ein Ausdruck der Solidarität mit ihnen.]
00:46:01 Proszę Pani..no no..wyglądało względnie normalnie. No znacznie lepiej i i niż to było w Oświęcimiu. Mówiłam, że w Oświęcimiu życie było potworne.
de [DE: Es sah einigermaßen normal aus. Es war viel besser als in Auschwitz. Ich sagte, dass das Leben in Auschwitz fürchterlich war.]
00:46:13 To nie były warunki, w których człowiek może żyć. A tutaj jak żeśmy przyjechały, to byłyśmy szczęśliwe, że nareszcie każdy ma własną koję,
de [DE: Es waren Bedingungen, unter denen man einfach nicht leben konnte. Als wir hier ankamen, waren wir glücklich, dass endlich jede ihre eigenen Pritsche hat, ]
00:46:23 że dostaje to pożywienie względnie czyste, na na czystym talerzu. Smaczne?
de [DE: dass man einigermaßen sauberes Essen auf einem sauberen Teller bekommt. Ob es gut war?]
00:46:32 Nikt się nie zastanawiał nad tym, bo nie było tego dużo, więc to co nam dano, to szybko prawda żeśmy zjadały.
de [DE: Niemand hat darüber nachgedacht, es war nicht so viel. Alles was wir bekamen, verschlangen wir sofort.]
00:46:39 No chodziłyśmy raczej niedożywione, raczej głodne. Ale możliwości, żeby coś kupić czy coś dostać od kogoś, nie było żadnych.
de [DE: Wir waren eher unterernährt, hatten Hunger. Aber es gab keine Möglichkeiten, etwas zu bekommen oder zu kaufen. ]
00:46:49 Po prostu to co było musiało nam wystarczyć. Efekt był taki, że jak wyszłam z tego obozu, to ważyłam niecałe 30 kg.
de [DE: Es musste einfach ausreichen. Am Ende, als ich das Lager verlassen hatte, wog ich knapp 30 kg. ]
00:46:59 A te wszystkie inne dziewczyny to samo. Po prostu człowiek z własnych zasobów korzystał. Chudło się z tego, co się miało na sobie. Tak to wyglądało.
de [DE: Alle andere Frauen ebenso. Der Mensch zehrte von seinen eigenen Vorräten. Man wurde immer dürrer und dürrer. So sah es aus.]
00:47:13 IV: Jakie uczucie towarzyszyło pani w ciągu pobytu w obozie: złość, nienawiść, strach, obawa?
de [DE: IV: Welches Gefühl begleitete Sie während des Aufenthaltes im Lager? Das Gefühl des Zornes, Hasses, der Angst?]
00:47:23 CW: Proszę Pani.. Raczej gniew i złość. I w pewnym sensie powiedziałabym nienawiść do ludzi, którzy że mimo że mieli własny kraj, to poszli i zabrali innym.
de [DE: CW: Mich begleitete das Gefühl des Zornes, aber auch in gewisser Weise des Hasses gegen Menschen, die, obwohl sie ihr eigenes Land hatten, ein anderes in ihren Besitz nehmen wollten.]
00:47:44 Człowiek był zły, że że nie może żyć prawda w normalnych czasach, że ta wojna wybuchła. Strach, no strach też był.
de [DE: Wir waren zornig, weil wir nicht normal leben konnten, weil der Krieg ausgebrochen ist. Ich habe Angst gespürt. ]
00:47:56 Bo nie wiadomo było, jak to się wszystko skończy, prawda, czy czy po wojnie człowiek zdoła wrócić do tego, co było.
de [DE: Man wusste ja nicht, wie alles enden würde, ob man zurückkommt oder nicht. ]
00:48:05 Bo wiadomo już było, ze domy nasze są zniszczone. że Warszawa była całkowicie rozbita, że nie mamy domów.
de [DE: Es war schon bekannt, dass alle unsere Häuser zerstört waren. Warschau war total zerstört und wir haben keine Häuser mehr.]
00:48:12 No więc człowiek się bał, co z.. jak będzie jak się po prostu.. jak wróci, co będzie robił, gdzie będzie mieszkał.
de [DE: Daher fürchteten wir die Rückkehr, da wir nicht wussten, wo wir wohnen und was wir machen würden. ]
00:48:21 Nie wiedział nic o rodzinie. Czy rodzice żyją. Brat został też zabrany z kolei do Oświęcimia a z Oświęcimia później do obozu na zachodzie, do Natzweiler.
de [DE: Ich wusste nichts über meine Familie, ob meine Eltern noch lebten. Mein Bruder wurde nach Auschwitz gebracht, später kam er in ein Lager im Westen, nach Natzweiler.]
00:48:34 Także też nie wiedziałam, co się z nim dzieje. to to..no trudne to były czasy. Ciągła obawa, ciągły strach, ciągły smutek, zniechęcenie, że to wszystko trwa, że ta wojna się nie kończy.
de [DE: Ich wusste nicht, wie es ihm geht. Es waren schwere Zeiten in andauernder Angst, Trauer, Apathie, weil der Krieg nicht zu Ende geht, dass er nicht aufhört. ]
00:48:54 Tak jak patrzę dzisiaj z perspektywy lat, to człowiek żył nadzieją, że jednak przyjdzie taki moment, że będziemy wolne, że to wszystko się prawda w jakiś sposób ułoży.
de [DE: Wenn ich es jetzt mit dem Abstand der vergangenen Jahre betrachte, lebten wir trotzdem in der Hoffnung, dass der Moment kommen würde, in dem wir befreit werden, dass alles gut wird.]
00:49:14 IV: Czy było w czasie pobytu w obozie w Plauen jakieś wrażenie, przeżycie, o którym pani nigdy nie zapomni? Jakieś straszne przeżycie?
de [DE: IV: Hatten Sie während der Inhaftierung im Lager in Plauen ein besonderes Erlebnis, Eindrücke gehabt, die Sie nie vergessen werden? Vielleicht ein dramatisches Ereignis?]
00:49:24 CW: To sam moment.. ostatnio już bombardowania fabryki. Proszę Pani siedziałyśmy w schronie, był potworny nalot.
de [DE: CW: In erster Linie war das der Augenblick, in dem die Fabrik bombardiert wurde. Wir saßen im Schutzkeller, es wurden sehr viele Bomben abgeworfen. ]
00:49:33 I raptem patrzymy jak w tym schronie na dole tam w fabryce, w rogu robi się dziura, i ta dziura się robi coraz większa coraz większa.
de [DE: Plötzlich bemerkten wir, dass unten in der Ecke der Fabrik ein großes Loch entsteht, das größer und größer wird.]
00:49:44 W pewnym momencie ściana pada a my siedzimy w kojcu takim zamknięte, no i zaczyna się palić wszystko.
de [DE: Auf einmal stürzte die Wand ein. Wir waren in einem Zwinger eingeschlossen, als alles zu brennen anfing.]
00:49:53 W około nas ogień, no więc zaczynamy uciekać przez ten pożar, przez ten ogień.
de [DE: Rings herum war Feuer und wir rannten durch dieses Feuer los nach draußen. ]
00:49:59 Złapałam się wtedy pamiętam za twarz, zakryłam sobie oczy i usta i tak wskoczyłam przez ten ogień. Te inne wszystkie więźniarki za mną.
de [DE: Ich fasste mich am Gesicht, deckte die Augen und die Nase zu und sprang durch das Feuer. Alle anderen Frauen machten es mir nach. ]
00:50:08 Wyskoczyłyśmy na podwórko, a cała fabryka w ogniu. To tego nie zapomnę nigdy. Do dzisiejszego dnia.
de [DE: Wir sprangen in den Hof und erblickten die Fabrik in Flammen. Diesen Anblick vergesse ich nie. Ich habe es heute immer noch in Erinnerung. ]
00:50:17 I na tym podwórku raptem się znalazło dwóch postów, zaczęli nas zbierać, jak żeśmy wyskakiwały z tego ognia, to zaczęli nas zbierać.
de [DE: Auf einmal kamen draußen zwei Wachposten und fingen an, uns aus dem Feuer aufzusammeln.]
