Untertitel von Datei "AGFl_AV.22.0781.mp4" VTT DE VTT EN VTT SRT DE SRT EN SRT

00:00:47 IV: Dzień dobry Panie Romanie.
de [DE: IV: Guten Tag.]
00:00:48 RD: Dzień dobry Pani Beato.
de [DE: RD: Guten Tag.]
00:00:49 IV: Mógłby Pan o sobie opowiedzieć, gdzie się Pan urodził.
de [DE: IV: Könnten Sie über sich erzählen, wo Sie geboren wurden?]
00:00:56 RD: No, mogę dużo o sobie opowiedzieć i się będę starał w jak największym takim zarysie swojego życia od dzieciństwa
de [DE: RD: Ich kann viel über mich erzählen und werde mich bemühen, so breit wie möglich, über mein Leben von der Kindheit]
00:01:10 poprzez dzieciństwo, okupację, Powstanie Warszawskie, później obóz, aresztowanie, i później powrót do Polski.
de [DE: über die Besatzung, den Warschauer Aufstand, sowie später über das KZ, die Festnahme und die Rückkehr nach Polen zu berichten. ]
00:01:21 Więc chciałbym to w tym całym zakresie opowiedzieć to swoje życie. Z tym że ja chciałem Pani powiedzieć, że
de [DE: Ich möchte über mein ganzes Leben erzählen, aber ich möchte Ihnen auch mitteilen, ]
00:01:31 W tych swoich wypowiedziach, to co pamiętam, co tu przeżywałem, chciałbym poruszyć takie sprawy dla mnie trudne, ciężkie.
de [DE: dass ich in meinen Ausführungen, meinen Erinnerungen und Erlebnissen auch schwierige und problematische Aspekte ansprechen möchte. ]
00:01:48 Ale chciałbym jednocześnie wyłowić takie fragmenty tego swojego życia, szczególnie tu w odniesieniu do obozu Flossenbürg, który przeżyłem.
de [DE: Gleichzeitig möchte ich diejenigen Fragmente meines Lebens hervorheben, die ich im Zusammenhang mit dem KZ Flossenbürg erlebt habe.]
00:02:06 Takie fragmenty ludzkiej życzliwości w tych strasznych warunkach, w tym poniżeniu człowieka, a właściwie człowiek przestał istnieć, bo stał się numerem.
de [DE: In diesen schrecklichen Bedingungen, in der Erniedrigung des Menschen, wenn der Mensch als solcher zur Nummer wurde, erlebte ich Momente der menschlichen Herzlichkeit.]
00:02:22 Chciałbym właśnie tu wyeksponować właśnie te momenty serca ludzkiego, które tkwi w narodzie niemieckim, ja to twierdzę.
de [DE: An der Stelle möchte ich diese Momente der Herzlichkeit, die es im deutschen Volk gibt, hervorheben. Das behaupte ich.]
00:02:33 Więc zaczynając to tak dla wstępu. Nazywam się Roman Dębiński, urodziłem się 06-go października 1929 roku w Warszawie.
de [DE: Vom Anfang an: ich heiße Roman Dębiński und bin am 06. Oktober 1929 in Warschau geboren.]
00:02:51 Moja narodowość polska, wyznanie rzymsko-katolickie. I tak już przy tym moje wyznanie rzymsko-katolickie
de [DE: Ich bin Pole, römisch-katholisch. Ich bin römisch-katholischen Glaubens.]
00:03:01 ja tam póżniej w przeszłości to na terenie obozu i to życie, które prawda to przez ileś miesięcy trwało,
de [DE: Das Leben im Lager hat sich über mehrere Monate hingezogen.]
00:03:13 to właśnie ta wiara katolicka, uważam że mnie bardzo podtrzymała, dzięki temu przeżyłem.
de [DE: Gerade der römisch-katholische Glaube hat mir die Kraft gegeben. Dem Glauben verdanke ich mein Überleben im Lager.]
00:03:24 Jeżeli chodzi o moją rodzinę. Miałem trzech braci: Janek, ode mnie sześć, trzy lata starszy, ja byłem od niego, Roman,
de [DE: Wenn es um meine Familie geht: Ich hatte drei Brüder: Janek, der drei Jahre älter war als ich, ]
00:03:40 trzy lata młodszy, a Jurek jeszcze trzy lata ode mnie młodszy, także miałem dwóch braci, było nas trzech.
de [DE: und Jurek, drei Jahre jünger als ich. Ich hatte also zwei Brüder, wir waren zu dritt.]
00:03:50 Mając siedem lat, no dotknęło mnie jako dziecko, takie duże nieszczęście, bo umarł ojciec.
de [DE: Als ich sieben Jahre alt war, traf mich als kleines Kind ein großes Unglück, denn unser Vater starb.]
00:04:00 No to była dla nas no to jakaś wielka tragedia, brak ojca, no i sprawa materialna, bo mama tam miała jakieś tam swoje zajęcia,
de [DE: Es war für uns eine große Tragödie, ohne Vater zu leben, auf der anderen Seite war die materielle Situation. Unsere Mutter ging einer Beschäftigung nach,]
00:04:15 które nie zawsze były zdolne zaspokoić te codzienne nasze potrzeby życia w rodzinie.
de [DE: allerdings konnte sie weder unseren Unterhalt sichern noch die alltäglichen Bedürfnisse der Familie befriedigen.]
00:04:24 No ale jakoś Pan Bóg tym wszystkim kierował no i jakoś sobie żeśmy żyli. Mama już miała 33 lata jak jak ojciec umarł.
de [DE: Aber Gott hat unsere Geschicke gelenkt und wir konnten einigermaßen leben. Die Mutter war 33, als unser Vater starb.]
00:04:38 Ojciec też miał zresztą 33 lata. Ale została jako matka przy nas do końca swojego życia a miała 83 lata powiem jak umarła.
de [DE: Der Vater war übrigens ebenfalls 33 Jahre alt. Aber unsere Mutter war immer bei uns, ihr ganzes Leben lang. Sie starb im Alter von 83 Jahren.]
00:04:50 I to tak trwało takie lepiej gorzej, no nie łatwe to były warunki materialne do 1939 roku.
de [DE: Es ging uns mal besser mal schlechter, die materielle Situation bis 1939 war nicht leicht.]
00:05:00 I tu już chciałbym zacząć napad na Polskę no.. To Trzecia Rzesza już była, tak? Niemcy napadły na Polskę.
de [DE: Hier möchte ich mit dem Überfall auf Polen beginnen. Es war schon das Dritte Reich, nicht wahr? Deutschland hat Polen überfallen.]
