Datei "AGFl_AV.22.0801.mp4"

Dateiname im Ordner AGFl_AV.22.0801.mp4
Verzeichnisname
Quellenangaben KZ-Gedenkstätte Flossenbürg
Signatur: AGFl AV.22.0801
Dateigröße 192.53 MB
Größe 640px × 360px
Vorschau
MPEG4
Referenzen
Länge 00:31:05
Größenverhältnis 16:9

Untertitel von Datei "AGFl_AV.22.0801.mp4"

00:00:02 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:00:06 IV: Czyli mówi żebyśmy krótko zaczęli tam, gdzie Pan skończył, bo tutaj kasetę żeśmy zmienili. Pan powiedział, o tym torfie, że od tego zaczniemy jeszcze raz.
de [DE: IV: Er sagt, wir könnten daran anschließen, wo wir aufgehört haben, da wir die Kassette gewechselt haben. Wir fangen noch mal mit dem Moor an.]
00:00:18 Jak się Pan może cofnąć do tej opowieści z tym torfem, żeście pili tą wodę z tego torfu.
de [DE: Könnten Sie bitte weitererzählen, wie Sie das Wasser aus dem Torf geschöpft haben.]
00:00:23 ZS: Proszę głośniej, bo nie słyszę.
de [DE: ZS: Sprechen sie bitte lauter, ich höre Sie nicht.]
00:00:25 IV: Jak się Pan może cofnąć do tej opowieści, bo żeśmy teraz stracili parę zdań na zmianę kasety.
de [DE: IV: Könnten Sie bitte an die Stelle zurückgehen, weil wir ein paar Sätze wegen Kassettenwechsel verloren haben.]
00:00:31 IV: Jak Pan mówił, że wyście pili tą wodę z tej ziemi z tego torfu i i potem jak Pan jeszcze raz może zacząć opowiadać.
de [DE: IV: Sie erzählten, dass Sie das Wasser aus dem Moor getrunken haben. Erzählen Sie bitte weiter.]
00:00:39 ZS: Ale kończyć na .. skończyłem na tym, że myśmy pili tą wodę, tak?
de [DE: ZS: Ich habe da aufgehört, wo ich über das Wasser erzählt habe, ja?]
00:00:41 IV: Tak, tak.
de [DE: IV: Ja, ja.]
00:00:42 ZS: I to już tego nie powtarzać?
de [DE: ZS: Also das brauche ich nicht mehr zu wiederholen?]
00:00:43 IV: Powtarzać. Od tego czasu, jak żeście pili wodę.
de [DE: IV: Doch, wiederholen Sie. Fangen Sie damit an, wie Sie dieses Wasser getrunken haben.]
00:00:45 ZS: No, więc w momencie jak nas już pro..pro.. prowadzono piechotą cały czas powiedzmy do tego, nie jestem pewien, czy poprawnie mówię Schmiedeberg, ale tak chyba było,
de [DE: ZS: Auf dem Todesmarsch aus Schmiedeberg gingen wir zu Fuß. Ich bin mir nicht sicher, ob ich es richtig ausspreche, aber ich denke, es hieß so.]
00:00:54 to było jakieś tam komando, to prawda jest taka, że większość padało tych z bra z sytuacji braku jedzenia i braku napoju,
de [DE: Es war ein Kommando. Die Wahrheit ist die, dass die meisten vor Hunger und Durst gestorben sind. ]
00:01:05 i te organizmy były słabe i to były takie momenty, że byli dobijani też, prawda że. Bo nie byli w stanie żeby w czymś wieźć.
de [DE: Sie waren körperlich schon angeschlagen und wurden sogar noch totgeschlagen, weil sie den Schritt nicht mehr halten konnten. Es gab keine Transportmöglichkeiten. ]
00:01:13 Bo to wszystko szło na nogach, a zresztą ci ci ci pile.. prowadzący, bo ci wojskowi, ci star starsi to też byli już tacy trochę zmęczeni, to,
de [DE: Wir gingen zu Fuß. Die älteren Soldaten, die Wachmänner, waren auch nicht so schnell unterwegs, auch sie waren schon müde. ]
00:01:23 że to odbywało się dwa razy wolniej jak poprzednio, jak prowadzili ci sprawni działający o wolność Europy niemieckie SS praktycznie czy tam inne.
de [DE: Wir gingen halb so schnell wie früher. Anders als die SS am Anfang des Krieges, als sie für die Freiheit Europas gekämpft hatte.]
00:01:34 Tak że to już tak było traktowanie było powiedziałbym łagodniejsze, ale też bywały takie przypadki, że tam dwóch, czy trzech takich było asów,
de [DE: Die Behandlung war milder, würde ich sagen. Aber manchmal kam es vor, dass Häftlinge von zwei oder drei Soldaten zusammengeschlagen worden sind.]
00:01:43 tych Niemczaków, którzy wykorzystywali takie sytuacje i na przykład zdarzało się, że jak padł ktoś, to sobie wziął tym karabinem trzy stuknął trzy ze trzy razy w głowę i zostawiali tak.
de [DE: Es gab ein paar Deutsche, die diese Situation ausnutzten und es passierte, dass sie einen zu Boden Gefallenen mit einem Gewehrkolben totschlugen und liegenließen.]
00:01:55 I to później widocznie nie wiem jak, kto kto.. co spro.. …zb.. zbierali to jacyś zorganizowani z grupy tej powiedzmy nadzoru czy cz czy
de [DE: Später wurden sie, denke ich, aber ich weiß es nicht, von organisierten Gruppen aufgesammelt.]
00:02:07 czy to obciążali na danym terenie poszczególnych tam tych Niemców, co mieszkali, bo to później było wszystko likwidowane. Znaczy z opowiadania to wiemy, bo tam się nie wracało.
de [DE: Oder sie wurden von den Einheimischen bestattet. Ich kenne es nur von Erzählungen. Wir sind schließlich nicht mehr dorthin zurückgekehrt.]