00:50:26 Później wyprowadzili nas na ulicę i na ulicy nas w taką grupkę wszystkie zebrały. I żeśmy.. wyprowadzili nas do lasu.
de [DE: In einer Gruppe wurden wir später auf die Straße geführt. Alle Frauen wurden in einer Gruppe gesammelt. Wir gingen in einen Wald.]
00:50:38 Kawałeczek za od fabryki niedaleko był las, tam nas wyprowadzili do tego lasu. A nalot był w nocy, gdzieś o godz. 23, 24-ej, gdzieś tak.
de [DE: In der Nähe der Fabrik war ein Wald und wir gingen dort hinein. Die Bombardierung fand nachts, etwa um 23.00 oder 24.00 statt. ]
00:50:48 I do rana żeśmy tam przesiedzieli. W międzyczasie pożar tam gaszono tej fabryki. I rano nas przyprowadzili.
de [DE: Bis zum nächsten Morgen saßen wir dort im Wald. Inzwischen wurde das Feuer in der Fabrik gelöscht. Am Morgen haben sie uns wieder hierher geführt.]
00:50:57 I znów nas wprowadzili do piwnicy właśnie do tego kojca już tam trochę odgrodzili w innym miejscu. Także był taki kojec w drugim miejscu, w drugim rogu zadrutowany i tam nas wsadzono.
de [DE: Morgens gingen wir wieder in den Schutzkeller, in diesen Zwinger, den sie an einer anderen Stelle einrichteten. Er war mit Draht eingezäunt und dort wurden wir eingepfercht.]
00:51:10 No i tam ile żeśmy były? Chyba dwa dni w sumie. Tam żeśmy siedziały, spały, w ogóle nie można było stamtąd wychodzić,
de [DE: Wie lange waren wir dort? Ich glaube etwa zwei Tage. Dort saßen und schliefen wir. Man durfte nicht hinausgehen.]
00:51:21 tyle co do toalety to szedł post i po dwie, trzy dziewczyny mogły wyjść. Same nie można samemu nie można było wychodzić. I po dwóch dniach...
de [DE: Auf die Toilette wurden jeweils zwei, drei Frauen, immer von einem Wachposten begleitet. Alleine durfte man nie hinausgehen. Nach zwei Tagen…]
00:51:33 Aha jeszcze w ciągu właśnie tego, w ciągu dnia przywożono nam obiad i żeśmy wychodziły grupkami takimi po pięć.
de [DE: Aha.. Noch an diesem Tag wurde uns Mittagessen gebracht und wir gingen immer zu fünft zum Essen.]
00:51:43 Był ustawiony na zewnątrz fabryki, fabryka była osmolona, częściowo od od.. chyba drugie piętro było rozburzone w trakcie tego pożaru.
de [DE: Es war im Hof draußen. Die Fabrik war schwarz vor Ruß. Wahrscheinlich wurde der zweite Stock der Fabrik durch den Brand zerstört. ]
00:51:55 Pełno było na na podwórku cegieł i ustawiono stół i tam na tym stole właśnie dla tych grupek, które wychodziły z tego kojca po pięć.
de [DE: Draußen im Hof lagen viele Ziegelsteine herum. Dort stellten sie einen Tisch auf. In Fünfer-Gruppen verließen wir den Zwinger und gingen dorthin zum Essen.]
00:52:08 Dostawałyśmy obiad, dostawałyśmy zupę, którą przywożono w takich tych wojskowych kubełkach.
de [DE: Wir bekamen dort Mittagessen, eine Suppe, die in Kesseln gebracht wurde. ]
00:52:16 I wtedy ja i jeszcze cztery dziewczyny postanowiłyśmy, że nie będziemy siedzieć w tym kojcu, że uciekniemy.
de [DE: Vier Frauen und ich haben damals beschlossen, dass wir nicht in den Zwinger zurückgehen, sondern dass wir fliehen werden.]
00:52:27 No i następnego dnia jak żeśmy szły na obiad powiedziałyśmy, bo stały dwie więźniarki, które liczyły te pięć które wychodziło, były liczone, że pięć musi wrócić.
de [DE: Am nächsten Tag, als wir zum Essen gehen sollten, sagten wir zu zwei Mithäftlingen, die gezählt haben, wie viele raus und reingehen. Fünf Frauen mussten immer zurückkommen.]
00:52:38 No więc ja powiedziałam do jednych: mówię słuchajcie: nas wyjdzie pięć, czy siedem nas wyjdzie, ale wy nas nie liczcie, bo my nie wrócimy.
de [DE: Ich sagte zu ihnen: "Wir gehen zu fünft, oder zu siebt, aber zählt uns nicht dazu, wir kommen nicht mehr zurück."]
00:52:48 I rzeczywiście, wyszłyśmy na ten obiad, one nas nie policzyły, potem jak żeśmy z obiadu wracały to nie poszłyśmy do tego kojca, tylko poszłyśmy dalej do piwnic.
de [DE: Und tatsächlich gingen wir zum Essen, sie zählten uns nicht und nach dem Essen gingen wir nicht mehr in den Zwinger zurück, sondern weiter in den Keller. ]
00:53:02 Tam w tych piwnicach stały wózki, na których były bele bawełny, jeszcze nie zużyte przez tą przędzalnię.
de [DE: In diesem Keller standen Wagen mit Baumwollballen, die in der Baumwollspinnerei noch nicht verbraucht wurden. ]
00:53:09 Żeśmy się ukryły w tych belach bawełny, żeśmy tam właziły..wlazły, w najdalszym kącie tej całej piwnicy, tego podziemia, tej piwnicy.
de [DE: Wir versteckten uns in diesen Baumwollballen, die in der hintersten Ecke des Kellers standen. ]
00:53:21 No i żeśmy przesiedziały. Wieczorem nas oberaufseherka szukała z psem. Słyszałyśmy jak pies szczeka, ale nie doszła do nas po prostu.
de [DE: Wir saßen darin, als abends die Oberaufseherin uns mit ihrem Schäferhund gesucht hat. Wir hörten ihren Hund bellen, aber sie hat uns nicht gefunden.]
00:53:30 Szukała nas bliżej wyjścia, a tak daleko nie doszła. I później jak to wszystko ucichło wieczorem, słyszymy cisza, nikogo nie ma.
de [DE: Sie suchte uns näher am Ausgang, so weit zu unserem Versteck kam sie aber nicht. Abends wurde es still, niemand war in der Nähe. ]
00:53:41 A ona zabrała tego dnia kiedy my żeśmy uciekły, to ona po południu zabrała tą resztę grupy całej i wyprowadziła z tej fabryki i poszły na ten todesmarsch.
de [DE: Am Tag unserer Flucht, am Nachmittag, sammelte die Oberaufseherin die verbliebenen Frauen und machte sich mit ihnen auf den Todesmarsch.]
00:53:53 Czyli poszły w kierunku południowym, w kierunku Czechosłowacji, bo tu się zbliżał front, więc nie było sensu żeby prawdopodobnie żeby one tutaj dłużej siedziały.
de [DE: Sie gingen in südliche Richtung, in die Tschechoslowakei. Die Front war bereits vorgedrungen und es machte für sie anscheinend keinen Sinn, hier zu bleiben. ]
00:54:04 A myśmy zostały w tej piwnicy. Wylazłyśmy z tej piwnicy wieczorem, chyba dziesiąta była, bo nie wiedziałyśmy, prawda nie miałyśmy zegarków.
de [DE: Wir sind aber im Keller sitzen geblieben. Erst abends gingen wir hinaus, es war vielleicht zehn Uhr, genau wussten wir es nicht, da wir keine Uhren hatten.]