00:05:16 No to był, ja miałem wtedy 10 lat. No Warszawa była mocno zniszczona przez bombardowanie.
de [DE: Ich war damals 10 Jahre alt. Warschau war sehr stark durch die Luftangriffe zerstört.]
00:05:28 Paliła się tam ileś czasu do, miesiąc może dłużej. No i zaczęła się okupacja niemiecka.
de [DE: Die Hauptstadt brannte lange Zeit, einen Monat lang oder noch länger. Danach begann die deutsche Besatzung.]
00:05:39 Pamiętam ten 1940 rok, to była straszna zima. Takie mrozy, które jeszcze w życiu mnie nie dotknęły. Jednocześnie niewolnictwo, okupacja.
de [DE: Ich erinnere mich an 1940 und den kalten Winter. Solche Frostperioden habe ich in meinem Leben noch nie erlebt. Gleichzeitig wurden wir besetzt und versklavt.]
00:05:56 No więc poza tym, że materialnie było bardzo bardzo trudno na codzień żyć, to jednocześnie naród polski, Warszawa przeżywała no ten terror niemiecki.
de [DE: Abgesehen von der materiellen Seite und dem schwierigen Alltag litt das polnische Volk, Warschau, unter dem deutschen Terror.]
00:06:21 Łapanki, rozstrzelania, wyznaczenie tam różnych takich zajęć. Ja byłem świadkiem, bo mieszkałem tam Warszawa Lesno Leszno 3, chyba 1942 rok,
de [DE: Es gab willkürliche Razzien, Exekutionen und andere Vorfälle. Ich wohnte in Warschau-Leszno 3. Es war 1942 und ich war selbst Zeuge.]
00:06:46 Niemcy rozstrzelali na murach naszego tego budynku stu Polaków. Słuchaj, tam się krew lała do chodnika z chodnika do rynsztoka.
de [DE: An der Mauer unseres Wohnhauses erschossen die Deutschen ein Hundert Polen. Das Blut rann auf den Fußweg, vom Fußweg in den Kanal.]
00:07:03 IV: Dlaczego zostali rozstrzelani?
de [DE: IV: Warum wurden sie erschossen?]
00:07:05 RD: No za różne, no bo jakieś były akcje przeciwko Niemcom i to była taka zemsta, że ktoś tam został no Niemiec jakiś zabity przez ten podziemie,
de [DE: RD: Sie wurden bestraft für das Vorgehen gegen die Deutschen. Es war die Rache für die Tötung eines Deutschen durch den polnischen Widerstand.]
00:07:17 no to oni za to rozstrzeliwali. No największym takim katem to był ten Kutschera, generał tego SS,
de [DE: Sie wurden erschossen. Der größter Henker war damals ein General der SS, Kutschera.]
00:07:27 on zresztą póżniej był zamach na niego, udany zresztą. I on zginął w Warszawie w Alejach Ujazdowskich.
de [DE: Später wurde er bei einem Anschlag in Warschau in der Aleje Ujazdowskie getötet.]
00:07:36 No więc okres okupacji no był bardzo trudny. Ja skończyłem szkołę powszechną, zacząłem gimnazjum,
de [DE: Die Besatzungszeit war sehr schwer. Ich habe die Volksschule beendet und ging aufs Gymnasium.]
00:07:49 ale ze względów materialnych musiałem przerwać, bo trzeba było jakoś mamie pomagać, żeby żyć.
de [DE: Leider musste ich die Schule aus finanziellen Gründen abbrechen, denn ich musste meiner Mutter helfen durchzukommen.]
00:07:58 I to też to była niełatwa sprawa. No i z... mówię, te te cztery i pół roku tej okupacji też na mnie jakiś taki ślad zostawił.
de [DE: Es war keine leichte Aufgabe. Diese viereinhalb Jahre Besatzung hinterließen in mir Spuren. ]
00:08:21 Już taka też szła wieść, że jednak front wschodni, Niemcy zaczyna przegrywać, no to już się zbliżać prawda już ten front w kierunku Warszawy.
de [DE: Es wurde immer mehr berichtet, dass die Deutschen an der Ostfront Rückschläge hinnehmen und dass sich die Kriegsfront Warschau nähert.]
00:08:37 No to znów jeżeli chodzi o mnie, zapisałem się do tak zwanych Szarych Szeregów, to taka odmiana harcerstwa polskiego, a to było w ramach Armii Krajowej.
de [DE: Ich meldete mich bei den Szare Szeregi an. Es war eine Art polnische Pfadfinder im Rahmen der Armia Krajowa.]
00:08:49 Byliśmy szykowani do Powstania Warszawskiego, które wybuchło 01. sierpnia. Ja już byłem przeszkolony, przygotowany, brałem udział w Powstaniu.
de [DE: Wir wurden auf den Warschauer Aufstand, der am 01. August begann, vorbereitet. Ich absolvierte eine Schulung und nahm am Warschauer Aufstand teil.]
00:09:02 I po rozwiązaniu tego naszego oddziału, potem była bardzo nierówna walka, były czołgi, samoloty a myśmy mieli butelki z benzyną.
de [DE: Unsere Abteilung wurde aufgelöst und es kam zu einem ungleichen Kampf: Auf der einen Seite Panzer und Flugzeuge, auf der anderen Seite hatten wir nur Benzinflaschen.]
00:09:15 I tam jeżeli karabin jeden to tam dowódca pułkownik Żukowski rozwiązał te nasze oddziały.
de [DE: Wir hatten höchstens ein Maschinengewehr. Danach löste Oberst Żukowski unsere Gruppierungen auf.]
00:09:26 IV: Kto i kogo werbował do tych Szarych Szeregów?
de [DE: IV: Wer warb für die Szare Szeregi an?]
00:09:30 RD: Mnie werbował kolega, z gimnazjum. On się on wcześniej zaistniał już tam w tych Szarych Szeregach.
de [DE: RD: Ich wurde von meinen Schulfreund im Gymnasium angeworben. Er war schon länger bei den Szare Szeregi.]
00:09:38 A ponieważ znaliśmy się od dziecka, no to taka chyba patriotyczna była chęć zadziałania, wyzwolenia się spod tej okupacji.
de [DE: Da wir uns seit der Kindheit kannten, verspürten wir einen patriotischen Willen, aktiv zu werden und für die Befreiung von der Besatzung zu kämpfen.]