00:02:26 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:02:38 ZS: {Atmet tief durch und reibt sich die Augen und das Gesicht}
de [DE: ZS: {Atmet tief durch und reibt sich die Augen und das Gesicht}]
00:04:50 IV: Czyli co.. Mówiliśmy właśnie o Schmiedeberg.. Jak się nazywał ten nowy obóz? Schmiedeberg?
de [DE: IV: Also.. wir haben gerade über Schmiedeberg gesprochen. Wie hat das neue Lager geheißen? Schmiedeberg?]
00:04:55 ZS: Właśnie nie pamiętam dokładnie. Chyba Schmiedeberg, ale nie kojarzę sobie. W domu to mam zapisane nawet. Ale nie kojarzyłem sobie że...
de [DE: ZS: Ich kann mich nicht genau erinnern. Vielleicht Schmiedeberg, aber ich kann es nicht sagen. Zu Hause habe ich es sogar aufgeschrieben. Aber ich weiß es nicht..]
00:05:02 IV: Proszę powiedzieć, jakie tam były warunki, jaki był pierwszy dzień, jak żeście się tam pojawili..
de [DE: IV: Sagen Sie bitte, welche Lebensbedingungen gab es dort? Wie war der erste Tag, als Sie dort angekommen sind?]
00:05:06 ZS: To już był taki, jeśli chodzi o ten Schmiedeberg, to już był taki, ja wiem, można powiedzieć, to nie był taki taki on ścisłym, koncentracyjnym obozem, tylko takim roboczym, zabezpieczającym.
de [DE: ZS: Wenn es um Schmiedeberg geht, war es nicht mehr so ein strenges Lager, kein KZ, sondern eher ein Arbeitslager.]
00:05:19 Taki też zależy od tego jak się trafiłona jakąś służbę tych Niemców. Bo inni byli tacy którzy powiedzmy korzystali z tego, i też lubili się te znęcanie się jakieś tak przy każdej okazji, żeby to ukrócić.
de [DE: Es hing davon ab, an wen man gelangte. Es gab deutsche Bewacher, die ihre Macht ausnutzten und gerne und bei jeder Gelegenheit folterten und schlugen.]
00:05:32 Ale już było były takie można by powiedzieć luźniejsze układy, bo już były te te te to już był ten okres,
de [DE: Aber die Atmosphäre war im Allgemeinen entspannter, es war nicht mehr so streng.]
00:05:41 kiedy już słychać było tą armię powiedzmy wojskową, było krossy, te tych strzelaniny tym wszystkim.
de [DE: Man konnte bereits Soldaten hören, es gab Schüsse und alles.]
00:05:48 Tak że jak już byliśmy w tym Schmiedebergu, to już krótko i czasami – ale było już z daleka, parę dni było. Bo tam byłem chyba no nie wiem, ze..
de [DE: Ich war nur kurz in Schmiedeberg. Es waren gerade ein paar Tage. Man konnte schon etwas hören. Ich weiß nicht, wie lange ich dort war...]
00:06:00 To znaczy byłem, byłem, nasz nasz ewakuowano od momentu jak już było w słychać w Pradze te strzały i ten okres zbliżającej się Armii Rosyjskiej.
de [DE: Wir wurden evakuiert in dem Moment, als wir schon Schüsse in Prag und die anrückende Sowjetische Armee gehört haben.]
00:06:09 No to potem nie wiem jak było, miesiąc czy ile tak.. czy dwa miesiące jeszcze jak byłem tam w tym tym takie ta...
de [DE: Dann weiß ich nicht mehr.. Ich war dort entweder einen Monat oder zwei Monate.]
00:06:18 To były warunki takie były zupełnie, no.. Podłoga bez tych..n... bez warunków, bez jakiegoś tam.. poduszki i jak to się mówi przykrycia, bo to już było takie zbieranie tych od od odrzutowych takich,
de [DE: Die Lebensbedingungen waren schlecht. Die Schlafstätten waren ohne Decken und Kissen.. Alles war zusammengewürfelt..]
00:06:32 których z tych innych obozów przesyłano. Ciasno było, z jedzeniem było słabo, czasami było, że jednego dnia nic nie nie było.
de [DE: Es waren Sachen aus anderen Lagern. Es war sehr eng. Wir haben manchmal nichts zum Essen bekommen.]
00:06:42 Już takie były, że że fizycznie siadali to w oczach pozostałe pozostali więźniowie ze względu na warunki organizmu, na braki tych, do tego.
de [DE: Vor unseren Augen haben viele Häftlinge körperlich aufgegeben.]
00:06:54 Bo przecież jakby Pani popatrzyła, jak nieraz niektórzy to jedli trawę, te inne rzeczy, które po prostu potem to ich kończyło.
de [DE: Wenn Sie sehen würden, wie manche Gras oder Anderes gegessen haben... Das hat sie das Leben gekostet.]
00:07:04 Bo to był tyfus czy tam różne rzeczy, tak, powiedzmy w takim układzie, że jak stwierdzono, że właśnie ma taki objawy typu takiego,
de [DE: Es gab viele Fälle von Typhus-Erkrankung. Bei vielen wurden diese Symptome diagnostiziert.]
00:07:10 to do innej grupy to wszystko szło i tam już korkowali sobie spokojnie z dnia na dzień, powiedzmy. Jeden pobył tydzień, drugi pobył dłużej.
de [DE: Wenn es bei ihnen festgestellt wurde, kamen sie in andere Gruppen zum Sterben. Einer blieb eine Woche, der andere vielleicht etwas länger.]
00:07:18 Tak taka była sytuacja już wykończeniowa, powiedzmy. Tylko nie fizyczna taka jak to było w tych początki, co mówiłem.
de [DE: Es war sozusagen das Endstadium. Physisch war es nicht so wie am Anfang, wie ich schon gesagt habe.]
00:07:27 Tylko taka już bo to to właściwie nie nadawał się nawet do kopnięcia, bo przewrócił się od razu bez żadnego problemu ...
de [DE: Sein Zustand war so, dass er nicht mal für einen Tritt taugte, dabei würde er auf der Stelle umfallen.]
