Untertitel von Datei "AGFl_AV.22.0800.mp4" VTT DE VTT EN VTT SRT DE SRT EN SRT

00:00:00 ZS: Proszę Panią, ja jestem z miasta Warszawa. Urodzony i mieszkam do dziś przez cały czas. Jeśli chodzi o rodzinę też również?
de [DE: ZS: Ich komme aus Warschau, wo ich geboren wurde und bis dato lebe. Was meine Familie anbelangt, soll ich das auch erzählen?]
00:00:10 No moja rodzina od Powstania tego yy powiedzmy mama żyła jeszcze miesiąc. A tak to wszyscy w tym czasie w tym tym kalendarzu to był ten rok 1944,
de [DE: Meine Familie... meine Mutter lebte nur noch einen Monat nach dem Ausbruch des Warschauer Aufstandes. Alle waren in diesem Kalenderjahr 1944...]
00:00:21 kiedy wybuchło w Warszawie Powstanie. Kiedy to wszystko się tak działo. To nas, to tak powiem, roz.. rozdzielono. Ojciec był no gdzie indziej, mama gdzie indziej.
de [DE: Es kam so, dass wir alle infolge der Umwälzungen nach dem Warschauer Aufstand voneinander getrennt wurden. Meine Mutter war woanders, mein Vater woanders.]
00:00:30 Ja w obozie koncentracyjnym, bo mnie złapali yyy po drodze, bo żeśmy szli, to był dzień pierwszy miesiąca Powstania Warszawskiego.
de [DE: Nach einer zufälligen Razzia wurde ich in ein Konzentrationslager deportiert. Es passierte gleich am ersten Tag des Aufstandes, als wir dort unterwegs waren.]
00:00:39 I po prostu szedłem na to Powstanie z grupą kolegów. Tylko żeśmy szli po dwóch, żeby nie było, po powiedzmy, podpadające, pod.. żeby nas nie nie nie poznano.
de [DE: Wir waren auf dem Weg zu einem Treffpunkt, um uns dem entstehenden Aufstand anzuschließen. Ich und einige Kollegen gingen jeweils zu zweit, um nicht gleich aufzufliegen.]
00:00:51 Ale zbieg okoliczności był taki, że w momencie dochodzenia do mostu Kierbedzia, bo my my ja byłem po stronie praskiej, to znaczy po prawej strony Wisły.
de [DE: Es kam aber so, dass wir in der Nähe von der Kierbedź-Brücke, auf der rechten Weichselseite, im Stadtteil Praga, von deutschen Soldaten gefasst worden sind.]
00:01:03 To jak żeśmy dochodzili do mostu, to ten to tam Niemcy już zrobili zasadzkę, zamknęli. Bo to było przed wybuchem Powstania, w godzinę przed wybuchem powstania.
de [DE: Als wir uns der Brücke näherten, wurden wir von Deutschen umschlossen. Es passierte eine Stunde vor dem Ausbruch des Aufstandes.]
00:01:12 Bo oo o 17-stej było Powstanie, a myśmy do przed za dziesięć 16-sta tam próbowali przejść. To znaczy nie nie byliśmy uzbrojeni, nie byliśmy jakoś tak oznaczeni, umundurowani,
de [DE: Der Aufstand begann um 17.00 Uhr. Wir versuchten eine Stunde vor dem geplanten Aufstandsausbruch, gegen 15.50 Uhr, dort durchzukommen. Wir waren weder bewaffnet noch uniformiert.]
00:01:24 tylko normalnie tacy no jak to młodzi chłopcy, którzy chcieli udział jako zorganizowani, należący do Szarych Szeregów
de [DE: Wir waren alle noch Jungs, die in den Strukturen der polnischen Pfadfinderorganisation "Szare Szeregi" am Aufstand teilnehmen wollten. ]
00:01:31 i powiedzmy czynni czynne czynni byliśmy przed przejściem na to, yyy na to Powstanie. I tam na to na po na po nas zwinięto. To znaczy mnie i pozostałe grupy dwudziestuparu kolegów.
de [DE: Wir wollten daran aktiv mitwirken. Dort wurden wir festgenommen. Ich und noch ein paar Andere, ungefähr 20 junge Männer wurden damals von der Polizei verhaftet.]
00:01:44 I wylądowaliśmy w więzieniu przejściowo, później w obozie koncentracyjnym. I w dalszym ciągu zmiany były takie,
de [DE: Wir wurden zunächst vorübergehend in ein Gefängnis eingeliefert, dann ins Konzentrationslager deportiert. Es änderte sich ständig etwas. ]
00:01:51 w zależności od tego, jak następował front rosyjski, jak powiedzmy przesuwały się armia, to później nas przemieszczano.
de [DE: Je nach der Situation an der Ostfront, mit dem Vorankommen der sowjetischen Armee, wurden wir von einem Standort zu einem anderen deportiert.]
00:01:58 Pierwszy obóz był tu mój, w którym ja się znalazłem, to był Groß-Rosen, na terenie tu prawda. Potem przenieśli nas do Leitmeritz, czyli Litoměřice, obecnie po czesku.
de [DE: Das erste Lager, in das ich kam, war Groß-Rosen, dann kam ich nach Leitmeritz, auf Tschechisch Litoměřice.]
00:02:11 Później Schwiederberg. Też tam (???) To jak tą Pragę w momencie jak jak nas przenoszono z obozu do obozu, to już było słychać stan wojenny,
de [DE: Die nächste Station war Schmiedeberg. Als wir von einem KZ ins andere überstellt wurden, merkten wir schon, dass die Front näher rückt. ]
00:02:19 to znaczy było słychać te strzały, było słychać, że gdzieś niedaleko jest ten front i tak dalej.
de [DE: Wir konnten schon Schüsse hören, so dass wir wussten, dass die Front nicht mehr weit weg ist. ]
00:02:24 No i i w momencie wyzwolenia yyyy, obóz został, bo to był taki bo to nieduże było komando, został opuszczony
de [DE: Am Befreiungstag wurde das Lager von der deutschen Besatzung verlassen. Es war nur ein kleines Kommando. ]
00:02:32 i nie widzieliśmy tych wartownikowi, tych wszystkich tak (???) pilnujących nas, tych Niemców. I zaczęliśmy się tak wszystkimi dziurkami wydostawać.
de [DE: Keine Wachleute oder deutsche Aufseher waren in Sicht. Die Häftlinge haben nach und nach durch die Öffnungen die Flucht ergriffen.]