00:09:51 IV: W jakim wieku byli członkowie Szarych Szeregów?
de [DE: IV: In welchem Alter waren die Teilnehmer von Szare Szeregi?]
00:09:54 RD: No ja miałem wtedy niecałe szesnaście, piętnaście lat miałem skończone, szesnasty rok mi leciał.
de [DE: RD: Ich war nicht mal 16. Ich war 15 und ging auf 16 zu.]
00:10:02 Ten kolega, który mnie tak że tak powiem zwerbował do tych Szarych Szeregów, starszy ode mnie, w tym w moim plutonie.
de [DE: Der Schulfreund, der mich für die Szare Szeregi angeworben hat, war älter als ich.]
00:10:13 Ten dowódca no to był chyba ja wiem, trzy cztery lata starszy ode mnie. Ale tam się wtedy nie liczyły lata.
de [DE: Der Gruppenleiter war etwa drei oder vier Jahre älter als ich. Damals zählte aber das Alter nicht.]
00:10:23 Tam była taka no patriotyczna chęć wyzwolenia się spod okupacji. To mówię, nie było to łatwe.
de [DE: Da herrschte der patriotische Wille, sich von der Okkupation zu befreien. Ich betone, es war nicht einfach.]
00:10:33 No Powstanie zdziesiątkowało Warszawę, i pod względem ludz.. ludności, a jak teraz podają dane, zginęło 200 tysięcy ludzi.
de [DE: Der Warschauer Aufstand dezimierte die Bevölkerung der Hauptstadt. Nach heutigen Angaben starben 200.000 Menschen.]
00:10:47 Z tym że w ramach Armii Krajowej zginęło tam chyba 18 tysięcy tylko, wojskowych naszych tych. A reszta to cywile.
de [DE: In den Reihen der Armia Krajowa starben etwa 18.000 Armeeangehörige, die Übrigen waren Zivile.]
00:11:04 Tam były całe dzielnice bombardowane tak totalnie. Zresztą Hitler dał taki rozkaz, zniszczyć totalnie Warszawę no i ludność.
de [DE: Es wurden ganze Stadtteile komplett bombardiert. Hitlers Befehl war, Warschau und seine Bevölkerung total zu zerstören.]
00:11:16 Jak największe spustoszenia dziel.. Warszawa się składa z iluś dzielnic. Więc największe takie spustoszenia to były
de [DE: Warschau besteht aus mehreren Stadtvierteln. Die größten Zerstörungen waren]
00:11:27 odbyły się na Woli, tak na zachód Polski i na Ochocie. Z tym że tak jak tu w tym pierwszym wypadku to no
de [DE: in den Stadteilen Wola, im Westen, und in Ochota. Im Stadtteil Wola ]
00:11:43 SS niszczyło i mordowało i niszczyli wszystko to, co było na drodze. Natomaist na Ochocie Armia tego Własowa, Ukraińcy,
de [DE: zerstörte die SS alles und tötete alle, die ihnen im Wege standen. Im Stadtviertel Ochota war die Wlasow-Armee aktiv, die Ukrainer.]
00:11:56 no to tam kobiety były strasznie gwałcone i maltretowane, no to było coś niesamowitego. I ja byłem aresztowany 23-go sierpnia.
de [DE: Sie vergewaltigten Frauen und folterten sie bestialisch. Es war ein schrecklicher Anblick. Ich wurde am 23. August festgenommen.]
00:12:12 IV: Może jeszcze wracając do tych Szarych Szeregów, czy miał Pan tam jakieś określone zadanie
de [DE: IV: Zurück zu den Szare Szeregi: Hatten Sie da eine bestimmte Aufgabe zu erfüllen?]
00:12:19 I jaka była reakcja ze strony na przykład mamy, że Pan dał się zaciągnąć do Szarych Szeregów i jaka była reakcja braci?
de [DE: Wie war die Reaktion Ihrer Mutter und Ihrer Brüder, als sie erfuhren, dass sie sich Szare Szeregi angeschlossen hatten?]
00:12:28 RD: No więc w domu nikt nie wiedział. Bo to była taka zasada. Nikt nie wie, co kto robi.
de [DE: RD: Zu Hause hat niemand etwas gewusst. Das Prinzip war so, dass niemand wissen sollte, was der andere macht.]
00:12:35 Powstanie Warszawskie wybuchło we wtorek, 1-go sierpnia. Myśmy mieli już mobilizację w niedzielę, 30-go lipca.
de [DE: Der Aufstand begann am Dienstag, den 01. August. Wir wurden bereits am Sonntag, den 30. Juli, mobilisiert.]
00:12:48 I wtedy ja mamie powiedziałem: "Mamo, idę na Powstanie". Konsternacja, płacz, ale tu nie było odwagi. To się szło, był rozkaz.
de [DE: In diesem Moment sagte ich meiner Mutter: "Mama, ich gehe zum Aufstand." Verwirrung, Tränen. Es hatte aber nichts mit Mut zu tun. Es war ein Befehl dorthin zu gehen.]
00:13:05 Bracia nigdzie nie należeli. Bracia zostali tam w tym budynku, ja poszedłem w te swoje Szeregi. Oni zostali wywiezieni.
de [DE: Meine Brüder waren bei keiner Organisation. Sie sind in diesem Wohnhaus geblieben und ich ging zu den Szare Szeregi. Sie wurden deportiert.]
00:13:17 Dom został zniszczony zresztą. Mama wyjecha.. wywieziona została do Lipska, do takiej jakiejś tam fabryki a bracia do Essen.
de [DE: Das Wohnhaus wurde zerstört. Unsere Mutter wurde in eine Fabrik nach Leipzig, und meine Brüder nach Essen deportiert.]
00:13:28 Także cała nasza rodzina znalazła się na terenie Niemiec. Z tym że no, Bogu dzięki, wszyscy żeśmy jakoś wrócili.
de [DE: Unsere komplette Familie wurde nach Deutschland gebracht. Wir alle sind, Gott sei Dank, zurückgekommen.]
00:13:43 Nie nie cali, znaczy zdrowi to nie, ale wróciliśmy wszyscy.
de [DE: Wir sind zwar zurückgekommen, aber wir waren nicht gesund.]
00:13:52 IV: Jakie było zadanie Pana w czasie Powstania Warszawskiego?
de [DE: IV: Was für eine Aufgabe hatten Sie während des Warschauer Aufstandes?]