00:54:12 Tylko zobaczyłyśmy że jest ciemno zupełnie i wylazłyśmy na podwórko, była głucha cisza. Nie ma nikogo, brama zamknięta.
de [DE: Wir sahen, es war sehr dunkel und wir gingen hinaus in den Hof. Es war so still. Niemand war da.]
00:54:20 Oparkaniona była cała fabryka, był parkan. Jak się wydostać stąd. Znalazłyśmy tam jakieś deski, żeśmy sobie ustawiły taką równię pochyłą.
de [DE: Die ganze Fabrik war eingezäunt. Wir wussten nicht, wie wir da rauskommen sollten. Wir fanden ein paar Bretter,]
00:54:31 Oparłyśmy te deski o parkan i po tych deskach żeśmy wyskoczyły na zewnątrz, na ulicę. No i co dalej robić?
de [DE: stützen sie an den Zaun und über diese Bretter sprangen wir nach draußen, auf die Straße. Was sollen wir weiter machen?]
00:54:39 Poszłyśmy do lasu, i w tym lesie żeśmy siedziały chyba też ze dwa dni. W międzyczasie, tam w trakcie jak żeśmy siedziały w tym lesie.
de [DE: Wir gingen in den Wald, in dem wir, glaube ich, zwei Tage gesessen haben. Als wir dort saßen,]
00:54:48 To nas tam odkryła Niemka, zabrała nas, pięć nas było, zabrała nas do siebie. Dała nam jeść, bo byłyśmy głodne. I i.. Jak żeśmy tam..
de [DE: hat uns eine Deutsche entdeckt, wir waren zu fünft und sie nahm uns zu sich nach Hause. Sie hat uns etwas zum Essen gegeben. ]
00:55:00 Później ona nas zaprowadziła do stodoły i w tej stodole żeśmy były chyba dzień albo półtora i przyszli Amerykanie i nas oswobodzili.
de [DE: Dann brachte sie uns in eine Scheune, in der wir einen weiteren Tag oder anderthalb Tage verbracht haben. Später kamen Amerikaner und befreiten uns. ]
00:55:09 I tak to wyglądało, to tego nie zapomnę, tej ucieczki z tej płonącej fabryki. To do dzisiaj nie zapomnę.
de [DE: So sah es aus. Ich werde es nie vergessen, diese Flucht aus der brennenden Fabrik. Bis heute habe ich es nicht vergessen.]
00:55:18 A z obozu samego, z tego pobytu w Plauen, to tam były takie momenty tak jak mówię: no ucieczka tych dwóch ruskich dziewczyn, potem ta sprawa z tą gazetą.
de [DE: Was das Lager in Plauen selbst betrifft: Es waren solche Ereignisse, wie z.B. die Flucht zweier russischer Mädchen, dann die Sache mit der Zeitung. ]
00:55:36 Potem pamiętam Boże Narodzenie. Siedziałyśmy, to nam Oberaufseherka jako w nagrodę jak gdyby za to żeśmy dobrze pracowały,
de [DE: Dann kann ich mich noch an Weihnachten erinnern. Als Belohnung für unsere gute Arbeit brachte uns die Oberaufseherin ]
00:55:49 to przysłała taką beczkę ślimaków, takich marynowanych, francuskich, nie wiem skąd ona to zdobyła.
de [DE: ein großes Fass mit marinierten, französischen Weinbergschnecken. Ich wusste nicht, woher sie die hatte. ]
00:55:57 W każdym bądź razie cała ta beczka ślimaków została wniesiona tam do nas no i każdy kto chciał to mógł jeść te ślimaki tyle ile sobie życzył.
de [DE: Das ganze Fass wurde in unseren Saal reingetragen und jeder konnte von diesen Schnecken so viel essen, wie er wollte. ]
00:56:07 To były w takim ostrym musztardowym sosie. To był taki prezent na święta. Poza tym pozwoliła nam, dwie więźniarki poszły z nią razem do lasu,
de [DE: Sie waren in einer scharfen Senfsoße eingelegt. Es war ein Weihnachtsgeschenk. Außerdem erlaubte sie uns.. Zwei Häftlinge gingen mit ihr in den Wald,]
00:56:19 nacięły trochę choiny, i zrobiły taki wieniec świąteczny i ktoś nie wiem skąd, może ona dała, tego już nie pamiętam,
de [DE: und schnitten Tannenzweige ab und bastelten einen Weihnachtskranz. Und ich weiß nicht woher, ob sie es selber mitbrachte, ich erinnere mich nicht mehr.]
00:56:33 świeczkę i w środek ten wieniec taki świąteczny, to była taki niby choinka nasza bożonarodzeniowa.
de [DE: Sie brachte eine Kerze und wir steckten sie in die Mitte diesen Kranzes. Es war sozusagen unser Weihnachtsbaum.]
00:56:41 To wstawiłyśmy tą świeczkę prawda w ten wieniec i tak żeśmy śpiewały sobie kolędy w wigilię.
de [DE: Wir steckten diese Kerze in den Kranz und haben dann Weihnachtslieder gesungen.]
00:56:52 IV: Co pani czuła w tym czasie Bożego Narodzenia, bo to jest przecież święto rodzinne?
de [DE: IV: Was haben Sie während der Weihnachtszeit empfunden? Es ist doch ein Fest der Familie?]
00:56:54 CW: Smutek. Smutek był. Trudno powiedzieć. Na pewno było nam wszystkim smutno, płakałyśmy. Tak to jest.
de [DE: CW: Ich habe große Trauer empfunden. Es ist schwer zu sagen. Wir waren alle sehr traurig und weinten. So ist es.]
00:57:08 Ja pamiętam, jeszcze to był chyba nie wiem październik może był, bardzo mnie bolało ucho. No więc Aufseherka wzięła mnie i żeśmy poszły do lekarza.
de [DE: Ich erinnere mich noch, es war Oktober. Ich hatte Ohrenschmerzen. Die Aufseherin ging mit mir zum Arzt.]
00:57:24 I pamiętam że jak wyszłam z tego obozu na ulicę, szłyśmy obie, i ja zobaczyłam, że życie się toczy normalnie.
de [DE: Ich kann mich erinnern, als wir das Lagergelände verließen und die Straße entlang gingen, dass das Leben ganz normal weiter ging.]
00:57:35 Że ludzie chodzą, tramwaje jeżdżą, że sklepy są otwarte. Tak mnie to jakoś wtedy mocno przygięło, że jak wróciłam od tego lekarza, to cały wieczór płakałam.
de [DE: Die Menschen gingen auf der Straße, die Straßenbahnen fuhren, Geschäfte waren offen. Es hat mich damals so bedrückt, dass ich danach den ganzen Abend nur geweint habe.]
00:57:51 Nie mogłam się pogodzić z tym, że tam życie idzie normalnie, że ludzie normalnie żyją, a my siedzimy zamknięte. I tak nas oszukano.
de [DE: Ich konnte es nicht akzeptieren, dass das Leben draußen ganz normal vor sich geht, dass Menschen in Ruhe leben und wir hier eingesperrt sind. So wurden wir betrogen.]
00:58:03 Bo przecież powiedziano nam, że jedziemy do pracy. A nas zamknięto, jesteśmy odcięte od ludzi, nie wiemy co się dzieje.
de [DE: Schließlich sagten sie uns, wir würden zum Arbeiten fahren. Wir wurden aber weggebracht und eingesperrt, von Menschen isoliert. Wir wussten nicht, was draußen passiert. ]
00:58:10 Nie mogłam się z tym pogodzić wtedy. Ale powoli, powoli, jak to się mówi, czas leczy rany. Jakoś tak człowiek gdzieś tam prawda zakodował w sobie i tak zostało.
de [DE: Ich konnte es damals nicht akzeptieren. Aber langsam, langsam, wie man so sagt, mit der Zeit werden Wunden geheilt. Man hatte es in Erinnerung und so blieb es auch. ]
00:58:24 Tak to jest. Wiele można przeżyć.
de [DE: So ist es. Man kann viel durchmachen.]