00:02:42 I od tamtej pory znalazłem się już powiedzmy poza terenem i nadzorem niemieckim. Co teraz ta ra ra to..
de [DE: Von nun an war ich, sozusagen, außerhalb des Geländes und jenseits der deutschen Aufsicht. Was war weiter... ]
00:02:52 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:04:15 IV: Czyli teraz tak żeby Pan może bardziej szczegółowo opowiedział: z Warszawy przewieźli was na początek gdzie? Do Groß-Rosen, prawda?
de [DE: IV: Erzählen Sie jetzt bitte etwas detaillierter. Wohin kamen Sie von Warschau aus als Nächstes? Nach Groß-Rosen?]
00:04:23 ZS: Tak. Pierwszy etap..pierwszy etap to byłem, to było.. jak nas jak nas tam transportowali, ja próbowałem się tak urwać, jak to się mówi.
de [DE: ZS: Ja. In der ersten Phase, in den ersten Tagen des Transports… ich habe versucht, zu entfliehen, abzuhauen, wie man es so sagt.]
00:04:33 To mnie zwinęli i wylądowałem pierwsze dni w więzieniu Breslau, w chwili obecnej Wrocławiu.
de [DE: Aber ich wurde gefasst und so landete ich in einem Gefängnis in Breslau, heutzutage Wrocław.]
00:04:39 IV: Czyli w drodzie do Groß-Rosen jeszcze pan został..(???)
de [DE: IV: Das heißt, auf dem Weg nach Groß-Rosen wurden Sie....(???)]
00:04:42 ZS: To znaczy zanim..zanim się dostałem do Groß-Rosen. To później dopiero dopiero z tego więzienia wrocławskiego to ten zwinęli tam grupę nas tam, bo tam było jakiś kilka osób,
de [DE: ZS: Es war noch bevor ich nach Groß-Rosen kam. Es war erst später, als eine Gruppe festgenommen wurde. Es waren einige Personen, die sich dort befanden.]
00:04:53 których tak jakoś się tam znalazło. No i wtedy był pierwszy etap to było odesłanie do Groß-Rosen do obozu już. I od tego momentu było to, co mówiłem.
de [DE: Von dort aus wurde ich schon nach Groß-Rosen, ins KZ eingeliefert. Von nun an war das, worüber ich bereits gesprochen habe.]
00:05:04 IV: Niech Pan opisze od początku (???)
de [DE: IV: Erzählen Sie es von Anfang an (???)]
00:05:07 ZS: To znaczy jak to było?
de [DE: ZS: Wie das war?]
00:05:08 IV: Hmh.
de [DE: IV: Hmh.]
00:05:09 ZS:No więc pierwsze pierwsze pierwsze zatrzymanie jak było w na nas przez Niemców, to wylądowałem, to znaczy uciekałem tam i tam, po niemiecku nazywało się to była Schneidemühl – to była Piła.
de [DE: ZS: Bei der ersten Verhaftung, bei der ersten Festnahme durch die Deutschen, floh ich in eine Ortschaft, die damals Schneidemühl hieß, heute Piła.]
00:05:21 I stamtąd i stamtąd uciekłem do do pok.. przepraszam do pociągu i przejechałem do Wrocławia na yy po.. szyn.. znaczy na yyy kołach pod wagonem sam sam.. po pociągu osobowego.
de [DE: Von da aus floh ich.. Entschuldigung...mit dem Zug kam ich nach Wrocław... das heißt, ich fuhr auf dem Untergestell des Personenzuges.]
00:05:38 Tam był taki tam był taki pociąg, który był jakiś taki lepszej klasy, jak to się mówi, i tam miał odkryte te te te drzewa. I na tym przejechałem do Wrocławia.
de [DE: Es war ein Personenzug mit höherem Standard. Die Balken unter den Waggons waren aus Holz und unbedeckt. Mit diesem Zug kam ich nach Wrocław.]
00:05:48 I we Wrocławiu byłem tak wstrząśnięty tym tym powiedzmy wstrzęsiony tym wszystkim, że próbowałem może wyjść i jakoś się tego.
de [DE: Ich war wahrscheinlich von den Strapazen des Transportes so erschüttert, dass ich versuchte, mich aus diesem Zug zu entfernen. ]
00:06:00 I wtedy mnie tam zwinęli, bo bo bardzo bardzo dużo patroli chodziło, bo to Wrocław był dużym, znaczy, Breslau przedtem się nazywał, był dużym miastem.
de [DE: Dabei wurde ich von einer deutschen Polizei-Patrouille erwischt und verhaftet. Wrocław, Breslau hieß es damals, war eine große Stadt und strengstens überwacht. ]
00:06:10 I powiedzmy tego.. I stamtąd jakoś mnie zwinęli, wsadzili mnie we Wrocławiu do więzienia, to siedziałem chyba pięć czy sześć tygodni.
de [DE: Ich wurde verhaftet und ins Gefängnis in Wrocław gebracht. Dort saß ich etwa fünf oder sechs Wochen.]
00:06:18 Potem zorganizowano tą grupę pozostałą gdzieś tam tych dobrych przestępców, jak to Niemcy nazywali. No i wylądowałem, wylądowałem w Groß-Rosen właśnie w tym obozie.
de [DE: Dann wurde eine Gruppe aus restlichen "guten" Verbrechern zusammengestellt, wie die Deutschen sie nannten, und ich kam ins KZ Groß-Rosen.]
00:06:30 IV: Niech Pan opisze dzień przyjazdu, dzień przyjazdu..
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte über den ersten Tag im KZ, über die Ankunft im Lager.]
00:06:35 ZS: Kiedy to było? Proszę Panią, to było jeszcze w 1944 roku, to znaczy bo to.. bo tam byłem chyba we Wrocławiu, to chyba nie pamiętam.
de [DE: ZS. Wann war denn das? Wissen Sie.. Es war noch 1944. Ich glaube, ich war damals in Wrocław. Ich erinnere mich nicht.]
00:06:43 Albo byłem sześć tygodni albo trochę więcej w tym więzieniu siedziałem. Powstanie (???) powstanie to było jak tego.. to było jak tego to był sierpień, prawda.
de [DE: In diesem Gefängnis saß ich entweder sechs Wochen oder etwas länger. Der Aufstand (???) Der Aufstand war im August, nicht wahr.]