00:13:54 RD: Ja byłem, to znaczy zadanie takie podstawowe jako łącznik między dowództwem a oddziałami.
de [DE: RD: Meine Hauptaufgabe war die Aufrechterhaltung der Verbindung zwischen der Führung und den Gruppierungen.]
00:14:03 Później w miarę rozszerzania się miałem jakaś też w sumie zadanie, to taka była osłona taka tego dowództwa naszego obwodu szóstego.
de [DE: Später wurde mein Aufgabenbereich um die Beschützung der Führung des Kreises Nummer 6 erweitert.]
00:14:17 To już w ramach w ramach tego to już był taki troszkę awans, bo żeśmy przed Powstaniem mieli szkolenie prawie codziennie było.
de [DE: Für mich bedeutete es sozusagen ein Aufstieg, denn wir wurden vor dem Aufstand fast täglich geschult.]
00:14:28 Szczególnie takie te walki uliczne były prawda prowadzone jak zachować się w czasie walk na terenie ulicy miasta.
de [DE: In erster Linie machten wir uns mit dem Thema der Straßenkämpfe vertraut, wie man sich während der Straßenkämpfe verhalten sollte. ]
00:14:39 Więc no byłem szeregowcem. Mój ten Artur miałem pseudonim. No tak to wyglądało. No bo to było tylko kilkanaście dni tylko to powstanie to.
de [DE: Ich war ein einfacher Soldat und hatte das Pseudonym Artur. So sah es aus. Der Aufstand dauerte nur einige Tage.]
00:15:01 Rozwią... pułkownik dał rozkaz, on mówi, nie było szans dalej walczyć. Mówię, dobrze to się stało, bo jeszcze więcej by nas zginęło.
de [DE: Unser Oberst gab den Befehl zur Auflösung, denn es war sinnlos, weiterzukämpfen. Ich behaupte, es war eine richtige Entscheidung, weil ansonsten noch mehr Menschen getötet worden wären.]
00:15:09 IV: Dlaczego dostawało się pseudonimy?
de [DE: IV: Warum wurden Pseudonyme vergeben?]
00:15:12 RD: Nie było nazwisk, nie było imion, były pseudonimy. I właściwie ja z tym kolegą, z którym więc jak to się zwerbował tam do tego,
de [DE: RD: Wir benutzten weder Vornamen noch Nachnamen. Es gab nur Pseudonyme. Ich war zusammen mit diesem Schulfreund, der mich angeworben hat.]
00:15:26 któremu jestem za to wdzięczny, ale to tylko myśmy się znali, znaliśmy się od chłopaków, jak się jest z jednej ulicy tam mieszkaliśmy razem.
de [DE: Ich war ihm dankbar dafür, wir kannten uns noch von früher, denn wir wohnten in einer Straße.]
00:15:36 A wszyscy to tylko były pseudonimy. Dlatego potrzebne były te, trzeba było jak najmniej wiedzieć o sobie.
de [DE: Alle anderen kannten sich nur durch Pseudonyme. Das Prinzip war, so wenig wie möglich voneinander zu wissen.]
00:15:47 Takie takie były jakieś struktury konspiracji w szeregach tej Armii Krajowej. Zresztą już pod sam koniec,
de [DE: Es waren geheime Strukturen der Armia Krajowa. Zum Schluss wurden unsere Szare Szeregi..]
00:15:55 po kilku dniach to ten te nasze Szare te Szeregi zostały przemianowane na tak zwane BSy, bataliony szturmowe.
de [DE: Szare Szeregi wurden in die sogenannten BS, "Sturmbataillone", umbenannt.]
00:16:04 To już znów taka poważniejsza była, starsi już tam walczyli. No myśmy jako młodzi chłopcy w miarę możliwości
de [DE: Es war bereits ein ernstzunehmender Bataillon, denn dort haben ältere Soldaten gekämpft. Wir als Jugendliche]
00:16:14 pomagali na różne sposoby w czasie tych prawda działań powstańczych.
de [DE: haben uns bemüht, während des Aufstandes Unterstützung zu leisten.]
00:16:23 No i tak jak powiedziałem wcześniej, oddział nasz rozwiązali, ja w pobliżu miałem, babcia mieszkała i ciotka.
de [DE: Wie ich bereits gesagt habe, wurde unser Bataillon aufgelöst. In der Nähe wohnten meine Großmutter und Tante.]
00:16:34 Ona tam się mama wszystko tam, nie było możliwości się skontaktowania. No i tam po rozwiązaniu tam po prostu musiałem tam
de [DE: Es gab keine Möglichkeit, meine Mutter zu kontaktieren, so dass ich nach der Auflösung unserer Einheit dorthin gegangen bin.]
00:16:45 zaistnieć w mieszkaniu babci, ale ale zaraz chyba po dwóch dniach, ss-mani wchodzili do kamienic, przez megafony,
de [DE: Ich suchte meine Großmutter auf, aber nach zwei Tagen kamen die SS-Männer in die Wohnhäuser und forderten durch die Lautsprecher,]
00:16:56 wszyscy mężczyźni wychodzić. Kto nie wyjdzie, będzie rozstrzelany. Ze mną też taka była w rodzinie konsternacja,
de [DE: dass alle Männer die Häuser verlassen müssen. Bei Befehlsmißachtung drohte Erschießung. In meiner Familie herrschte deshalb Verwirrung,]
00:17:05 czy ja jestem mężczyzna, czy ja jestem chłopak, czy ja jestem dziecko.
de [DE: denn es war nicht eindeutig, ob ich schon ein Mann oder noch ein Junge, ein Kind, war.]
00:17:08 No ale babcia z ciotką, no i ja przy nich ja się czułem taki może trochę nie mężczyzna ale już dorosły.
de [DE: Vor meiner Großmutter und Tante fühlte ich mich zwar nicht als Mann, aber doch erwachsen.]
00:17:18 No i wyszedłem na dół z mieszkania na to podwórze no i pod karabinami postawili, był tam taki plac zborczy.
de [DE: Ich verließ die Wohnung und ging hinunter in den Hof. Wir wurden auf einen Sammelplatz vor die Maschinengewehre gestellt. ]
00:17:30 I poprowadzili nas tam przez most Kierbedzia przez Bednarską, do Chłodnej i na Woli jest taki kościół św. Michała,
de [DE: Danach wurden wir über die Kierbedz-Brücke und die Bednarska-Straße bis zur Chlodna-Straße geführt. Im Wola-Stadtviertel gibt es eine St. Michaelskirche.]