00:58:31 IV: Jak wyglądały warunki sanitarne, czy były łazienki, czy była możliwość umycia się?
de [DE: IV: Wie waren die sanitären Bedingungen? Gab es ein Bad, gab es eine Möglichkeit, sich zu waschen?]
00:58:37 CW: No mówię, że była jedna taka wspólna taka taka, takie pomieszczenie no jak gdyby łazienka, można to tak nazwać,
de [DE: CW: Wie ich schon sagte, es gab einen gemeinsamen Raum, so etwas wie ein Bad. So kann man es nennen.]
00:58:45 i był taki metalowy jak jest na wsi dla pojenia krów, koni,
de [DE: Es war so metallisch, wie eine Kuhtränke.]
00:59:02 i były krany i z tych kranów brało się wodę prawda i można się było myć. Innego.. innych możliwości mycia nie było się. Tylko pod tymi kranami myło.
de [DE: Oben waren Wasserhähne befestigt. So haben wir uns gewaschen. Andere Möglichkeiten gab es nicht. Nur unter diesen Hähnen konnten wir uns waschen.]
00:59:15 A warunki sanitarne: no była toaleta, była ubikacja, czysto było, była sprzątana. Także tą salę to żeśmy same sprzątały,
de [DE: Außerdem gab es noch eine Toilette, sie war sauber. Sie wurde immer von uns geputzt. Fürs Putzen war die jeweilige Schicht zuständig,]
00:59:28 ta zmiana która nie szła do pracy, która była, no to sprzątała sama. Patrzyła czy te koje są prawda czy te koce są zasłane, czy nic tam gdzieś nie leży.
de [DE: die gerade frei war. Sie schauten nach, ob die Pritschen gemacht sind, ob etwas herumliegt. ]
00:59:38 Były szczotki, była taka śmietniczka, dziewczyny zamiatały, same żeśmy utrzymywały porządek.
de [DE: Es gab Besen, Abfalleimer. Wir hielten den Saal selbst sauber. ]
00:59:46 To nie mogę narzekać, w porównaniu z Oświęcimiem to w ogóle nie ma porównania. Oświęcim to był chyba najgorszy ze wszystkich obozów jakie były.
de [DE: Ich konnte mich nicht beklagen, im Vergleich zu Auschwitz. Auschwitz war sicherlich das schlimmste aller KZs.]
00:59:59 Tak słucham nieraz opowieści niektórych którzy byli w innych obozach, prawda, to Oświęcim był chyba najgorszy.
de [DE: Ich höre manchmal Erzählungen von ehemaligen Häftlingen, die in anderen Lagern waren, die bestätigen, dass Auschwitz das schlimmste war.]
01:00:08 IV: Czy odbywały się apele?
de [DE: iV: Gab es Appelle?]
01:00:10 CW: Tam u nas? Tylko wtedy jak oberaufseherka przychodziła. W Plauen trzeba było wstać, jak przychodziła w nocy to wszystkich którzy spali, budziła,
de [DE: CW: Bei uns? Nur wenn die Oberaufseherin kam. In Plauen mussten wir immer aufstehen, ]
01:00:22 czy w dzień nawet jak te które wracały z nocnej zmiany szły spać. Ona przychodziła, no to był apel.
de [DE: wenn sie nachts kam und uns alle aufweckte. Sie kam und machte eine Art Appell.]
01:00:28 Wszystkie musiały wyłazić z łóżek, z tych koi i stawały rzędem tam koło stołu, gdzie był stół to właśnie w tym miejscu gdzie stół, to stawały i ona liczyła wszystkich.
de [DE: Alle mussten von ihren Pritschen aufstehen und sich entlang des Tisches stellen. Sie hat uns gezählt.]
01:00:40 Czy wszystkie są, czy kogoś nie brakuje i ja musiałam zdawać sprawozdanie, jeżeli ja akurat byłam, a jak nie to to ta lekarka, która mówiła po niemiecku i tak żeśmy się zmieniały.
de [DE: Sie hat gezählt, wie viele da sind, ob jemand fehlt. Ich oder die Ärztin, die auch Deutsch sprach, mussten immer Rapport abgeben. Wir wechselten uns ab. ]
01:00:53 Przeważnie zawsze była jedna z nas, albo ja byłam albo ona była, także zawsze miała kontakt z nami, zawsze mogła się porozumieć z nami.
de [DE: Meistens war immer eine von uns da. Dadurch war die Oberaufseherin immer im Kontakt mit uns, weil sie sich mit uns verständigen konnte. ]
01:01:05 I jak ona do nas coś miała to przekazywała przez nas, mówiła nam a ja musiałam przekazać to całej grupie.
de [DE: Und wenn sie uns etwas mitteilen wollte, sagte sie es zu mir und ich gab es dann der Gruppe weiter. ]
01:01:17 Ale nie było, nie pamiętam, żeby były jakieś skargi na nas ze strony majstrów niemieckich. Raczej Niemcy byli zadowoleni z naszej pracy.
de [DE: Aber ich kann mich an keine Beschwerden seitens der Deutschen erinnern. Sie waren mit unserer Arbeit zufrieden.]
01:01:28 IV: Czyli to był jej kaprys, urządzanie apelu w nocy?
de [DE: IV: Es war also nur ihre Laune, mitten in der Nacht einen Appell zu machen?]
01:01:30 CW: Chyba można powiedzieć że tak, tak. Często przychodziła, i zawsze z psem. Frau Tomaske. Starsza była, myślę, że miała jakieś 50, 52 lata, gruba bardzo. Nieciekawy typ kobiety.
de [DE: CW: So kann man es sagen. Sie kam oft und immer mit ihrem Hund. Frau Tomaske. Sie war etwas älter, ca. 50, 52 Jahre alt. Sie war sehr dick. Sie war keine angenehme Frau.]
01:01:55 {reibt sich die Nase}
de [DE: {reibt sich die Nase}]
01:02:01 IV: Czy może pani sobie przypomnieć jeszcze jakieś zdarzenie z pobytu w obozie, jakieś tragiczne?
de [DE: IV: Können Sie sich noch an ein Ereignis aus dem Lager erinnern? Ein tragisches Ereignis?]
01:02:10 CW: {schüttelt den Kopf}
de [DE: CW: {schüttelt den Kopf}]
01:02:13 Nie, nic takiego się nie...tam było normalnie po prostu z dnia na dzień z dnia na dzień.
de [DE: Nein, es ist nichts passiert. Wir lebten einfach von heute auf morgen, von heute auf morgen.]
01:02:25 W Oświęcimiu pamiętam, jak jeszce byliśmy na tej Brzezince, jeszcze na samym początku, jakaś uciekła, jakaś więźniarka.
de [DE: Ich erinnere mich in Auschwitz... Als ich noch in Birkenau war, ging ein Gerücht um, dass eine Frau geflohen ist. ]
01:02:33 Wiem, że było jakieś poruszenie, ale to nie było nic takiego, że by nas dotknęło, bo ona uciekła nie z Brzezinki, tylko chyba z Oświęcimia.
de [DE: Es war ein großer Aufruhr im Lager, aber es betraf uns nicht, weil sie nicht aus Birkenau, sondern aus Auschwitz geflohen ist.]
01:02:45 Ale to taka wieść poszła w ogóle po całym obozie. Ale to wtedy jeszcze to to był początek tego całego odosobnienia.
de [DE: Dieses Gerücht ging durch das ganze Lager. Es war erst der Anfang der Isolierung von der Welt. ]
01:02:54 Jeszcze byłam zielona w ogóle, nie mogłam się jakoś dopasować do tego wszystkiego, dostosować, to to..
de [DE: Ich verstand damals nicht viel, konnte mich nicht anpassen.]
