Datei "AGFl_AV.22.0797.mp4"

Dateiname im Ordner AGFl_AV.22.0797.mp4
Verzeichnisname
Quellenangaben KZ-Gedenkstätte Flossenbürg
Signatur: AGFl AV.22.0797
Dateigröße 206.88 MB
Größe 640px × 360px
Vorschau
MPEG4
Referenzen
Länge 00:33:35
Größenverhältnis 16:9

Untertitel von Datei "AGFl_AV.22.0797.mp4"

00:00:01 JK: Nazywam się Jerzy Kucharski. Urodziłem się w Warszawie 6-go lutego 1929 roku. Uczęszczałem do szkoły powszechnej w Warszawie do 1939 roku.
de [DE: JK: Ich heiße Jerzy Kucharski und bin am 06.02.1929 in Warschau geboren. Ich besuchte bis 1939 eine Volksschule in Warschau.]
00:00:17 W 1939 roku, kiedy wybuchła wojna, była przerwa w nauce, później następnie rozpoczęła się jeszcze w tym roku 1939.
de [DE: Als 1939 der Krieg ausbrach, wurde die Schule unterbrochen und im gleichen Jahr noch fortgesetzt.]
00:00:30 No i dokończyłem swoją swoją naukę w szkole podstawowej, tak zwanej powszechnej.
de [DE: Ich habe die Grundschule, die sogenannte Volksschule, abgeschlossen.]
00:00:38 Następnie rozpocząłem naukę w szkole zawodowej, w Mechanicznej Szkole Zawodowej, uczyłem się zawodu mechanika.
de [DE: Danach machte ich eine Ausbildung zum Automechaniker in einer Fachschule für Mechanik.]
00:00:47 No, yhh.. do 1944 roku, to jest do 01-go sierpnia uczęszczałem do szkoły w Warszawie i 1-go sierpnia wybuchło Powstanie Warszawskie.
de [DE: Ich besuchte die Schule bis zum 01. August 1944. Am 01. August 1944 brach der Warschauer Aufstand aus.]
00:01:05 No i brałem udział w Powstaniu Warszawskim od 1-go sierpnia do 2-go września 1944 roku.
de [DE: Ich nahm am Warschauer Aufstand vom 01. August bis zum 02. September teil.]
00:01:16 No.. jeśli mam opisać moją dzałalność powstańczą, to byłem jednym z najmłodszych żołnierzy,
de [DE: Wenn ich meine aufständische Aktivität beschreiben soll, war ich einer der jüngsten Soldaten.]
00:01:27 którzy zdobywali i bronili gmachu Reduty Starego Miasta Warszawskiego, gmachu pol.. Państwowej Wytwórni Paierów Wartościowych.
de [DE: Wir haben die Redoute der Altstadt sowie das Gebäude der Wertpapierdruckerei verteidigt.]
00:01:39 Był to olbrzymi kompleks zamykający wejście do dzielnicy Warszawy a jednocześnie do wejścia w głąb miasta.
de [DE: Es war ein großer Gebäudekomplex, der ein Stadtviertel Warschaus abgrenzte und zugleich den Eingang zur Stadt darstellte.]
00:01:49 Gmach jest położony nad Wisłą tuż przy moście kolejowym. Hmh.
de [DE: Das Gebäude ist an der Weichsel an der Eisenbahnlinie gelegen.]
00:01:58 Była to dla nas uciążliwa sprawa, ponieważ pociąg pancerny wjeżdżał na most i ostrzeliwał bezpośrednio bezpośrednio Wytwórnię Papierów Wartościowych.
de [DE: Es war eine heikle Angelegenheit, denn der Panzerzug, der auf die Brücke fuhr, unmittelbar das Gebäude der Wertpapierdruckerei beschoss.]
00:02:12 Walki trwały o utrzymanie tej i dzielnicy i tej reduty do 2-go września 1944 roku.
de [DE: Es gab bis zum 02. September 1944 Kämpfe um den Erhalt des Stadtviertels und der Redoute.]