00:17:41 tam gdzie były straszne takie rozstrzeliwania, ale tam to setki ginęło. Nawet szpitale na Chłopskiej, lekarzy, no wszystko było rozwalone, rozstrzelano.
de [DE: Dort gab es Massenexekutionen, es starben mehrere Hunderte. Auch in der Chłopska-Straße wurden sogar Krankenhausärzte erschossen. Alles wurde zerstört.]
00:17:51 IV: Widział Pan te rozstrzeliwania?
de [DE: IV: Haben Sie die Erschießungen miterlebt?]
00:17:53 RD: Nie, bo to myśmy doszli. Ja czekałem na rozstrzelanie, bo jak żeśmy szli do tej Woli to było tak gdzieś przed południem,
de [DE: RD: Nein, wir sind gerade dazugekommen. Ich wartete auf die Erschießung. Wir gingen nach Wola und es war gegen Mittag.]
00:18:01 to szliśmy tam wczesnym popołudniem no i czekamy na rozstrzelanie w tym kościele.
de [DE: Dann marschierten wir am frühen Nachmittag und warteten in dieser Kirche auf die Exekution.]
00:18:08 IV: Kto był jeszcze z Panem?
de [DE: IV: Wer war noch mit Ihnen?]
00:18:10 RD: No tam było dużo ludzi. Ze mną był taki major, ale jak on się nazywał, Wydło, on był też we Flossenbürgu.
de [DE: RD: Es waren dort sehr viele Menschen. Mit mir war ein Major, er hieß Wydło. Er kam auch nach Flossenbürg.]
00:18:21 I takie takie z mojej strony uznanie, że to starszy człowiek, wojskowy, no i że ja jakoś będę się z nim lepiej czuł.
de [DE: Ich dachte, aufgrund seines Alters und seiner Armeezugehörigkeit, werde ich mich mit ihm besser fühlen.]
00:18:31 I tak właśnie zaprowadzili nas do tego kościoła, tam żeśmy czekali na tą po naszemu mówiąc rozwałkę.
de [DE: Sie führten uns in die Kirche und wir warteten sozusagen auf unsere Vernichtung.]
00:18:39 Ale jakoś w niemieckich planach zaistniała decyzja, żeby nie rozstrzelać. I wypędzili nas z tego kościoła tam przez Bema,
de [DE: Allerdings wurden die deutschen Pläne geändert, so dass man uns nicht erschießen sollte. Sie trieben uns aus der Kirche über die Bem-Straße]
00:18:51 przez takie tam dworzec Zachodni, w pociąg elektryczny i zawieźli nas do takiej miejscowości podwarszawskiej Pruszków.
de [DE: zum Westbahnhof. Wir stiegen in die Elektrozüge und fuhren nach Pruszków bei Warschau.]
00:19:02 No to był taki obóz przejściowy dla wszystkich mieszkańców Warszawy, którzy byli ewakuowani do w różne miejsca prawda.
de [DE: Es war ein Übergangslager für die Warschauer Bevölkerung, die von dort aus an verschiedene Orte deportiert werden sollte.]
00:19:14 Jedni do Niemiec, matki z dzieckami zostawały gdzieś tam tylko na terenie Polski.
de [DE: Manche fuhren nach Deutschland, Mütter mit Kindern blieben irgendwo in Polen.]
00:19:20 No ja tam chyba po dwóch dniach tego pobytu w tym Pruszkowie, wypędzili nas z tych tych blok tych warsztatów.
de [DE: Wir waren zwei Tage in Pruszków und wurden aus diesen Baracken, aus diesen Werkstätten, herausgeführt.]
00:19:30 Takie to były tam warsztaty kolejowe, podstawione były takie bydlęce wagony. Powiem to dali nam po takim dużym ogórku, do wagonów.
de [DE: Es waren Eisenbahnwerkstätten, Viehwaggons wurden gestellt. Ich kann sagen, dass wir jeweils eine große Gurke für die Fahrt bekommen haben.]
00:19:43 No był ścisk, nie wiem ilu było, no ale nie było. Było ciasno bardzo. No to przyjechałem 28-go.
de [DE: Es war sehr eng, ich weiß nicht, wie viele mitgekommen sind. Es war sehr eng. Ich kam am 28.]
00:19:52 Czyli to było chyba pięć dni tego tej jazdy bydlęcymi wagonami. Od czasu do czasu prawda zatrzymywali się gdzieś w nocy przeważnie w polu,
de [DE: Wir sind etwa fünf Tage mit diesen Viehwaggons gefahren. Ab und zu hielten wir nachts mitten im Feld an.]
00:20:05 żeby się tam jakoś załatwić czy coś, no i dalej. Ja nie mogę dzisiaj sobie odtworzyć, dokąd tutaj przyjechał ten pociąg, który nas przywiózł, czy to był Floss.
de [DE: Dort konnten wir unsere Bedürfnisse erledigen. Ich kann mich nicht so daran erinnern, wo der Zug angekommen ist. Vielleicht war das Floß.]
00:20:19 Ale pamiętam, ale pamiętam, że wojsko ten SS-mani, wojsko z tymi wilczurami, krzyk, takie pejcze.
de [DE: Ich kann mich aber an die Soldaten, an die SS-Männer mit Schäferhunden erinnern. Es gab Geschrei und Schlagstöcke.]
00:20:34 I widziałem pierwszy raz więźniów w tych pasiakach. No to była...
de [DE: Zum ersten Mal habe ich Häftlinge in gestreifter Kleidung erblickt. Es war...]
00:20:43 CM: Moment...
de [DE: CM: Moment...]
00:20:48 RD: No więc właśnie, tak jak mówiłem, nie mogę sobie odtworzyć które, w którym miejscu ten pociąg nas tutaj dowiózł,
de [DE: RD: Wie ich schon sagte, ich kann mich nicht erinnern, an welchen Ort uns der Zug brachte.]
00:20:59 no w okolice Flossenbürga, bo nie do samego obozu. Do dzisiaj nie wiem, gdzie tam, gdzie ten był ostatni...
de [DE: Es war in der Nähe von Flossenbürg, aber nicht bis zum Lager. Bis jetzt weiß ich es nicht, wo der letze Halt war.]
00:21:11 Bo tam rampa była jakaś taka kolejowa. Tak jak powiedziałem, było wojsko, były psy, krzyk.
de [DE: Dort gab es eine Rampe, Soldaten, Hunde und Geschrei.]
