File "AGFl_AV.22.1016.mp4"

Actual file name AGFl_AV.22.1016.mp4
Folder name
Sources KZ-Gedenkstätte Flossenbürg
Signatur: AGFl AV.22.1016
File size 229.8 MB
Size 640px × 480px
Preview
MPEG4
Referenced by
Duration 00:34:27
Aspect ratio 4:3

Subtitles for "AGFl_AV.22.1016.mp4"

00:00:00 IV: Tak můžem?
de [DE: IV: Können wir?]
00:00:00 CM: Tak už.
de [DE: CM: Jetzt.]
00:00:02 IV: Dnes je 25. ledna roku 2006 a my jsme velice rádi, že jsme na návštěvě u paní Evy Erbenové,
de [DE: IV: Heute ist der 25. Januar 2006 und wir freuen uns, dass wir zu Besuch sind bei Frau Eva Erbenová,]
00:00:10 U Kříže 633/26 v Praze.
de [DE: U Kříže 633/26 in Prag.]
00:00:13 Jsme velmi rádi, že nás tady přivítala
de [DE: Wir freuen uns, dass sie uns hier willkommen heißt]
00:00:16 a budeme si vlastně vyprávět o jejím životě a životních osudech
de [DE: und werden mit ihr sprechen über ihr Leben und ihr Schicksal]
00:00:21 v rámci Projektu vzpomínek bývalých vězňů koncentračního tábora Flossenbürg a jeho poboček.
de [DE: im Rahmen des Projekts Erinnerungen ehemaliger Häftlinge des KZ Flossenbürg und seiner Außenlager.]
00:00:28 Takže ještě jednou mockrát děkujeme, paní Erbenová,
de [DE: Also nochmals vielen Dank, Frau Erbenová,]
00:00:30 a na samý začátek bych se Vás chtěla zeptat na Vaši rodinu.
de [DE: und ganz zu Anfang würde ich Sie nach Ihrer Familie fragen.]
00:00:35 Mohla byste mi několika slovy povyprávět a popsat
de [DE: Könnten Sie mir in einigen Worten erzählen und beschreiben,]
00:00:40 Váš rodinný život s tatínkem a s maminkou?
de [DE: Ihr Familienleben mit Papa und Mama?]
00:00:43 EE: No rodinný život byl tak úplně normální, jako každý dítě.
de [DE: EE: Na das Familienleben war ganz normal, wie bei jedem Kind.]
00:00:48 Tatínek byl chemik, maminka eh... byla povětšinou doma.
de [DE: Papa war Chemiker, Mama... war meistens zu Hause.]
00:00:55 Narodila jsem se v Děčíně.
de [DE: Ich bin in Děčín geboren.]
00:00:59 Přestěhovali jsme se v roce třicet... pět do Prahy,
de [DE: Wir sind im Jahr 35 nach Prag gekommen,]
00:01:06 vlastně do Holyně – tam jsme byli rok.
de [DE: eigentlich nach Holyně – da waren wir ein Jahr.]
00:01:09 Z... Ten rok jsem strávila víc v posteli, nežli ve škole,
de [DE: Dieses Jahr habe ich mehr im Bett verbracht als in der Schule,]
00:01:16 jelikož jsem byla neustále nemocná.
de [DE: weil ich die ganze Zeit krank war.]
00:01:18 A v šestatřicátým jsme se přestěhovali do Prahy,
de [DE: Und im Jahr 1936 sind wir nach Prag gezogen,]
00:01:25 kde jsme byli až do naší deportace do Terezína.
de [DE: wo wir geblieben sind bis zur Deportation nach Theresienstadt.]
00:01:30 Život byl... Dětství bylo krásný. Eh...
de [DE: Das Leben war... Die Kindheit war schön. Ähm...]
00:01:36 Plno takových dětských radostí a rodinných radostí a hodně přírody...
de [DE: Voll von solchen Kinderfreuden und Familienfreuden und voller Natur...]
00:01:44 a sbírání jahod a hub a...
de [DE: und Sammeln von Erdbeeren und Pilzen und...]
00:01:49 prostě škola, přítelkyně – všechno bylo tak bez mráčků,
de [DE: einfach Schule, Freundinnen – alles war so ohne Wolken,]
00:01:56 ani se ne... – aspoň pro mě, v mých dětských očích – se nic nedělo,
de [DE: es hat sich – wenigstens für mich, in meinen Kinderaugen – überhaupt nichts getan,]
00:02:01 ačkoliv politicky to jistě nevypadalo už pěkně.
de [DE: obwohl es politisch sicher schon nicht mehr schön ausgesehen hat.]
00:02:05 Ale pro mě vlastně začal celý ten eh... ta hrůza teprve,
de [DE: Aber für mich hat dieser ganze Schrecken erst angefangen,]
00:02:12 když skutečně Hitler zabral Československo
de [DE: als Hitler wirklich die Tschechoslowakei eingenommen hat]
00:02:17 a když se začalo poslouchat zprávy,
de [DE: und als man angefangen hat, die Nachrichten zu hören]
00:02:19 a kdy ty šílený křiky z rádia byly...
de [DE: und als aus dem Radio dieses verrückte Geschrei kam...]
00:02:24 prostě doléhaly na člověka už s tím... i dítě si toho všimlo.
de [DE: das hat einen schon bedrückt allein dadurch... auch als Kind hat man das gemerkt.]
00:02:29 Hlavně když jsem šla pro zmrzlinu a zjistila jsem, že na dveřích cukrárny stojí:
de [DE: Vor allem als ich für ein Eis gegangen bin und festgestellt habe, dass an der Tür der Konditorei steht:]
00:02:36 Židům a psům vstup zakázán.
de [DE: Juden und Hunden ist der Eintritt verboten.]
00:02:38 Tak potom se to kutálelo už svým tempem,
de [DE: Und dann ist das schon ins Rollen gekommen,]
00:02:45 až to došlo, kam to došlo.
de [DE: bis es dazu kam, wozu es gekommen ist.]
00:02:49 IV: Vy vlastně pocházíte ze židovské rodiny.
de [DE: IV: Sie kommen aus einer jüdischen Familie.]
00:02:52 Měli jste třeba nějaké problémy jako s tou českou společností předtím?
de [DE: Hatten Sie vorher irgendwelche Probleme mit der tschechischen Gesellschaft?]
00:02:57 EE: Nikdy. Já jsem nikdy nějak necítila – my jsme byli český židi –
de [DE: EE: Nie. Ich habe nie gefühlt – wir waren tschechische Juden –]
00:03:02 Češi židovského vyznání,
de [DE: Tschechen jüdischen Bekenntnisses,]
00:03:05 kte... Nebyli jsme nijak pobožný,
de [DE: die... Wir waren nicht besonders fromm,]
00:03:09 mimo Dlouhý den, kdy rodiče se postili a šli do synagogy,
de [DE: außer am Langen Tag, da haben die Eltern gefastet und sind in die Synagoge gegangen,]
00:03:13 což byla více společenská událost, ale...
de [DE: was mehr ein gesellschaftliches Ereignis war, aber....]
00:03:19 Slavili jsme Vánoce, slavili jsme Chanuka, slavili jsme Pesach,
de [DE: Wir haben Weihnachten gefeiert, wir haben Chanukka gefeiert, wir haben Pessach gefeiert,]
00:03:24 slavili jsme Velikonoce, jak svátky tak jak šly.
de [DE: wir haben Ostern gefeiert, alle Feste, wie sie fielen.]
00:03:28 Eh... měli jsme spoustu přátel takových i onakých.
de [DE: Ähm... wir hatten eine Menge Freunde, solche und andere.]
00:03:33 A já jsem... V životě mě nikdo neřekl Židovko nebo něco,
de [DE: Und ich bin... Im Leben hat mich niemand Jüdin genannt oder so,]
00:03:37 prostě to vůbec v mým životě se nestalo.
de [DE: das ist mir im Leben einfach nicht passiert.]
00:03:42 Abych... ne ve škole, ne, nikdy.
de [DE: Damit ich... in der Schule nicht, nein, niemals.]
00:03:48 IV: Takže i v tý škole to všechno probíhalo v pořádku a normálně?
de [DE: IV: Also verlief auch in der Schule alles in Ordnung und normal?]
00:03:52 EE: Úplně. Až do tý doby, co samozřejmě Hitler zakázal,
de [DE: EE: Völlig. Bis zu der Zeit natürlich, als Hitler verboten hat,]
00:03:57 že jsme nechodili, že nás vyloučili ze dne na den ze školy.
de [DE: dass wir nicht gehen dürfen, dass sie uns von einem Tag auf den anderen aus der Schule ausgeschlossen haben.]
00:04:02 A najednou – jsem se dívala z okna – a viděla,
de [DE: Und auf einmal – habe ich aus dem Fenster geschaut – und habe gesehen,]
00:04:04 jak moje přítelkyně jdou do školy a já sedím doma.
de [DE: wie meine Freundinnen in die Schule gehen und ich sitze zu Hause.]
00:04:07 Což bylo... takový divný pocit, že proč já najednou.
de [DE: Das war... so ein seltsames Gefühl, warum ich auf einmal.]
00:04:12 Co jsem, něco jinýho?
de [DE: Was bin ich, etwas anderes?]
00:04:14 Co, co se stalo, že najednou nemůžu jít do školy.
de [DE: Was, was ist passiert, dass ich auf einmal nicht in die Schule gehen kann.]
00:04:17 Těžko pochopitelná situace a...
de [DE: Eine schwer verständliche Situation und...]