00:06:53 Zanim to to, to gdzieś ja chyba w obozie to chyba wylądowałem początki dnia grudnia, w tym Gross Rosen.
de [DE: Im KZ Groß-Rosen kam ich vermutlich in den ersten Dezembertagen an.]
00:07:00 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:07:05 ZS: Znaczy z więzienia z Wrocławia. Bo tam byłem albo osiem tygodni albo albo coś tak mniej więcej (???).
de [DE: ZS: Das heißt, aus dem Gefängnis in Wrocław. Ich war dort etwa acht Wochen oder so ungefähr (???).]
00:07:11 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:07:12 ZS: {Reibt sich die Nase}
de [DE: ZS: {Reibt sich die Nase}]
00:08:18 ZS: A czy ja mam jeszcze powiedzieć o okres okupacji, kiedy byłem w Szarych Szeregach i te ta.. akcja była cał byłem. Kiedy byłem tym działającym członkiem Armii Krajowej?
de [DE: ZS: Soll ich noch über die Besatzungszeit erzählen und wie ich bei "Szare Szeregi" war? Über die Zeit, als ich ein aktives Mitglied der Armia Krajowa war?]
00:08:28 IV: Zaraz, zaraz.. najpierw...(???)
de [DE: IV: Gleich, gleich. zuerst...(???)]
00:08:30 ZS: Tak? Aha.
de [DE: ZS: Ja? Aha.]
00:08:31 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:08:32 ZS: Nie, bo to było wcześniej, bo to było przed powstaniem jeszcze.
de [DE: ZS: Nein, es war noch früher, es war noch vor dem Aufstand.]
00:08:35 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:08:55 IV: Dobrze. Czyli jeżeli Pan teraz o tym chce opowiedzieć..(???)
de [DE: IV: Gut... Wenn Sie jetzt darüber erzählen wollen...(???)]
00:08:59 ZS: Nie nie, bo ja se przypominam dopiero tak powiedzmy..
de [DE: ZS: Nein, nein, ich erinnere mich jetzt erst daran, sagen wir mal..]
00:09:01 IV: Jak Pan sobie teraz to przypomina, to dobrze. Proszę powiedzieć tą historię przed.. przed tą chwilą aresztu.
de [DE: IV: Es ist gut, wenn Sie sich daran erinnern. Erzählen Sie bitte die Geschichte vor der Verhaftung.]
00:09:07 ZS: Więc proszę Panią, to był rok 1942, kiedy między kolegami się jakoś się śmy skontaktowali i byłem i mnie że tak powiem przyjęto do tych Szarych Szeregów, tak zwanych.
de [DE: ZS: Nach einer Rücksprache mit ein paar Freunden wurde ich 1942 Mitglied bei den sogenannten "Szare Szeregi".]
00:09:18 I byłem w plutonie, bo taki byłem sprytny chłopak dość, teraz to już taki matowy dziadek, ale powiedzmy to byłem w tym plutonie,
de [DE: Ich war in dieser Einheit und ein ziemlich schlauer Junge.. Jetzt bin ich aber, sagen wir mal, ein blasser Opa.]
00:09:28 który był zwiadowczy tak zwany, gdzie byli sami gówniarze, czyli powiedzmy od 12 do 15 lat maksymalnie chłopcy,
de [DE: Dies war eine Aufklärungseinheit. Wir waren Jugendliche zwischen 12 und 15 Jahren.]
00:09:37 którzy byli wizualnie nie byli postawni, nie byli jacyś tacy męscy, tylko takie taki gnojki jak to się mówi po prostu.
de [DE: Dem Aussehen nach waren wir weder auffällig noch sehr männlich, wir waren eben wie Jugendliche.]
00:09:45 I byłem w tym plutonie zwiadowczym, który nadzorował Dworzec Wileński w Warszawie i Dworzec Wschodni.
de [DE: Ich war in der Aufklärungseinheit, die den Wileński-Bahnhof und den Ost-Bahnhof in Warschau beaufsichtigte.]
00:09:52 I między innymi byłem tam powiedzmy zastępcą dowódcy plutonu, który który kierowałem częścią grupy i byłem prawie na każdym z tych zale.. zale zaleconych zwiadów.
de [DE: Ich war der stellvertretende Kommandant dieser Einheit und fast bei jedem Einsatz dabei. ]
00:10:04 Rola nasza była taka, że szczególnie na Dworcu Wileńskim, bo to ten dworzec był tylko przez Niemców zajęty do potrzeb wojskowych.
de [DE: Wir hatten unseren besonderen Einsatz am Wileński-Bahnhof, denn dieser wurde den Deutschen für militärische Zwecke genutzt.]
00:10:12 I stamtąd że jak tam że jak oni..To był że był, kiedy jak z Rosjanami zaczęli Niemcy tam powiedzmy wojować.
de [DE: Von dort aus... Es war schon die Zeit, als die Deutschen begannen, Krieg gegen die Sowjets zu führen.]
00:10:17 To to był ten okres, kiedy tamte transporty wszystkie przeważnie z tego dworca szły. I rola nasza była taka, żeby zawsze w miarę na bieżąco dać informacje,
de [DE: Es war die Zeit, als viele Transporte gerade über diesen Bahnhof abgewickelt wurden. Unsere primäre Aufgabe war die Aufklärung.]
00:10:28 ile wagonów, powiedzmy, jakie jakie to były uzbrojenia, jaki sprzęt, bo to i czołgi różne i tak dalej. Nasza rola była taka powiedziałbym jako jedna z podstawowych, zwiadowcza,
de [DE: Wir gaben Aufklärungsberichte über die Art, Zusammensetzung und Anzahl der deutschen Militärtransporte ab. In erster Linie war das Aufklärung.]
00:10:39 którą przekazywało się naszemu dowództwu, powiedzmy, jakie tam siły szły do naszych przyjaciół Rosjan. {Lacht}.To tak było mniej więcej krótko.
de [DE: Die Berichte leiteten wir an unsere Führung weiter, zum Beispiel: Welche Kräfte gegen unsere russischen Freunde eingesetzt wurden. {Lacht}. In Kürze sah es so aus.]
00:10:51 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:10:59 ZS: {kratzt sich am Hals und Nacken und reibt sich am Gesicht}.
de [DE: ZS: {kratzt sich am Hals und Nacken und reibt sich am Gesicht}.]
00:11:22 ZS: Ja mogę normalnie siedzieć, tak? A mówić nie mogę. Pardon.
de [DE: ZS: Kann ich so sitzen bleiben, ja? Ich darf nicht sprechen. Entschuldigung.]