01:03:05 Poza tym zatarły się już te wspomniena, to przecież ponad 60 lat po tym. To już takich detali to człowiek nie pamięta po prostu.
de [DE: Jetzt sind die Erinnerungen etwas verblasst, es sind schließlich 60 Jahre vergangen. An viele Einzelheiten kann man sich nicht mehr so erinnern. ]
01:03:16 Nie zapomnę do końca życia tych szczurów, które chodziły w Oświęcimiu, to tysiące tego było. Przychodziła noc, to jeden za drugim, jeden za drugim i później z powrotem.
de [DE: Ich werde auf keinen Fall diese Ratten vergessen, die in Auschwitz auf und ab marschierten. Es waren Tausende von Ratten.]
01:03:29 {schüttelt den Kopf}
de [DE: {schüttelt den Kopf}]
01:03:32 To człowieka i teraz obrzydzenie bierze.
de [DE: Wenn ich daran denke, kommt der Ekel.]
01:03:36 IV: Jeszcze może pytanie...(???) Czy organizacja obozu..?
de [DE: IV: Vielleicht noch eine Frage...(???) Organisation des Lagers..?]
01:03:47 CW: Proszę Pani, już można było wyczuć. No bo tak: nie było pracy, nie było dostaw materiałów. Niemki, te Aufseherki chodziły zdenerwowane.
de [DE: CW: Man konnte es schon spüren. Denn es gab keine Arbeit mehr, es gab keine Lieferungen von Bauteilen. Die Deutschen, die Aufseherinnen waren nervös.]
01:04:00 Nie zawsze były, czasem którejś nie było, nie wiem dlaczego, bo przecież nie wiedziałyśmy dlaczego. Ale widać było takie jakieś podniecienie właśnie, że coś się złego dzieje.
de [DE: Sie waren nicht immer da. Manchmal fehlte die eine oder die andere. Warum, weiß ich nicht. Wir wussten nichts. Aber wir bemerkten eine Aufregung, dass etwas Schlimmes passieren würde.]
01:04:12 Coś, coś jest nie tak. Sam fakt, że, że nie chodziłyśmy do pracy. że nie wiadomo było, co z nami zrobić, że nas zabierano do zasypywania tych bomb.
de [DE: Es war etwas nicht in Ordnung. Alleine schon die Tatsache, dass wir nicht mehr arbeiteten. Sie wussten nicht, was sie mit uns tun sollten. Wir schütteten die Bombentrichter zu.]
01:04:23 że te naloty były coraz częściej, że musiałyśmy schodzić prawda do tego schronu.
de [DE: Die Bombenangriffe kamen immer öfter. Wir mussten uns im Schutzkeller verstecken.]
01:04:28 Jak zawsze był nalot w nocy, czy w dzień nawet, to od razu żeśmy musiały schodzić do schronu, który był w podziemiach fabryki.
de [DE: Sobald es nachts oder am Tag einen Luftangriff gab, mussten wir sofort in den Schutzkeller, der unter der Fabrik war.]
01:04:36 Także widać było tak.. taką nerwową atmosferę, zdenerwowanie. To się czuło.
de [DE: Man konnte diese nervöse Aufregung spüren. Man bekam es mit.]
01:04:43 I dlatego myśmy właśnie tak pocieszały się, że że ta wojna się lada moment skończy, że lada moment będzie prawda inaczej. że wrócimy, że będzie lepiej, no.
de [DE: Und das war der Grund, dass wir uns gemeinsam trösteten, dass der Krieg bald zu Ende geht und eine andere Zeit beginnt. Dass wir zurückkehren und alles besser wird.]
01:04:57 Tak to wyglądało. Muszę odnaleźć te swoje wspomnienia napisane w siedemdziesiątych latach.
de [DE: So sah es aus. Ich muss meine Erinnerungsberichte finden, die ich in den 1970-ern geschrieben habe.]
01:05:04 Jak odnajdę, to Pani to dam. To tam może coś więcej będzie ciekawszego.
de [DE: Wenn ich sie finde, gebe ich sie Ihnen. Vielleicht gibt es da etwas Interessanteres.]
01:05:10 IV: Może przejdziemy teraz do pytania o..(???)
de [DE: IV: Vielleicht kommen wir jetzt zur Frage zu...(???)]
01:05:21 CW: {reibt sich am Ohr und am Mund}
de [DE: CW: {reibt sich am Ohr und am Mund}]
01:05:22 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
01:05:30 CW: No tak, Niemka nas ukrywała. I potem, jak żeśmy tam u niej siedziały ze dwa dni, no nakarmiła nas.
de [DE: CW: Ja, das stimmt. Die Deutsche hat uns versteckt und dann, als wir zwei Tage bei ihr waren, hat sie uns zu Essen gegeben.]
01:05:37 Dała nam taką olbrzymią miskę ziemniaków i drugą twarogu. I to postawiła przed nami i żebyśmy to jadły.
de [DE: Sie gab uns eine große Schüssel mit Kartoffeln und eine zweite mit Quark. Sie stellte sie vor uns zum Essen.]
01:05:45 Ale jedna z nas była taka starsza od nas koleżanka i mówiła: "słuchajcie, wy się tak nie objadajcie tak od razu, bo jesteście wygłodniałe, to się rozchorujecie.
de [DE: Unter uns war eine ältere Kollegin und sie sagte: "Hört mal, esst nicht so viel auf einmal, da ihr ausgehungert seid. Ihr werdet sonst krank".]
01:05:54 Dostaniecie jakejś biegunki czy czegoś. Więc myśmy się starały nie jeść tego wszystkiego prawda tak od razu.
de [DE: "Ihr bekommt einen Druchfall oder Ähnliches." Also versuchten wir, nicht alles auf einmal zu essen.]
01:06:02 No i potem, jak już słyszałyśmy, że strzały są blisko, na że się zbliża ten front tam do nas, to żeśmy się wybrały od tej Niemki.
de [DE: Als wir dann hörten, dass die Schüsse immer näher kommen, dass die Front sich nähert, verließen wir diese Deutsche.]
01:06:12 żeśmy poszły do miasta i stanęli.. stanęłyśmy sobie wszystkie na ulicy tej głównej, która prowadziła od dworca do naszej fabryki.
de [DE: Wir gingen in die Stadt und stellten uns auf der Hauptstraße auf, die vom Bahnhof zu unserer Fabrik führte.]
01:06:22 żeśmy tam się ustawiły na miejscu i patrzymy: jedzie kolumna czołgów amerykańskich i samochodów.
de [DE: Wir stellten uns hin und beobachteten, wie eine Kolonne amerikanischer Panzer und Fahrzeuge kommt.]
01:06:29 I na samochodach siedzą Amerykanie roz.. roz.. tacy roześmiani i zadowoleni. No tam zaczęłyśmy kiwać im i...
de [DE: Auf den Fahrzeugen saßen Amerikaner, sie lachten und wirkten glücklich. Wir haben ihnen zugewunken.]
01:06:43 Potem jak to było. I chyba się zatrzymał samochód: i my po was przyjedziemy.
de [DE: Wie war es dann später? Ein Fahrzeug hielt an. Ein Amerikaner sagte zu uns: "Wir holen euch ab."]

Subtitles for "AGFl_AV.22.0678.mp4"

00:00:02 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:00:11 CW: No właśnie, no jak jak tak.. przyjechali ci Amerykanie to ten jeden dowiedział się gdzie my jesteśmy i powiedział, że po nas przyjedzie.
de [DE: CW: Als die Amerikaner kamen, erfuhr einer von ihnen, wo wir waren und versprach, uns abzuholen. ]
00:00:18 No i rzeczywiście, przyjechał po nas i zaproponował nas nam, że byli wię.. obok w Plauen, właśnie.
de [DE: Tatsächlich kam er wieder und schlug vor, uns unweit von Plauen einzuquartieren.]