00:04:25 Postavily se takový kroužky -
de [DE: Sie haben solche Grüppchen eingerichtet -]
00:04:27 bylo nás pět a taky učitelka, která už nemohla vyučovat.
de [DE: wir waren zu fünft, und auch eine Lehrerin, die nicht mehr unterrichten durfte,]
00:04:32 Tak jsme chodili od jednoho bytu k druhýmu, od jednoho žáka ke druhému.
de [DE: So sind wir von einer Wohnung in die andere gegangen, von einem Schüler zum anderen.]
00:04:39 No a učení bylo velice takový volný.
de [DE: Na und der Unterricht war sehr frei.]
00:04:41 Měli jsme třeba na stole čokoládu
de [DE: Wir hatten etwa Schokolade auf dem Tisch]
00:04:45 nebo něco takovýho a učili jsme se.
de [DE: oder so etwas und haben gelernt.]
00:04:48 No celkem jsme si taky zvykli.
de [DE: Alles in allem haben wir uns daran gewöhnt.]
00:04:49 Jelikož člověk si zvykne na všecko.
de [DE: Denn man gewöhnt sich an alles.]
00:04:51 Ale to přátelství taky nás drželo dlouho, dlouho pohromadě,
de [DE: Aber die Freundschaft hat uns auch lange, lange zusammengehalten,]
00:04:57 že jsme se takhle učili...
de [DE: dass wir so gelernt haben...]
00:04:59 Eh, ještě v Terezíně jsme o tom mluvili, když jsme potom byli,
de [DE: Noch in Theresienstadt haben wir darüber gesprochen, als wir dann da waren,]
00:05:03 jak to tenkrát bylo, když jsme chodili na ty kroužky,
de [DE: wie das damals war, als wir in die Grüppchen gegangen sind,]
00:05:06 když jsme měli takovou divnou školu.
de [DE: als wir diese seltsame Schule hatten.]
00:05:08 IV: A třeba neuvažovali jste o tom, že byste odjeli z protektorátu?
de [DE: IV: Und haben Sie nicht etwa erwogen, das Protektorat zu verlassen?]
00:05:14 EE: No, uvažovali hodně, jenomže to už nebylo možný.
de [DE: EE: Na, erwogen wurde viel, aber es war schon nicht mehr möglich. ]
00:05:17 Na začátku tatínek řekl:
de [DE: Am Anfang hat der Papa gesagt:]
00:05:20 "Kam bychom šli, my jsme Češi, nikomu jsme nic neudělali."
de [DE: „Wo sollen wir denn hingehen, wir sind Tschechen, wir haben niemandem etwas getan.“]
00:05:24 A jak dlouho to bude trvat, taková obluda –
de [DE: Und wir lange das dauern wird, so ein Ungeheuer –]
00:05:28 tak se jmenoval Hitler – obluda, se neudrží dlouho, dyť je to úplně...
de [DE: so wurde der Hitler genannt – so ein Ungeheuer hält sich nicht lange, das ist doch völlig...]
00:05:33 – naivní infantilní optimismus, který prostě...
de [DE: – ein naiver, infantiler Optimismus, der einfach....]
00:05:40 Víra, že nás buďto...
de [DE: Der Glauben, dass uns entweder...]
00:05:46 Nikdo nevěděl, že se taky česká vláda vzdá,
de [DE: Niemand hat gewusst, dass sich auch die tschechische Regierung ergibt,]
00:05:49 že Čechy budou zabraný, že prostě... nikdo, že, že budeme tak úplně bez... bezmocný,
de [DE: das Böhmen besetzt wird, dass einfach... niemand, dass, dass wir so völlig... machtlos sein werden,]
00:05:55 že budeme tak úplně vydaný napospas tomu celýmu.
de [DE: dass wir so völlig hilflos diesem allen ausgeliefert sein werden.]
00:06:00 A jelikož člověk je vždycky chytrý potom, co už se spálí, že.
de [DE: Und man ist immer erst klug, nachdem man sich schon verbrannt hat, nicht wahr.]
00:06:06 Nikdo si nemyslel, že to bude tak, jak to skutečně bylo.
de [DE: Niemand hat geglaubt, dass es so wird, wie es dann wirklich kam.]
00:06:10 A ikdyž půjdeme do Terezína, ikdyž půjdeme do toho ghetta,
de [DE: Und auch wenn wir nach Theresienstadt gehen, und auch wenn wir in dieses Ghetto gehen,]
00:06:13 ikdyž nám všechno vemou...
de [DE: und auch wenn sie uns alles nehmen...]
00:06:15 No tak dobře, tak to přežijem a budem pracovat a pořídíme si nový,
de [DE: Na gut, dann überleben wir das und werden arbeiten und kaufen uns neue Sachen,]
00:06:21 hlavně, že zůstaneme pohromadě, že budeme spolu.
de [DE: Hauptsache, dass wir zusammen bleiben, dass wir zusammen sind.]
00:06:24 A hodně lidí odcházelo – Amerika a tak,
de [DE: Und viele Leute sind weggegangen – Amerika und so,]
00:06:29 ale to bylo tak, tak komplikovaný, tak těžký.
de [DE: aber das war so, so kompliziert, so schwer.]
00:06:32 A skutečně – můj otec byl takový Čech, to bylo tak něco ne...
de [DE: Und wirklich – mein Vater war solch ein Tscheche, das war so etwas un...]
00:06:37 nepřijatelného na začátku a ke konci, když už by býval šel tak to nebylo možný.
de [DE: Unannehmbares zu Anfang, und zum Schluss, als er schon gegangen wäre, war es nicht mehr möglich.]
00:06:45 IV: Už bylo pozdě.
de [DE: IV: Es war schon zu spät.]
00:06:46 EE: Už bylo pozdě.
de [DE: EE: Es war schon zu spät.]
00:06:50 IV: A jak se vlastně ten Váš osud vyvíjel dál?
de [DE: IV: Und wie hat sich Ihr Schicksal dann weiterentwickelt?]
00:06:54 EE: No, můj osud se vyvíjel dál jako osud všech českých židů.
de [DE: EE: Nun, mein Schicksal hat sich entwickelt wie das Schicksal aller böhmischen Juden.]
00:07:02 V prosinci 1941 jsme dostali předvolání do transportu do Terezína, L - transport...
de [DE: Im Dezember 1941 haben wir die Vorladung für den Transport nach Theresienstadt bekommen, den L-Transport...]
00:07:10 Byla úžasná zima.
de [DE: Das war ein herrlicher Winter.]
00:07:13 Já si vzpomínám, že jsme přijeli do Bohušovic...,
de [DE: Ich erinnere mich, dass wir nach Bohušovice gekommen sind...,]
00:07:16 bylo spousta sněhu, eh... vlak nedojed - nedojel až do Terezína.
de [DE: da war viel Schnee, äh... der Zug ist nicht - nicht bis nach Theresienstadt gefahren.]
00:07:23 Z Bohušovic do Terezína se šlo pěšky.
de [DE: Von Bohušovice bis Theresienstadt ging es zu Fuß.]
00:07:26 A začátek byl traumatický, samozřejmě.
de [DE: Und der Anfang war traumatisierend, natürlich.]
00:07:31 Kasárna, hodně lidí dohromady.
de [DE: Eine Kaserne, viele Leute auf einem Haufen.]
00:07:33 Oddělili muže od žen, což byla hrozná věc,
de [DE: Sie haben die Männer von den Frauen getrennt, das war eine schreckliche Sache,]
00:07:37 protože pořád, co je rodina dohromady, tak nějak to jde.
de [DE: denn solange die Familie zusammen bleibt, geht es irgendwie.]
00:07:41 V okamžiku, když tatínka odvedli, já jsem zůstala s maminkou,
de [DE: In dem Moment, wo sie Papa weggeführt haben, bin ich mit Mama alleine geblieben,]
00:07:44 tak to bylo skoro takový, takový... malý umírání, takový hrozný...
de [DE: und das war fast so ein, so ein... kleines Sterben, so ein schreckliches...]
00:07:50 vytržení ještě větší.
de [DE: noch größeres Herausgerissensein.]
00:07:53 Abych pravdu řekla, já si tak hrozně na ty začátky terezínský nevzpomínám.
de [DE: Um die Wahrheit zu sagen, ich erinnere mich nicht besonders an die Anfänge in Theresienstadt.]
00:07:59 Protože všechny ty traumatický, rychlý, hrozný úpadky,
de [DE: Denn alle diese traumatischen, schnellen, schrecklichen Abstürze,]
00:08:06 ako z toho normálního života, to šlo všechno tak rychle,
de [DE: aus dem normalen Leben, das ging alles so schnell,]
00:08:10 že člověk ani neměl eh... čas si nějak... to vstřebat.
de [DE: dass man nicht einmal... Zeit hatte, das irgendwie... aufzunehmen.]
00:08:15 Protože to šlo jedno za druhým, ale pomalu jsme si zvykli asi taky na Terezín.
de [DE: Denn das kam eines auf das andere, aber langsam haben wir uns wohl selbst an Theresienstadt gewöhnt.]
00:08:20 Začalo se pracovat.
de [DE: Man begann zu arbeiten.]
00:08:24 Já jsem pracovala v Landwirtschaftu, to znamená na zahradě, v zahradnictví.
de [DE: Ich habe in der Landwirtschaft gearbeitet, das heißt im Garten, in der Gärtnerei.]
00:08:29 To bylo takový dětský – byly jsme asi 15, 20 dětí pohromadě.
de [DE: Das waren solche Kinder... – wir waren so etwa 15, 20 Kinder zusammen.]
00:08:35 Měly jsme eh... staršího parťáka, který nás vedl...
de [DE: Wir hatten... einen älteren Kameraden, der uns angeführt hat...]