00:07:35 Ja ja to jak już mówiłem, ja ważyłem 26 kilo jak wróciłem z obozu. 16-letni chopak. To już była taka waga strasznie słabiutka.
de [DE: Wie ich schon sagte, wog ich, ein 16-Jähriger, nach der Rückkehr aus dem Lager 26 Kilo. Das war sehr wenig.]
00:07:45 Ja już tak patrząc na siebie, to liczyłem że jeszcze może by wytrzymałbym do 2 tygodni nie dłużej.
de [DE: Wenn ich mich im Nachhinein anschaue, habe ich gerechnet, dass ich nicht länger als weitere zwei Wochen zum Leben hatte.]
00:07:51 Już byłem taki już byłem taki słaby. Już byłem taki taki taki (???) zaliczony do tej grupy wykończeniowej byłem, powiedziałbym, no.
de [DE: Ich war so ausgemergelt und bereits dieser Gruppe im Endstadium zugerechnet. Ich würde so sagen.]
00:08:03 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:08:54 ZS: {reibt sich die Augen und die Nase}.
de [DE: ZS: {reibt sich die Augen und die Nase}.]
00:09:23 MA: Woher bekamen sie die Informationen, dass das Kriegsende bevor stand, dass Prag befreit war? Wer hat die Informationen vermittelt?
de [DE: MA: Woher bekamen sie die Informationen, dass das Kriegsende bevor stand, dass Prag befreit war? Wer hat die Informationen vermittelt?]
00:09:36 Haben es die Deutschen vielleicht sogar erzählt? Und die Frage, wie es jetzt dann weiter geht?
de [DE: Haben es die Deutschen vielleicht sogar erzählt? Und die Frage, wie es jetzt dann weiter geht?]
00:09:41 IV: Czyli powiedział Pan, że wiedzieliście już, że Praga była wyzwalana, słyszeliście front, mieliście..
de [DE: IV: Sie sagten also, dass Sie bereits von der Befreiung Prags wussten. Sie haben die Front gehört.]
00:09:47 ZS: Słychać było już powiedzmy tak, słychać było już te działalności tych ostrzałów z dalsza z dala tak.
de [DE: ZS: Wir haben die Schüsse vom Weiten gehört. Das stimmt.]
00:09:54 IV: Czy mieliście konkretne informacje, nie wiem, od Niemców, od innych więźniów, że front się zbliża, że..
de [DE: IV: Hatten Sie konkrete Informationen. vielleicht von den Deutschen oder anderen Häftlingen, dass die Front immer näher kommt?]
00:10:00 ZS: No to już tak było, bo ja już nie pamiętam, ale ale informacje takie były, że to właśnie już Rosjanie następują i dlatego już te wszystkie ruchy takie były trochę.
de [DE: ZS: Es war schon so, aber ich erinnere mich nicht mehr. Es gab aber Informationen, dass die sowjetische Front im Anmarsch ist.]
00:10:11 I może były i może było mniej tego zainteresowania tymi więźniami, w sensie takiego pyy pp prywatnego znęcania się,
de [DE: Aus diesem Grund gab es weniger Interesse daran, die Häftlinge zu mißhandeln oder zu foltern.]
00:10:20 jak to.. bo były takie grupy tych tych wojskowych niemieckich, którzy się tym zajmowali, którzy to robili sobie dla rozrywki, dla przyjemności. Powiedzmy jakimś tam różnymi okazjami to tego.
de [DE: Aber es gab auch Gruppen deutscher Soldaten, die dies weiterhin praktizierten. Sie folterten aus Spass und bei jeder Gelegenheit.]
00:10:32 A to oni już byli trochu, możliwe że wystraszeni nawet. Bo to już jednak było ostrzał słychać no ten zbliżającą się ta jak to nazywali Czerwona Armię,
de [DE: Sie waren schon ein bisschen verängstigt. Man hörte doch die Schüsse der Roten Armee.]
00:10:42 tak że że że to mogło mieć wpływ na to. Nas już ucieszyło, że ten te że te słychać.
de [DE: Also war das auch der Grund für die mildere Behandlung der Häftlinge. Wir waren froh, dass die Front immer näher kam.]
00:10:49 Mieliśmy nadzieję, że jeszcze jak powiedzmy te dwa tygodnie pociągnę, to może się może załapię na to, że jeszcze przywitam się z tymi wyzwoli... wyzwolicielami, no.
de [DE: Ich hoffte, dass ich noch zwei Wochen aushalte und vielleicht schaffe ich es noch, die Befreier zu begrüßen.]
00:10:59 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:11:09 ZS: {fasst sich an der Nase, atmet tief ein}.
de [DE: ZS: {fasst sich an der Nase, atmet tief ein}.]
00:11:39 {kratzt sich am Ohr}.
de [DE: {kratzt sich am Ohr}.]
00:12:07 MA: (???) Wann und wie kam dann die Befreiung wirklich?
de [DE: MA: (???) Wann und wie kam dann die Befreiung wirklich?]
00:12:11 IV: Może Pan teraz określić dzień dzień wyzwolenia?
de [DE: IV: Können Sie den Tag der Befreiung bestimmen?]
00:12:14 ZS: {schüttelt den Kopf}.
de [DE: ZS: {schüttelt den Kopf}.]
00:12:16 Ale to, ale to już było po zakończeniu, po zakończeniu.. znaczy z informacji, jaką mieliśmy, że już się już się skończyła wojna. To znaczy że już..
de [DE: Aber das war bereits nach dem Ende, nach dem Ende. Wir hatten Informationen, dass der Krieg zu Ende ist.]
00:12:27 IV: Czyli żeście już wiedzieli?
de [DE: IV: Also haben Sie es schon gewusst?]
00:12:28 ZS: Tak, tak, yy jako... Bo wtedy to już dwa dni byliśmy sami w tym yyy miejscu. I żeśmy nie widzieli tam, jakiś to się widziało wojskowego,
de [DE: ZS: Ja, ja. An diesem Standort waren wir zwei Tage alleine, ohne Bewachung. Wir haben vereinzelt einen Soldaten gesehen.]