00:00:31 Niedaleko fabryki był taki barak, gdzie byli więźniowie angielscy, żołnierze, którzy byli jako jeńcy wojenni.
de [DE: Dort in der Nähe der Fabrik war eine Baracke, in der englische Häftlinge, Soldaten als Kriegsgefangene untergebracht waren.]
00:00:42 I ci Anglicy, jak Amerykanie weszli to od razu ich zabrali i wysłali ich nie wiem czy do Anglii, czy zabrali ich do siebie.
de [DE: Die Amerikaner kamen und nahmen die Briten zu sich nach Hause oder nach Großbritannien mit. Ich weiß es nicht.]
00:00:52 I on mówi, że jest barak pusty i my możemy w tym baraku zamieszkać. No i rzeczywiście, zabrał nas od tej gospodyni do tego baraku.
de [DE: Er sagte, dass die Baracke mit Pritschen leer steht und wir dort einziehen können. Tatsächlich nahm er uns von dieser Frau mit und brachte uns dorthin.]
00:01:01 Poszłyśmy do tego baraku, tam były takie koje, prycze też, więc on mówi, będziecie tu mogły spać.
de [DE: Wir gingen zu dieser Baracke, wo Pritschen waren und er wiederholte, dass wir hier schlafen können.]
00:01:07 Mówimy że nie mamy na czym, no to on nam tam gdzieś pojechał, przywiózł jakieś koce, przywiózł nam poduszki.
de [DE: Wir sagten, dass wir keine Bettwäsche haben, worauf er gleich wegfuhr und uns Decken und Kissen brachte. ]
00:01:13 No i mówi, że jemu mama smażyła placki ziemniaczane w domu czy my możemy mu zrobić.
de [DE: Er erzählte uns, dass seine Mutter ihm immer Kartoffelpuffer gebraten hatte und fragte, ob wir für ihn welche machen könnten.]
00:01:22 A była z nami taka Reginka, starsza już pani, i mówi: ja ci mogę zrobić.
de [DE: In unserer Gruppe war Reginka, eine ältere Frau und sagte sofort zu, Kartoffelpuffer zu machen.]
00:01:27 Ale mówi, dobrze, mówi, że nie mam ani ziemniaków, ani nic do smażenia, ani patelni ani mąki, no nic nie mam, z czego ci zrobię?
de [DE: Sie sagte aber auch, dass sie weder Kartoffeln, noch Fett, noch Pfanne, noch Mehl hat. "Wie soll ich Kartoffelpuffer braten?"]
00:01:36 Zaraz będziesz miała. Gdzieś pojechał, za kilka godzin przyjechali z powrotem, przywiózł worek ziemniaków,
de [DE: „Gleich bekommst du alles“, sagte er. Er fuhr wieder weg und kam nach ein paar Stunden mit seinen Kameraden zurück und brachte einen Sack Kartoffeln,]
00:01:46 jakąś taki wielki garnek smalcu, mąki, no wszystko przywiózł: ziemniaki, tarkę do tarcia, patelnię taką dużą patelnię.
de [DE: einen großen Topf voll Schmalz und Mehl. Alles hatte er dabei: Kartoffeln, eine Reibe, eine große Pfanne.]
00:01:59 I umówli się, że przyjadą na ziemniaki, no i rzeczywiście.. na te placki.
de [DE: Sie verabredeten sich tatsächlich zum Kartoffelpuffer-Essen.]
00:02:04 I rzewczywiście i zaczęli codziennie przez jakieś, bo ja wiem, przez dziesięć dni, chyba codziennie, my żeśmy tarły te ziemniaki,
de [DE: Mehrere Tage hintereinander, vielleicht zehn Tage lang, kamen sie tagtäglich und wir rieben diese Kartoffeln,]
00:02:12 ta Regina smażyła te placki a oni przyjeżdżali i jedli te placki. Cukier nam przywieźli, zaopatrzyli nas, także miałyśmy co jeść.
de [DE: Regina briet die Kartoffelpuffer und sie kamen zum Essen. Sie brachten uns Zucker und versorgten uns mit anderen Lebensmitteln, so dass wir genug zum Essen hatten.]
00:02:21 No i potem, ponieważ to była frontowa dywizja, więc po po kilku dniach, gdzieś po dziesięciu chyba, odjeżdżali dalej na wschód.
de [DE: Ich glaube, etwa zehn Tage später, da sie ein Front-Bataillon waren, zogen sie nach Osten weiter. ]
00:02:30 No i my żeśmy zostały same bez żadnego zaopatrzenia. A w międzyczasie w Plauen zaczęło się trochę porządkować to wszystko, prawda.
de [DE: Wir blieben wieder alleine ohne jegliche Verpflegung zurück. Inzwischen wurden in Plauen die Aufräumarbeiten eingeleitet, nicht wahr.]
00:02:39 Już przyszły nowe władze i wszystkich tych obcokrajowców, wszystkich tych DP personen jak to się tam wtedy mówiło,
de [DE: Es gab bereits eine neue Verwaltung und alle Ausländer, alle DPs, wie man sie damals nannte,]
00:02:49 zebrali w dawnych koszarach w Plauen. I myśmy się musiały wynieść po prostu z tego baraku do tego zbiorczego obozu, który był na terenie koszar.
de [DE: wurden in einer ehemaligen Kaserne in Plauen einquartiert. Wir mussten die Baracke räumen und kamen in ein Sammellager auf dem Gelände der Kaserne.]
00:02:59 No i tam żeśmy przeszły do tych koszar, tam już było normalne wyżywienie, śniadania, obiad, kolacja.
de [DE: Wir zogen in die Kaserne um, wo wir normale Mahlzeiten bekommen haben: Frühstück, Mittagessen, Abendessen.]
00:03:05 Miałyśmy pokój, dostałyśmy pokój, bo nas trzy było w tym pokoju.
de [DE: Wir waren zu dritt in einem Zimmer, wir hatten ein Zimmer.]
00:03:10 {räuspert sich}
de [DE: {räuspert sich}]
00:03:10 I czekałyśmy jak się ta sytuacja w jakiś sposób wyklaruje. Jak nam powiedziano, będą przygotowane transporty i pojedziemy do Polski.
de [DE: Wir warteten, wie sich die Situation weiter entwickelt. Es wurde gesagt, dass Transporte nach Polen vorbeireitet werden und wir zurückkehren können.]
00:03:22 No i rzeczywiście pod koniec czerwca chyba,
de [DE: Tatsächlich gegen Ende Juni, glaube ich...]
00:03:29 {räuspert sich und denkt nach}
de [DE: {räuspert sich und denkt nach}]
00:03:37 Pod koniec czerwca ... dowiedziałyśmy się, że tą część Amerykanie wyzwoloną przez nich muszą oddać Rosjanom.
de [DE: Ende Juni erfuhren wir, dass das von Amerikanern befreite Gebiet an die Russen übergeben werden sollte.]
00:03:57 Że całe Niemcy zostały podzielone na strefy okupacyjne i Plauen przeszło do strefy rosyjskiej i my musimy się stąd wynieść.
de [DE: Ganz Deutschland wurde in Besatzungszonen aufgeteilt, Plauen befand sich in der russischen Zone, so dass wir dieses Gebiet verlassen sollten.]
00:04:11 I któregoś dnia zapakowano nas.. aha... I jeszcze nas zapytyano czy chcemy wracać do Polski, czy nie chcemy wracać do Polski, bo tam są Rosjanie.
de [DE: Wir wurden... Wir wurden noch gefragt, ob wir nach Polen zurückkehren wollen. Dort waren schon die Russen.]