00:08:42 S rýčem jsme obdělávaly půdu na terezínských valech
de [DE: Mit dem Spaten haben wir den Boden umgestochen auf den Theresienstädter Schanzen]
00:08:48 a tam se sázelo... a tam je nádherná půda – zlatý pruh země české...
de [DE: und da wurden gepflanzt... und da ist herrlicher Boden – der goldene Streifen des böhmischen Landes...]
00:08:54 Rostl nám tam... květák si vzpomínám, okurky, zelí, eh...
de [DE: Da ist gewachsen... an Blumenkohl erinnere ich mich, Gurken, Kraut...]
00:09:02 zahrada, nás to bavilo tam pracovat.
de [DE: der Garten, das hat uns Spaß gemacht, da zu arbeiten.]
00:09:07 Já si vzpomínám, že jsme si povídali –
de [DE: Ich erinnere mich, dass wir miteinander geredet haben –]
00:09:09 například historii francouzské revoluce vím takhle z toho rytí v Terezíně,
de [DE: zum Beispiel die Geschichte der französischen Revolution kenne ich vom Umgraben in Theresienstadt,]
00:09:17 protože nějaký kluk, který nám tam – ten už byl eh... z vyšších tříd,
de [DE: weil irgendein Junge, der uns da – der war schon... aus den höheren Klassen,]
00:09:23 ten se učil už jako normálně ve škole –
de [DE: der hat das schon normal in der Schule gehabt –]
00:09:26 nám to všecko povídal – Marie Antoinette nám řekla, když nemáme chleba, tak budeme jíst buchty...
de [DE: und hat uns alles erzählt – Marie Antoinette hat uns gesagt, wenn wir kein Brot haben, werden wir Buchteln essen...]
00:09:32 No to se nám strašně líbilo, poněvadž taky jsme neměli tolik chleba.
de [DE: Na das hat uns schrecklich gefallen, weil wir auch nicht so viel Brot hatten.]
00:09:36 Ale taky jsme neměli buchty.
de [DE: Aber wir hatten auch keine Buchteln.]
00:09:37 No a tak ubíhal čas
de [DE: Und so ist die Zeit vergangen]
00:09:41 a v Terezíně samozřejmě optimisticky člověk věřil,
de [DE: und in Theresienstadt hat man natürlich optimistisch geglaubt,]
00:09:46 že na jaře eh... přijde konec války v létě,
de [DE: im Frühjahr... dass der Krieg im Sommer vorbei ist,]
00:09:51 a v létě na podzim a když ne na podzim, tak v zimě,
de [DE: und im Sommer, dass es im Herbst sein wird, und im Herbst im Winter,]
00:09:54 a když ne tenhle rok, tak příští rok.
de [DE: und wenn nicht in diesem Jahr, dann im nächsten.]
00:09:57 Bylo se hlado... hladovělo se po každý špetce nějakýho dobrého - dobrý zprávy,
de [DE: Man war hungrig... ausgehungert nach jedem Quäntchen irgendeiner guten Nachricht,]
00:10:06 která by mohla prostě člověka, která člověka nejenom mohla, ale taky posilnila,
de [DE: die geeignet wäre als Stärkung, und die nicht nur geeignet wäre, sondern die einen wirklich gestärkt hat,]
00:10:10 protože v Terezíně se říkalo těm zprávám J-j-j. J-p-j. J-p-p, tak.
de [DE: denn in Theresienstadt hat man zu diesen Nachrichten gesagt J-j-j. J-p-j. J-p-p, ja, so.]
00:10:19 Jedna paní povídala.
de [DE: Jedna paní povídala - Eine Frau hat gesagt.]
00:10:21 A to bylo jako eh... v ka... jak se řiká – Reuters.
de [DE: Und das war ... wie sagt man – Reuters.]
00:10:28 Kancelář, jo, taková vysílací, kancelář, no.
de [DE: Ein Büro, ja, so ein Rundfunkbüro, ja.]
00:10:33 IV: Agentura nebo něco...
de [DE: IV: Agentur oder so...]
00:10:33 EE: Ano, agentura, přesně tak.
de [DE: EE: Ja. Agentur, genau.]
00:10:35 No, tak, tak jsme se živili a... byl tam úžasný život kulturní.
de [DE: Na, so haben wir uns ernährt und... das war ein wunderbares Kulturleben.]
00:10:43 My jsme... děti jsme hrály divadlo, zpívaly jsme ve sboru.
de [DE: Wir waren... die Kinder haben Theater gespielt, wir haben im Chor gesungen.]
00:10:47 Divadlo vůbec bylo poněvadž Terezín byl jako takový eh...
de [DE: Theater war überhaupt... weil Theresienstadt war so ein...]
00:10:53 jak bych řekla – tam bylo tolik vzácných lidí.
de [DE: wie soll ich sagen – da waren so viele besondere Menschen.]
00:10:57 Eh... inteligence, herci – najdenou byli všichni tak na jednom fleku shromážděný
de [DE: Intellektuelle, Schauspieler – auf einmal waren da alle auf einem Fleck zusammen]
00:11:07 a každý dával to nejlepší, co jenom mohl.
de [DE: und jeder hat das Beste gegeben, was er nur konnte.]
00:11:10 Tak jsem viděla Prodanou nevěstu, koncerty.
de [DE: Da habe ich die Verkaufte Braut gesehen, Konzerte.]
00:11:15 Byl úžasnej kabaret Ať žije život.
de [DE: Es gab ein wunderbares Kabarett Es lebe das Leben.]
00:11:20 ... opery, ... úžasný.
de [DE: ... Opern, ... herrlich,]
00:11:24 No a Němci to tolerovali, protože Terezín byl ghetto,
de [DE: Na und die Deutschen haben das toleriert, weil Theresienstadt ein Ghetto war,]
00:11:31 kterým se chlubili, který ukazovali do světa
de [DE: mit dem sie sich gebrüstet haben, das sie der Welt gezeigt haben]
00:11:35 jak se, jak jednaj se židy dobře, jak se jim dobře daří.
de [DE: wie sie mit den Juden gut umgehen, wie es ihnen gut geht.]
00:11:38 Přišli z Červeného kříže ze Švýcar a nechali se obalamutit nádherně,
de [DE: Die sind vom Roten Kreuz aus der Schweiz gekommen und haben sich wunderbar hinters Licht führen lassen,]
00:11:44 protože ta hlavní ulice se vyklidila, byla čistá.
de [DE: denn die Hauptstraße wurde aufgeräumt, die war sauber.]
00:11:49 Nás děti dobře oblíkli a byly – byla skupinka dětí,
de [DE: Uns Kinder haben sie gut angezogen – da war eine Gruppe Kinder,]
00:11:54 která dostala chleba se sardinkama do ruky – krajíc –
de [DE: die hat Brote mit Sardinen in die Hand bekommen – eine Schnitte –]
00:11:59 a čekaly někde na roku, a v okamžiku, když přišli –
de [DE: und die haben irgendwo an der Ecke gewartet und in dem Moment, wo sie kamen –]
00:12:03 tenkrát byl myslím Rahm velitel Terezína –
de [DE: damals war glaube ich Rahm der Lagerkommandant in Theresienstadt –*]
00:12:07 s tou enturáží, s tím Červeným křížem,
de [DE: mit der Entourage, mit dem Roten Kreuz,]
00:12:11 tak děti musely říct: „Onkel Rahm, schon wieder Sardinen?“
de [DE: da mussten die Kinder sagen: „Onkel Rahm, schon wieder Sardinen?“]
00:12:14 Jako kdyby už prostě sardinky nemohly vidět.
de [DE: Als ob sie Sardinen einfach schon nicht mehr sehen können.]
00:12:17 Každý den... No a ty děti myslím hned odtransportovali někam.
de [DE: Jeden Tag... Na und die Kinder haben sie, glaube ich, gleich irgendwohin abtransportiert.]
00:12:23 A tak to je často, že se mě děti třeba v Izraeli ptaj:
de [DE: Und es ist oft, dass mich die Kinder etwa in Israel fragen:]
00:12:27 „Proboha, a proč jste neřekli pravdu? Proč jste to hráli s nima?"
de [DE: „Mein Gott, warum haben Sie nicht die Wahrheit gesagt? Warum haben Sie das Spiel mitgemacht?“]
00:12:33 To je tak těžko vysvětlitelný normálnímu dítěti,
de [DE: Das ist so schwer zu erklären einem normalen Kind,]
00:12:37 že kdyby se ta pravda řekla, tak za prvé nám to nebudou věřit.
de [DE: dass wenn man die Wahrheit gesagt hätte, dass einem dann erstens nicht geglaubt worden wäre.]
00:12:41 Protože i ty Švýcaři byli velice spokojený s tím, co viděj,
de [DE: Denn die Schweizer waren sehr zufrieden mit dem, was sie gesehen haben.]
00:12:47 a neměli vůbec chuť se tam hrabat v nějakým tom
de [DE: und hatten überhaupt keine Lust da irgendwo herumzustochern]
00:12:50 a řikat Němcům něco, že to není dobrý nebo je dobrý,
de [DE: und den Deutschen zu sagen, das ist nicht gut oder das ist gut,]
00:12:54 nebo že to není podle ženevských eh... práv a tak dále.
de [DE: oder das ist nicht nach den Genfer... ähm... Rechten und so weiter.]
00:12:59 No a že by to byla jistá smrt.
de [DE: Na und dass das der sichere Tod gewesen wäre.]
00:13:02 Že by to vůbec jako nebylo žádný hrdinství.
de [DE: Dass das überhaupt kein Heldentum gewesen wäre.]