00:11:53 IV: I teraz proszę...
de [DE: IV: Jetzt bitte...]
00:11:54 ZS: Więc to była taka właściwie jedna z ważniejszych ról tego naszego plutonu. To była specjalna taka, która miała za zadanie to co powiedziałem.
de [DE: ZS: Es war also eine der wichtigsten Aufgaben unserer Einheit. Darüber habe ich gerade gesprochen.]
00:12:02 Natomiast pozostałe inne sprawy typu tam yyy reklamy, jakiś nie reklamy, tylko tej takiego działa.. działalności ulicznej, jakieś tam utrudnienia Niemcom jakiś tam powiedzmy.
de [DE: Andere Teilbereiche waren z. B. Werbung, Straßenarbeit, vorsätzliche Schädigung des Besatzers, Beeinträchtigung der Besatzerpolitik.]
00:12:14 No i tam ja.. yy dziurki czy inne, bo to się różne były sposoby, takie żeby żeby ich problem był ograniczenia przemieszczania na przykład tych yy transportów i tego wszystkiego.
de [DE: Es gab verschiedene Methoden, die Transportmöglichkeiten der Besatzer zu beeinträchtigen oder Ähnliches.]
00:12:28 To to żeśmy tam różne byli szkody robiło fizyczne. To znaczy takie jakieś rozkręcenie szyn. No i tam powiedzmy czy inne, takiego tego.
de [DE: Wir fügten unterschiedliche Schäden zu, zum Beispiel: die Demontage der Eisenbahnschienen, oder Ähnliches.]
00:12:37 No i taka była akcja trochę i trochę i reklamowa w pewnym sensie, że, jak były jakieś sprawy takie gdzie trzeba było pojech.. po.. po pójść zwiadowcze,
de [DE: Unsere Tätigkeit hatte auch einen Werbungscharakter. Wir wurden eingesetzt, wo Aufklärungsaufgaben fällig waren.]
00:12:46 przeważnie rozeznania gdzieś pod je.. pod jednostkę niemieckiej armii, czy gdzieś tam, coś tam było coś zobaczyć, coś w miarę możliwości i sprawności orzec.
de [DE: Meistens waren das Aufklärungseinsätze in der Nähe der deutschen Wehrmacht-Einheit. Wir sollten die Situation beobachten und gegebenfalls darüber berichten.]
00:12:57 To też wtedy. Bo to były nielatki, takie młode, nie .. za ze zasmarkanym noskiem za przeproszeniem. I to powiedzmy niepo.. nieporutni tacy byli. Ale w tej chwili, jeśli już tak zamknę sprawę,
de [DE: Wir waren sehr jung, noch mit Rotznasen. Entschuldigung für den Ausdruck. Wir waren so unbeholfen. Ich schließe jetzt aber damit ab.]
00:13:11 to po w momencie wybuchu wojny, znaczy już połowy nas nie było, już tam po trochu Niemcy wy.. wyłap.. wyłap.. wyłapali, nieraz wykryli.
de [DE: Zum Zeitpunkt des Kriegsbeginns, das heißt, die Hälfte von uns war nicht mehr am Leben.. Die Deutschen nahmen sie fest.]
00:13:18 I w różny sposób zostali zlikwidowani. Przeważnie rozstrzelani te pozostałe, te grupy.
de [DE: Auf verschiedene Weise wurden sie ermordet. Die meisten, diese anderen Gruppen wurden erschossen.]
00:13:25 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:14:13 ZS: Jeszcze coś powiedzieć?
de [DE: ZS: Soll ich noch etwas sagen?]
00:14:14 IV: Nie nie już nie..Niech Pan teraz powie jak Pan przyjechał do Groß-Rosen. Pierwszy dzień. Jakie tam...(???)
de [DE: IV: Nein, nein. Nicht mehr. Erzählen Sie bitte, wie Sie nach Groß-Rosen gekommen sind. Über den ersten Tag.. Welche..(???)]
00:14:20 ZS: No więc, ja jak w momencie jak ja wjechałem do Groß-Rosen, to jechałem transportem takim silnie ooo ostrzeżonym i skuci byliśmy kajdankami.
de [DE: ZS: Ich fuhr ins KZ Groß-Rosen in einem stark bewachten Transport. Wir hatten Handschellen an.]
00:14:30 Znaczy z pociągu, z Wrocławia nas wywieziono wagonem odkrytym, takim węglarką tak zwanym prawda, gdzie byliśmy no pozwiązywani po kilku tam kajdankami, tak rożnie.
de [DE: Das heißt, von Wrocław aus fuhren wir aneinandergekettet in, in einem Zug, in einem offenen Kohle-Wagen.]
00:14:42 I do obozu żeśmy szli z dworca kolejowego w Groß-Rosen do do obozu szliśmy piechotką, w taki szyku zwartym obstawionym bardzo gęsto,
de [DE: Vom Bahnhof in Groß-Rosen gingen wir zu Fuß in einer dichten Kolonne zum KZ.]
00:14:53 z tak trzymającymi wszystkim tymi ss-manami z różną tam bronią, żeby się nikt nie wymknął. I tak nas doprowadzono do bramy, hono.. takiej wjazdowowej, nazwijmy to.
de [DE: Die SS-Männer bewachten uns sehr stark mit unterschiedlichen Waffen und passten darauf auf, dass niemand entkommt. So gelangten wir zum Eingangstor.]
00:15:05 Bo to tak tak nazywano, że taka przy wizy wiza.. brama witająca. No i tam jak już nas wzięli do galopu, to już właściwie zaczęła się różna taka sytuacja,
de [DE: Dieses Tor wurde sozusagen "Begrüßungstor" genannt. Dort mussten wir uns schon sehr schnell bewegen. So war die Situation.]
00:15:16 typu traktowania fizycznego, popychania, bicia itd itd.. Ale już taki był już był taki cykl powiedzmy no nękania i i i powiedzmy takiego lekceważenia tych ta.. i tak zniewa.. takiego załamania,
de [DE: Es gab schon körperliche Mißhandlung, Hiebe, Schläge usw. Es begann eine Serie von Folterungen und Einschüchterungen der Häftlinge.]
00:15:34 żeby tych te osoby już przestały myśleć o czymkolwiek, że to już weszły w takie taką sytuację, że musza się godzić na wszystko.
de [DE: Diese Maßnahmen hatten zum Ziel, die Moral der Häftlinge zu brechen, sie zu zwingen, sich selbst aufzugeben und alles zu erlauben, was ihnen angetan wurde.]