00:04:20 Tam zaczęto nam opowiadać, jakie tam się wtedy cuda działy, jak to Rosjanie zaczęli rządzić.
de [DE: Es wurde uns erzählt, was in Polen passierte und wie die Russen anfingen, die Macht auszuüben. ]
00:04:26 Więc powiedziałyśmy, że nie będziemy jechać, bo jak z jednej rynny pod drugą wpaść, wpaść pod okupację rosyjską, to nie ma co.
de [DE: Wir haben also beschlossen, nicht zurückzukehren: Wir wollten nicht vom Regen in die Traufe kommen, von einer Besatzung in die andere. ]
00:04:34 I powiedziałyśmy że nie, że nie jedziemy, że ewakuujemy się z Plauen dalej na zachód. Nie chcemy wracać jeszcze do Polski, zobaczymy, jak się sytuacja dalej potoczy.
de [DE: Wir beschlossen, uns weiter von Plauen aus in den Westen zu evakuieren. Wir wollten noch nicht nach Polen zurück, wir warten lieber ab, wie sich die Situation entwickelt.]
00:04:44 {hustet}
de [DE: {hustet}]
00:04:45 No i znów, tych wszystklich, którzy nie chcieli wracać do Polski, zapakowano nas do pociągu towarowego i powieziono nas dalej na zachód. I w ten sposób żeśmy przyjechali do Weiden.
de [DE: Alle, die nicht nach Polen zurück wollten, wurden in Güterwaggons verladen und weiter in den Westen gebracht. Auf diese Weise kamen wir nach Weiden.]
00:05:00 To też jechaliśmy chyba z półtora dnia, po drodze się pociąg zatrzymywał. Jechali z nami też żydzi, którzy byli w różnych obozach.
de [DE: Wir fuhren etwa anderthalb Tage. Der Zug hielt immer wieder an. Auch Juden aus verschiedenen Lagern waren mit uns. ]
00:05:11 W każdym bądź razie i i pamiętam na stacjach ta organizacja żydowska Joint chyba się nazywała, zaopatrywała transporty w picie i w jedzenie.
de [DE: Jedenfalls an den Bahnhöfen, daran erinnere ich mich, versorgte eine jüdische Organisation „Joint“ die Juden im Transport mit Essen und Trinken. ]
00:05:26 Dawano paczki, szczególnie właśnie w tych wagonach gdzie byli yy żydzi, to tam dawano więcej tych paczek, ale my też żeśmy dostały pamiętam.
de [DE: Es gab Lebensmittelpakete, besonders in diesen Wagen, wo Juden waren aber auch wir haben welche bekommen. Daran erinnere ich mich.]
00:05:37 No i przywieziono nas, przywieziono nas do Weiden. I teraz był problem, co z nami zrobić, że trzeba nas gdzieś ulokować.
de [DE: Dann kamen wir, dann kamen wir nach Weiden. Es gab ein Problem, denn sie wussten nicht, wo sie uns unterbringen sollten.]
00:05:49 I pamiętam zawieziono nas najpierw, zapakowano nas na samochody i zawieziono nas chyba do Ambergu, do koszar, dawnych koszar niemieckich.
de [DE: Ich erinnere mich, wir fuhren, zuerst in Lastwagen weiter, in eine ehemalige deutsche Kaserne nach Amberg, glaube ich.]
00:06:06 No i jak żeśmy weszły do tych koszar, to się okazało, że dach jest rozbity, padał deszcz, więc w pokojach było pełno wody.
de [DE: Wir kamen auf das Gelände und sahen, dass das Dach zerstört war, es regnete und die Zimmer waren unter Wasser.]
00:06:16 To ja pamiętam, poszłam jeszcze z jedną z koleżanek, do Amerykanina, do tego który nas tam, dowódcy całej tej grupy, tych żołnierzy amerykańskich
de [DE: Ich kann mich erinnern, als ich und eine Kollegin zum Amerikaner gingen, zum Hauptmann dieser ganzen amerikanischen Einheit.]
00:06:31 i powiedziałam, że my tu nie możemy zostać, no bo jest deszcz, woda, żeby nas stąd gdzieś indziej przewieźli.
de [DE: Ich sagte, wir könnten hier unmöglich bleiben, es regnet doch, es gibt Wasser. Sie sollten uns hier wegbringen.]
00:06:36 To nas wtedy przewieźli do Vohenstrauss. To blisko tu jest Weiden. Tam zamek taki był. I tam do tego zamku.
de [DE: Sie brachten uns dann nach Vohenstrauß. Es ist nicht weit von Weiden. Dort war ein Schloss. Wir kamen in dieses Schloss.]
00:06:47 Tam nam przywieźli metalowe takie łóżka, pamiętam, zwozili to wszystko tego samego dnia jak nas tam przywieźli.
de [DE: Sie brachten Metallbetten mit. Ich erinnere mich, sie brachten alles an einem Tag. ]
00:06:55 No i tam w tym Vohenstrauss tam myśmy byli i tam myśmy mieli się szykować do ewentualnego transportu do Polski. No i potem..
de [DE: In Vohenstrauß waren wir einquartiert und wir sollten uns auf den eventuellen Rücktransport nach Polen vorbereiten. Und später...]
00:07:06 Aha..i jeszcze zanim do Vohenstrauss żeśmy pojechali, to najpierw nas przywieźli jeszcze do Weiden do jakiegoś takiego baraczku, gdzie byli Włosi z kolei.
de [DE: Doch bevor wir nach Vohenstrauß kamen, brachten sie uns nach Weiden in eine kleine Baracke, in der vorher Italiener untergebracht waren. ]
00:07:18 Włosi wyjechali, a nas chcieli zostawić właśnie w tym baraku włoskim.
de [DE: Die Italiener verließen diese Baracke und wir sollten dort wohnen.]
00:07:24 Ale jak zobaczyłyśmy jak tam brudno było, jakie tam było robactwo wtedy w tym bloku, to powiedziałyśmy, że my tam nie będziemy mieszkać, że my nie zostaniemy tutaj.
de [DE: Aber als wir gesehen haben, wie dreckig und wie viel Ungeziefer in dieser Baracke war, weigerten wir uns, dort einzuziehen.]
00:07:32 I wtedy nas zawieźli do Vohenstrauss, no tam było czysto, bo ten zamek był nie zamieszkały. No i w tym Vohenstrauss żeśmy, nie pamiętam, ile żeśmy byli.
de [DE: Daraufhin brachten sie uns nach Vohenstrauß. Dort war es sauber, da das Schloss nicht bewohnt war. Ich weiß nicht mehr, wie lange wir in Vohenstrauß blieben.]
00:07:44 I tam żeśmy czekali na transport i stamtąd właśnie już pojechaliśmy transportem do Polski, do domu.
de [DE: Wir warteten auf den Transport nach Polen und von dort aus fuhren wir auch nach Hause zurück.]
00:07:53 IV: Jak odbywała się podróż do Polski?
de [DE: IV: Wie sah der Rücktransport nach Polen aus?]
00:07:55 CW: W wagonach towarowych.
de [DE: CW: In Güterwaggons.]
00:07:59 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:08:03 CW: A jeszcze z tego transportu jeszcze pamiętam, w Pilźnie żeśmy się zatrzymali trochę. Tam był taki punkt repatriacyjny właśnie dla Polaków.
de [DE: CW: Ich kann mich noch an diesen Transport erinnern, dass wir in Pilsen einen Zwischenstopp gemacht haben. Dort war ein Repatriierungssbüro für Polen.]
00:08:17 I tam myśmy się zatrzymali, nie wiem, chyba z tydzień może, może ze dwa. Tam trochę pomagałam na tym punkcie repatriacyjnym.
de [DE: Wir blieben dort etwa eine Woche, vielleicht auch zwei, ich weiß nicht mehr. Ich half sogar in diesem Repatriierungssbüro etwas mit. ]
00:08:27 Później następnym jakimś transportem pojechałam do Warszawy.
de [DE: Mit einem weiteren Transport kam ich nach Warschau zurück.]
00:08:34 IV: Może ostatnie pytanie: (???)
de [DE: IV: Vielleicht eine letzte Frage: (???)]