00:13:05 Že bych... že by člověk nic nedocílil tím,
de [DE: Dass ich... dass man damit überhaupt nichts erreicht hätte,]
00:13:07 že někdy je lepší trochu sklonit se a shrbit se a sehrát to
de [DE: dass es manchmal besser ist, sich ein bisschen zu ducken und krumm zu machen und mitzuspielen]
00:13:15 a nakonec ale přežít, a vyhrát.
de [DE: und schlussendlich aber zu überleben, und zu gewinnen.]
00:13:18 Že to v očích dítěte není čestná věc, no to je jasný,
de [DE: Dass das in den Augen der Kinder keine ehrbare Sache ist, na das ist klar,]
00:13:23 to... těžko vysvětlitelný.
de [DE: das... schwer zu erklären.]
00:13:27 No ale po letech, v Izraeli je kibuc Gi´vat Chajim.
de [DE: Na aber nach Jahren, in Israel ist der Kibbuz Gi´vat Chajim.]
00:13:34 Tam jsou... To je český kibuc takový,
de [DE: Da sind.... Das ist so ein tschechischer Kibbuz,]
00:13:37 tam se scházíme každou první sobotu v květnu,
de [DE: da treffen wir uns immer am ersten Samstag im Mai,]
00:13:40 a vždycky přijdou nějakou – nějaký host.
de [DE: und jedes Mal kommt irgendeine – irgendein Gast.]
00:13:43 Nějací cizinci nebo tak eh...
de [DE: Irgendein Ausländer oder so...]
00:13:46 A před lety přišli ze Švýcar nás... reprezentati – reprezentanti Červeného kříže.
de [DE: Und vor Jahren kamen uns aus der Schweiz... Repräsentanten – Repräsentanten des Roten Kreuzes.]
00:13:55 No a my jsme jim tohle všechno jako vyčetli,
de [DE: Na und wir haben ihnen das alles vorgehalten,]
00:13:59 že se tenkrát tak chovali a že oni věděli, že to není pravda,
de [DE: dass sie sich damals so verhalten haben und dass sie wussten, dass das nicht wahr ist,]
00:14:03 že to prostě přijali s nadšením a pak po celým světě eh...
de [DE: dass sie es einfach mit Begeisterung angenommen haben und dann in der ganzen Welt]
00:14:08 jako publikovali, že Židi žijou výborně, líp, než mnoho Němců za...
de [DE: publiziert haben, dass die Juden ausgezeichnet leben, besser als viele Deutsche,]
00:14:16 v Berlíně za války, který se bombardoval.
de [DE: in Berlin während des Krieges, die bombardiert wurden.]
00:14:20 No tak řekli, že, že jako to bylo nutný, že nemohli.
de [DE: Und da haben sie gesagt, dass das nötig war, dass sie nicht konnten.]
00:14:24 To jsou taky... už to nejsou ty lidi, že, to už je jiná generace, ale že to věděli.
de [DE: Das sind auch... das sind nicht die Leute, das war schon eine andere Generation, aber dass sie das gewusst haben.]
00:14:29 Že to věděli, a že to bylo takhle sehraný a...
de [DE: Dass sie das gewusst haben, und dass das so gespielt war und...]
00:14:34 IV: No, není to v tom životě jednoduchý, no.
de [DE: IV: Na, das ist nicht einfach im Leben.]
00:14:36 EE: No a jistě, že ne v takovým životě.
de [DE: EE: Na, und sicher nicht in so einem Leben.]
00:14:40 IV: Jestli bych se ještě mohla vrátit k té kultuře v Terezíně.
de [DE: IV: Wenn ich nochmals auf die Kultur zurückkommen könnte in Theresienstadt.]
00:14:43 Vy jste se do ní ale taky aktivně zapojila...
de [DE: Sie haben sich da auch aktiv angeschlossen...]
00:14:46 EE: Ano, my jsme hráli Brundibára, my jsme byli eh...
de [DE: EE: Ja, wir haben Brundibár gespielt, wir waren... ähm...]
00:14:50 já myslím, že já už nevím kolik nás bylo, snad...
de [DE: ich glaube, ich weiß schon gar nicht mehr, wie viele wir waren, wohl...]
00:14:53 Každý z nás řiká něco jinýho: 70, 90, tak nějak cirka.
de [DE: Jeder von uns sagt etwas anders: 70, 90 - in dieser Größe, zirka.]
00:14:58 Děti - já jsem zpívala ve sboru,
de [DE: Kinder - ich habe im Chor gesungen,]
00:15:00 a byla taková kouzelná naivní povídka o dětech,
de [DE: und das war so ein zauberhaftes naives Märchen über Kinder,]
00:15:05 který maj nemocnou maminku a potřebujou mlíko pro ni
de [DE: die eine kranke Mutter haben und Milch für sie brauchen]
00:15:08 a nemaj peníze a jdou na trh
de [DE: und sie haben kein Geld und gehen auf den Markt]
00:15:10 a ten mlíkař jim nechce dát mlíčko.
de [DE: und der Milchmann will ihnen keine Milch geben.]
00:15:13 Napsal to Hans Krása a hudba je nádherná.
de [DE: Hans Krása hat das geschrieben und die Musik ist herrlich.]
00:15:17 A hráli jsme to 50krát a přišli jsme zpívat,
de [DE: Und wir haben das 50-mal gespielt und wir haben gesungen,]
00:15:23 ikdyž jsme třeba měli horečku, ikdyž nás něco bolelo i...
de [DE: auch wenn wir etwa Fieber hatten, auch wenn uns etwas wehgetan hat, auch...]
00:15:26 To prostě byl takový svět úplně...
de [DE: Das war einfach so eine Welt, völlig...]
00:15:30 V tý době, když jsme hráli Brundibára, tak jsme byli jinde.
de [DE: In der Zeit, in der wir Brundibár gespielt haben, waren wir woanders.]
00:15:34 Tak jsme byly děti, jsme zpívaly... a hodně se zpívalo v Terezíně.
de [DE: Da waren wir Kinder, da haben wir gesungen... und es wurde viel gesungen in Theresienstadt.]
00:15:39 Zpívaly jsme ve sboru a zpívaly jsme na cestě do práce
de [DE: Wir haben im Chor gesungen und wir haben auf dem Weg in die Arbeit gesungen,]
00:15:44 a zpívaly jsme na cestě z práce
de [DE: und wir haben auf dem Weg aus der Arbeit gesungen,]
en [EN: ]
00:15:46 a... já myslím, že morálně Terezín byl tedy úplně na nejvyšší lidské výši,
de [DE: und... ich glaube Theresienstadt stand moralisch auf dem allerhöchsten menschlichen Niveau,]
00:15:55 kterou si člověk může představit za takových okolností.
de [DE: das man sich unter solchen Umständen vorstellen kann.]
00:15:58 Já když na to dnes myslím, jako očima už staršího,
de [DE: Wenn ich heute daran denke, mit den Augen eines älteren,]
00:16:05 nechci říct starýho člověka,
de [DE: um nicht zu sagen alten Menschen,]
00:16:07 a představuju si svý děti nebo vnuci nebo tak nebo teď když vidím v Izraeli mládež,
de [DE: und mir meine Kinder oder Enkel vorstelle oder so oder wenn ich jetzt in Israel die Jugend sehe,]
00:16:14 tak myslím, že to bylo obdivuhodný...
de [DE: dann denke ich, das war bewundernswert...]
00:16:17 to, jak to obstálo, a v jakým...
de [DE: das, wie das bestanden hat, und in welchem...]
00:16:21 Taky bylo hrozně důležitý, jak byl člověk starý, že.
de [DE: Das war auch sehr wichtig, wie alt man war, nicht.]
00:16:25 My jsme byli mladí, pro nás tenkrát v Terezíně čtyřicetiletý člověk byl jednou nohou v hrobě.
de [DE: Wir waren jung, für uns damals in Theresienstadt stand ein 40-Jähriger mit einem Bein im Grab.]
00:16:32 To už bylo... To byl stařec.
de [DE: Das war schon... Das war ein Greis.]
00:16:35 A takže Terezín vlastně je pro mě...
de [DE: Und so ist Theresienstadt für mich eigentlich...]
00:16:40 Kdyby bývala válka skončila v Terezíně, tak by to nebylo tak zlý.
de [DE: Wenn der Krieg in Theresienstadt geendet hätte, dann wäre es nicht so schlimm gewesen.]
00:16:46 Tak bychom všechno ztratili, všechno nám ukradli, sebrali.
de [DE: Dann hätten wir alles verloren, alles hätten sie uns gestohlen, weggenommen.]
00:16:49 No dobře, to, to by se přežilo...
de [DE: Na gut, das lässt sich überleben...]
00:16:54 IV: No, ale bohužel, ono to tím tehdy ještě neskončilo...
de [DE: IV: Aber leider hat es damit nicht geendet...]
00:16:55 EE: Ehm... nes... ne..., bohužel ne.
de [DE: EE: Ähm... nein... leider nicht.]
00:17:01 IV: A vlastně pak už následovaly...
de [DE: IV: Und dann folgte schon...]
00:17:03 Pak už se začaly s postupem doby množit transporty do těch...
de [DE: Dann begannen sich mit der Zeit die Transporte zu mehren in die...]
00:17:07 EE: No, transporty šly pořád, že, z Terezína.
de [DE: EE: Na, Transporte gingen die ganze Zeit ab, nicht wahr, aus Theresienstadt.]
00:17:10 Jenomže, za prvé jsme nevěděli, kam to jde.
de [DE: Nur, zum einen haben wir nicht gewusst, wohin die gehen.]
00:17:16 Nikdo do toho transportu nechtěl.
de [DE: Niemand wollte in diese Transporte.]
