| 00:00:00 |
IV: Mam takie pytanie, jak Pan się czuł w obozie? Bo wiadomo że nie wszystkie grupy narodowościowe tak samo były traktowane. [DE: IV: Ich hätte eine Frage: Welche Gefühle hatten Sie im KZ? Es war bekannt, dass nicht alle nationalen Gruppen gleich behandelt wurden. ] |
| 00:00:09 |
Jak Pan się czuł jako kilkunastoletni chłopiec w obozie. Jakie pan miał uczucia. Czy miał Pan nadzieję, że opuści Pan ten obóz, czy przeżyje Pan tę wojnę. [DE: Wie haben Sie sich als Jugendlicher im KZ gefühlt? Welche Gefühle hatten Sie? Hatten Sie Hoffnung, dass Sie das Lager und den Krieg überleben werden? ] |
| 00:00:21 |
Jak się Pan czuł jako nastoletni chłopak? [DE: Wie haben Sie sich als junger Mann gefühlt? ] |
| 00:00:24 |
JK: Moja babcia, jak ja wychodziłem do powstania, obdarowała mnie takim znaczkiem św. Antoniego. [DE: JK: Als ich mich dem Warschauer Aufstand anschließen wollte, hat mir meine Großmutter eine Medaille vom Heiligen Antonius geschenkt. ] |
| 00:00:39 |
Ponieważ jak przyjechaliśmy do Auschwitz, poza butami, paskiem do spodni, nie można było nic więcej ze sobą mieć. [DE: Wir kamen in Auschwitz an und außer den Schuhen und dem Hosengürtel durften wir nichts dabei haben. ] |
| 00:00:52 |
Wszystko nam zabrano, czyli własne ubranie, bieliznę. I dostaliśmy tzw. więźniarskie ubranie. To nie były pasiaki takie typowe jak jak symbol więźnia obozu koncentracyjnego. [DE: Es wurde uns alles abgenommen: Unsere Bekleidung und die Unterwäsche. Wir bekamen eine Häftlingskleidung. Es war allerdings keine gestreifte Kleidung wie in einem KZ üblich. ] |
| 00:01:06 |
Ponieważ masowość tego tych tych dostarczania tych więźniów spowodowała to, że wykorzystywano ubrania cywilne. [DE: Es wurden so viele Häftlinge deportiert, dass aus Mangel der gestreiften Kleidung zivile Kleidung benutzt wurde. ] |
| 00:01:15 |
Tylko malowano na spodniach, na plecach takie sztrajfy jak my to nazywaliśmy, Czyli pasek pionowy ol.. jakąś farbą olejną. W każdym razie taką, [DE: Es wurden auf den Hosenbeinen und den Jackenrücken mit einer Ölfarbe vertikale Streifen gemalt, wie wir es nannten. ] |
| 00:01:27 |
którą nie można było zeprać i na plecach pisało KL, prawda. No i każdy musiał mieć do ubrania przyszyty numer tak do do klapy tutaj jak i do na spodniach z boku. [DE: Es war eine Farbe, die nicht abwaschbar war. Dort stand: KZ. Jeder Häftling musste eine Nummer an der Jacke und und am Hosenbein tragen. ] |
| 00:01:33 |
No i każdy musiał mieć do ubrania przyszyty numer tak do do klapy tutaj jak i do na spodniach tu z boku. [DE: Jeder Häftling musste eine Nummer an der Jacke und und am Hosenbein an der Seite tragen. ] |
| 00:01:42 |
I ten ten wizerunek św. Antoniego, ja pasek trzymałem w ręku zawsze z tym św. Antonim hm przenosiłem się przez tą mykwę itd. [DE: Ich trug die Medaille vom Heiligen Antonius mit dem Gürtel bei mir und überstand das Bad. ] |
| 00:02:02 |
No i babcia zawsze mówiła, pi pamiętaj, że on cię uchroni od śmierci. No i ja wierzyłem w to, że ten ostatni podarunek od mojej babci potrafił mnie ochronić. [DE: Meine Großmutter sagte immer: "Denke daran, er wird dich vor dem Tod beschützen." Ich habe fest daran geglaubt, dass das letzte Andenken von meiner Großmuter mich retten wird. ] |
| 00:02:19 |
IV: Czyli to była wiara, że Pan przeżyje ten obóz? [DE: IV: War das also der Glaube, dass Sie dieses Lager überleben werden? ] |
| 00:02:23 |
JK: No tak. No tak. [DE: JK. Ja, ich habe es geglaubt. Ja, ich habe es geglaubt. ] |
| 00:02:27 |
IV: Jakie Pan jeszcze miał uczucia, emocje, jak Pan tutaj był? Czy była to sytuacja bez wyjścia, beznadziejna? [DE: IV: Welche Gefühle oder Emotionen hatten Sie noch, als Sie hier inhaftiert waren? Schien Ihnen die Situation ohne Ausweg zu sein? ] |
| 00:02:34 |
Czy np. czy w ogóle, czy oprócz powiedzmy św. Antoniego, czy miał Pan jakieś inne uczucie, które dawało Panu powiedzmy energię czy moc przeżyć to wszystko? [DE: Hatten Sie außer dem Glauben an den Heiligen Antonius noch andere Gefühle, die Ihnen Zuversicht und Kraft geben konnten, dieses Leid zu überstehen? ] |
| 00:02:47 |
JK: No, przekonani byliśmy, bo będąc jeszcze w Polsce, że Armia Radz.. Radziecka, Armia Czerwona szła dosyć ostro w stronę Niemiec, prawda, wyzwalając tereny polskie. Tak. [DE: JK: Die sowjetische Armee ging sehr entschlossen Richtung Deutschland. Wir waren in Polen davon überzeugt, dass die sowjetische Armee die polnischen Gebiete befreien wird. ] |
| 00:03:02 |
I na niebie te smugi konstelacyjne tych superfortec amerykańskich, które leciały na Niemcy i bombardowały tutaj też miasta niestety i obiekty przemysłowe. [DE: Wir sahen am Himmel mehrere Staffeln von amerikanischen Flugzeugen, die über Deutschland flogen und Städte und Industrieanlagen bombardierten. ] |
| 00:03:16 |
No, dawały nam wiarę w to, że ta wojna niebawem się skończy. No i że przyżyjemy. Niikt nie zakładał jakiejś nagłej śmierci. [DE: Dies gab uns Hoffnung, dass der Krieg bald zu Ende gehen würde und dass wir überleben würden. Niemand hat mit einem plötzlichen Tod gerechnet. ] |
| 00:03:31 |
Każdy tylko się starał, żeby się nie narazić, no władzom obozowym. Na to, żeby można było utracić życie w wyniku jakieś represji specjalnej. [DE: Jeder versuchte, der Lagerführung nicht aufzufallen. Jeder vermied Situationen, die besondere Repressionen nach sich ziehen könnten. ] |
| 00:03:47 |