00:21:18 Widziałem, to były też widziałem te kamienie jakieś, kamieniołomy. Więc to gdzieś tam o w okolicach chyba tam tego jakiś tego steinbruchu czy coś tam.
de [DE: Ich habe ebenfalls Steine und einen Steinbruch gesehen. Es war vermutlich unweit eines Steinbruchs.]
00:21:27 Tak sobie dzisiaj odtwarzam. No więc doprowadzono nas z tej stacji już na teren obozu i ustawiliśmy się w szeregach, żeby rozbierać się.
de [DE: Ich versuche heute, es zu rekonstruieren. Wir wurden von der Station auf das Lagergelände geführt und in Reihen zum Ausziehen aufgestellt.]
00:21:46 Wszystkie jakieś rzeczy dawać do depozytu, to się nazywało. I dostawaliśmy pasiaki.
de [DE: Wir mussten alle Gegenstände zur Aufbewahrung abgeben, so hat es geheißen. Wir bekamen gestreifte Häftlingskleidung.]
00:21:56 Z tym że ja tego pierwszego dnia tego popołudnia nie zdążyłem się dostać do tej do tej rozbiórki, bo to było dużo nas.
de [DE: An diesem ersten Tag, es war Nachmittag, schaffte ich es nicht, mich auszuziehen, weil wir so viele waren.]
00:22:07 Tu gdzieś taki był budynek mały. Wcisnęli w nocy nas wszystkich do tego budynku.
de [DE: Hier gleich dort stand ein kleines Gebäude, in das wir alle reingepfercht wurden.]
00:22:15 To była pierwsza, to był koszmar tej mojej nocy we Flossenbürgu, pić, pragnienie było picia. Jak ta noc minęła, to..
de [DE: Es war meine erste Nacht, mein erster Albtraum in Flossenbürg. Ich hatte einen unendlichen Durst, ich wollte trinken. Wie verging die Nacht..]
00:22:27 Po tych pięciu dniach jazdy pociągiem tym, tam nic nam nie dawali przecież do jedzenia, nic do picia, tak żeśmy jechali, jak żeśmy wsiedli.
de [DE: Unser Transport dauerte fünf Tage. Wir haben weder etwas zu Essen noch zu Trinken bekommen. Wir fuhren in dem Zustand, wie wir eingestiegen sind.]
00:22:38 No i dopiero na drugi dzień wypuścili nas z tego budynku, dało się wszystko to do tego depozytu.
de [DE: Erst am zweiten Tag wurden wir aus dem Gebäude herausgelassen und wir gaben alles zur Aufbewahrung ab.]
00:22:48 Dostaliśmy pasiaki, ja do miałem numer przydzielony, 17913. I to trzeba było..i zostaliśmy w tych ubraniach z tymi numerami.
de [DE: Wir bekamen gestreifte Kleidung und ich bekam die Nummer 17913. Wir mussten sie... Wir standen mit dieser Kleidung und den Nummern.]
00:23:07 To tam w kierunku, jak teraz są te ta kaplica gdzieś tam w tym miejscu, były takie odrutowane dwa baraki.
de [DE: Dort in Richtung der heutigen Kapelle standen zwei eingezäunte Baracken.]
00:23:17 I to wtedy się nazywało, że byliśmy dwa tygodnie na tak zwanej kwarantannie. Więc jeżeli chodzi o te moje jakieś te pierwsze dni,
de [DE: Damals hieß es, dass wir zwei Wochen in der sogenannten Quarantäne verbrachten. Meine ersten Tage.]
00:23:28 po tym trans po tym transporcie pięciu dni i wyjściu tam na te na ten teren baraków tej kwarantanny, ja byłem zdruzgotany.
de [DE: Als wir den Transport nach fünf Tagen verließen und die Baracken der Quarantäne betreten haben, war ich am Boden zerstört.]
00:23:43 Ja nie wiedziałem, kiedy jest noc, kiedy jest dzień. Taki byłem jakiś fizycznie i psychicznie w ogóle wykończony.
de [DE: Ich wusste nicht ob Tag oder Nacht ist. Ich war körperlich und psychisch am Ende.]
00:23:52 IV: Przechodził Pan kwarantannę?
de [DE: IV: Waren Sie in der Quarantäne?]
00:23:53 RD: Przechodziłem. A jeszcze najgorsze było, to już dla mnie to był szok, nie, ja nie wiem, jak ja to zniosłem.
de [DE: RD: Ja, ich war in der Quarantäne. Am Schlimmsten war der Schock. Ich weiß nicht, wie ich das überstanden habe.]
00:24:02 Bo naprzeciwko pamiętam był blok tych muzułmanów, to się nazywali muzułmanie?
de [DE: Gegenüber stand eine Baracke der Muselmänner. Hießen sie Muselmänner?]
00:24:08 IV: Co oznacza muzułmanie?
de [DE: IV: Was bedeutet Muselmänner?]
00:24:09 RD: Co oznacza? To był widok, to był człowiek, to była skóra i kości, jak tak można powiedzieć, policzki zapadnięte, no szkielety i spragnieni jedzenia.
de [DE: RD. Was es heißt? Es war ein Anblick eines Menschen, der nur noch Haut und Knochen war. Die Wangen waren eingefallen. Es waren ausgehungerte Skelette.]
00:24:25 Myśmy zaczęli dostawać jakieś to jedzenie, ale ja pamiętam że w ogóle w tym całym szoku w tym całym w tym wszystkim
de [DE: Später haben wir etwas zum Essen bekommen. In diesem ganzen Schock hatte ich nicht einmal,]
00:24:32 mi się nawet jeść nie chciało, ja nie wiedziałem, mi się ciągle spać chciało. I ja oddawałem w początku to te swoje jedezenie tym muzułmanom.
de [DE: hatte ich nicht einmal Lust, etwas zu essen. Ich wusste nicht, was abläuft und wollte nur noch schlafen. Am Anfang habe ich meine Essensrationen diesen Muselmännern abgegeben.]
00:24:42 Ale później po iluś dniach trzeba było jakoś zacząć o sobie myśleć. Ale wracając do tego widoku właśnie tych muzułmanów,
de [DE: Aber nach ein paar Tagen musste ich anfangen, an mich zu denken. Zurück zum Anblick der Muselmänner:]
00:24:51 to to było dla mnie takie pierwsze zderzenie się z tą rzeczywistością obozową, co to znaczy obóz koncentracyjny.
de [DE: Es war für mich der erste Zusammenstoß mit der Lagerwirklichkeit. Ich erkannte das Wesen des Konzentrationslagers.]