00:12:39 tego mówię mówię Niemca, ale to już takie sporadyczne były. Jakieś takie traktowanie zupełnie było takie na luzie byli. Bardziej byli oni zajęci oni sobą jak już więźniami.
de [DE: Ich meine, einen Deutschen, aber es war selten. Die Behandlung war bereits milder, sie waren auch entspannt. Sie waren mehr mit sich selbst beschäftigt, als mit den Häftlingen.]
00:12:49 Z tym że no pilnowali to w sensie takim, żeby to nie rozpuścić na samowolę na ten. Bo były przypadki, że tam się gdzieś tam dostał jakiś który i któregoś tam więc z tych Niemców tam trochę poturbowali,
de [DE: Sie haben uns zwar bewacht, aber nur aus dem Grund, damit wir uns nicht zerstreuen. Es gab Fluchtversuche, aber nach der Festnahme wurde ein Häftling gefoltert.]
00:13:01 to powiedzmy nie zabili, ale ale fizycznie były takie różne, drobne, ale to drobne były rzeczy.
de [DE: Sie haben ihn zwar nicht getötet, aber er wurde einer Strafe unterzogen.]
00:13:07 Ja przepraszam, że ja tak mówię. Ale, bo ja mogę pewne rzeczy niedokładnie powiedzieć, bo to już, to już przecież 60 lat temu było prawda czy więcej.
de [DE: Ich entschuldige mich, dass ich so erzähle. Ich kann leider über manche Ereignisse ungenau erzählen. Es sind schließlich mehr als 60 Jahre vergangen.]
00:13:18 Ale niektóre rzeczy tak teraz, zacząłem temat rozmawiać, to mi się przypominają, ja to już zaczynam widzieć, jak to były te niektóre ciężkie, ciężkie patrzenie na tą sytuację.
de [DE: Im Laufe des Gesprächs erinnnere ich mich immer mehr an manche Situationen.]
00:13:31 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:14:24 MA: Wann haben sie dann zum ersten Mal fremde Soldaten gesehen? Sind die deutschen Bewacher weggelaufen?
de [DE: MA: Wann haben sie dann zum ersten Mal fremde Soldaten gesehen? Sind die deutschen Bewacher weggelaufen?]
00:14:31 Wurde das Lager übergeben? Es gab ja sicher eine konkrete Situation?
de [DE: Wurde das Lager übergeben? Es gab ja sicher eine konkrete Situation?]
00:14:39 IV: Ale proszę powiedzieć, byli ci niemieccy żołnierze, i co potem przyszli inni?
de [DE: IV: Sagen Sie uns bitte, waren die deutschen Soldaten da und sind dann andere gekommen?]
00:14:44 ZS: Proszę Panią. W momencie jak to się działo, bo to już było pier.. pierwsze takie te strzelanie, strzały. W momencie było tak, że jak ja pamiętam,
de [DE: ZS: In dem Moment, als das passierte, als wir die ersten Schüsse hörten, wie ich mich erinnere...]
00:14:52 że ja, pierwszy dzień jak się ocknąłem, iii bo normalnie to bar... wstawaliśmy bardzo wcześnie do tego apelu jak to się mówi do tego. Cisza była.
de [DE: Am ersten Tag, als ich wach geworden bin, sind wir ganz normal in der Früh aufgestanden und stellten uns zum Appell auf. Es war still.]
00:15:02 Nikt nie działał. Nic się nie działo. Zaczęliśmy wyglądać, powiedzmy w zależności od tego gdzie kto był, czy na parterze czy,
de [DE: Niemand machte etwas, es war nichts los. Wir schauten uns um, je nachdem wo wir geschlafen hatten, ob im Erdgeschoss oder woanders...]
00:15:08 bo były, tam były budynki piętrowe, dwupiętrowe chyba nawet były. Że cisza była, nic się nie działo, strzały ucichły i wyglądaliśmy i mówimy, nie ma Niemców,
de [DE: Es gab dort zweistöckige Gebäude. Es war sehr still und es rührte sich nichts. Es gab keine Schüsse mehr und wir sahen keine Deutschen mehr.]
00:15:19 nie ma tych tych tych powiedzmy noo pilnujących nas i właściwie jak to się skończyło, tośmy się dowiedzieli, że dzień przedtem skończyła się znaczy ta wojna niemiecko-rosyjska.
de [DE: Es gab keine Bewacher mehr und so ging es zu Ende. Dann erfuhren wir, dass einen Tag zuvor der deutsch-sowjetische Krieg zu Ende gegangen war.]
00:15:34 IV: Czyli żadnego obcego żołnierza żeście nie widzieli?
de [DE: IV: Das heißt, Sie haben keinen fremden Soldaten gesehen?]
00:15:36 ZS: Tak że że... to znaczy może jakieś tam ruchy były, ale to już były ty nie typu jakiegoś powiedzmy z silnym przygotowaniem do użycia broni, czy coś,
de [DE: ZS: Es kann sein, dass es irgendwelche militärischen Bewegungen gab, aber nicht mit einem starken Waffeneinsatz.]
00:15:47 tylko to już było takie ruchy tych tych żołnierzy z daleka, powiedzmy.
de [DE: Es gab nur Bewegungen von Soldaten, die wir vom Weiten hörten.]
00:15:54 IV: Ale obcy żołnierze nie wyzwolili żadni tego obozu. Rosjanie nie byli, czy Amerykanie. Kto wyzwolił, nikt nie wyzwolił?
de [DE: IV: Aber fremde Soldaten haben das Lager nicht befreit? Waren es Russen oder Amerikaner? Oder hat keiner das Lager befreit?]
00:16:01 ZS: Proszę Panią. Ja widziałem i takich i takich. Ale nie pamiętam w tej chwili, bo to by by by.. byli było było byli mundurowi, którzy żyli już powiedzmy jakiś czas na
de [DE: ZS: Wissen Sie. Ich sah solche und solche. Aber ich erinnere mich nicht in diesem Moment. Es gab Uniformierte...]