No w obozie byłem świadkiem.. wszyscy musieli być obecni przy egzekucji na przykład 6-ciu więźniów naraz na jednej szubienicy na placu apelowym tutaj. [DE: Ich war Zeuge einer Massenexekution. Alle mussten beim Erhängen von 6 Häftlingen an einem Galgen auf dem Appellplatz anwesend sein. ] |
| 00:04:04 |
Oni prawdopodobnie próbowali uciec gdzieś z komanda czy coś takiego. To zdaje się byli Rosjanie, trudno mi powiedzieć, nie pamiętam. Nato.. [DE: Sie hatten versucht, von einem Arbeitskommando zu flüchten. Ich vermute, es waren Russen, aber ich bin mir nicht sicher. Ich erinnere mich nicht daran. ] |
| 00:04:13 |
Na pewno też nie wiadomo. Ale w każdym razie sześciu naraz na jednej szubienicy powieszono tych mło.. tych ludzi. [DE: Auf jeden Fall wurden auf einmal sechs junge Häftlinge an einem Galgen aufgehängt. ] |
| 00:04:20 |
No i to było, to było szokujące. Ja do dziś tą szubienicę dokładnie pamiętam, jak była zbudowana. [DE: Es war ein erschütternder Anblick. Ich kann mich an den Galgen sehr gut erinnern, wie er gebaut war. ] |
| 00:04:29 |
Na takiej jak stali na takiej ławce i tą ławkę wyszarpnięto im spod nóg i oni wisieli. Wisieli przez trzy zmiany pracownicze. [DE: Alle standen auf einer kleinen Bank, die dann plötzlich unter den Füßen weggerissen wurde und sie frei baumelten. Sie hingen während der drei Arbeitsschichten. ] |
| 00:04:40 |
Każdy, jeśli był przy egzekucji i poszedł do pracy, to ci co wracali, musieli tych więźniów tych więźniów zobaczyć. [DE: Alle haben es gesehen: Die, die beim Erhängen dabei waren und jene, die zur Arbeit gingen oder von der Arbeit zurückkamen. ] |
| 00:04:50 |
To była taka odstraszająca prawda sytuacja, że pamiętajcie, jak będziecie tak robić, to tak zawiśniecie. [DE: Es war eine abschreckende Situation: "Denkt daran, wenn ihr es versuchen werdet, wird es euch auch so ergehen". ] |
| 00:04:59 |
I ostatni, ostatni też bardzo dla mnie był nie do zapomnienia wyrok, wykonanie wyroku na oficerze Armii Niemieckiej, [DE: Ein anderes Ereignis, das ich nie vergessen werde, war die Urteilsvollstreckung an einem deutschen Offizier. ] |
| 00:05:13 |
który brał udział w próbie obalenia i zamachów na Hitlera. Zapomniałem jego nazwisko, trudno mnie.. ale jest tutaj jego zdjęcie w muzeum. [DE: Er war Mitglied in einer Vereinigung, die gegen Hitler aufbegehrte und ein Attentat auf ihn organisierte. Ich kann mich an seinen Namen nicht erinnern. Sein Foto hängt in der Gedenkstätte. ] |
| 00:05:25 |
IV: Oster? [DE: IV: Oster? ] |
| 00:05:27 |
JK: Nie. Nie. To był ze sztabu generalnego chyb...Canaris. Tak. On został powieszony jako pojedyńczy wisielec na tym słupie, który stał na placu apelowym. [DE: JK: Nein, nein. Er war vom Generalstab.. Ich denke, es war Canaris. Ja. Er wurde als Einzelner an einem Pfosten auf dem Appellplatz gehängt. ] |
| 00:05:40 |
I którego na wierzchu tam była latarnia. I on na haku takim wkręconym w ten słup też właśnie został powieszony już nieda.. niebawem przed samym można powiedzieć wyzwoleniem. [DE: Ganz oben war eine Laterne befestigt und er wurde an einem Haken am Pfosten aufgehängt. Es war kurz vor der Befreiung, kann man sagen. ] |
| 00:05:53 |
IV: Czy zawiązywały się jakieś przyjaźnie między więźniami? Czy podtrzymywali się więźniowie nawzajem na duchu? [DE: IV: Gab es Freundschaften zwischen den Häftlingen? Haben sich die Häftlinge mental unterstützt? ] |
| 00:06:02 |
JK: Trudno powiedzieć, czy na duchu... Oczywiście podtrzymywanie na duchu polegało na tym, że no mówimy już nie długo przyjdą wojska. [DE: JK: Es war schwer zu sagen, ob es eine Untersützung war. Wir haben uns unterstützt, indem wir uns erzählten, dass die Truppen uns bald befreien würden. ] |
| 00:06:14 |
Wyzwolą nas i każdy na ten temat mówił obserwując właśnie te samoloty. Wracając do wspomnień z okresu, [DE: Wir hofften, wir werden bald befreit und beobachteten die Flugzeuge. Wenn ich mich an die Zeit zurück erinnere... ] |
| 00:06:25 |
kiedy byliśmy w Polsce i ta Armia Radziecka przecież jednak yyy następowała coraz szybciej. No więc liczyliśmy się z tym, że być może uda się to przeżyć, ten obóz. [DE: Als wir noch in Polen waren und bereits wussten, dass die Rote Armee immer weiter vordrang, rechneten wir damit, dass wir dieses Lager überleben würden. ] |
| 00:06:43 |
IV: Pan zachorował na tyfus. Jak przebiegała choroba i jak odczuwał Pan to wyzwolenie obozu właśnie w rewirze? [DE: IV: Sie sind an Typhus erkrankt. Wie verlief die Krankheit und wie haben Sie die Befreiung im Krankenrevier erlebt? ] |
| 00:06:58 |
JK: No więc kiedy zachorowałem na tyfus umieszczono nas.. mnie w rewirze na tzw. drugim piętrze łóżka szpitalnego. [DE: JK: Als ich an Typhus erkrankt bin, bekam ich im Krankenrevier eine Pritsche in der zweiten Etage des Krankenbettes. ] |
| 00:07:08 |
Ponieważ to nie był szpital polegający na tym, że są łóżka ustawione gdzieś jedne obok drugiego, tylko jedno nad drugim. [DE: Es war kein Krankenhaus, in dem die Krankenbetten nebeneinander standen, sondern aufeinander. ] |
| 00:07:15 |
No i do chwili, do kiedy jeszcze pamiętałem to było tylko to nieprzyjemne, że ten, który leżał nade mną nie wstawał w ogóle. [DE: Ich erinnere mich an etwas Unangenehmes, dass derjenige, der über mir lag, nicht mehr aufgestanden ist. ] |
| 00:07:28 |
I fizjologicze sprawy załatwiał w łóżku a ja to odbierałem poniżej. Później już byłem nieprzytomny i samego wyzwolenia 23-go kwietnia nie pamiętam. [DE: Er hat seine physiologischen Bedürfnisse im Bett erledigt und ich bekam unten alles ab. Ich wurde ohnmächtig und an den 23. April, den Moment der Befreiung, erinnere ich mich nicht mehr. ] |