00:15:43 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:16:39 MA: (???) Wie es konkret war, ob sie verhört worden sind zu ihren Aktivitäten, ob sie Zwangsarbeit leisten mussten… Wie die Unterbringung war, die Verpflegung, der Umgang, der Tagesablauf?
de [DE: MA: (???) Wie es konkret war, ob sie verhört worden sind zu ihren Aktivitäten, ob sie Zwangsarbeit leisten mussten… Wie die Unterbringung war, die Verpflegung, der Umgang, der Tagesablauf?]
00:16:51 ZS: I to już się zaczął klimat taki typowo obozowy. Traktowanie było niżej poziomu za za pomocą fizycznym. Bo były takie specjalne.
de [DE: ZS: Damit hat ja, sozusagen, die Lageratmosphäre angefangen. Die Behandlung der Häftlinge war unter jedem Niveau – physisch gewaltsam und psychisch demütigend. ]
00:17:02 SS-mani byli tacy ci ci wojskowi, którzy byli uzbrojeni w takie specjalne te wydłużone jak to się mówi pałeczki. I ustawianie, regulowanie szeregów tego, to fizycznie się odbywało.
de [DE: Die SS- und Wachmänner waren mit verlängerten Schlagstöcken ausgerüstet und haben wild um sich geschlagen. Bei der Bildung der Kolonnen wurden wir mit Gewalt zur Gehorsamkeit gedrillt.]
00:17:15 Jak coś tego, to od razu bicie po głowie, nie po głowie po..(???) Że załamanie było na tym w tym momencie już takie całkowite.
de [DE: Wenn etwas nicht gepasst hat, wurden wir gleich auf den Kopf geschlagen. Viele brachen in diesem Moment komplett zusammen.]
00:17:23 Że człowiek przestał rozu.. wierzyć w to, że przetrwa. Ni i prawda że w tych wstępownych, tych wstę wstępowych tych począ.. początkowych sytuacjach wielu straciło życie.
de [DE: Viele haben die Hoffnung auf das Überleben verloren. In dieser Anfangsphase sind etliche ums Leben gekommen.]
00:17:35 Bo dotali po uderzeniu, po po poumierali. Po tego, także to już było takie prze.. przesegregowanie, powiedzmy takiej grupy sprawnej,
de [DE: Nach einem Schlag starben sie sofort. Es war, so kann man es bezeichnen, die erste Selektion der Arbeits- und Überlebensfähigen, wo viele ausgelöscht wurden. ]
00:17:44 żeby ich załamać, żeby ci ludzie przestali być od po.. odporni, czy myśleć o jakimś powiedzmy, wyzwoleniu z tego wynika czy o o uratowaniu.
de [DE: Dieses Vorgehen hatte zum Ziel, bei den Häftlingen jeden Fluchtgedanken bzw. Widerstandswillen auszurotten. ]
00:17:54 Także to już takie było takie celowe dla fizyczne potraktowanie, żeby już skreślić z możliwości egzystencji.
de [DE: Es war eine gezielt gewaltsame Behandlung zur Vernichtung.]
00:18:02 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:18:29 ZS: Tak w miarę jak potrafię na inne na inne bardziej .. pamięciowo, to odtworzyć.
de [DE: ZS: Ich versuche, wenn ich mich daran erinnere, die Ereignisse zu rekonstruieren.]
00:18:33 IV: Niech Pan powie, tak konkretnie Pana (???) Czy był Pan przesłuchiwany, był Pan bity, był Pan torturowany i jak wyglądał pana dzień..?
de [DE: IV: Sagen Sie bitte... (???) Wurden Sie verhört, wurden sie mißhandelt oder gefoltert? Wie sah Ihr Lageralltag aus?]
00:18:43 ZS: Na terenie obozu? To już na terenie obozu proszę Pani jak się weszło w te plutony takie te zakwalifikowane, to już było traktowanie wszystkich prawie jednakowo.
de [DE: ZS: Auf dem Lagergelände, im Lager wurden wir in einzelne Einheiten auf- und zum Arbeitseinsatz eingeteilt. Alle wurden fast gleich behandelt.]
00:18:53 Poza tym może okazyjnie, w zależności bo były przypadki, że się szło do kamieniołomu, bo tam były takie takie plutony, i tam tego to już w zależności od sytuacji i jak się szło.
de [DE: Von Fall zu Fall wurden wir in diversen Kommandos unterschiedlich behandelt. Je nachdem, wo man eingesetzt wurde, im Steinbruch oder in einem anderen Kommando. ]
00:19:06 Bo to już byli różni. Byli tacy, co byli wcześniej, w t.. byli byli tacy, ci co wrócili z nami w międzyczasie z nami wstąpili, więc były takie już fizyczne załamania i psychiczne bardzo.
de [DE: Es gab unterschiedliche Leute. Es gab welche, die früher da waren. Es waren auch welche, die mit uns kamen. Sie sind körperlich wie geistig zusammengebrochen.]
00:19:18 Że nieraz były jakieś ruchy czy nieprawidłowości i przy okazji, który gdzie podpał, to dostawał tym kijem. Z psami zawsze nas prowadzali.
de [DE: Sie verloren jede Kontrolle über ihre Handlungen. Es passierte manchmal, dass man von einem zufälligen Stockhieb erwischt worden ist. Sie bewachten uns immer mit ihren Hunden.]
00:19:27 To w pewnym okresie okresie czasu, tak że fizycznie i myślowo, to byli byliśmy w ogóle już jacyś tacy zrezygnowani ze wszystkiego i jakoś tak się trudno było pogodzić z tym.
de [DE: In einem Moment waren wir verzweifelt. Der Körper wie die Psyche haben aufgegeben. Es ist uns schwer gefallen, uns an die vorgefundenen Umstände zu gewöhnen.]
00:19:40 Jacy półprzytomni się wykonywało niektóre rzeczy. A powiedzmy takie wyjście takiego plu no nie plutonu, tylko takiej grupy do ten tych grupy tych kamieniołomów,
de [DE: Halbbewusst haben wir vor uns hin gelebt und Befehle verfolgt. Jedesmal, wenn die Gruppe zum Steinbruch ging,]
00:19:52 zawsze jak żeśmy szli, to przeważnie te 20 procent z powrotem już nie wracało.
de [DE: jedesmal, wenn wir gingen, kam 20 Prozent der Häftlinge nicht mehr lebend zurück.]