00:17:18 Každý se bránil zuby nehty, aby zůstal v tom Terezíně,
de [DE: Jeder hat sich mit Händen und Füßen gewehrt, damit er in Theresienstadt bleiben kann,]
00:17:22 protože Terezín bylo něco, co jste... jsme znali.
de [DE: denn Theresienstadt war etwas, was sie... was wir kannten.]
00:17:26 A Terezín hlavně byl na... v Čechách. Na český půdě.
de [DE: Und Theresienstadt war vor allem... in Böhmen. Auf tschechischer Erde.]
00:17:29 A tyhle transporty šly do Polska.
de [DE: Und diese Transporte gingen nach Polen.]
00:17:32 A do Polska nikdo prostě se necpal.
de [DE: Und nach Polen hat sich einfach niemand gedrängt.]
00:17:36 Každej chtěl zůstat tady.
de [DE: Jeder wollte hier bleiben.]
00:17:39 Když se stavěla dráha v Terezíně,
de [DE: Als der Gleisanschluss in Theresienstadt gebaut wurde,]
00:17:43 tak se stavěly – dávaly koleje na cestu do Osvěčína, aby se jelo.
de [DE: da wurden gebaut – Gleise gelegt auf den Weg nach Auschwitz, damit die Züge gehen konnten.]
00:17:49 No ale my jsme zpívali...
de [DE: Aber wir haben gesungen...]
00:17:51 Někdo tam vynalez – myslím Švenk – písničku:
de [DE: Irgendwer – ich glaube Švenk – hat da ein Lied ausgedacht:]
00:17:54 ... Protože Bahnbau nám postavil nejmodernější dráhu,
de [DE: ... Denn Bahnbau gab uns die modernsten Gleise,]
00:17:59 aby se líp jelo směrem na Prahu.
de [DE: damit nach Prag besser geht die Reise.]
00:18:02 Že pojedeme směrem na polá... Auschwitz, o tom jsme nesni... no, nesnili,
de [DE: Dass wir in Richtung Pole... Auschwitz fahren werden, davon haben wir nicht einmal geträumt,]
00:18:09 já nevím, jestli jsme nesnili, ale to jsme nechtěli.
de [DE: ich weiß nicht, ob wir nicht geträumt haben, aber das haben wir nicht gewollt.]
00:18:11 Tak v roce čtyřicet čtyři, eh... myslím, že už př... nevím přesně... vypukl tyfová epidemie
de [DE: So ist im Jahr 44... ich glaube, ich weiß es nicht mehr genau... die Typhusepidemie ausgebrochen,]
00:18:22 a Němci nějak začali se bát nebo prostě...
de [DE: und die Deutschen haben angefangen, sich zu fürchten, oder einfach...]
00:18:28 taky asi už válka se nějak chýlila eh...
de [DE: und der Krieg ging wohl auch schon irgendwie... ]
00:18:34 prohlásili jednoho dne, že muži mezi 18 a 50 lety musej opustit Terezín,
de [DE: sie haben eines Tages erklärt, dass Männer zwischen 18 und 50 Jahren Theresienstadt verlassen müssen,]
00:18:42 aby se postavilo nové ghetto.
de [DE: damit sie ein neues Ghetto aufbauen.]
00:18:44 A skutečně odešli tenkrát ty nejlepší vedoucí,
de [DE: Und wirklich sind damals die besten Leiter gegangen,]
00:18:49 celý štáb a všichni tak, co vedli Terezín,
de [DE: der ganze Stab und alle, die Theresienstadt geleitet haben,]
00:18:55 odešli - mezi nima taky tatínek.
de [DE: sind gegangen - unter ihnen auch mein Vater.]
00:18:57 A to bylo koncem září nebo hned začátkem října, nevím přesně,
de [DE: Und das war Ende September oder gleich zu Anfang Oktober, ich weiß nicht genau,]
00:19:04 a my jsme zůstali jako rukojmí nějak v Terezíně.
de [DE: und wir sind als Geiseln irgendwie in Theresienstadt geblieben.]
00:19:10 Za pár dní Němci prohlásili, že to nový ghetto je hotový
de [DE: Nach ein paar Tagen haben die Deutschen erklärt, dass das neue Ghetto fertig ist]
00:19:15 a kdo chce, se může hlásit dobrovolně do...
de [DE: und wer will, der kann sich freiwillig melden nach...]
00:19:20 A tak jsme se samozřejmě hlásily, poněvadž jsme chtěli jet za tatínkem...
de [DE: Und so haben wir uns natürlich gemeldet, weil wir zum Papa fahren wollten...]
00:19:25 a jely jsme. Ehm... vlak hrozně dlouho jel. Nějak tři dni.
de [DE: und wir sind gefahren. Ähm... der Zug ist schrecklich lange gefahren. So drei Tage.]
00:19:34 A ani to nebyl dobytčák, byl to vlak normální.
de [DE: Und es war nicht einmal ein Viehwagen, das war ein normaler Zug.]
00:19:37 Jenom hrozně takový naházený, samý rance a kufry.
de [DE: Nur schrecklich vollgeladen, überall Ranzen und Koffer.]
00:19:42 Já si vzpomínám, že jsem seděla tak někde navýši,
de [DE: Ich erinnere mich, dass ich irgendwo obenauf gesessen habe,]
00:19:45 na nějakých kufrech a klátila jsem nohama.
de [DE: auf irgendwelchen Koffern und mit den Beinen gebaumelt habe.]
00:19:48 A maminka říkala, abych nebouchala.
de [DE: Und Mama hat gesagt, dass ich nicht poltern soll.]
00:19:50 To nějak si pamatuju...
de [DE: Daran erinnere ich mich...]
00:19:52 A okna byla zabedněná,
de [DE: Und die Fenster waren zugenagelt,]
00:19:56 ale byly takový škvíry, že se mohlo koukat ven.
de [DE: aber es gab solche Ritzen, dass man herausschauen konnte.]
00:19:58 A někde byl hřebík a tam visel takový obrázek.
de [DE: Und irgendwo war ein Nagel und da hing so ein Bild.]
00:20:04 Džbán piva přetékajícího a dole stálo Plzeňský prazdroj.
de [DE: Ein überlaufender Bierkrug und unten stand Pilsner Urquell.]
00:20:11 A já jsem si s tím tak hrála, tak jsem do toho ťukala,
de [DE: Und ich habe mit dem so gespielt und habe dagegen geklopft,]
00:20:14 ono se mě to obrátilo a na druhý straně stálo:
de [DE: das hat sich herumgedreht und auf der anderen Seite stand:]
00:20:18 „Wir fahren nach Auschwitz!“
de [DE: „Wir fahren nach Auschwitz!“]
00:20:20 A tak povidám: „Mami, podívej, tady někdo napsal, kam jedem.“
de [DE: Und ich sage: „Mami, schau mal, jemand hat hier geschrieben, wohin wir fahren.“]
00:20:24 Ale nic nám to neřikalo..., to jméno.
de [DE: Aber das hat uns nichts gesagt... der Name.]
00:20:30 IV: Neznaly jste to...
de [DE: IV: Sie haben das nicht gekannt...]
00:20:31 EE: Ne.
de [DE: EE: Nein.]
00:20:31 IV: Osvětim. Nic vám to neříkalo.
de [DE: IV: Auschwitz. Das hat Ihnen nichts gesagt.]
00:20:31 EE: Ne. A proto právě jsem přesvědčená, že nikdo nevěděl...
de [DE: EE: Nein. Und gerade deshalb bin ich überzeugt, dass niemand etwas gewusst hat...]
00:20:36 protože jinak by se lidi lekli, že, že to je něco...
de [DE: denn sonst wären die Leute erschrocken, dass das etwas...]
00:20:39 Ale každej zůstal klidnej. A nic se nedělo.
de [DE: Aber alle sind ruhig geblieben. Und nichts ist passiert.]
00:20:43 A když se konečně vlak zastavil,
de [DE: Und als der Zug endlich stehen geblieben ist,]
00:20:45 tak nějaký ženy se takhle dívaly ven
de [DE: da haben einige Frauen so herausgeschaut ]
00:20:50 a říkaly: „No tady nezůstanem, to je nějakej trestaneckej tábor... To samý psi...“
de [DE: und gesagt: „Na, hier bleiben wir nicht, das ist irgendein Straflager... Überall Hunde..."]
00:20:56 A tak lidi v takových trestaneckých šatech, tam šlo to...
de [DE: Und auch Leute in diesen Sträflingsanzügen, da ging das....]
00:21:00 No a já jsem neviděla.
de [DE: Und ich habe das nichts gesehen.]
00:21:02 Najednou se rozcákly dveře a vletěli dovnitř psi a, a lidi... vojáci,
de [DE: Auf einmal wurden die Türen aufgeklinkt und Hunde flogen herein und Leute... Soldaten,]
00:21:12 a: „Alles raus, alles raus! Schnell, Laufschritt...“ to, to, to...
de [DE: und: „Alles raus, alles raus! Schnell, Laufschritt...“ das, das, das...]
00:21:17 No úplný peklo.
de [DE: Na die absolute Hölle.]
00:21:18 Tak nás vyklopili z toho vlaku a všechny byly hrozně samozřejmě v šoku, vyjevený.
de [DE: So haben sie uns aus diesem Zug geworfen und alle waren natürlich völlig im Schock, entgeistert.]
00:21:25 A venku takový chuchvalce lidí a štěkot a v... a ještě...
de [DE: Und draußen waren solche Knäuel von Menschen und Gebell und in... und noch...]