| 00:07:45 |
IV: Jak długo Pan był chory (???) [DE: IV: Wie lange waren Sie krank (???) ] |
| 00:07:48 |
JK: Trudno mi teraz trudno mi teraz stwierdzić. W każdym razie niezbyt długo. [DE: JK: Ich kann es jetzt schwer schätzen. Es war aber nicht sehr lange. ] |
| 00:07:54 |
Być może że, dlatego nie jestem w stanie przypomnieć sobie wyzwolenia, samego wyzwolenia obozu. [DE: Ich kann es nicht so genau sagen, weil ich mich an die Befreiung selbst nicht mehr erinnern kann. ] |
| 00:08:05 |
IV: A jak później Pan wrócił do siebie.. Jak Pan to odbierał, co pan wtedy odczuwał? [DE: IV: Als Sie dann zu sich kamen... Wie haben Sie es damals empfunden? ] |
| 00:08:12 |
JK: No, pierwsza rzecz to wdzięczność do wojsk amerykańskich, które się ogromnie zaopiekowały szczególnie nami. Wywieziono nas z obozu jak najszybciej. [DE: JK: Als Erstes empfand ich eine Dankbarkeit der amerikanischen Armee gegenüber. Sie haben sich sehr um uns gekümmert und wir wurden schnell aus dem Lager weggebracht. ] |
| 00:08:24 |
Starano nas się leczyć wszelkimi możliwymi środkami. I ja nie pamiętam jakie jakie to były środki. W każdym bądź razie intensywne odżywianie odpowiednie. [DE: Sie behandelten uns mit allen möglichen Mitteln. Ich erinnere mich nicht mehr an die Mittel. Auf jeden Fall wurden wir sehr gut und reichlich ernährt. ] |
| 00:08:38 |
Byliśmy pod stałą opieką lekarską, lekarzy amerykańskich. I właśnie tam w tym Auerbachu, gdzie nas wywieziono, tam żeśmy dochodzili do zdrowia. To też gdzieś tu niedaleko chyba jest tam.. [DE: Wir standen unter sehr guter Aufsicht der amerikanischen Mediziner. Wir wurden nach Auerbach gebracht und genesten dort. Es ist nicht weit von hier. ] |
| 00:08:54 |
IV: (???) [DE: IV: (???) ] |
| 00:08:56 |
JK: Nie, to były to były takie yyy też jakieś baraki chyba, ale to były były mieszkalne baraki. I myśmy do.. tam skonstruowano właśnie szpital dla tych byłych więźniów. [DE: JK. Dort gab es auch Baracken, es waren Wohnbaracken. Es wurde ein provisorisches Lazarett für die ehemaligen Häftlinge errichtet. ] |
| 00:09:15 |
IV: A czy był Pan w Weiden? [DE: IV: Waren Sie auch in Weiden? ] |
| 00:09:17 |
JK: Byłem. [DE: JK: Ja, ich war dort. ] |
| 00:09:17 |
IV: Gdzie Pan był w Weiden i co Pan (???) [DE: IV: Wo waren Sie in Weiden und was haben Sie (???) ] |
| 00:09:20 |
JK: Ja nie pamiętam, ale w każdym razie byłem w Weiden. Byłem w Regensburgu, ale to tylko przejściowo. W każdym razie yyy... [DE: JK: Ich erinnere mich nicht, aber ich war auf jeden Fall in Weiden. Ich war zwischenzeitlich auch in Regensburg. ] |
| 00:09:31 |
W Auerbachu to był, doszła nas wiadomość, że organizuje się w Langwasser, to taka miejscowość pod Norymbergą, organizuje się polski ośrodek wojskowy, taki. [DE: In Auerbach erreichte uns eine Nachricht, dass in Langwasser bei Nürnberg ein polnisches Militärzentrum errichtet wird. ] |
| 00:09:47 |
Amerykanie nazywali to Polish Military Center. I tam zbierano Polaków, byłych jeńców wojennych. No i każdego przyjmowali, kto się zgłaszał. [DE: Die Amerikaner nannten es Polish Military Center. Dort wurden Polen, ehemalige Kriegsgefangene, gesammelt. Sie nahmen jeden auf, der sich meldete. ] |
| 00:10:00 |
No i ja się tam udałem do tego Polskiego Ośrodka Wojskowego. No i tam organizowano tzw. Polskie Kompanie Wartownicze. [DE: Auch ich ging zum Polnischen Militärzentrum. Dort wurden Polnische Wachkompanien organisiert. ] |
| 00:10:13 |
To znaczy najpierw werbowano żołnierzy, którzy chcieli wstąpić do Armii Andersa, bo liczono się z tym, że jednak Armia Andersa wróci do Polski w całej złożoności swojej armii. [DE: Zuerst wurden allerdings Soldaten für die Anders-Armee rekrutiert. Man rechnete damit, dass die Anders-Armee komplett nach Polen zurückkommen würde. ] |
| 00:10:29 |
No i wielu tych byłych jeńców wojennych, byłych Polaków zatrudnionych tu w Niemczech na robotach, byłych więźniów obozów koncentracyjnych dojechało tam do Armii Andersa. [DE: Viele ehemalige Kriegsgefangene, polnische Zwangsarbeiter und ehemalige KZ-Häftlinge schlossen sich der Anders-Armee an. ] |
| 00:10:43 |
Natomaist no ja byłem za młody i nie chciano mnie tam zwerbować. i z tych, którzy nie pojechali, utworzono Polskie Kompanie Wartownicze. [DE: Ich war zu jung, dass ich dort eingezogen werden konnte. Aus denjenigen, die nicht mitkamen, wurden Wachkompanien gebildet. ] |
| 00:10:53 |
Zresztą bardzo źle opisywane w prasie kiedy Polska mianowała się Ludową, no.. [DE: Diese Wachkompanien hatten in der gerade errichteten Volksrepublik Polen keinen guten Ruf. ] |
| 00:11:03 |
IV: Czym zajmowały się te kompanie? [DE: IV. Was war die Aufgabe der Wachkompanien? ] |
| 00:11:06 |
JK: Kompanie zajmowały się pilnowaniem obozów jen... jeńców niemieckich, żołnierzy. Ponieważ przy... było dużo obozów jenieckich [DE: JK: Sie waren mit der Aufsicht der deutschen Kriegsgefangenen beauftragt. Es gab viele deutsche Kriegsgefangenenlager. ] |
| 00:11:17 |
i Amerykanie weryfikowali i wyszukiwali zbrodniarzy wojennych z Gestapo, z SS i innych formacji, które, które zajmowały się właśnie ludobójstwem [DE: Die Amerikaner haben die deutschen Kriegsverbrecher von der Gestapo, der SS und anderen Formationen gesucht und verifiziert, die des Massenmordes angeklagt werden konnten. ] |