00:25:06 Ale mnięły te dwa tygodnie, musieliśmy sobie poprzyszywać te swoje numery, tutaj i na nogawce.
de [DE: Zwei Wochen vergingen und wir mussten die Häftlingsnummern annähen: hier und am Hosenbein.]
00:25:15 No i starsi więźniowie, bo tam przychodzili do nas, kontakty. Koniec nazwiska, nie ma nazwiska nie ma imienia, jesteś numerem.
de [DE: Ältere Häftlinge kamen zu uns und wir tauschten uns aus. Es gab keine Namen mehr, weder Vornamen noch Nachnamen. Du bist eine Nummer.]
00:25:30 I ci starsi więźniowie poradzili, żeby się jak najszybciej nauczyć na pamięć po niemiecku 17913.
de [DE: Diese älteren Häftlinge rieten uns, so schnell wie möglich die Häftlingsnummer auf Deutsch auswendig zu lernen, 17913.]
00:25:42 Ja niemieckiego, tam słówka jakieś znałem, do dzisiaj pamiętam, siebzehnneunhundertdrei, tak, dobrze mowię?
de [DE: Ich konnte kein Deutsch, lediglich ein paar Worte. Aber bis jetzt erinnere ich mich: siebzehnneunhundertdrei, ist es richtig?]
00:25:49 IV: Siebzehnneunhundertdreizehn.
de [DE: IV: Siebzehnneunhundertdreizehn.]
00:25:51 RD: Dreizehn, no. To do dzisiaj ten numer prawda pamiętam. I po tych dwóch tygodniach zostałem skierowany do tego bloku młodzieżowego 19-ka.
de [DE: RD: Dreizehn, ja. Bis heute erinnere ich mich an die Nummer. Nach zwei Wochen wurde ich in die Baracke 19 für die Jugendlichen verlegt.]
00:26:04 A ten taki prawa strona B, więc była strona A i B.
de [DE: Es gab die Seite A und die Seite B.]
00:26:12 IV: Co znaczył ten blok młodzieżowy?
de [DE: IV: Was bedeutete die Baracke für Jugendliche?]
00:26:13 RD: No dziewiętnastka to się wtedy, myśmy tam, znaczy tam był blok młodzieżowy. Bo tam przebywali tylko ci młodzi więźniowie do 19 lat.
de [DE: RD: Die Baracke 19 war damals für die Jugendlichen bestimmt. Dort waren nur Häftlinge unter 19 Jahren.]
00:26:22 I stąd był, była ta nazwa młodzieżowy. I z tego jak ja później widziałem, to było naprawdę przestrzegane.
de [DE: Deshalb wurde die Baracke so genannt. Wie ich es später beobachtete, wurde das auch eingehalten.]
00:26:31 Jak kto kończył 19 lat, przechodził do obozu już dla tych starszych.
de [DE: Wenn jemand 19 Jahre alt wurde, wurde er in eine Baracke für Erwachsene verlegt.]
00:26:39 I zaraz, chyba następnego dnia, zostałem przydzielony do pracy, w tej fabryce Messerschmitt.
de [DE: Gleich am nächsten Tag wurde ich in den Arbeitsdienst bei Messerschmitt eingeteilt.]
00:26:51 To pamiętam, że to ten ten ta grupa komando to się nazywało Abteilung 2. Ja tam byłem, tam były nitowane skrzydła samolotów.
de [DE: Ich erinnere mich, diese Gruppe, dieses Kommando hieß Abteilung 2. Ich war dort eingeteilt. Dort wurden die Flugzeugtragflächen genietet.]
00:27:07 No i tam do iluś tam, przed taką ewakuacją to żeśmy pracowali, to żeśmy zaczęli te ta praca się kończyć na terenie tej fabryki.
de [DE: Viele von uns arbeiteten da bis zur Evakuierung des Lagers. Allmählich gab es keine Arbeit mehr in der Fabrik.]
00:27:22 Ileś tam czasu to nie długo było ale ileś tam dni, pracowałem w tych kamieniołomach, no bo trzeba było jakieś zajęcie.
de [DE: Einige Zeit, vielleicht ein paar Tage, arbeitete ich im Steinbruch, man brauchte eine Beschäftigung.]
00:27:31 Teraz no mam takie też jeżeli chodzi o tą o tą pracę. Na tej maszynie z tego wyczerpania, przecież ja młody chłopak, wyczerpany.
de [DE: Wenn es um die Arbeit an der Maschine geht, war ich sehr erschöpft. Ich war jung und hatte keine Kraft.]
00:27:44 To miałem wypadek, przebitą tu rękę o tutaj uderzyło, to ten trzpień wyszedł. To był wtorek pamiętam.
de [DE: Ich hatte einen Arbeitsunfall, ein Bolzen schlug meine Hand durch. Es war ein Dienstag, daran erinnere ich mich.]
00:27:54 No więc przesiedziałem do końca, tam obandażowana ta ręka na tym na tym na tej terenie tego fabryki.
de [DE: ich blieb mit der verbundenen Hand bis zum Arbeitsende in der Fabrik.]
00:28:04 Po apelu tutaj na rewir się zgłosiłem, no to było po trzech po trzy w piątek dopiero ta ręka operowana, spuchnięta cała.
de [DE: Nach dem Appell meldete ich mich im Revier und erst nach drei Tagen, am Freitag, wurde die Hand operiert. Sie war ganz geschwollen.]
00:28:14 I lekarz Niemiec chciał uciąć mi tę rękę, o tu całe na ten. A lekarz więzień francuski powiedział że nie.
de [DE: Der deutsche Arzt wollte hier die Hand amputieren, aber der französischer Arzt war dagegen.]
00:28:24 Uśpili mnie, pamiętam, oczyścił te całe tutaj zgorzelinę to wszystko i Bogu dzięki ręka prawda ocalała.
de [DE: Ich bekam eine Narkose und die Wunde wurde gereinigt. Gott sei Dank ist meine Hand erhalten geblieben.]
00:28:36 Może jeszcze chciałbym jeszcze wrócić do tej pracy w fabryce, bo, dzisiaj to się nazywają takie nitmaszyny.
de [DE: Ich möchte nochmal zur Arbeit in der Fabrik zurückkehren. Heute nennt man diese Maschinen Nietmaschinen.]
00:28:50 To się nazy do nitowania takie mechaniczne te maszyny. To znów takie, następne takie zdarzenie się było, to był taki huk.
de [DE: Es waren mechanische Nietmaschinen. Es gab wieder einen Vorfall, einen lauten Knall.]