00:21:34 Myslím, že jsme přijeli večer nějak, protože bylo takový osvětlení,
de [DE: Ich glaube, dass wir abends angekommen sind, denn da war so eine Beleuchtung,]
00:21:38 jako, jako na olympijských hrách, když se zapálí ten talíř, tak, toho bylo víc.
de [DE: wie bei den Olympischen Spielen, wenn sie die Schale anzünden, davon gab es mehrere.]
00:21:46 A taky kouř a já nevím,
de [DE: Und auch Rauch und ich weiß nicht,]
00:21:49 já jsem to všecko vnímala jako, jako pod závojem,
de [DE: ich habe das alles wahrgenommen wie durch einen Schleier,]
00:21:52 tak nějak úplně ne..
de [DE: nicht so wirklich richtig...]
00:21:54 A najednou se objevila maminčina přítelkyně Julča,
de [DE: Und auf einmal ist Mamas Freundin Julča aufgetaucht,]
00:21:57 která pracovala s maminkou v Terezíně v putzkoloně.
de [DE: die mit der Mama in Theresienstadt in der Putzkolonne gearbeitet hat.]
00:22:01 A ta už byla v Osvěčíně předtím a byla taková nějaká kápo
de [DE: Und die war schon vorher in Auschwitz und war ein Kapo,]
00:22:06 a tam rovnala lidi a hledala známý.
de [DE: die hat dort die Leute geordnet und Bekannte gesucht.]
00:22:10 A přiběhla k nám a mě chytla od maminky.
de [DE: Und die kam zu uns gelaufen und hat mich von der Mama weggefangen.]
00:22:13 Já jsem tak se držela pevně maminky za ruku.
de [DE: Ich habe Mama fest an der Hand gehalten.]
00:22:15 Odtáhla mě pár řad dál.
de [DE: Sie hat mich ein paar Reihen weiter gezogen.]
00:22:19 Řekla: „Když se tě někdo bude ptát, jako jak jseš stará, řekni 18.“
de [DE: Sie sagte: „Wenn dich jemand fragt, wie alt du bist, dann sag´ 18."]
00:22:23 A utekla zase k mamince a něco jí řekla, a už byla pryč.
de [DE: Und sie ist wieder zur Mama gelaufen und hat ihr was gesagt, und schon war sie weg.]
00:22:27 A já jsem vůbec jako nevnímala.
de [DE: Und ich habe überhaupt nichts wahrgenommen.]
00:22:30 Já, když na to myslela pozděj...
de [DE: Ich, als ich später daran gedacht...]
00:22:32 já jsem na to dlouhou dobu nemyslela,
de [DE: ich habe daran lange Zeit nicht gedacht,]
00:22:34 teprve teď, to je takový lu... luxus, že se člověk vrátí
de [DE: erst jetzt, das ist so ein... Luxus, dass man zurückkehrt]
00:22:38 a v klidu mysli na tu dobu.
de [DE: und in Ruhe an die Zeit denkt.]
00:22:40 A nějak už je to taky zabarvený, že už to nehoří těma barvama,
de [DE: Und irgendwie ist das schon so eingefärbt, dass es nicht mehr brennt, mit all den Farben,]
00:22:45 který to mělo předtím, a tak je to dobrý.
de [DE: die es vorher hatte, und das ist gut so.]
00:22:48 Ale já si vzpomínám, že jsem..., že se mě vůbec nikdo na nic neptal,
de [DE: Aber ich erinnere mich, dass ich...., dass mich niemand nach irgendwas gefragt hat,]
00:22:52 že jsem tak prošla.
de [DE: dass ich so durchgegangen bin.]
00:22:54 Mengeleho jsem ani nevnímala.
de [DE: Mengele habe ich überhaupt nicht wahrgenommen.]
00:22:57 Vím, že tam někdo byl a že lidi šli vpravo a vlevo,
de [DE: Ich weiß, dass da jemand war und dass die Leute nach rechts und links gegangen sind,]
00:23:01 a že jsem najednou byla vedle maminky zase.
de [DE: und dass ich auf einmal wieder neben der Mama war.]
00:23:04 Páč maminka mě asi hledala a měla mě neustále na očích
de [DE: Weil die Mama mich wohl gesucht hat und mich immer in den Augen hatte,]
00:23:08 a najednou byla vedle mě.
de [DE: und auf einmal war sie neben mir.]
00:23:09 No a potom už to šlo všecko strašně rychle.
de [DE: Na und dann ging alles schrecklich schnell.]
00:23:13 Do té sauny, kde nás svlíkli a oholili
de [DE: In die Sauna, wo sie uns ausgezogen und rasiert haben]
00:23:17 a kde byli nějaký lidi a říkali, že z těch sprch nejde voda, ale gas...
de [DE: und wo irgendwelche Leute waren und gesagt haben, dass aus den Duschen kein Wasser kommt, sondern Gas...]
00:23:26 No a my jsme mysleli, že ty lidi jsou blázni, tak jak vypadali.
de [DE: Na und wir haben geglaubt, dass die Leute verrückt sind, so wie die aussahen.]
00:23:30 Měli takový oči venku, takový vypoulený,
de [DE: Die hatten so die Augen draußen, so vorstehend,]
00:23:34 a to je strachem, jo, to já vím, že ten adrenalin - dneska - že to dělal.
de [DE: und das war vor Angst, ja, das weiß ich heute, dass das vom Adrenalin kam.]
00:23:38 Lidi byli úplně jako, jako takový zjevený.
de [DE: Die Leute waren völlig - wie eine Erscheinung.]
00:23:44 Ehm... když má člověk Basedow nebo tak.
de [DE: Ähm... als ob man Basedow hätte oder so.]
00:23:47 Tak má ty oči tak venku.
de [DE: So hat er die Augen draußen.]
00:23:50 A my jsme si připadali jako v blázinci.
de [DE: Und wir kamen uns vor wie im Irrenhaus.]
00:23:55 Tam jsem potkala taky přítelkyni dobrou, Martu,
de [DE: Da habe ich auch eine gute Freundin getroffen, Marta,]
00:23:59 s kterou jsem byla v Terezíně, a která najednou taky byla vedle mě.
de [DE: mit der ich in Theresienstadt war, und die auf einmal neben mir war.]
00:24:03 A bez hlavič... bez vlasů - člověk vypadá tak úplně jinak.
de [DE: Und ohne Kopf... ohne Haare - man sieht da völlig anders aus.]
00:24:08 Tak jsme se skoro nepoznaly.
de [DE: So haben wir uns fast nicht erkannt.]
00:24:10 No a potom na nás naházeli takový mokrý hadry,
de [DE: Na und dann haben sie so nasse Lumpen auf uns geworfen,]
00:24:14 který vyndali z nějakýho kotle, kde se ty hadry vařily.
de [DE: die sie aus irgendeinem Kessel gezogen haben, wo sie sie gekocht haben.]
00:24:19 A to bylo jenom tak vyždímaný, rukou a... tak to hodili.
de [DE: Und die waren nur so ausgewrungen, mit der Hand und... so haben sie die geworfen.]
00:24:24 Šaty bez niče... ne punčochy, nic, žádný spodní prádlo prostě.
de [DE: Kleider ohne... keine Strümpfe, keine Unterwäsche, einfach nichts.]
00:24:29 Já jsem dostala nějaký šaty, který mě byly asi pět čísel velký.
de [DE: Ich habe irgendwelche Kleider bekommen, die mir so etwa fünf Nummern zu groß waren.]
00:24:33 Tak jsem to měla strašně dlouhý a strašně široký.
de [DE: So hatte ich die schrecklich lang und schrecklich breit.]
00:24:36 Tak to maminka okolo mě takhle nějak omotala.
de [DE: So hat die Mama sie mir irgendwie herumgewickelt.]
00:24:38 A bylo to mokrý.
de [DE: Und die waren nass.]
00:24:41 A byla venku hrozná zima, poněvadž říjen už je docela chladný.
de [DE: Und draußen war eine schreckliche Kälte, denn es war Oktober und schon ziemlich kühl.]
00:24:48 A tak to všechno tak začalo tuhnout okolo
de [DE: Und so ist das alles steif geworden,]
00:24:53 a konce takhle okolo krku. Já vím, že mě to tak hrozně škrábalo
de [DE: und schließlich so um den Hals herum. Ich weiß, dass es mir schrecklich am Hals gekratzt hat,]
00:24:59 a že mě trošku tekla krev.
de [DE: und dass mir auch ein bisschen Blut geflossen ist.]
00:25:00 A maminka řekla:
de [DE: Und Mama sagte:]
00:25:01 „No, tam přijdeme do těch baráků, tak tam snad něco bude, tak si to svlíkneš...“
de [DE: „Na, da kommen wir in diese Baracken, da wird es wohl etwas geben, da ziehst du das aus...”]
00:25:06 A, no, tak v těch barácích potom byly taky deky.
de [DE: Und in diesen Baracken waren dann auch Decken.]
00:25:10 Každej měl jednu deku a ta byla taky mokrá.
de [DE: Jeder hatte eine Decke, und die war auch nass.]
00:25:12 Taky taková vypraná.
de [DE: Auch so gewaschen.]
00:25:14 No, a pak jsem dostala takový veliký dřeváky.
de [DE: Na und dann habe ich so große Holzschuhe bekommen.]
00:25:18 Já jsem dostala taky dřeváky o čtyři čísla vel.. větší,
de [DE: Ich habe die Holzschuhe um vier Nummern größer bekommen,]
00:25:22 tak mě to pořád padalo z nohou.
de [DE: so sind sie mir immer von den Füßen gefallen.]