00:16:14 jak to mówią na na świeżym powietrzu, więc oni i te nawet niektórych dystynkcji nie było specjalnie widać. Bo to oni wybrudzone, bo tego..
de [DE: Sie waren draußen und sie haben nicht mal militärische Grade getragen. Ihre Uniformen waren verschmutzt...]
00:16:24 Oni też już tak żyli w zależności od tego, gdzie mógł i w szopie czy gdzie, czy tego. Tak, że to już nie było taką pokazową powiedzmy armią,
de [DE: Sie hielten sich da auf, wo sie gerade Platz fanden: In einem Schuppen oder sonstwo. Sie waren nicht mehr die Vorzeigearmee.]
00:16:35 którą bo nawet by z chęcią się na zdjęcie wzięło. Bo to też trzeba się było przyjrzeć, czy to wojskowy czy nie, bo też każdy był taki zmęczony.
de [DE: Sie waren nicht mehr die Armee, mit der man gerne ein Foto machen würde. Man musste genau hinschauen, ob es überhaupt ein Soldat war oder nicht. Jeder war übermüdet.]
00:16:45 Ale, ale ale powiedzmy moment wyzwolenia, nie było żadnego zagrożenia już, naczy nie widzieliśmy już ani jednego Niemca.
de [DE: Aber am Tag der Befreiung gab es keine Gefahr, wir sahen keinen einzigen Deutschen.]
00:16:54 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:17:45 MA: Wie ging es dann weiter? Wie waren sie befreit, was haben sie dann gemacht?
de [DE: MA: Wie ging es dann weiter? Wie waren sie befreit, was haben sie dann gemacht?]
00:17:51 IV: Jak Pan już wiedział, że Pan jest wyzwolony, że wojna się skończyła, co Pan zrobił, jak się dalej potoczyło?
de [DE: IV: Als Sie bereits wussten, dass Sie frei sind, dass der Krieg zu Ende ist, was haben Sie weiter gemacht? Wie ging es weiter?]
00:17:57 ZS: No więc proszę Panią, myśmy tak, jak się ocknęli, tak my wychodziliśmy, to się okazało że już dzień wcześniej, cześć tych więźniów sprytniejszych,
de [DE: ZS: Als wir wach geworden sind, gingen wir nach draußen. Wir erfuhren, dass es einen Tag davor passierte.]
00:18:05 coś zobaczyli, że oni pouciekali, ci Niemcy, to już się powydostawali poza ten teren. A tylko pozostali ci, co na nie wiedzieli tego.
de [DE: Ein Teil der fitteren Häftlinge ist nach draußen geflohen, als sie sahen, dass die Deutschen weg sind. Die, die nichts mitbekamen, sind noch geblieben.]
00:18:13 Bo powiedziałbym może fizycznie już mniej byli sprawni, już nie tacy to tego no i nie patrzący na bieżąco na te sprawy.
de [DE: Ich würde sagen, dass wir körperlich nicht mehr so fit waren, wir haben die Situation nicht einschätzen können.]
00:18:20 Ale to już jak myśmy prze.. wychodzili z tego obozu, to myśmy tylko bokiem patrzyli, czy nie tego nie ma Niemca nie będzie.
de [DE: Aber als wir das Lager verließen, schauten wir uns um, ob irgendwo ein Deutscher steht.]
00:18:27 Czy jak jakie...(???) i właściwie się nie nie spotkało już w mundurze jakimś tam, może jakoś tam z daleka, ale to wyjątkowo, to to..
de [DE: Einen Deutschen in Uniform haben wir nicht mehr gesehen, vielleicht vom Weiten, aber das waren Ausnahmen.]
00:18:34 Raczej raczej powiedziałbym, że oni yyy po zakończeniu tego, zaczęli tam znikać stamtąd zupełnie.
de [DE: Ich würde sogar sagen, dass sie nach dem Ende selbst anfingen, zu verschwinden.]
00:18:41 IV: Co Pan zrobił, gdzie Pan poszedł?
de [DE: IV: Was haben Sie gemacht? Wo gingen Sie hin?]
00:18:42 ZS: No więc proszę Panią.. zaraz się zabrałem za razem tam z dwoma czy trzema ko.. drugimi, że tak powiem, co byli sprawniejsi. I już myśmy jakiś czas szli piechotą.
de [DE: ZS: Ich und zwei oder drei Kameraden, die etwas fitter waren, machten uns auf den Weg zu Fuß.]
00:18:52 Później jeszcze żeśmy zorganizowali dwa rowery, gdzieś tam po drodze. Potem tam jeszcze jakąś furmanką taką, żeśmy kawałek tam jechali.
de [DE: Später auf dem Weg haben wir noch zwei Fahrräder organisiert. Dann haben wir einen Fuhrwagen gefunden, mit dem wir weiter fuhren.]
00:19:00 No, bo to trzeba było zostawić, bo konia trzeba było na nakarmić, na tego.. jakiegoś tam takiego zostawionego przez tych,
de [DE: Aber den ließen wir zurück, weil wir kein Futter für das Pferd hatten.]
00:19:05 bo byli tam przecież i niemieccy, na tym terenie byli ci ci ci.. yyy gospodarze, prawda, tego. No i tak to doszedłem piechotką doszedłem aż proszę Panią przez Wrocław do Opola.
de [DE: Auf diesem Gebiet waren deutsche Bauern. Zu Fuß ging ich über Wrocław nach Oppeln.]
00:19:18 I w Opolu dopiero wsiedliśmy w pociągi, wte.. rożne takie okazyjne co były. I wtedy już się wracało, bo wtedy nam..
de [DE: Und in Oppeln stiegen wir in Züge, die gelegentlich fuhren. Es waren Rücktransporte.]
00:19:31 Bo to jeszcze nie prosto do Warszawy, tylko chyba przez Szczecin, to już nie pamiętam dokładnie.
de [DE: Ich bin nicht direkt nach Warschau gekommen, sondern zuerst nach Szczecin. Ich erinnere mich nicht genau.]