00:19:58 Bo to bo to przy tych przy tych fizycznych wysiłkach w tych kamieniołomach i przy okazji ci SS-manni to byli niesamowici.
de [DE: Die Arbeitsbedingungen im Steinbruch waren schrecklich. Die SS-Männer haben sich ungeheuerlich verhalten.]
00:20:05 Ja nie wiem, to oni to zabijali dla przyjemności, formalnie zabijali, bo nieraz tymi kijami, tym wszystkim jak tak potrak.. traktowani jakiegoś takiego, powiedzmy okazje, to już nie wstawał.
de [DE: Ich weiß es nicht. Sie haben nach Lust und Laune über das Leben und den Tod der Häftlinge entschieden. Aus Vergnügen haben sie getötet. ]
00:20:17 To już był do zabrania na ręce i powiedzmy zawiezienie żeby żeby.. rozliczyć go, że wrócił na miejsce do tego na na miejsce tego te tego obozu.
de [DE: Den getöteten Häftling sammelten wir auf und trugen ihn zum Lager, damit auch er gezählt wird.]
00:20:28 Traktowanie było bardzo ostre w to to w Groß-Rosen. To znaczy, zależy kto gdzie trafił. Ja nie mówię, że (???)
de [DE: Die Behandlung in Groß-Rosen war im Durchschnitt sehr streng. Das heißt, es hing davon ab, wo jemand eingesetzt wurde. Ich sage nicht, dass..(???)]
00:20:37 Karanie które były też takie, tylko tak zwane robocze, który szedł i tak minimum średnio 20 procent nie wracało już.
de [DE: Die Bestrafung war auch so, sozusagen eine Arbeitsbestrafung, dass von der Gruppe 20 Prozent der Häftlinge nicht mehr lebend zurück kam.]
00:20:46 Ci, którzy pracowali w kamieniołomach. Bo wtedy powiedzmy yyy no te fizyczny wysiłek, nie było jedzenia, nie było powiedzmy..
de [DE: Gerade diese kamen nicht zurück, die im Steinbruch arbeiteten. Auf Grund von schweren Arbeitsbedingungen, körperlicher Erschöpfung. Es mangelte an Essen.]
00:20:55 że to to.. co co co co dzień, co tydzień to to fizycznie się padało, także. Proszę Pani, ja wróciłem z Niemiec,
de [DE: Der Tod war allgegenwärtig, jeden Tag, jede Woche. Als ich aus Deutschland zurückkehrte..]
00:21:04 po wyzwoleniu byłem wyzwolony na drugi dzień po zakończeniu wojny zaraz, to ważyłem 23 kilogramy, 16- letni chłopak. Tak, że proszę sobie wyobrazić, skórka i tylko kostki było widać.
de [DE: Nach der Lagerbefreiung – zwei Tage nach dem Kriegsende wog ich gerade 23 Kilo. Mit 16 Jahren war ich nur noch Haut und Knochen.]
00:21:14 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:22:35 IV: Jak by Pan mógł nam powiedzieć z Groß-Rosen Pan przejechał bezpośrednio do Leitmeritz czy jeszcze..
de [DE: IV: Könnten Sie uns sagen, ob Sie von Groß-Rosen direkt nach Leitmeritz gekommen sind? Oder..]
00:22:41 ZS: Proszę Panią, z Groß-Rosen bezpośrednio przesłanie pierwszego ruchu, jaki był stamtąd, to to przyjechałem do Leitmeritz, czyli Litomierzyce obecnie po czesku.
de [DE: ZS: Aus Groß-Rosen wurde ich direkt nach Leitmeritz gebracht. Auf Tschechisch Litoměřice.]
00:22:50 To było komando, to nie był obóz taki typu typu jak Groß-Rosen z tymi spaleniami, z tymi warunkami takimi niszczenia,
de [DE: Es war ein kleines Kommando. Es war kein KZ wie Groß-Rosen, mit seinen Verbrennungen und anderen Vernichtungsmethoden.]
00:23:00 tylko to było komando, typowe takie, które wykonywało jakieś tam czynności najróżniejsze też w jakichś kamieniołomach, tam w innych takich rzeczach, jakie takie takie to..
de [DE: Es war ein Kommando mit einem Arbeitseinsatz unter anderem in einem Steinbruch. ]
00:23:10 To znaczy było łagodniejsze o tyle, że nie było może takiej wielkiej utraty życiowej, mniej ginęło tych ludzi. Może nie byli tak bezpośrednio fizycznie wykańczani całkowicie.
de [DE: Wir wurden milder behandelt, dass heißt, es gab nicht so viele Todesopfer. Vielleicht wurden sie nicht direkt körperlich vernichtet.]
00:23:22 Ale też zawsze z takiego powrotu…było była tam też taka tak nieduża kopa kopa kopalnia jakaś. Przecież ja nie byłem w tej kopalni.
de [DE: Bei dieser Rückkehr... Es gab dort ein kleines Bergwerk. Ich war aber nicht in diesem Bergwerk.]
00:23:30 Ja byłem, ja byłem w tym czasie w takim komandzie tzw. wewnętrznym, takim do porządkowym takim.
de [DE: Ich wurde in einem Innenkommando zu Aufräumarbeiten eingesetzt.]
00:23:37 Bo ja byłem taki mały chłopaczek, ja byłem wzrostu bardzo niskiego, także nie byłem takim powiedzmy no yyy korzystnym dla takiego SS-manna, czy takiego, bo on jak tak zawsze lubiał pokazać,
de [DE: Ich war ein schmächtiger Junge, sehr klein. Vielleicht deswegen war ich für einen SS-Mann nicht interessant, denn er zeigte gerne seine Macht.]
00:23:50 na takim wyrazić tym swoja siłę i wszystko, ale parę razy też zarobiłem przyzwoicie, że nieraz to mnie na czworakach prawie mnie za.. właściwie wyciągli z powrotem.
de [DE: Er zeigte seine Macht und alles. Einige Male habe ich viele Schläge einstecken müssen. Auch ich musste auf allen Vieren zur Pritsche kriechen.]
00:24:02 Tak że, że to.. taki byłem...Jeśli chodzi o Groß-Rosen, tam na tym po tym tak trafiłem właśnie do takiego komanda yyy wewnętrznego obozowego,
de [DE: Also in Groß-Rosen war ich in einem Innenkommando, ]
00:24:13 to znaczy do pracy wewnętrznej na terenie bez wychodzenia na zewnątrz, bez zakładów tam produkcyjnych czy innych, bo takie grupy były, które wychodziły.
de [DE: das das Lagergelände nicht verlassen hat. Es gab keine Produktionsbetriebe außerhalb des Lagers. Es gab Gruppen, die das Lagergelände verließen.]