| 00:11:33 |
w postaci kon.. o o załóg tych obozów koncentracyjnych, utworzonych przez Niemcy w okresie okupacji. [DE: Es wurden Funktionäre aus den KZs gesucht, die die Deutschen während der Besatzung errichteten. ] |
| 00:11:44 |
No i poza tym no mieli jakieś swoje wytyczne, które poszukiwali. Często te między tymi obozami były przewożone transporty tych jeńców. [DE: Die Amerikaner hatten ihre Anweisungen, nach denen sie Kriegsverbrecher suchten. Häufig wurden zwischen den Lagern Gefangenentransporte organisiert. ] |
| 00:11:55 |
No myśmy te transporty eskortowali. Jak również byliśmy wykorzystywani do pilnowania centralnych magazynów amerykańskiej armii, [DE: Wir haben diese Transporte begleitet. Wir wurden auch bei der Bewachung der Zentrallebensmittellager der amerkanischen Armee eingesetzt. ] |
| 00:12:07 |
które znajdowały się na terenach byłych Parteitagów pod Norymbergą. Takie olbrzymie trybuny były i te tam w tych tunelach takich przejściowych [DE: Dieses Lager befand sich auf dem Gelände der ehemaligen Reichsparteitage bei Nürnberg. Es gab riesige Tribünen und in den Durchgängen, ] |
| 00:12:20 |
były żywnościowe magazyny dla armii amerykańskiej. Zresztą nie tylko, bo w ogóle prawie żywności nie było w Niemczech. [DE: in den Durchgängen gab es amerikanische Lebensmittellager. Die Lebensmittel waren nicht nur für die Amerikaner bestimmt. In ganz Deutschland war die Lebensmittelversorgung knapp. ] |
| 00:12:29 |
Więc i Niemcy korzystali z tych, z tej pomocy Unrowskiej. To taka była jakaś organizacja międzynarodowa, [DE: Die Deutschen profitierten auch von der Hilfe der UNRRA. ] |
| 00:12:37 |
która za za .. opieko... zaopiekowała opiekowała się dostarczając żywność dla ludności cywilnej. [DE: Die UNRRA hat die zivile Bevölkerung mit Lebensmitteln versorgt. ] |
| 00:12:44 |
No i były tam również amerykańskie bazy yyy zaopatrzeniowe w paliwo. No i w z.. tam i myśmy tam tego wszystkiego.. wykorzystywano nas do tego pilnowania. [DE: Die Amerikaner unterhielten auch Brennstofflager. Wir als Wachkompanie haben das alles bewacht. ] |
| 00:12:57 |
IV: To teraz takie pytanie. Bo Pan wspomniał, że Pana mama znalazła Pana przez Czerwony Krzyż. Czy po wojnie próbował Pan szukać swojej rodziny? [DE: IV: Sie haben erwähnt, dass Ihre Mutter Sie über das Rote Kreuz gefunden hat. Haben Sie nach dem Krieg versucht, ihre Familie zu finden? ] |
| 00:13:10 |
JK: No tu nie było właściwie możliwości. Na dobrą sprawę myśmy słuchali.. tak była taka audycja z Warszawy "Skrzynka poszukiwania rodzin". [DE: JK: Wir hatten hier keine Möglichkeiten. Im Grunde genommen haben wir Radio gehört. Es gab eine Radiosendung aus Warschau: "Der Familiensuchkasten". ] |
| 00:13:23 |
To nie tylko poszukiwano dajmy na to byłych wywo wy byłych więźniów czy wywożonych do Niemiec. W ogóle rodziny były rozproszone. [DE: Es wurden nicht nur ehemalige Häftlinge oder Zwangsarbeiter gesucht, sondern ganze Familien waren zerstreut. ] |
| 00:13:33 |
Wszystkie rodziny, nie tylko warszawskie, która Warszawa najbardziej ucierpiała w związku z tym powstaniem. Ale wszystkie rodziny się poszukiwały nawzajem. [DE: Viele Familien, nicht nur aus Warschau, haben unter Trennung gelitten. Aber Warschauer waren am meisten betroffen. Alle Familien suchten sich gegenseitig. ] |
| 00:13:43 |
I mama moja mnie poszukiwała przez tó skrzynkę. Ale ponieważ myśmy mieli trudności z radiem tutaj, ze słuchaniem radia, audycji radiowych. [DE: Meine Mutter hat mich eben über diese Sendung gesucht. Wir hatten aber auch Schwierigkeiten, die Radiosendungen zu hören. ] |
| 00:13:53 |
No a trochę i tak ze swawoli, czasami nie słuchało się tych skrzynek poszukiwań, dlatego żeby nie nie spowodować: "ach, jest rodzina to wracam". [DE: Manchmal haben wir es einfach unterlassen, die Sendungen zu hören, um den Wunsch nicht auszulösen: "Meine Familie ist am Leben, dann kehre ich zurück." ] |
| 00:14:09 |
W pewnym sensie myśmy odrea odrea odreagowywali na to, że byliśmy więźniami, a później myśmy pilnowali jeńców. [DE: Wir haben vielleicht unsere Häftlingserfahrung dadurch aufgearbeitet, indem wir die Kriegsgefangene bewachten. ] |
| 00:14:21 |
Z tym że, od razu powiem, nie było żadnych takich reakcji odwetowych. Myśmy się.. nas traktowano jako żołnierzy, nosiliśmy godło polskie na na czapkach i na hełmach. [DE: Ich muss aber noch erwähnen, dass es keine Rachereaktionen gab. Wir wurden wie Soldaten behandelt, denn wir haben polnische Wappen auf den Mützen und den Helmen getragen. ] |
| 00:14:37 |
Nosiliśmy nazwę "Poland" na ramieniu a więc nie mogliśmy się zachowywać, no tak jak się w stosunku do nas zachowywano. [DE: Auf dem Ärmel trugen wir den Namen "Poland", also konnten wir uns nicht so verhalten, wie man sich uns gegenüber verhalten hat. ] |
| 00:14:47 |
IV: Jak długo był Pan jeszcze po wojnie w Niemczech? [DE: IV: Wie lange sind Sie noch nach dem Krieg in Deutschland geblieben? ] |
| 00:14:50 |
JK: Ja wróciłem do Polski w poł.. w drugiej połowie czerwca 1946 roku. [DE: JK. Ich kehrte in der zweiten Junihälfte 1946 nach Polen zurück. ] |
| 00:14:59 |
IV: Czy był Pan też w tych obozach dla tych jeńców? [DE: IV: Waren Sie auch in den Kriegsgefangenenlagern? ] |
| 00:15:04 |
JK: Nie. [DE: JK: Nein. ] |
| 00:15:04 |
IV: Czy w szpitalu wojskowym? [DE: IV: Waren Sie im Militärkrankenhaus? ] |
| 00:15:08 |
JK: Nie. Nie. [DE: JK: Nein. Nein. ] |
| 00:15:10 |