00:02:20 Po kapitulacji Starego Miasta, czyli tej dzielnicy walczącej, integralnie związanej z Warszawą,
de [DE: Nach der Kapitulation der Altstadt, in der gekämpft wurde und die sehr verbunden mit Warschau war,]
00:02:32 ponieważ jeszcze nie była podpisana konwek.. konwencja genewska z takimi rebeliantami można powiedzieć jak Powstanie Warszawskie,
de [DE: war die Genfer Konvention mit den Aufständischen, wie im Warschauer Aufstand, noch nicht unterschrieben.]
00:02:44 gdyż dopiero generał Bór-Komorowski podpisał po po kapitulacji rozejm z armią niemiecką. I powstańcy zostali uznani za jeńców wojennych.
de [DE: Erst nach der Kapitulation hat General Bór-Komorowski einen Waffenstillstand mit der deutschen Armee unterzeichnet. Die Aufständischen galten fortan als Kriegsgefangene.]
00:02:58 I wszyscy byli kierowani do obozów jenieckich. Natomaist do tego czasu traktowano nas jako no nie armię, a buntowników.
de [DE: Alle wurden in die Kriegsgefangenenlager deportiert. Bis zu diesem Zeitpunkt wurden wir als Rebellen und nicht als Armee angesehen.]
00:03:14 I takich ludzi po prostu tracono, rozstrzeliwano. Wobec tego musieliśmy odrzucić wszystkie dystynkcje i wszystkie oznaki,
de [DE: Und diese Rebellen wurden einfach ermordet bzw. erschossen. Aus diesem Grund mussten wir alle Grade und Abzeichen ablegen,]
00:03:32 pokazujące nas, że jesteśmy powstańcami. I jako cywile zostaliśmy skierowani do przejściowego obozu poza Warszawą, czyli do pruszkowskiego takiego obozu.
de [DE: die darauf Hinweis geben konnten, dass wir Aufständische waren. Als Zivile wurden wir in das nahe Übergangslager Pruszków bei Warschau geführt.]
00:03:44 I stamtąd kierowano mieszkańców Warszawy do różnych miejsc odosobneinia. A więc częściowo wysyłano do obozów koncentracyjnych
de [DE: Von dort wurde die Warschauer Bevölkerung in verschiedene abgelegene Orte deportiert, teilweise wurde sie in die Konzentrationslager geschickt.]
00:03:57 a częściowo rozwożono po Polsce w różnych miastach. Jak również częściowo wywożono na przymusowe roboty do do Rzeszy.
de [DE: Teilweise wurde sie an vierschiedenen Orten in Polen verstreut. Einige wurden zur Zwangsarbeit ins Deutsche Reich deportiert.]
00:04:08 IV: Ja mam takie pytanie, co było konkretnie powodem aresztowania Pana? Jaką miał Pan funkcję w czasie Powstania? Czy był Pan powstańcem, czy kim?
de [DE: IV: Ich hätte eine Frage: Was war der konkrete Grund für Ihre Verhaftung? Welche Funktion hatten Sie im Aufstand? Waren Sie ein Aufständischer?]
00:04:20 JK: No byłem powstańcem czynnym i walczyłem z bronią w ręku, w zgrupowaniu "Leśnik" tak zwanym..to takie..
de [DE: JK: Ich war ein aktives Aufstandsmitglied und habe mit der Waffe in der Hand im Bataillon "Leśnik" gekämpft.]
00:04:28 Powstańcy mieli swoje zgrupowania o różnych nazwach. Ponieważ to nie była normalna armia, tylko była armia konspiracyjna.
de [DE: Die Aufständischen waren in verschiedenen Formationen gruppiert. Es war keine reguläre Armee, sondern eine Untergrundarmee.]
00:04:38 Wobec tego byliśmy zgrupowani w różnych oddziałach takich. No a nie miałem żadnej rangi, ponieważ byłem 15-letnim powstańcem
de [DE: Wir waren in verschiedenen Gruppen. Aber ich hatte keinen Rang, da ich erst 15 Jahre alt war.]