00:25:24 A v Osvěčíně je půda taková jílová,
de [DE: Und in Auschwitz ist so ein lehmiger Boden,]
00:25:28 tam jsou takový matlavý a mazlavý
de [DE: der ist so klebrig und schmierig]
00:25:30 a ty dřeváky mi vždycky zůstaly v tý půdě.
de [DE: und die Holzschuhe sind mir immer im Boden stecken geblieben.]
00:25:33 No, prostě pohádka.
de [DE: Na, einfach märchenhaft.]
00:25:34 A jak dlouho jsme byli v Osvěčíně, taky přesně nevím.
de [DE: Und wie lange wir in Auschwitz waren, weiß ich auch nicht genau.]
00:25:41 Osvěčín bylo něco tak..., tak traumatickýho, že ani...
de [DE: Auschwitz war etwas so... so traumatisches, dass nicht einmal...]
00:25:47 Ty dny plynuly..., nepracovali jsme, to vím,
de [DE: Die Tagen flossen dahin..., wir haben nicht gearbeitet, das weiß ich,]
00:25:53 že jsme pořád nějak od jedný selekce ke druhý,
de [DE: dass wir immer irgendwie von einer Selektion zu der nächsten,]
00:25:57 až ta poslední selekce...
de [DE: bis die letzte Selektion...]
00:26:00 Taky jsme - nám měli dát čísla a nakonec nám je nedali.
de [DE: Wir sind auch - sie sollten uns eine Nummer geben und haben sie uns schließlich doch nicht gegeben.]
00:26:05 Byla selekce a dostali jsme jiný oblečení.
de [DE: Es gab eine Selektion und wir haben andere Kleidung bekommen.]
00:26:10 Tenkrát jsem dostala dvě levý boty
de [DE: Diesmal habe ich zwei linke Schuhe bekommen]
00:26:13 a jenom, na tý hromadě... jsem se blížila k tý hromadě,
de [DE: und nur, auf dem Haufen... ich habe mich dem Haufen genähert,]
00:26:17 abych si to vyměnila, tu jednu za pravou,
de [DE: damit ich ihn umwechsle, den einen gegen einen rechten,]
00:26:20 tak ten voják, který to tam hlídal,
de [DE: da hat der Soldat, der dort Wache hielt,]
00:26:26 prostě aby ubránil hromadu bot,
de [DE: einfach damit er den Haufen Schuhe verteidigt,]
00:26:29 mě praštil tak pažbou eh... pušky –
de [DE: mich so mit dem Gewehrkolben geschlagen –]
00:26:33 takhle sem to dopadlo, do – na ústa,
de [DE: so bin ich hingestürzt, auf den Mund,]
00:26:37 a vyrazil mě tak...
de [DE: und er hat mir so...]
00:26:38 Ty zuby se zlomily tak nějak. Já nevím...
de [DE: Die Zähne sind irgendwie abgebrochen. Ich weiß nicht...]
00:26:41 No a zůstaly mě dvě levý boty
de [DE: Na und mir sind zwei linke Schuhe geblieben]
00:26:45 a tak jsme dojeli do eh... do Gross Rosen.
de [DE: und so sind wir angekommen in... in Groß-Rosen.]
00:26:51 IV: Helmbrechtu, ehm.
de [DE: IV: Helmbrechts...]
00:26:55 EE: Ale já myslím, že jsem Vám řekla špatně, že ten...
de [DE: EE: Aber ich glaube, dass ich Ihnen schlecht gesagt habe, dass das...]
00:26:59 ten konce..., ten, to místo, ten tábor,
de [DE: das Konzen..., der Ort, das Lager.]
00:27:04 ten Gross Rosen, to nebyl Helmbrechts.
de [DE: Groß-Rosen, das war nicht Helmbrechts.]
00:27:06 Helmbrechts byl pozdějc.
de [DE: Helmbrechts war später.]
00:27:08 IV: Tak povídejte, jak to bylo dál.
de [DE: IV: Dann erzählen Sie, was weiter kam.]
00:27:10 EE: Jo? V tom Gross Rosen, tam se kopaly zákopy.
de [DE: EE: Ja? In Groß-Rosen, da wurden Gräben ausgehoben.]
00:27:16 Tam jsme byly až do začátku ledna.
de [DE: Da waren wir etwa bis Anfang Januar.]
00:27:21 To vím určitě.
de [DE: Das weiß ich sicher.]
00:27:25 Tam maminka pracovala v kuchyni.
de [DE: Da hat Mama in der Küche gearbeitet.]
00:27:29 Po příchodu jsme ihned dostali všichni nějaký očkování
de [DE: Nach der Ankunft haben wir gleich alle irgendeine Impfung bekommen,]
00:27:36 z veliký injekční stříkačky,
de [DE: aus einer großen Spritze,]
00:27:39 která šla od jednoho k druhýmu samozřejmě, bez jakýkoliv dezinfekce.
de [DE: die von einem zum anderen gegangen ist, natürlich ohne irgendwelche Desinfektion.]
00:27:44 Eh... já jsem dostala šíleně oteklou ruku hned druhej den.
de [DE: Ähm... ich habe einen fürchterlich angeschwollenen Arm bekommen, gleich am nächsten Tag.]
00:27:49 Vysokou horečku, hnis, ruka bujela, no.
de [DE: Hohes Fieber, Eiter, der Arm hat weg getan, naja.]
00:27:55 Tak mě to tam nějaké žena...
de [DE: Da hat mir das da irgendeine Frau...]
00:27:58 V kuchyni vypálili nůž, otevřeli to...
de [DE: In der Küche haben sie ein Messer ausgebrannt, haben das geöffnet...]
00:28:03 Dodneška je to vidět.
de [DE: Bis heute ist das zu sehen.]
00:28:04 A všecko se napravilo horkou vodou a ohněm.
de [DE: Und alles wurde geheilt mit heißem Wasser und Feuer.]
00:28:13 A v... na jednom zählappelu ráno ten komandant toho tábora viděl,
de [DE: Und bei einem Zählappell am Morgen hat der Kommandant des Lagers gesehen,]
00:28:20 že stojím bosa ve sněhu, tak se mě ptal.
de [DE: dass ich barfuß im Schnee stand, da hat er mich gefragt.]
00:28:25 Povidá: „Bist du ein Zögling?”
de [DE: Er sagt: „Bist du ein Zögling?”]
00:28:27 Já jsem nevěděla, co to je.
de [DE: Ich habe nicht gewusst, was das ist.]
00:28:30 Ale tak jsem řekla: Ja."
de [DE: Aber ich habe gesagt: „Ja.“]
00:28:31 On povidá: „Hlaš se zítra tady – vidíš ten domek, ten tu budovu tam?
de [DE: Er sagt: „Melde dich morgen hier – siehst du da Haus, das Gebäude da?]
00:28:40 Tam se ráno hlaš!"
de [DE: Da melde dich morgen früh!”]
00:28:42 Tak jsem tam šla a tam byla nějaká dívka,
de [DE: So bin ich dahin gegangen und da war so ein Mädchen,]
00:28:46 která mluvila jenom maďarsky -
de [DE: die hat nur ungarisch gesprochen -]
00:28:48 asi o dva roky starší, než já,
de [DE: vielleicht so zwei Jahre älter als ich,]
00:28:51 a spustila na mě maďarsky kanonádu.
de [DE: und die hat eine ungarische Kanonnade auf mich losgelassen.]
00:28:55 Tomu jsem nerozuměla ani slovo.
de [DE: Davon habe ich nicht ein einziges Wort verstanden.]
00:28:57 Tak se ukázalo, že jako v tom malým domečku ten komandant bydlí.
de [DE: Da hat sich gezeigt, dass in dem kleinen Häuschen der Kommandant wohnt.]
00:29:02 Měl asi nějakou žilku lidskou, ten člověk,
de [DE: Der hatte wohl eine menschliche Ader, der Mensch,]
00:29:07 protože viděl, že jsem eh..., že jsem malá,
de [DE: weil er gesehen hat, dass ich..., dass ich klein bin,]
00:29:10 že jsem dítě, že jsem bosa a...
de [DE: dass ich ein Kind bin, dass ich barfuß bin und...]
00:29:14 abych, abysme tam uklízely.
de [DE: dass ich, dass wir da sauber machen.]
00:29:16 Tak tam bylo teplo - za prvé tam byly kamínka, takový malý,
de [DE: Da war es warm - erstens war da ein Öfchen, so ein kleines,]
00:29:20 a na nich se vařila teplá voda neustále.
de [DE: und auf dem kochte immer heißes Wasser.]
00:29:22 A že člověk nemusel ven, do toho šílenýho mrazu...
de [DE: Und man musste nicht raus, in den schrecklichen Frost...]
00:29:26 Skládaly jsme tam jeho deky a postel a tak dále.
de [DE: Wir haben da seine Decken gefaltet und das Bett gemacht und so weiter.]
00:29:30 No a já jsem se naučila maďarsky,
de [DE: Na und ich habe Ungarisch gelernt,]
00:29:32 poněvadž jsme si chtěly povídat.
de [DE: weil wir miteinander sprechen wollten.]
00:29:33 A dostala jsem boty. [kašle]
de [DE: Und ich habe Schuhe bekommen. [hustet]]
00:29:38 Na druhý den on přinesl nějaký boty a to skutečně byl... byla záchrana.
de [DE: Am nächsten Tag hat er irgendwelche Schuhe gebracht und das war wirklich... das war die Rettung.]
00:29:44 A potom v lednu už jsme slyšeli takový dunění z dálky ve...
de [DE: Und dann im Januar haben wir so ein Donnern aus der Ferne gehört in...]
00:29:53 A povídalo se, že se blíží fronta.
de [DE: Und es hieß, dass die Front näher rückt.]