IV: Oprócz tego Auerbachu? [DE: IV: Außer in Auerbach? ] |
| 00:15:12 |
JK: Tak, tak, tak. [DE: JK: Ja, ja. ] |
| 00:15:14 |
IV: Dlaczego wrócił Pan do Polski? [DE: IV: Warum kehrten Sie nach Polen zurück? ] |
| 00:15:18 |
JK: hmh... Ponieważ kiedy już się stabilizowało powoli stan po wojnie gdzie no yyy. już władze cywilne niemieckie już się tworzyły. [DE: JK: Die Situation in Deutschland begann, sich zu stabilisieren. Es wurden Zivilverwaltungen errichtet. ] |
| 00:15:31 |
Gdzie Amerykanie uznali, że już wystarczający czas minął na to żeby że tak powiem zweryfikować tych tych yyy żołnierzy i w ogóle jeńców wojennych. [DE: Die Amerikaner haben festgestellt, dass die deutschen Soldaten und die Kriegsgefangenen bereits verifiziert wurden. ] |
| 00:15:45 |
Uznali że nie ma potrzeby trzymać tych ludzi, bo nie było sensu nawet. Trzeba było też i Niemcy odbudowywać. Przecież też były zniszczone. [DE: Sie haben erkannt, dass es keinen Sinn mehr ergibt, die Menschen weiter festzuhalten. Sie sahen ein, dass Deutschland wieder aufgebaut werden müsse, denn es war zerstört. ] |
| 00:15:57 |
No i musiało jakoś to państwo jakoś na siebie zarabiać, pozwalniało tych wszystkich jeńców. [DE: Der Staat musste sich finanzieren und Kriegsgefangene wurden frei gelassen. ] |
| 00:16:03 |
Natomiast tych, którzy zasługiwali na to, zostali osadzeni w więzieniach tak i jak później był proces norymberski. [DE: Diejenigen, die etwas verbrochen hatten, wurden in Gefängnissen eingesperrt und es kam zu den Nürnberger Prozessen. ] |
| 00:16:11 |
No i i do tych tych już takiej wysokiej rangi więźniów hitlerowskich my już żeśmy dostępu nie mieli. To już armia amrykańska sama przejęła te sprawy. [DE: Wir hatten keinen Zugang mehr zu den wichtigsten Naziverbrechern. Die amerikanische Armee hat die Führung übernommen. ] |
| 00:16:25 |
Wobec powyższego no byliśmy już na dobrą sprawę niepotrzebni do wyręczania żołnierzy amerykańskich w tych takich czynnościach dozo dozorujących. [DE: Aus diesem Grund wurden wir in den Wachkompanien der Amerikaner nicht mehr benötigt. ] |
| 00:16:39 |
Zaproponowano nam Polakom, że owszem pozostaniemy jako wartownicy dajmy na to magazynów i innych rzeczy. [DE: Uns Polen wurde angeboten, dass wir zwar als Wachposten bleiben, werden aber Lebensmittellager oder Anderes bewachen. ] |
| 00:16:52 |
Mieli do nas zaufanie, że że mogliśmy że tak powiem pilnować ich wojskowych magazynów, ale w formie cywilnej. [DE: Sie hatten Vertrauen in uns, so dass wir ihre Militärdepots in ziviler Form beaufsichtigen konnten. ] |
| 00:16:59 |
Czyli mundury, które mieliśmy zielone, były to mundury z emblematami no godła polskiego i oznaką, że to są polskie oddziały. [DE: Wir hatten grüne Uniformen mit dem Wappen Polens. Wir waren als polnische Einheiten erkennbar. ] |
| 00:17:11 |
Zaproponowano nam, że przefarbują nam te mundury na granatowy kolor i że na hełmach takich.. ponieważ oni mieli te plastikowe takie hełmy, nie bojowe, [DE: Sie haben uns angeboten, unsere grünen Uniformen dunkelblau zu färben. Sie hatten Kunststoffhelme, sie wurden nicht für Kämpfe eingesetzt. ] |
| 00:17:24 |
tylko takie te ozdobne można powiedzieć. że na tych hełmach będzie otok biały i litery "CG", czyli Civilian Guard, cywilny wartownik. [DE: Es waren mehr oder weniger Zierhelme. Auf den Helmen sollte ein weißes Band umlaufen und und die Buchstaben "CG" stehen, "Civil Guard", ziviler Wachposten. ] |
| 00:17:36 |
No ja, niestety to już dla mnie było zbyt poniżające, żyby stać się tutaj jakimś takim dozorcą amerykańskiej armii, zrezygnowałem z tego i w czerwcu wyjechałem do Polski. [DE: Es war für mich eine Art Erniedrigung, ein Wärter für die amerikanische Armee zu sein und ich verzichtete darauf. Im Juni kehrte ich nach Polen zurück. ] |
| 00:17:55 |
IV: Jak został Pan przyjęty w Polsce? [DE: IV: Wie wurden Sie in Polen aufgenommen? ] |
| 00:17:56 |
JK: No przyjęty w Polsce zostałem najpierw to było w punkcie repatriacyjnym w Dziedzicach, gdzie każdy musiał przejść i zarejestrować się. [DE: JK: Als Erstes kam ich in ein Repatriierungszentrum in Dziedzice. Jeder musste dorthin und sich registrieren. ] |
| 00:18:11 |
Tam każdemu robiono zdjęcie, wypełniano taki dokument repatriacyjny, skąd wraca. No więc najpierw była rozmowa z ludźmi, którzy się zajmowali, dlaczego ja tak szybko nie wróciłem. [DE: Jeder bekam ein Foto, es wurde ein Repatriierungsdokument ausgestellt. Es wurde vermerkt, woher wir zurückkamen. Sie fragten mich aus, warum ich nicht so schnell zurückkehrte. ] |
| 00:18:27 |
Tylko że byłem tam tyle czasu. A ponieważ wracałem w mundurze amerykańskim, tylko bez oznak wojskowych, no to powiedziałem zresztą, nie przypuszczałem, [DE: Sie fragten, warum ich so spät zurückfuhr. Ich hatte eine amerikanische Uniform ohne jegliche militärische Abzeichen an. Ich habe nicht erwartet, ] |
| 00:18:42 |
że to mogło by być wykorzystane przeciwko mnie, że byłem w kompanii wartowniczej, że służyłem w kompanii wartowniczej. [DE: dass es gegen mich verwendet werden könnte. Ich war in der Wachkompanie und habe dort gedient. ] |
| 00:18:49 |
No i po tej rozmowie zostałem normalnie wypuszczony do do udania się w głąb kraju i do poszukiwania swojej rodziny. [DE: Nach dem Gespräch wurde ich frei gelassen und durfte einreisen, um meine Familie zu suchen. ] |
| 00:18:59 |