00:04:50 i walczyłem tak jaj wielu innych powstańców, zreszą i też młodych, przeważnie młodych ludzi.
de [DE: Ich habe wie viele andere, meistens, junge Aufständische gekämpft.]
00:04:57 IV: Jak wyglądało Pana aresztowanie?
de [DE: IV: Wie sah die Verhaftung aus?]
00:05:00 JK: To aresztowanie polegało na tym, że wywieziono nas do tego obozu przejściowego i później wybierano tych,
de [DE: JK: Die Verhaftung beruhte darauf, dass wir in dieses Übergangslager deportiert wurden und danach wurden wir ausgesucht...]
00:05:07 co według Niemców uważano, że można ich wykorzystać jako siłę roboczą. No wybierano i ładowano do wagonów towarowych i wywożono.
de [DE: Die Deutschen suchten diese aus, die sie als Arbeitskraft ausnutzen konnten. Die Verhafteten stiegen in die Güterwaggons ein und wurden weggebracht.]
00:05:19 Kiedy nas wieźli przez tereny jeszcze polskie i jak dojechaliśmy do stacji kolejowej Oświęcim, no to.. i pociąg ruszył, to myśleliśmy,
de [DE: Wir fuhren durch die polnischen Gebiete und als wir in Oświęcim ankamen und der Zug losfuhr, dachten wir,]
00:05:32 że... ponieważ nazwa Oświęcim znana była w Polsce jako jeden z obozów zagłady, to myśleliśmy, że jedziemy dalej.
de [DE: dachten wir, dass wir weiter fahren würden. Der Name Oświęcim war in Polen bekannt als ein Vernichtungslager.]
00:05:40 A okazało się, że pociąg tylko ruszył po to, żeby zjechać na bocznicę. I prowadzono pociąg do na bocznicę Auschwitz-Birkenau.
de [DE: Es stellte sich aber heraus, dass der Zug nur deswegen weiter rollte, weil er auf einem Abstellgleis fuhr. Wir fuhren auf dem Gleis nach Auschwitz-Birkenau.]
00:05:52 IV: Czy były jakieś kryteria aresztowania, czy..?
de [DE: IV: Gab es Kriterien für die Verhafutng?]
00:05:56 JK: Nie.
de [DE: JK: Nein.]
00:05:56 IV: Po co aresztowany?
de [DE: IV: Warum wurden Sie verhaftet?]
00:05:57 JK: Nie, po powstaniu nie było specjalnych kryteriów. A ponieważ tak: powstańcy, którzy walczyli jeszcze do momentu,
de [DE: JK: Nein, nach dem Aufstand gab es keine Kriterien. Die Aufständischen kämpften bis zu dem Moment,]
00:06:06 kiedy uznano ich za żołnierzy armii i uznano ich za jeńców wojennych, no to szans powstańcy nie mieli żadnych tego typu.
de [DE: bis sie als Soldaten und als Kriegsgefangene anerkannt wurden. Vorher hatten die Aufständischen keine Chance darauf.]
00:06:19 Także Niem.. nawet gdyby nas zatrzymano w uzbrojeniu i w oznakach wojskowych, to po..mogliśmy zostać po prostu rozstrzelani.
de [DE: Selbst wenn wir in Uniformen und mit militärischen Abzeichen verhaftet worden wären, wären wir erschossen worden.]
00:06:34 Jako jako buntownicy, rebelianci czy no jako bandyci przeciwko występujący przeciwko władzy okupacyjnej hitlerowskiej.
de [DE: Wir waren nämlich Aufständische und Rebellen, wir waren Banditen, die gegen die Nazi-Besatzung kämpften.]
00:06:46 IV: Czyli zostaliście aresztowani powiedzmy w ubraniu cywilnym?
de [DE: IV: Wurden Sie also in ziviler Bekleidung verhaftet?]
00:06:52 JK: Tak.
de [DE: JK: Ja.]