00:08:40 CW: A mam zdję...Przepraszam jeszcze, jak stąd żeśmy wyjeżdżali z tego Vohenstrauss, to to przywieźli nas do Weiden.
de [DE: CW: Ich habe.. Entschuldigung, als wir aus Vohenstrauß wegfuhren, kamen wir nach Weiden.]
00:08:47 I w Weiden żeśmy wsiadali też do takich wagonów towarowych, mam zdjęcia z tego, dałam Klausowi, żeby zrobił odbitki.
de [DE: In Weiden stiegen wir in Güterwaggons. Ich habe sogar Photos, die ich Klaus zur Reproduktion gegeben habe.]
00:08:57 Ja jemu przywiozłam parę zdjęć, chyba ze cztery zdjęcia mam z tego momentu jak jesteśmy w tych wagonach właśnie,
de [DE: Ich brachte ihm ein paar Photos, vielleicht vier, die in dem Moment aufgenommen wurden, als wir an diesen Waggons stehen. ]
00:09:03 jest napis na wagonie Weiden i stamtąd jedziemy do Polski. 1945 rok.
de [DE: Auf dem Waggon hängt ein Schild: Weiden. Von dort aus fuhren wir 1945 nach Polen zurück.]
00:09:12 IV: Może teraz ostatnie pytanie: po tych wszystkich przeżyciach, po tych wszystkich doświadczeniach, przejściach, obozie, jakie przesłanie mogła by pani dać młodym pokoleniom?
de [DE: IV: Die letzte Frage: nach all den Erlebnissen, Erfahrungen, Leiden im Lager, welche Botschaft könnten Sie an die junge Gegenration weitergeben?]
00:09:29 CW: Proszę pani. Przez ostatnich dziesięć lat, od momentu kiedy żeśmy zaczęli prawda spotykać się tutaj.
de [DE: CW: Wissen Sie, in den letzten zehn Jahren haben wir uns hier immer wieder getroffen.]
00:09:40 Spotykam się z młodzieżą, cały czas im opowiadam. Róbcie wszystko, żeby nie było wojny, żeby nie było nienawiści między narodami,
de [DE: Ich treffe Jugendliche und ich wiederhole: Bemüht euch sehr darum, dass es zu keinem Krieg mehr kommt, dass kein Hass zwischen den Völkern aufkommt, ]
00:09:52 żebyśmy wszyscy czuli się jak ludzie równi, przyjaciele. Żebyśmy się do siebie odnosili się z sympatią, bez żadnych animozji, bez nienawiści,
de [DE: damit sich alle Menschen gleich und wie Freunde fühlen. Damit wir uns mit Sympathie begegnen, ohne Vorurteile und ohne Hass. ]
00:10:05 obojętne, czy ktoś jest czarny cz drugi jest biały, czy ten jest gruby a ten jest cienki, żebyśmy nie patrzyli na to, tylko żebyśmy wszyscy byli przyjaciółmi.
de [DE: Es ist egal, ob einer dick oder schlank ist, das ist unwichtig. Wir sollten darauf achten, dass wir alle Freunde sind.]
00:10:18 I to powtarzałam na wszystkich spotkaniach z młodzieżą, że to jest najważniejsze, nigdy więcej wojny.
de [DE: Das wiederhole ich bei allen meinen Begegnungen mit der Jugend. Das Wichtigste ist: Nie wieder Krieg.]
00:10:26 Nigdy więcej takich zaborczych instynktów, że jakiś naród musi zabrać kawałek ziemi innego narodu.
de [DE: Nie wieder Aggressionsinstinkte gegenüber anderen Staaten. Es darf nicht sein, dass ein Staat einem anderen ein Stück Land wegnehmen möchte.]
00:10:35 Każdy powinien żyć na swoim i cieszyć się z tym, co ma. Nie żądać nic więcej. To stale powtarzam.
de [DE: Jeder soll in seinem Land leben dürfen und sich darüber freuen, was er besitzt und keine Forderungen stellen. Das wiederhole ich immer wieder.]
00:10:44 Z różną młodzieżą się już spotykałam, bo również Maximilian Kolbe-Werk, ta organizacja niemiecka która jest,
de [DE: Ich begegne unterschiedlichen Jugendlichen. Es gibt eine deutsche Organisation: Das Maximilian-Kolbe-Werk.]
00:10:53 też organizuje co roku takie grupy, organizowała, byłam na kilku takich właśnie wyjazdach, gdzie jedzie cztery, pięć osób
de [DE: Sie organisiert jedes Jahr solche Gruppen. Ich habe an einigen Begengnungen teilgenommen. Dort waren vier oder fünf Personen.]
00:11:01 i spotyka się z młodzieżą w szkołach niemieckich i też im opowiadamy, o tym co żeśmy przeżyli, jak to wyglądało wszystko i też prosimy tą młodzież,
de [DE: Wir treffen Jugendliche bei den Zeitzeugengesprächen in deutschen Schulen und erzählen über unsere Lagererfahrungen und bitten die Jugendlichen darum, ]
00:11:11 róbcie wszystko, żeby nie doszło do wojny, żeby nie było nienawiści między ludźmi. Że wszyscy jesteśmy równi i tacy powinniśmy razem wspólnie żyć i żyć i cieszyć się tym, że żyjemy.
de [DE: alles zu unternehmen, dass es nie wieder zum Krieg kommt, dass kein Hass zwischen Menschen herrscht. Wir sind doch alle gleich und sollen im Frieden miteinander leben.]
00:11:25 To stale to powtarzam. Byłam i w Kolonii, byłam.. i gdzie ja jeszcze byłam, no byłam w kilku miejscach właśnie, gdzie się właśnie spotykałam z młodzieżą.
de [DE: Das wiederhole ich immer wieder. Ich war in Köln und an anderen Orten, wo ich mit den Jugendlichen sprach. ]
00:11:38 Nawet w tym roku mi proponowano, żeby pojechać gdzieś tam do jakiegoś zachodniego landu, ale byłam chora z tą nogą i nie mogłam pojechać i zrezygnowałam.
de [DE: Sogar in diesem Jahr wurde mir angeboten, in ein westliches Bundesland mitzufahren, aber ich war krank und musste absagen.]
00:11:56 Cały czas Maximilian-Kolbe organizuje właśnie wspólnie z Caritasem wydaje mi się, niemieckim takie grupy byłych więźniów
de [DE: Das Maximilian-Kolbe-Werk und die Caritas organisieren gemeinsame Treffen mit ehemaligen Häftlingen und der deutschen Jugend. ]
00:12:05 które jeżdżą i rozmawiają z młodzieżą, i do różnych szkół. Właśnie biskupstwo w Kolonii bym powiedziała że jest bardzo takie aktywne.
de [DE: Sie tauschen sich mit der Jugend aus und besuchen unterschiedliche Schulen. Ich würde sagen, das Bistum Köln ist in diesem Bereich sehr aktiv. ]
00:12:17 Tam jest dwóch takich, no.. jeden doktor filozofii, Dr. Hartmann, a drugi się nazywa... nie pamiętam w tej chwili. Ooo.. Bauer. Alois Bauer.
de [DE: Es gibt dort zwei Mitarbeiter, Dr. Hartmann, Doktor der Philosophie, und Alois Bauer.]
00:12:36 I oni obaj właśnie są bardzo czynni w tej takiej ścisłej współpracy, w nawiązaniu takiej ścisłej współpracy między byłymi więźniami i młodzieżą.
de [DE: Sie setzen sich sehr aktiv für die enge Zusammenarbeit zwischen den Jugendlichen und ehemaligen Häftlingen ein.]
00:12:47 Bardzo się starają o to, żeby byli więźniowie mogli rozmawiać z młodzieżą.
de [DE: Sie bemühen sich sehr darum, diese zwei Gruppen zusammenzubringen.]
Back Subtitles