00:19:36 I tam nam wystawiali, do dzisiaj mam tą kartę powrotu z obo.. obozowego, tak to.. Wystawiał nam Czerwony Krzyż takie te z wypisem, prawda z numerem z numerem tym obozowym
de [DE: Und dort wurden uns Repatriierungsscheine ausgestellt, Bestätigung über die KZ-Haft. Diese Scheine stellte das Rote Kreuz aus. Dort war auch die Häftlings-Nummer vermerkt.]
00:19:51 i te ze zdjęciem chyba to było to z ostrzyżoną główką z takim nie nie chłopaczkiem malutkim i ten.
de [DE: Die Karten waren ebenfalls mit Fotos versehen. Ich hatte einen kahl geschorenen Kopf und war ein schmächtiger Junge.]
00:20:00 No ale to już były takie powiedziałbym no niekłopotliwe sytuacje w sensie w sensie taki.. takiego strachu, takiej obawy.
de [DE: Aber es waren keine Furcht erregenden Situationen. Ich meine, was Angst oder Befürchtungen angeht.]
00:20:11 No i już były organizowane przez Czerwony Krzyż miejsca, gdzie dokarmiali, gdzie już powiedzmy tam coś jakieś kanapki
de [DE: Es wurden schon Stellen des Roten Kreuzes mit Essensausgaben organisiert. Da konnten wir etwas essen.]
00:20:19 czy jakieś tam jakoś kuchnię tam prowadzono w różen tam... jakieś tam porzuconej szkole czy gdzieś.
de [DE: Eine Küche in einer verlassenen Schule war im Betrieb.]
00:20:26 Także już... No i wydali mnie też na przykład wydali takie zaświadczenie na podstawie mojej wypowiedzi. Na na do dziś mam w domu taką kartkę wielkości, pół..
de [DE: Aufgrund meiner Aussage bekam ich eine Haft-Bestätigung. Diese habe ich bis jetzt bei mir zu Hause.. Sie hat die Größe...]
00:20:38 mniejsza jak zeszyt czy takie to.. te ne.. i tam wypisane to powiedzmy ten, to co ja mówiłem i mniej więcej to to co tam się działo. Tak to taki był powrót.
de [DE: Sie ist kleiner als ein Heft. Dort ist festgehalten, was ich hier erzählt habe, was ich erlebte. So sah meine Rückkehr aus.]
00:20:48 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:20:57 ZS: {Reibt sich am Gesicht}.
de [DE: ZS: {Reibt sich am Gesicht}.]
00:22:22 MA: Er war praktisch so gesund, dass er das mitmachen konnte noch mit dem wenigen Essen. Und von Szczecin ging es wohin weiter…
de [DE: MA: Er war praktisch so gesund, dass er das mitmachen konnte noch mit dem wenigen Essen. Und von Szczecin ging es wohin weiter…]
00:22:35 IV: I teraz tak: a w Szczecinie żeście zostali...(???)
de [DE: IV: Und jetzt Folgendes... Und was war in Szczecin?]
00:22:36 ZS: Proszę Panią. Ja bym może to jeszcze sprostował trochę. Bo ja tutaj prze prze przeleciałem w formie kierunkowym.
de [DE: ZS: Wissen Sie.. Ich würde das gerne nochmal klar stellen. Ich habe darüber etwas flüchtig erzählt. ]
00:22:43 Bo o ile ja sobie przypominam, to nasze zatrzymanie się było tej tego pierwszego samodzielnego działania i prze..przemieszczanie się
de [DE: Soweit ich mich erinnere, war dieser Aufenthalt unsere erste selbständige Tätigkeit.]
00:22:52 to chyba był to chyba był Stary Stary Starogard, nie Stargard, nie..Stargard Gdański tylko jak to teraz się nazywało, ojej, zapomniałem.
de [DE: Ich glaube, es war Stargard... Stargard Gdański. Wie es genau hieß, habe ich vergessen...]
00:23:08 Takie duże miasto, ostatni powiat przed przed Szczecinem. Jak się szło od tej strony..
de [DE: Es war eine große Stadt, der letzte Landkreis vor Szczecin, als wir von dieser Seite kamen.]
00:23:14 IV: No nie ważne.. Ale gdzieś (???) był Starogard (???)
de [DE: IV: Aber es ist nicht so wichtig... Aber wo war das..(???) Starogard]
00:23:15 ZS: Starogard, Stargard czy coś... może tak. I tam już właśnie była tam była zorganizowana ta pomoc pierwsza dla tych właśnie uciekających powracających z Niemiec.
de [DE: ZS: Starogard, Stargard oder so ähnlich. Dort war die erste Anlaufstelle für die Rückkehrer aus Deutschland.]
00:23:26 I chyba ten z tym Stargard był tym ostatnim etapem takiego sa samodzielnego powiedzmy yyy no spopr..jakiegoś tak.. powiedzmy jakiegoś ukształtowania sobie tych tego powrotu.
de [DE: Und Stargard war die letzte Etappe dieser selbständigen Rückkehr nach Polen.]
00:23:39 Bo tak się rożnie i jakaś furmanką jechało, i pamiętam, proszę Panią do tak do do do nie do Opola, to żeśmy się dostawali różnymi sposobami.
de [DE: Wir hatten verschiedene Transportmittel, wie z.B. ein Fuhrwerk. Nach Oppeln kamen wir mit unterschiedlichen Transportmitteln.]
00:23:55 Nawet były były furmanki tych różnych wracających, co uciekali, tych wiejskich ze wsi ludzi. I później żeśmy tam czasami się zorganizowali w taką grupę kilkuosobową
de [DE: Es gab Fuhrwerke von den Einheimischen, die von den Rückkehrern übernommen wurden. Wir fuhren in einer Gruppe von einigen Personen.]