Raz tylko miałem kłopot, ponieważ moja rodzina zamieszkała na tzw. ziemiach odzyskanych, jak to się nazywało, czyli tereny, [DE: Ich geriet nur einmal in Schwierigkeiten, denn meine Familie hat auf den wiedergewonnenen Gebieten eine Bleibe gefunden. ] |
| 00:19:13 |
które zostały w Jałcie uznane za przejęte od państwa niemieckiego jako polskie prawda. I uznano to... [DE: Es waren Gebiete, die in der Konferenz von Jalta Deutschland aberkannt und Polen zugesprochen wurden. ] |
| 00:19:27 |
I tam, na dobrą sprawę mnóstwo Warszawiaków szczególnie, którzy nie mieli gdzie wracać, ponieważ Warszawy nie było jako miasta. [DE: Da haben sich viele Warschauer aufgehalten, weil es Warschau als Stadt nicht mehr gab. Sie hatten nichts, wohin sie zurückkehren konnten. ] |
| 00:19:37 |
Wielkiej części, bo część się ostała. W ogromnej większości miasto było zniszczone do do do cna. [DE: Der Großteil der Stadt wurde zerstört, nur ein Teil blieb erhalten. Größtenteils war die Stadt ausgelöscht. ] |
| 00:19:49 |
IV: Jak Pan znalazł swoją rodzinę i jak Pan... (???) [DE: IV: Wie haben Sie Ihre Familie gefunden? ] |
| 00:19:51 |
JK: No więc właśnie. No więc najpierw to się .. to się jeźd...jeździłem po wszystkich punktach znajomych byłej ro ro dalszej rodziny jakiś przyjaciół, [DE: JK: Ich besuchte zuerst alle bekannten Orte, an denen Bekannte, Freunde und Verwandte meiner Familie lebten. ] |
| 00:20:04 |
dowiadywać się, czy ktoś przeżył czy ewentualnie gdzieś jest i tak dalej. No i trafiłem na Górnośląską ulicę, to jest na dolnym Mokotowie, [DE: Ich versuchte zu erfahren, ob jemand überlebt hatte. Ich kam in die Górnośląska-Straße. Sie befindet sich im Stadtviertel Mokotów. ] |
| 00:20:19 |
gdzie mieszkała mojego taty siostra z mężem. I zapytałem się o właśnie o nią, czy oni tu mieszkają. A dozoroca budynku powiedział, [DE: Dort lebte die Schwester meines Vaters mit ihrem Mann. Ich fragte eben nach ihr, ob sie hier wohnt. Der Hausmeister hat verneint und sagte... ] |
| 00:20:35 |
nie proszę Pana, oni mieszkają na Pradze i podał mi adres. A jeszcze wracając do tego powrotu, to ja wróciłem z takim kolegą, który mieszkał w Siedlcach. [DE: Er sagte, dass sie jetzt im Stadtviertel Praga wohnen und gab mir ihre Adresse. Wenn es um die Rückkehr geht... Ich kam mit einem Kameraden zurück, der in Siedlce wohnte. ] |
| 00:20:46 |
I on mnie tam zo.. zatrzymałem się u niego a później dopiero dojeżdżałem do Warszawy poszukiwać rodzinę. [DE: Ich blieb eine Weile bei ihm zu Hause und fuhr dann anschließend nach Warschau zu meiner Familie. ] |
| 00:20:53 |
Ale pierwszą moją bazą jak to się mówi, z której korzystałem to był przyjaciel ten mój właśnie kolega, który odnalazł swoją rodzinę. [DE: Es war mein erster Anhaltspunkt nach der Rückkehr. Mein Kamerad fand als erster seine Familie. ] |
| 00:21:03 |
Oni nie byli wysiedleni, mieszkali stale w Siedlcach. I tam on mnie przyjm przy przyjął na razie na zamieszkanie. [DE: Seine Familie wurde nicht ausgesiedelt, sondern lebte die ganze Zeit in Siedlce. Dort bei ihm wurde ich aufgenommen. ] |
| 00:21:10 |
No wracając do tej Górnośląskiej powiedział mi adres, że mieszkają na Pradze na Konopackiej. No ja nie omieszjakąc udałem się pod ten adres. [DE: Der Hausmeister von der Górnośląska-Straße gab mir die Adresse in Praga in der Konopacka-Straße. Ich begab mich unverzüglich zu dieser Adresse. ] |
| 00:21:24 |
No i z wielkim stresem zapukałem do drzwi i otworzyła mi mojego ojca siostra. Oni mnie nie poznali. Bo ja byłem ciut mniejszy, ciut szczuplejszy. [DE: Ich klopfte voller Angst an der Tür. Die Tür machte mir die Schwester meines Vaters auf. Sie erkannte mich nicht. Ich war früher schlanker und kleiner. ] |
| 00:21:41 |
A tu wchodzi chłopak taki dosyć spodały, w mundurze jakimś prawda i nie poznali mnie. [DE: Jetzt kam ein großer Mann in einer unbekannten Uniform. Sie erkannten mich nicht. ] |
| 00:21:49 |
Ale zza pleców mojej cioci patrzę wychodzi moja mama. No i to było to przywitanie. Przepraszam bardzo {weint}. [DE: Aber hinter dem Rücken meiner Tante stand meine Mutter und ging auf mich zu. So sah die Begrüßung aus. Entschuldigung {weint}. ] |
| 00:22:09 |
No a dlaczego moja mama tam była, bo przyjechała na parę dni. A ponieważ jak mama się starała i szukała ojca i mnie, no to musiała powiedzieć, gdzie mój tata pracował. [DE: Meine Mutter war dort zufällig, weil sie dort ein paar Tage verbrachte. Meine Mutter suchte sowohl mich als auch den Vater und musste preisgeben, wo mein Vater arbeitete. ] |
| 00:22:30 |
Jak się władze dowiedziały, czy mój tata gdzie tata mój pracował, gdzei służył, to kazały kazali opuścić Warszawę, czyli po prostu deportacje. [DE: Als die neue Führung erfahren hat, wo mein Vater beschäftigt war, kam der Befehl, Warschau zu verlassen. Es kam zu Deportationen. ] |
| 00:22:44 |
I pojechali do koło Myśliborza Dębno Lubuskie, takie miasteczko, ono nie było zniszczone zupełnie i po wysiedleniu tam stamtąd byłych mieszkańców niemieckich, [DE: Sie fuhren nach Myślibórz Dębno Lubuskie. Es war eine Stadt, die gar nicht zerstört wurde. Die Deutschen wurden ausgesiedelt ] |
| 00:23:04 |
te mieszkania, te domy były zasiedlane przez głównie przez wysiedleńców z kresów wschodnich, [DE: und die leeren Häuser wurden von Übersiedlern aus den Ostgebieten übernommen. ] |
| 00:23:13 |
czyli kre.. czyli miejscowości tych, które przypadły później Ukrainie i Białorusi, czyli dawnej części Polski wschodniej. [DE: Sie kamen aus den früheren polnischen Regionen, die später der Ukraine und Weißrussland zugesprochen wurden. ] |