00:29:00 Ja do takiego nie byłem przyzwyczajony, a ta hala długa była. Tych maszyn bardzo dużo.
de [DE: Ich war es nicht gewohnt, die Halle war lang und es standen viele Maschinen.]
00:29:06 To ja znów ten huk to mnie w głowie tak rozwalał ten huk, że myślałem, jak ja to wytrzymam.
de [DE: Dieser Lärm hat mir den Kopf zersprengt und ich überlegte, wie ich es überhaupt durchstehe.]
00:29:14 Ale każdy dzień każdy dzień jakoś łagodził łagodził i później już to nie przeszkadzało.
de [DE: Mit jedem weiteren Tag ist es immer leichter und leichter geworden, so dass es am Schluß nicht mehr so gestört hat.]
00:29:20 Chciałem tu podkreślić taką, w moim przekonaniu dobre zjawisko, takie dobroć ludzka.
de [DE: In diesem Zusammenhang möchte ich ein bestimmtes Erlebnis hervorheben, einen Akt der menschlichen Herzlichkeit.]
00:29:32 Tym brygadzistą na tym nitowaniu był Austryjak, to powiem takie chłopisko, starszy facet.
de [DE: Der Vorarbeiter beim Nieten war ein Österreicher, ein gestandener, älterer Mann.]
00:29:39 I on zawsze jakoś na tej przerwie obiadowej, dostawaliśmy tam prawda zupę na obiad. Jak była niepogoda to w środku,
de [DE: Zum Mittagessen haben wir eine Suppe bekommen. Wenn das Wetter schlecht war, machten wir die Mittagspause innen,]
00:29:49 jak była pogoda to staraliśmy się wyjść trochę tam na powietrze. On też wychodził, i on zawsze i to mnie też budowało tak psychicznie.
de [DE: wenn das Wetter gut war, versuchten wir, in die frische Luft nach draußen zu gehen. Auch dieser Vorarbeiter ging mit und dieser Fakt hat mich irgendwie psychisch aufgebaut.]
00:29:58 Zawsze mówił: "Junge, Hitler kaputt, Hitler kaputt". Koniec, że wojna już jak, żeby się trzymać.
de [DE: Er sagte immer: "Junge, Hitler kaputt, Hitler kaputt". Er meinte, der Krieg ist schon zu Ende und dass man noch durchhalten muss.]
00:30:11 To taka jedna strona w tej całej rzeczywistości obozowej, znalazł się człowiek, no szlachetny.
de [DE: In dieser Lagerwirklichkeit fand sich ein Mensch, der eine edle Gesinnung hatte.]
00:30:20 Drugie takie zdarzenie, bo ja chcę na przykładach pokazać, że nie wszystko takie było straszne.
de [DE: Ich möchte anhand von Beispielen zeigen, dass nicht alles so schrecklich war. Es gab ein zweites Ereignis.]
00:30:29 Tam przychodził w cywilu taki starszy facet, pamiętam siwa glowa, i któregoś tam dnia: "Junge, komm her, komm her".
de [DE: Ab und zu kam ein älterer Herr in Zivil, er war schon grau. Eines Tages rief er mir zu: "Junge, komm her, komm her".]
00:30:39 Nie wiedziałem, co on chciał ode mnie. Zaprowadził mnie gdzieś tam na zaplecze i dał mi kilka kromek chleba.
de [DE: Ich wusste nicht, was er von mir wollte. Er führte mich irgendwohin in einen Hinterraum und gab mir ein paar Scheiben Brot.]
00:30:47 Słuchaj Junge, "Ruhe". Tylko nic. I on mi ile razy przyniósł tego chleba. To świadczy, że takie rzeczy ktoś, jeszcze są dobrzy ludzie.
de [DE: "Hör zu, Junge: Ruhe". Ich soll es niemandem erzählen. Einige Male hat er mir Brot gebracht. Es zeugt davon, dass es noch gute Menschen gibt.]
00:31:04 Tak w odróżnieniu na przykład, to ten kapo na tym na tym Abteilung 2 to taki był no normalny był, nie dokuczał nie niszczył, pilnował tej roboty.
de [DE: Im Gegensatz zu anderen war der Kapo in der Abteilung 2 ein normaler Mann, er war weder böse noch mißhandelte er uns. Er passte nur auf die Arbeit auf.]
00:31:19 Natomiast mieliśmy strasznego blokowego na tej 19-ce.
de [DE: Wir hatten allerdings einen Blockältesten in der Baracke 19.]
00:31:24 To też taka siwa głowa, starszy człowiek, nienawidził Polaków, "Schweinepolen" zawsze, Schweinepolen".
de [DE: Er war ebenfalls schon älter, grau und hasste Polen. Er sagte immer: "Schweinepolen, Schweinepolen".]
00:31:34 IV: Jakiej narodowości był?
de [DE: IV: Welcher Nationalität war er?]
00:31:35 RD: Niemiec, ale był rozkochany w tych w ruskim narodzie. I ci wszyscy jego pomagierzy, którzy my nazywaliśmy cymerdinści,
de [DE: RD: Er war ein Deutscher und hatte eine Vorliebe für das russische Volk. Alle seine Helfer, die wir "Zimmerdienst" nannten,]
00:31:47 to taka, to wszyscy byli Rosjanie. No więc, no z nim nie była latwa sprawa.
de [DE: sie waren alle Russen. Mit denen war es nicht so leicht.]
00:31:58 Chciałem tu też w tym momencie jakoś przytoczyć takie dwa zdarzenia. Jak przyszedłem na ten blok, to były dwie ubikacje, takie dwa sedesy.
de [DE: In diesem Zusammenhang möchte ich über zwei Vorkommnisse erzählen. Als ich in diese Baracke kam, gab es zwei Toiletten, zwei Toilettenschüsseln.]
00:32:14 Jeden dla blokowego i dla tych cymerdinstów, a cały inny dla całego bloku. Jakoś to, w potrzebach, nie wiedziałem.
de [DE: Eine Toilettenschüssel war für den Blockältesten und die Zimmerdienste, die andere für die übrigen Häftlinge. ich hatte ein Bedürfnis und ich wusste es nicht.]
00:32:23 Usiadłem na ten ich sedes. No to wtedy nie blokowy, ale ci cymerdinści mnie tak zbili, oj długo...
de [DE: Ich setzte mich auf ihre Toilettenschüssel. Nicht der Blockälteste selbst, aber die Zimmerdienste haben mich massiv geschlagen.]
Zur Datei