00:24:23 No a zresztą.. zależy od tego, jak się udało, że trafił, a z powrotem przynieśli. Bo to takie okazje maso ta masowość była olbrzymia.
de [DE: Auch hier sind manchmal einige Häftlinge beim Arbeitseinsatz ums Leben gekommen. Es gab eine hohe Sterblichkeit dort.]
00:24:33 W pewnym okresie w Groß-Rosen mówię naturalnie, to była taka była ustawienie takie było, mordowanie, że że że inaczej jak w poprzednich obozach nie wiem, ja nie byłem.
de [DE: Zu einer bestimmten Zeit war in Groß-Rosen der Tod an der Tagesordnung. Anders als in anderen KZs. Aber ich weiß es nicht. Ich war nicht dort.]
00:24:44 Ale z tego, co słyszałem, to był jeden z takich no mocniejszych traktowań, powiedzmy, niszczenia tych świadomości tych i życia tych ooooo obecnych tam wtedy więź.. więźniów, prawda.
de [DE: Ich habe gehört, dass die Bedingungen in Groß-Rosen im Vergleich zu anderen Lagern schon sehr schwer waren, was die Vernichtung und die Demütigung der Häftlinge angeht.]
00:24:59 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:25:58 ZS: {reibt sich im Gesicht}
de [DE: ZS: {reibt sich im Gesicht}]
00:26:32 IV: Jeżeli Pan może.. Jest bardzo niewiele relacji na temat Leitmeritz. Może Pan coś powiedzieć,
de [DE: IV: Wenn Sie noch etwas über Leitmeritz erzählen könnten. Es gibt nämlich wenig Berichte darüber.]
00:26:37 jakie tam w ogóle tam generalnie panowały warunki? Jak wyście spali, jakie duże były sale, jakie były wyżywienie?
de [DE: Welche Bedingungen herrschten dort? Wo haben Sie geschlafen, wie war die Verpflegung?]
00:26:44 ZS: Proszę Panią. Wyżywienie to były jedno z najlepszych od końca. Także jedzenie było czasami raz dziennie i rożnie. Sprawa pobytu, tak jak ja miałem, i tam byłem,
de [DE: ZS: Die Ernährungssituation war sehr schlecht. Essen gab es manchmal nur einmal am Tag. Was die Unterbringung angeht: Ich hatte, ich war..]
00:26:58 to było w takich jakiś trzypię.. trzypię.. trzypoziomowych bar.., murowanych zabudowań, co tam było poprzednio nie wiem, tylko te były takie do do leżenia,
de [DE: Dort, wo ich war, haben wir in dreistöckigen Ziegelgebäuden geschlafen. Zu welchem Zweck diese Bauten früher genutzt wurden, kann ich nicht sagen.]
00:27:10 tylko po.. z drzewa takie powiedzmy położone warstwy, gdzie tam jeden koło drugiego leżał, pierwsze drugie i trzecie piętro w zależności od tego, jak tam było.
de [DE: Provisorische Bettgestelle waren aus Holz gemacht und übereinander auf drei Etagen errichtet worden. Wir lagen dicht nebeneinander.]
00:27:20 Więc to były takie te budynki murowane, zagrodzone, bez okien to było, to były jakieś magazyniki poprzednio, czy coś, nie wiem jak to,
de [DE: Die Bauten waren gemauert und umzäunt. Fenster gab es kaum. Früher waren dort vielleicht Depots.]
00:27:30 może tam było jedno czy dwa okna, jak tam gdzieś był początek tego budynku. I to tam odbywało się na zasadzie, że po przykład zakończeniu powrotu
de [DE: Vielleicht gab es ein Fenster am Anfang und eins am Ende des Gebäudes. Und dort fanden nach der Arbeit Appelle statt.]
00:27:39 czy z.. z terenu zajęcia czy czy czy apelu jak to nazywało się czy prawda czy.. powrotu grupy, po zsumowaniu, obliczeniu, po powrocie z pracy,
de [DE: Nach der Arbeit wurden beim sogenannten Appell Häftlinge gezählt. Sie wurden zusammengerechnet. ]
00:27:50 z tym jakie tam różnica, ilu wróciło, ilu nie, nie żyje, i tak dalej. To było zamykane, yyy obsa.. przez warto.. tych nie niemieckich żołnierzy tam wartowników,
de [DE: Dabei gab es einen Unterschied, wieviele gestorben sind und so weiter. Es war ein abgeschlossenes Gelände, das von deutschen Wachmännern bewacht wurde.]
00:28:04 przy bramie na tymi i nie było żadnego wychodzenia, nic. To był teren taki zamknięty od jakichś wieczornych godzin do rana.
de [DE: Das Lager war von den Abendstunden bis morgens früh nicht zugänglich. Ich spreche vom Regelfall. ]
00:28:11 Jeśli nie była sytuacja, która wymagała takiego jakiegoś dodatkowego rozru rozru.. czasu.
de [DE: Das Lager war abgeschlossen, es sei denn, eine außergewöhniche Situation trat ein.]
00:28:17 Bo to czasami było że, ze stawaliśmy i powie.. Stało się nieraz do północy albo dłużej nawet na placu na tym.
de [DE: Es passierte manchmal, dass wir stundenlang bis Mitternacht auf dem Appellplatz standen.]
00:28:24 Takie były specjalnie różne sytuacje, które były jak gdyby celowe, fizycznie ... był był.. męczące, wykańczające ty.. sprawność tych ludzi i je.. i ich powiedzmy fizyczną wytrzymałość.
de [DE: Es waren gezielte Maßnahmen, um unsere Ausdauerkraft auf die Probe zu stellen.]
00:28:42 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:29:54 MA: Ist er überhaupt jemals nach Flossenbürg gekommen oder waren sie bis zum Kriegsende in Leitmeritz? Oder haben sie von daher weitere Stationen durchgemacht? Wo wurden sie befreit?
de [DE: MA: Ist er überhaupt jemals nach Flossenbürg gekommen oder waren sie bis zum Kriegsende in Leitmeritz? Oder haben sie von daher weitere Stationen durchgemacht? Wo wurden sie befreit?]