| 00:23:23 |
No i tam zamieszkała moja siostra ze swoim mężem, bo w międzyczasie wyszła za mąż. No i tam żeśmy dojechali i ja tam pracowałem rok czasu w fabryce jako robotnik. [DE: Dort siedelten sich meine Schwester und ihr Mann an, da sie in der Zwischenzeit heirateten. Wir kamen dorthin und ich arbeitete ein Jahr lang in einer Fabrik. ] |
| 00:23:40 |
A później wróciłem do Warszawy. I dzięki przyja przyjaciołom, których powoli się odnajdywało, dzięki rodzinie, który którego syn został na moich oczach zabity w Powstaniu. [DE: Ich kehrte später nach Warschau zurück. Ich hatte einen Kameraden, der im Aufstand vor meinen Augen ermordet wurde. Ich fand seine Familie. ] |
| 00:23:57 |
I ja go chowałem, i pokazałem im, gdzie ten grób był, dostałem pracę. No i później wróciłem, pracowałem, chodziłem do szkoły, żeby dokończyć swoje wykształcenie. [DE: Ich habe meinen Kameraden bestattet und ich zeigte nach dem Krieg seiner Familie sein Grab. Dank ihrer Hilfe bekam ich eine Arbeit. Ich arbeitete und schloß meine Ausbildung ab. ] |
| 00:24:10 |
IV: (???) [DE: IV: (???) ] |
| 00:24:11 |
JK: A no to już nie poszedłem do.. ponieważ dwie klasy gimnazjum mechanicznego skończyłem, to później poszedłem do Handlówki. I i wykszatałciłem się na hadlowca, no. [DE: JK: Ich beendete nach zwei Jahren die Fachschule für Automechanik und besuchte weiter eine Kaufmännische Fachschule und wurde Kaufmann. ] |
| 00:24:27 |
JK: {lächelt}. [DE: JK: {lächelt}. ] |
| 00:24:28 |
IV: Założył Pan rodzinę? [DE: IV: Haben Sie eine Familie gegründet? ] |
| 00:24:29 |
JK: W 194... Kiedy już wróciłem do Warszawy z tego Dębna, odnalazłem mojej babci krewnego, który miał pod Warszawą taki drewniany dom. [DE: JK: 194.. Als ich von Dębno nach Warschau zurückkehrte, fand ich einen Vetter meiner Großmuter. Er hatte bei Warschau ein Holzhaus. ] |
| 00:24:44 |
Taką, to był, to był, to był to była linia otwocka, która na której były różne sanatoria, to taka dzielnica podwarszawska miej miejscowości od Warszawy do Otwocka. [DE: Es war an der Eisenbahnlinie von Warschau nach Otwock gelegen. Es war ein Stadtviertel am Rande der Stadt, wo sich viele Kurorte befanden. ] |
| 00:25:00 |
Tam były sanatoria różne i tak dalej. I on miał tam taki dom yy letniskowy. I ja tam i on mnie zaproponował, żebym ja tam zamieszkał. [DE: Dort gab es Kurorte. Der Vetter hatte ein Ferienhaus und bot mir an, bei ihm zu wohnen. ] |
| 00:25:12 |
To się mie miejscowość Radość się nazywała i ta ta miejscowość teraz jest włączona do miasta stołecznego Warszawy do ??? bo przedtem tego nie było. [DE: Dieser Ort hieß Radość ("Freude") und heutzutage ist er ein Stadtteil der Hauptstadt Warschau. Früher war es ein selbständiger Ort. ] |
| 00:25:23 |
Ona była taką miejscowością podwarszawską. No i tam zawsze przechodząc do pociągu do pracy, był taki sklepik spożywczy, w którym pracowała taka młoda dziewczyna. [DE: Es war früher ein Ort am Stadtrand von Warschau. Täglich fuhr ich mit dem Zug zur Arbeit. Auf meinem Weg lag ein Lebensmittelgeschäft, in dem ein junges Mädchen arbeitete. ] |
| 00:25:41 |
I kiedyś wracając dosyć późno z pracy chciałem coś kupić, wszedłem do tego sklepu. I ta młoda dziewczyna: A Pan skąd, a to? [DE: Als ich einmal sehr spät von der Arbeit zurückkam, wollte ich dort etwas einkaufen und ging hinein. Dieses junge Mädchen fragte mich, woher ich komme. ] |
| 00:25:54 |
I taka nawiązała się rozmowa między nami, która trwała do 4.00 rano. Ona z tamtej strony lady, a ja z tej i żeśmy rozmawiali o swoich rodzinach. [DE: Wir begannen ein Gespräch, das bis 4.00 morgens dauerte. Sie stand hinter der Ladentheke, ich davor. Wir sprachen über unsere Familien. ] |
| 00:26:03 |
Co się okazało? że ona mając 14 lat straciła mat yy ojca. A mając 15 lat straciła w wyniku woj działań wojennych właśnie na terenie tam podwarszawskim. [DE: Es stellte sich heraus, dass sie mit 14 Jahren ihren Vater verloren hatte. Und mit 15 verlor sie während der Kriegskämpfe im Warschauer Kreis ihre Mutter. ] |
| 00:26:17 |
Kiedy Rosjanie następowali na Warszawę, padł pocisk i odłamek jej mamę jej matkę zabił. I ona została sama z bratem, który miał 8 lat. [DE: Als die Russen nach Warschau vordrangen, tötete ein Geschosssplitter ihre Mutter. Sie blieb mit ihrem 8 Jahre alten Bruder alleine zurück. ] |
| 00:26:29 |
No i nawiązaliśmy bliski taki ze sobą taką przyjaźń. No i z tego powstała nasze małżeństwo powstało. [DE: Es bandelte sich eine engere Beziehung an. Aus dieser Beziehung wurde ein Ehepaar. ] |
| 00:26:39 |
Ożeniłem się w 1949 roku, a więc ona kończyła w październiku 20 lat a ja w lutym kończyłem 20 lat. [DE: Wir heirateten 1949. Sie wurde im Oktober 20 und ich im Februar. ] |
| 00:26:48 |
Także, żeśmy zaraz po ukończeniu 20-tu lat w 1949 roku w sierpniu stanęli na ślubnym kobiercu. [DE: Als wir beide 20 Jahre alt wurden, heirateten wir im August 1949. ] |
| 00:26:58 |
W 1951 roku urodził się mój starszy syn Leszek, a w 1953 roku urodził się mój młodszy syn Wojciech, no.. [DE: 1951 kam mein älterer Sohn Leszek zur Welt, 1953 der jüngere Sohn Wojciech. ] |
| 00:27:11 |
IV: W jakim zawodzie Pan pracował? [DE: IV: In welchem Beruf arbeiteten Sie? ] |
| 00:27:15 |
JK: Ja pracowałem w zawodzie handlowca, tzn. nie prowadziłem, nie byłem w biurze. Najpierw to pracowałem po prostu w budownictwie. [DE: JK: Ich arbeitete als Kaufmann. Ich habe zuerst im Bauwesen gearbeitet. Ich war nicht im Büro. ] |