00:24:06 i zabieraliśmy Niemcom, jak żeśmy trafili, tam jadących konni, konni czy tam furmanką, czy rowerami, czy.. żeśmy bo..bo nie było tego... Ale to już było po paru dniach.
de [DE: Wir beschlagnahmten von den Deutschen Pferde, Fuhrwerke oder Fahrräder. Aber es war erst nach ein paar Tagen.]
00:24:17 Bo to tak się człowiek ciągnął do tego. A już od tego momentu jak dostałem się do tego, to już było w Stargardzie Gdańskim to było ten ostatni mój etap,
de [DE: Wir wollten zurück. In Stargard Gdański war meine letzte Etappe. ]
00:24:24 ale to już nie umiem w tej chwili powiedzieć. Ale jak mówiliśmy kierunkowo, to mówiliśmy to o Szczecinie, że Szczecin tam..
de [DE: Aber ich kann jetzt nicht genau sagen. Wir fuhren auf jeden Fall Richtung Szczecin.]
00:24:31 Ale ty.. nie nie byłbym w stanie teraz potwierdzić na pewno tak, czy Stargard był ostatnim etapem.
de [DE: aber ich kann jetzt nicht genau sagen, ob Stargard die letzte Etappe war.]
00:24:38 I stamtąd już pociągiem do Warszawy, tak i.. w Opolu żeśmy. Dobrze mówię? W Opolu chyba. Już mi jakoś, już nie pamiętam.
de [DE: Von da aus ging es nach Warschau. Und in Oppeln haben wir.. Ich kann mich nicht erinnern..]
00:24:49 IV: Ale do Warszawy?
de [DE: IV: Aber nach Warschau?]
00:24:52 ZS: Już do samego..już do samej Warszawy, żeśmy.. no może może było jakieś zatrzymanie po drodze. Już nie kojarzę sobie, bo to przecież te składy pociągów
de [DE: ZS: Auf dem Weg nach Warschau haben wir einen Halt gemacht. Ich erinnere mich nicht... Es waren zusammengestellte Züge.]
00:24:58 to były takie towarowe i odkryte bez dachu, takie te różne, także to się tymi różnymi tymi korzystało, ale są pewne rzeczy, które mi się za za zacierają.
de [DE: Es waren offene Güterzüge.. An manches kann ich mich nicht erinnern.]
00:25:10 Ale będę opowiadał. Bo jutro mi się przypomni, że to nie jechałem w lewo, tylko jechałem w prawo. No bo tak może być.
de [DE: Aber ich erzähle weiter. Morgen fällt es mir wieder ein, dass ich nicht nach links, sondern nach rechts gegangen bin. So kann es sein.]
00:25:17 No to już te jednak 60 lat temu, to jest więcej jak 60 lat temu. Przecież to było w 1945, 1944-tym roku, to proszę Pani, to było dokładnie, 60.. 66 lat temu no.
de [DE: Es war doch vor 60 Jahren, vor mehr als 60 Jahren. Es war doch 1945.. 1944... Es war genau vor 60 Jahren, vor 66 Jahren..]
00:25:34 IV: (???)
de [DE: IV: (???)]
00:25:35 ZS: Tak, że przepraszam, że powiedziałem, bo nie chciałbym być potraktowany, ze ja tutaj fantazjuję. Ale z głową ja mam kłopoty.
de [DE: ZS: Ich entschuldige mich, dass ich es erzähle.. Ich möchte nicht, dass man mich für einen Phantasten hält. Ich habe etwas Probleme mit meinem Kopf.]
00:25:43 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:26:32 MA: Was war in dieser Zeit, wo er untergebracht war in dem Lager, die schlimmste Erfahrung und warum, glauben Sie, dass Sie überlebt haben?
de [DE: MA: Was war in dieser Zeit, wo er untergebracht war in dem Lager, die schlimmste Erfahrung und warum, glauben Sie, dass Sie überlebt haben?]
00:26:46 ZS: Bo ja proszę Panią, żebym lepiej pamiętał, to bym mógł więcej powiedzieć, ale mnie to pewne rzeczy mi uciekają.
de [DE: ZS: Wenn ich mich besser erinnern würde, könnte ich mehr erzählen. Aber manche Sachen entgleiten mir.]
00:26:53 IV: Ale to nie musi być tak dokładnie. Niech Pan teraz powie jeszcze. Z tych wszystkich wydarzeń, które Pan pamięta z obozu,
de [DE: IV: Sie müssen nicht so genau erzählen. Erzählen Sie noch, welche Ereignisse aus der Haftzeit,]
00:27:01 co był.. co się Panu wydaje najgorsze i dlaczego właśnie Pan myśli, że Pan przeżył?
de [DE: welche Ereignisse für Sie die schlimmsten waren und warum denken Sie, dass Sie überlebt haben?]
00:27:06 ZS: Proszę Panią. Ja, mnie trudno powiedzieć, ja tak w grupie, starałem nie nie wychylać się za mocno, żeby nic nie zarobić dodatkowo.
de [DE: ZS: Wissen Sie... In der Gruppe versuchte ich nicht aufzufallen, damit ich nicht bestraft werde.]
00:27:16 A byłem yy miałem o tyle plus, że byłem małym chłopaczkiem, ja wzrostem byłem bardzo malutki.
de [DE: Mein Vorteil war, dass ich ein schmächtiger und kleiner Junge war.]
00:27:23 Ja ja dopiero podrosłem chyba po 2 latach po powrocie już do do do do domowego układu. Ja byłem taki malutki, że byłem taki niepodejrzliwy taki byłem taki, taki taki.
de [DE: Ich wuchs erst zwei Jahre nach der Rückkehr nach Hause weiter. Wegen meiner Größe fiel ich nicht auf und war unverdächtig.]
00:27:37 Dość szybki, itd. Ale tak niektórych szczegółów, to mi trudno spamiętać. Ja, na przykład żebym wiedział,
de [DE: Ich war ziemlich flink. Aber an Details kann ich mich nicht erinnern. Wenn ich es wüßte...]