00:29:56 A my jsme samozřejmě čerpaly zase optimismus
de [DE: Und wir haben natürlich wieder Optimismus geschöpft]
00:30:00 a zase: no, snad to přece přežijeme... Snad přece jenom...
de [DE: und wieder: na, vielleicht werden wir es doch überleben... Vielleicht dann doch...]
00:30:03 Protože tam umírali lidi úplně eh...
de [DE: Denn da sind die Leute gestorben völlig...]
00:30:07 Teď šel a teď jste někoho viděla a v okamžiku,
de [DE: Jetzt ist er gegangen und jetzt hast du jemanden noch gesehen und in einem Moment,]
00:30:12 v příštím okamžiku byl mrtvý.
de [DE: im nächsten Moment war er tot.]
00:30:14 No to prostě bylo tak normální, jako... já nevím.
de [DE: Na das war einfach so normal wie... ich weiß nicht.]
00:30:20 To se vůbec nedá k něčemu přirovnat.
de [DE: Das lässt sich überhaupt nicht mit irgendwas vergleichen.]
00:30:22 Ta smrt tam prostě chodila mezi, mezi lidma.
de [DE: Der Tod ist da einfach zwischen den Leuten umhergegangen.]
00:30:28 A tak na druhý den ráno skutečně přijeli nějaký vojenský džípy.
de [DE: Und am nächsten Morgen sind dann wirklich irgendwelche Militärjeeps gekommen.]
00:30:32 Ne džípy - takový auta přikrytý plachtou.
de [DE: Nicht Jeeps - solche Autos, die mit einer Plane abgedeckt waren.]
00:30:36 A byly ženy, který křičely: „Tady jsou, tady jsou, Rudá armáda, Rudá armáda je tady!”
de [DE: Und da waren die Frauen, die riefen: „Da sind sie, da sind sie, die Rote Armee, die Rote Armee ist da!”]
00:30:42 No a ten okamžik tý radosti byl úchvatnej.
de [DE: Na und dieser Augenblick, die Freude war überwältigend.]
00:30:49 Kterej ale ihned zhasl,
de [DE: Die aber gleich verloschen ist,]
00:30:51 jakmile z těch aut vyskočili eh... uniformovaný vojáci
de [DE: sowie aus den Autos herausgesprungen sind... Soldaten in Uniform]
00:30:59 a vlčáci a spoustu psů zase.
de [DE: und Schäferhunde und jede Menge Hunde wieder.]
00:31:02 A během několika minut byl tábor vyklizený, seřazený do pětistupů.
de [DE: Und innerhalb von ein paar Minuten war das Lager geräumt, aufgereiht in Fünferreihen.]
00:31:10 Alles im Laufmarsch... to je... a šly... šlo se.
de [DE: Alles im Laufmarsch... das ist... und sie gingen... man lief.]
00:31:15 Šlo se, šlo se, šlo se.
de [DE: Man lief, man lief, man lief.]
00:31:16 A po cestě se neustále přidávali taky jiný, jako z jiných táborů.
de [DE: Und auf dem Weg kamen auch andere dazu, aus anderen Lagern.]
00:31:24 A to nevím, co to bylo.
de [DE: Und das weiß ich nicht, was das war.]
00:31:25 Ještě lidi a ještě lidi a ještě kolona
de [DE: Noch mehr Leute und noch mehr Leute und noch eine Kolonne,]
00:31:29 a byl to nekonečnej had takových bídníků,
de [DE: und das war eine endlose Schlange von solchen Elenden,]
00:31:33 takových lidí, co se táhl mezi tou nádhernou zasněženou krajinou a...
de [DE: von solchen Leuten, die zog sich durch die herrlich verschneite Landschaft und...]
00:31:41 Tak jsme se dostali za několik dní nevím, do toho Helmbrechts.
de [DE: So sind wir nach einigen Tagen, ich weiß nicht, in dieses Helmbrechts gekommen.]
00:31:46 A v tom Helmbrechts eh...
de [DE: Und in Helmbrechts...]
00:31:49 jsme zůstali asi čtyři dni myslím.
de [DE: sind wir wohl so vier Tage geblieben, glaube ich.]
00:31:55 A mě bylo moc... Já jsem pod... neustále omdlívala.
de [DE: Und mir war sehr... Ich bin unter... ununterbrochen ohnmächtig geworden.]
00:31:58 Já jsem neustále... prostě omd... Už jsem asi měla dost.
de [DE: Ich bin ununterbrochen... einfach ohnm... Ich hatte wohl einfach genug.]
00:32:03 A maminka tam měla známou nějakou,
de [DE: Und Mama hatte da irgendeine Bekannte,]
00:32:08 která měla známou a ta byla lékařka.
de [DE: die hatte eine Bekannte und die war Ärztin.]
00:32:11 Tam byl revír.
de [DE: Da war ein Revier.]
00:32:13 To je takový místo, kam se dávali lidi před umíráním,
de [DE: Das ist so ein Platz, wohin man die Leute vor dem Sterben gegeben hat,]
00:32:17 nebo který už nemohli.
de [DE: oder die, die nicht mehr konnten.]
00:32:18 To byla jako nemocnice, kde se položilo večer a v noci se zastřelilo.
de [DE: Das war so ein Krankenhaus, wo man die Leute am Abend hingelegt hat und nachts wurden sie erschossen.]
00:32:26 Nebo k ránu...
de [DE: Oder am Morgen...]
00:32:29 A tak ta lékařka mě tam vzala na několik hodin
de [DE: Und so hat mich die Ärztin da für einige Stunden angenommen,]
00:32:33 a já vím, že jsem cítila neustále, jak něco do mě teče.
de [DE: und ich weiß, dass ich die ganze Zeit gespürt habe, wie etwas in mich fließt.]
00:32:40 Něco –nevím, nějaký infuze pravděpodobně.
de [DE: Irgendwas – ich weiß nicht, irgendeine Infusion, wahrscheinlich.]
00:32:43 Nebo něco, nějakou sladkou vodu do mě nalili.
de [DE: Oder etwas, irgendein gesüßtes Wasser haben sie mir eingeflößt.]
00:32:47 A ráno pro mě maminka – ještě už byl... ještě byla tma -
de [DE: Und am Morgen hat mich die Mama – es war schon noch... es war noch dunkel -]
00:32:50 přišla a vyndali mě z toho revíru.
de [DE: sie ist gekommen und hat mich aus diesem Revier genommen.]
00:32:54 A... to je tak moje největší vzpomínka na ten Helmbrechts.
de [DE: Und... das ist meine größte Erinnerung an Helmbrechts.]
00:33:01 A... že jsem se po letech tam vrátila...
de [DE: Und... dass ich nach Jahren dorthin zurückgekehrt bin...]
00:33:08 Je tam dneska usedlost, na tom místě, kde byl ten koncentrák...
de [DE: Heute ist da ein Hof an der Stelle, wo das Konzentrationslager war...]
00:33:15 Ale že... podle mapy, že jsem našla to místo, kde byl ten revír,
de [DE: Aber dass... nach der Karte, dass ich die Stelle gefunden habe, wo das Revier gewesen ist,]
00:33:20 protože když jsme z toho revíru vyšly,
de [DE: denn als wir aus dem Revier herausgekommen sind,]
00:33:22 tak začalo trošku svítat a bylo vidět tak obzory...
de [DE: da ist es schon ein bisschen hell geworden und es war der Horizont zu sehen...]
00:33:27 špičky lesů, eh... stromů, jako který by se úplně jako líbaly s oblohou.
de [DE: die Spitzen des Waldes... der Bäume, als ob die den Himmel küssen würden.]
00:33:33 A byl to tak krásný, takový pohled.
de [DE: Und das war so schön, dieser Anblick.]
00:33:36 Maminka řekla: „To je neskutečný, neskutečný, kde my jsme,
de [DE: Mama hat gesagt: „Das ist unglaublich, unglaublich, wo wir sind,]
00:33:41 v čem se nacházíme a jak, jak nádhernej je svět.... může bejt."
de [DE: in was wir hier stecken – und wie herrlich die Welt ist... sein kann.”]
00:33:46 Jak to ještě, to člověk vnímal, tu přírodu.
de [DE: Wie man das noch wahrgenommen hat, die Natur.]
00:33:49 A jak to ještě hrálo důležitou roli.
de [DE: Und was für eine wichtige Rolle das gespielt hat.]
00:33:52 Jako, jako takový oddechnutí, jako takový políbení nějaký,
de [DE: Als so ein Durchatmen, als so einen Kuss]
00:33:58 z toho, že svět ještě je, nějak existuje. Nevím.
de [DE: davon, dass die Welt noch da ist, noch existiert. Ich weiß nicht.]
00:34:01 Ale podle toho jsem to poznala.
de [DE: Aber daran habe ich es erkannt.]
00:34:03 Jsem řekla to musí bejt tady, poněvadž to se nezměnilo, že.
de [DE: Ich habe gesagt, das muss hier sein, weil sich das nicht geändert hat, nicht.]
00:34:08 A potom ti lidi, ti historikové, vyndali mapu –
de [DE: Und dann haben die Leute, die Historiker, eine Karte herausgezogen –]
00:34:12 a maj ten lágr zmapovaný.
de [DE: die haben das Lager kartiert.]
00:34:15 Řekli: „Přesně tady to bylo.”
de [DE: Sie haben gesagt: „Genau hier war es.”]
00:34:19 No, a odtamtud jsme...
de [DE: Na, und von da sind wir...]
00:34:21 CM: Tak, uděláme pauzu...
de [DE: CM: So, machen wir eine Pause...]
00:34:24 EE: Ehm, ano, mě škrábe v krku.
de [DE: EE: Ähm, ja, ich habe ein Kratzen im Hals.]