| 00:27:29 |
Ponieważ najwięcej zatrudnienia można było uzyskać w budownictwie. Ponieważ Warszawa się odbudowywała. [DE: Die meisten Arbeitsplätze waren eben im Bauwesen. Warschau wurde wieder aufgebaut. ] |
| 00:27:35 |
I ja pracowałem w takim przedsiębiorstwie, które budowało elektrownie. Przedsiębiorstwo.. Warszawskie Przedsiębiorstwo Budowy Elektrowni. [DE: Ich war bei einem Unternehmen, das Elektrowerke baute. Es war ein Warschauer Unternehmen zum Bau der Elektrowerke. ] |
| 00:27:43 |
I w Polsce żeśmy budowali i ja pracowałem w zaopatrzeniu, jako zaopatrzeniowniec w różne towary. A później przeszedłem do handlu. [DE: Wir bauten die E-Werke in Polen und ich war für den Einkauf zuständig. Später wechselte ich in den Handel. ] |
| 00:27:55 |
Ponieważ otwierano nowy dom towarowy w Warszawie, to zgłosiłem się tam do pracy. No a później już prowadziłem sklepy sportowe. [DE: In Warschau sollte ein neues Warenhaus eröffnet werden und ich meldete mich dort zur Arbeit. Später leitete ich eine Kette von Sportgeschäften. ] |
| 00:28:07 |
Wyspecjalizowałem się w prowadzeniu sprzedaży sport sportowych artykułów. No i prowadziłem już duże sklepy sportowe i łowieckie. [DE: Ich spezialisierte mich im Sportartikelvertrieb. Ich leitete große Sport- und Jagdartikelgeschäfte. ] |
| 00:28:18 |
IV: Kiedy zaczął Pan się zajmować powiedzmy tą tematyką obozową? Czy w ogóle zaczął się Pan zajmować tą tematyką i co było powodem (???) [DE: IV: Wann begannen Sie, sich mit dem Thema Konzentrationslager zu beschäftigen? Haben Sie sich überhaupt damit beschäftigt? Wenn ja, was war der Grund? ] |
| 00:28:31 |
Czy rozmawiał Pan z rodziną na ten temat, czy rozmawiał Pan z żoną na ten temat? [DE: Haben Sie mit Ihrer Familie oder mit Ihrer Frau darüber gesprochen? ] |
| 00:28:35 |
JK: Oczywiście życiorys, cały życiorys mój moja żona znała doskonale. Staram się zachować książki czy pamiątki, które mówią o o o obozach koncentracyjnych. [DE: JK: Meine Frau kannte meinen ganzen Lebenslauf. Ich versuche, die Bücher und Erinnerungsstücke zu erhalten, die Konzentrationslager zum Thema haben. ] |
| 00:28:51 |
I także rodzina jest zorientowana w tym, gdzie ja byłem w czasie okupacji i co robiłem i tak dalej. [DE: SIe ist am besten im Bild, wo ich während der Besatzung war und was ich machte. ] |
| 00:29:00 |
No i zacząłem udzielać się trochę społecznie, bo zaczęły powstawać różne organizacje. Pierwsza organizacja, do której wstąpiłem, to była organizacja zrzeszająca młodocianych żołnierzy. [DE: Ich begann, mich ehrenamtlich zu engagieren. Es entstanden viele Organisationen. Die erste Organisation, der ich beigetreten bin, war der Verband junger Soldaten. ] |
| 00:29:17 |
Nazwano tą organizację.. ponieważ przyjmowano tam młodych ludzi, którzy jako chłopcy czy dziewczęta byli w armii, więc niezależnie od tego, w jakiej armii. [DE: Dort wurden alle jungen Menschen, egal ob Mädchen oder Jungen aufgenommen, die bei einer Armee gedient haben. ] |
| 00:29:33 |
To byli tacy, którzy ze Wschodu szli z pierwszą i drugą armią Wojska Polskiego. Byli tacy, którzy należeli do organizacji podziemnych, bojowych. [DE: Es waren welche, die mit der ersten oder der zweiten Polnischen Armee vom Osten kamen. Es waren einige dabei, die in den Untergrundorganisationen tätig waren. ] |
| 00:29:47 |
Takich jak AK czy NSZ czy WIN. No i byli tacy, którzy od Andersa, ponieważ ogromna ilość dzieci. [DE: Es waren zum Beispiel: AK (Armia Krajowa), NSZ oder WIN. Es waren auch Soldaten von der Anders-Armee. Es waren viele Kinder. ] |
| 00:29:57 |
Generał Sikorski wywalczył to, że że z Rosji zostali w porozumieniu posko-radzieckim zostały zwolnione z obozów i przez Irak tam, do Anglii i do Palestyny [DE: General Sikorski erkämpfte ein Abkommen mit der Sowjetunion, wonach die Polen aus den Internierungslagern entlassen wurden und über Irak nach England und nach Palästina gingen. ] |
| 00:30:13 |
ta rzesza Polaków została, która została wywieziona na tereny dalekowschodnie w Rosji, została prze przetransportowana właśnie do tych krajów. [DE: Viele Polen wurden in die abgelegenen Regionen der Sowjetunion interniert und wurden später in diese Länder transportiert. ] |
| 00:30:25 |
No i ci młodzi chłopcy spontanicznie wstępowali do Armii Andersa. No i ta i i ci młodzi chłopcy zrzeszyli się w tzw. organizacji Synów Pułku. [DE: Diese jungen Männer schlossen sich der Anders-Armee an. Und sie gründeten eine Organisation "Söhne der Kompanie." ] |
| 00:30:38 |
Ponieważ ci..nie było moż nie nazwano nie można było ich inaczej nazwać, tylko że to byli synowie tych żołnierzy. [DE: Man konnte sie gar nicht anders nennen, denn sie alle waren Söhne von den Soldaten. ] |
| 00:30:48 |
No i tak to powstała organizacja, środowisko synów Pułku zrzeszające mło młodych ludzi, którzy nie ukończyli 16-go roku życia a brali udział w czynnej walce zbrojnej. [DE: So entstand die Organisation "Söhne der Kompanie", die junge Männer als Mitglieder hatte. Sie waren nicht mal 16 Jahre alt, aber nahmen schon am Kriegsgeschehen teil. ] |
| 00:31:02 |
A następnie powstała w 1946 roku powstała Organizacja Związek Byłych Więźniów Obozów Koncentracyjnych. [DE: 1946 entstand die Organisation "Verband der Ehemaligen KZ-Häftlinge". ] |
| 00:31:10 |
IV: W którym roku? [DE: IV: In welchem Jahr? ] |
| 00:31:11 |
JK: W 1946 roku. [DE: JK: 1946. ] |
| 00:31:15 |
IV: (???) [DE: IV: (???) ] |