00:27:42 że takie dokładne rzeczy są potrzebne, że ja na przykład mam jeszcze tą kartę, o której mó.. mówiłem. Co mi pierwszą kartę ten zorganizowana naszy nasz w Polsce ten to Czerwony Krzyż,
de [DE: Wenn ich es wüßte, dass Sie es genau wissen möchten.. Zu Hause habe ich diese Bestätigung, von der ich Ihnen erzählt habe. Diese bekam ich vom Roten Kreuz in Polen.]
00:27:54 już nie pamiętał kto wystawiał, to tam mam datę wypisaną, miejsce wszystko, ale to nie wiedziałem, że to będzie potrzebne.
de [DE: Ich kann mich nicht erinnern, wer sie ausgestellt hatte. Dort ist das Datum, der Ort. Aber ich wusste nicht, dass ich es jetzt brauchen würde.]
00:28:01 Bo to zachowałem sobie, po po po mam odłożone tam w albumie na tym na na jako jako dokument taki pamiątkowy.
de [DE: Ich habe sie aufgehoben, sie liegt in einem Album als Erinnerungsdokument, als Andenken.]
00:28:10 Także.. znaczy wypisany przez tamte te władze, które.. mówię... Ale nie nie pamiętam dokładnie, czy to było w Stargardzie czy pod Stargardem,
de [DE: Die damaligen Behörden haben diese Karte ausgestellt. Aber ich weiß nicht genau, ob es in Stargard oder bei Stargard war.]
00:28:18 tak tak tak mi coś się kojarzy, bo Szczecin to wiem, że tak był niedaleko tam stamt.. z 50 km chyba czy wiele, to wtedy..
de [DE: Wenn es um Szczecin geht, das weiß ich, es war nicht weit, vielleicht 50 Kilometer oder so.]
00:28:26 IV: (???) Jeszcze mam takie pytanie: dlaczego myśli Pan, że Pan przeżył i co było najgorszym wydarzeniem?
de [DE: IV: (???) Ich habe noch eine Frage: Warum denken Sie, dass Sie überlebt haben und was war das schlimmste Ereignis?]
00:28:32 ZS: Proszę Panią. Było prawdopodobnie to, że miałem trochę szczęścia może. No i ja t.. starałem się dostosowywać do sytuacji. I w miarę..aa.. A w ogóle byłem zawsze no odważny, powiedziałbym. Jakby jak...
de [DE: ZS: Wissen Sie. Ich hatte wahrscheinlich viel Glück. Ich versuchte, mich immer der Situation anzupassen. Ich hatte immer Mut.]
00:28:47 MA: Was war in dieser Zeit, wo er untergebracht war in dem Lager, die schlimmste Erfahrung und warum, glauben Sie, dass Sie überlebt haben?
de [DE: MA: Was war in dieser Zeit, wo er untergebracht war in dem Lager, die schlimmste Erfahrung und warum, glauben Sie, dass Sie überlebt haben?]
00:28:55 IV: Proszę jeszcze raz powiedzieć, co było najgorszym wydarzeniem albo najgorzsą rzeczą, którą Pan wspomina?
de [DE: IV: Erzählen Sie noch, was war das schlimmste Ereignis, das Ihnen in Erinnerung geblieben ist?]
00:28:59 ZS: Proszę Panią. Jakoś dwa razy byłem.. byłem dwa razy w grupie już przeznaczonej do likwidacji w Groß-Rosen jeszcze.
de [DE: ZS: Wissen Sie. Zweimal war ich bereits zu einer Gruppe in Groß-Rosen zugeordnet, die getötet werden sollte.]
00:29:05 To znaczy z tego, co mi mówiono, bo ja to tylko prawda, jak tak te ustawili nas tam ja wiem w kilkanaście tych w czwórkach czy tego i to wszystko miało iść do krematorium.
de [DE: Das heißt, es wurde erzählt.. Wir wurden in mehreren Reihen zu viert aufgestellt und für's Krematorium bestimmt.]
00:29:20 Już było ustalone i to głośno mówiono. To było..to było.. Niemcy się nie krępowali ci, co ustawiali.
de [DE: Es war bereits beschlossene Sache. Man sprach laut darüber. Die Deutschen, die uns aufstellten, hatten keine Skrupel.]
00:29:25 No i te ci kapo wszystko, co bo tam też byli niektórzy narodowości różnej z tym kapo i oni byli czasami gorsi jak ci Niemcy.
de [DE: Es gab Kapos unterschiedlicher Nationalitäten und sie waren manchmal schlimmer als die Deutschen.]
00:29:33 Tacy paskudni, (???) I to to..tak, że że są pewne rzeczy, które no uciekają, także no. Ja tak starałem się jakoś to w miarę możliwości zrozumieć i próbować jak najkorzystniej wybrnąć z tego.
de [DE: Sie waren ekelhaft.. Es gibt manche Sachen, die aus meinem Gedächtnis verschwinden.. Ich versuchte, es zu verstehen und dem womöglich zu entkommen.]
00:29:49 Ale.. a byłem taki dość obrotny chłopak, nieduży, nierozwinięty, nie niezauważalny taki powiedzmy. Zawsze gdzieś tak w środku byłem, bo wzrostem i wszystko malutki, drobniutki i to tego.
de [DE: Ich war ziemlich schlau, nicht groß und unauffällig. Ich war immer irgendwo in der Mitte, weil ich klein und zierlich war.]
00:30:02 Także jak jak już Pani powiedziałem, ja ważyłem 26 kilo jak z obozu wróciłem. No to to na 16-latka, czy tam 15-latka z groszami miałem to to jest jednak żadna waga, to taka większa lalka. {Lacht}.
de [DE: Wie ich es schon gesagt habe: Als ich aus dem Lager zurückkam, war ich gerade 16 oder 15, ich war wie eine größere Puppe, ohne Gewicht. {Lacht}.]
00:30:16 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:30:55 ZS: Tak, że ja wiele rzeczy nie pamiętam. Hm. Prawda.
de [DE: ZS: Ich kann mich an vieles nicht mehr erinnern. Nicht wahr.]
Zeige Dateien Untertitel