00:30:04 IV: Czy Pan tam w tym Leitmeritz został do końca wojny? Czy przyjechał Pan do Flossenbürga?
de [DE: IV: Sind sie in Leitmeritz bis zum Kriegsende geblieben? Oder sind Sie nach Flossenbürg gekommen?]
00:30:08 ZS: Nie proszę Panią. W momenciew momencie ruchu Armii Czerwonej jak to nazywamy, która szła,
de [DE: ZS: Nein. Die Sowjetische Armee war bereits in Bewegung.]
00:30:18 Bo nas tu z tego Leit.. z tego obozu Leitmeritz to zae.. to ewakuowano w momencie jak już było słychać wyraźnie strzały,
de [DE: Wir wurden aus Leitmeritz evakuiert, als wir bereits Schüsse hörten.]
00:30:30 wybuchy armatnie i takie inne, które sygnalizowany w pobliżu już niedaleko tam, nie wiem 20, 50 kilometrów front,
de [DE: Wir hörten Kanonenschüsse, die signalisierten, dass sich die Front vielleicht 20 oder 50 Kilometer von uns entfernt befindet.]
00:30:39 który następował już gru.. armii radzieckiej i wtedy nas i wtedy nas tam prze prze przenieśli do Schmiedebergu.
de [DE: Die Sowjetische Armee bewegte sich und wir wurden nach Schmiedeberg evakuiert.]
00:30:48 To nie wiem, jak to się nazywało potem, bo to było też te.. zmiana z niemieckiego.
de [DE: Ich weiß nicht, wie es danach geheißen hat, es war ein deutscher Ortsname.]
00:30:54 Ale w każdym bądź razie to już było niedaleko, tylko to już było zdaje się na terenie Niemiec, nie jestem pewien.
de [DE: Es war nicht mehr weit, aber das war bereits auf deutschem Gebiet, ich bin mir nicht sicher.]
00:31:00 W każdym bądź razie wszy.. ta.. po staremu jak była granica, to myśmy szli no 5 czy 6 dni piechotą. Bo to już i z tym.. Tak tak..
de [DE: Es gab dort eine Grenze und wir gingen fünf oder sechs Tage zu Fuß. Ja. Ja.]
00:31:11 Z te.. z tego do tych do do tych do tego Schmiedebergu już mówiłem, to proszę Panią już nasza.. eee..
de [DE: Dann war dieses Schmiedeberg...]
00:31:19 Łagodniej trochę było, bo raz ... nas pilotowali, prowadzili niemieccy żołnierze, emeryci już tacy starsi, też uzbrojeni wszystko, ale to zależy, na jakiego się grupę jaką się utrafiło.
de [DE: Die Bewachung war nicht mehr so streng. Wir wurden von älteren deutschen Volkssturm-Soldaten bewacht. Sie waren zwar bewaffnet, aber es kam daraf an, an wen man kam.]
00:31:34 Bo niektórzy to byli nawet względnie wytrzymywało się z nimi. Nie mieli na zasadzie jakieś fizycznego znęcania się, jakiś tam okazyjnego turbowania, zabijania i tak dalej.
de [DE: Sie hatten es nicht vor, die Häftlinge vorsätzlich umzubringen, zu foltern oder zu schlagen. ]
00:31:44 Z tym że spac.. yyy zzz ten.. Ten ten ten jak nazwałem nazywaliśmy spacer odbywał się przez kilka dni.
de [DE: Aber der „Spaziergang“, wie wir ihn nannten, zog sich über einige Tage hinweg. ]
00:31:53 No i sprawa jeśli chodzi o takie sprawy zasadnicze z jedzeniem z tym, to już było krucho, bo nie było dostawy,
de [DE: Was die Rahmenbedingungen angeht, sind Essensrationen knapp geworden, weil es keinen Nachschub mehr gab.]
00:32:00 nie było tego..tak.. że tam trochę wykruszało się, z tych.. z braku odżywienia. Bo to jednak te cztery czy pięć dni.
de [DE: Einige sind auf dem Weg vor Erschöpfung, Unterernährung gestorben. Es waren eben vier oder fünf Tage.]
00:32:08 Wody na przykład pamiętam jak dziś, to bywało tak, że jak zatrzymali nas nie nie na terenie zamkniętym, tylko jak prowadzili to tak żeby był teren otwarty.
de [DE: Es gab kein Wasser. Ich kann mich wie heute erinnern, wie wir auf ein offenes Gelände geführt wurden.]
00:32:17 To był taki moment, kiedy stanęliśmy na takim torfowisko, czy coś, to praktycznie nogą się wyciskało w tym torf.. w tym ..w tej trawie, w tym yyy ter.. tej łące czy jakby to nazwać,
de [DE: Wir hielten an einem Moor und tranken das Wasser direkt aus dem Boden. Wir drückten mit den Füßen den Torf weg,]
00:32:30 jakąś taką głębszą lukę, żeby się napić tego te.. tego tej tego wilgotnego płynu tego z tor torfu z czy czego, jak to się nazywa..
de [DE: machten ein größeres Loch, um dieses Wasser zu trinken.]
00:32:41 Taki aż gęsty pamiętam był ten ten napój, no, ale brak było w organizmie czy wszystko, to się nieraz piło, że w buzi zasychało.
de [DE: Die Flüssigkeit war dick, aber der Körper hatte sonst nichts bekommen. Es hat den Mund ausgetrocknet.]
00:32:50 To już był myk.. taki ten... męczący taki pa.. Trochę zginęło tych przez te pięć czy ileś dni. Po prostu padali z zzzz braku odżywienia, z braku fizycznych sprawności.
de [DE: In diesen fünf oder mehr Tagen starben viele an Hunger und körperlicher Erschöpfung.]
00:33:03 No i jakiegoś okresu pobytu w obozie to też ten organizm prawda, to wszystko siadało, także.. A sam sam Schmieder.. Schmieder.. Schmiedeberg chyba poprawnie nie mówię,
de [DE: Auch eine KZ-Inhaftierung hinterlässt im Körper Spuren. Vieles wurde geschädigt. Was Schmiedeberg betrifft.. ich denke, ich spreche es nicht richtig aus.]
00:33:13 to chyba było, bo to raz po niemiecku było mówione, raz po, to proszę Panią to już był taki przejściowy, powiedziałbym. Taki jakiś poprzednio tam....
de [DE: Es wurde auf Deutsch ausgesprochen. Ich denke, es war ein Übergangs.... würde ich sagen...]
Zur Datei