00:06:52 IV: Czyli nie koniecznie w mundurach wojskowych?
de [DE: IV: Also nicht nur in Armeenuniformen?]
00:06:55 JK: Nie, no każdy każdy unikał w tym czasie okazania swojego powstańczego udziału, bo nie było wiadome, co się z nami stanie. Na na..
de [DE: JK: Jeder hat es vermieden, seine Mitgliedschaft beim Aufstand öffentlich zu machen, denn wir wussten nicht, was mit uns passieren würde.]
00:07:07 Natomiast właśnie tych powstańców, którzy do końca, do momentu podpisania oficjalnej kapitulacji,
de [DE: Die Aufständischen aber, die bis zum Schluss gekämpft haben, bis die offizielle Kapitulation unterzeichnet wurde,]
00:07:17 to później uznano za żołnierzy armii podziemnej i kierowano ich do obozów jenieckich.
de [DE: wurden als Kriegsgefangene der Untergrundarmee anerkannt und in die Kriegsgefangenenlager geschickt.]
00:07:23 A nas jako cywilów bra.. kierowano do różnych tak jak powiedziałem część do obozów koncentracyjnych, część do Rzeszy Niemieckiej na roboty.
de [DE: Wir als Zivile wurden in unterschiedliche Lager, in Konzentrationslager, ein Teil nach Deutschland zur Zwangsarbeit deportiert.]
00:07:33 A część po prostu rozwożono szczególnie najwięcej kobiety, dzieci, rozwożono po Polsce po różnych miastach.
de [DE: Viele Frauen und Kinder wurden in ganz Polen an verschiedene Orten verstreut.]
00:07:41 IV: Może wracając jeszcze do czasów sprzed wojny. Proszę powiedzieć opowiedzieć o swojej rodzinie.
de [DE: IV: Kehren wir zu der Zeit vor dem Kriegsausbruch zurück. Erzählen Sie bitte über Ihre Familie.]
00:07:52 JK: No..hmh... Mój tata służył w policji. Był na Starym Mieście pracownikiem komisariatu, dzielnicowym tak zwanym. I tam poznał moją mamę. hmhmh..
de [DE: JK: Mein Vater war bei der Polizei. Er war ein Gendarm bei der Polizeistelle in der Altstadt. Er lernte dort meine Mutter kennen.]
00:08:09 Z tego związku urodziła się moja siostra, Krystyna, w 1925 roku, a później ja, w 1929 roku.
de [DE: Aus dieser Beziehung wurde 1925 meine Schwester Krystyna und ich im Jahr 1929 geboren.]
00:08:25 Mój tata pracował w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych jako sekretarz Ministra Spraw Wewnętrznych.
de [DE: Mein Vater arbeitete dann im Innenministerium als Sekretär des Innenministers.]
00:08:36 Następnie, hm.. następnie został przeniesiony do ochrony prezy prezydenta Polski Mości.. Ignacego Mościckiego.
de [DE: Danach wurde er zum persönlichen Schutz des polnischen Präsidenten Ignacy Mościcki abkommandiert.]
00:08:49 I do czasu wybuchu wojny i w czasie ewakuacji rządu polskiego eskortował prezydenta Mościckiego do Rumunii.
de [DE: Er begleitete den Präsidenten Mościcki bis zum Kriegsbeginn und die polnische Regierung bei der Evakuierung nach Rumänien.]
00:09:02 Ponieważ rząd polski został skierowany został do Rumunii jako wtedy sojusznika polskiego nie biorącego udziału w tym czasie w wojnie.
de [DE: Die polnische Regierung fand in Rumänien als seinem Verbündeten Zuflucht. Rumänien war zu der Zeit nicht im Kriegsgeschehen involviert.]
00:09:13 Po powrocie do... po udaniu się prezydenta Mościckiego do Szwajcarii mój tata wrócił do do Warszawy i pracował w policji kryminalnej w Warszawie w czasie okupacji.
de [DE: Als der Präsident Mościcki in der Schweiz angekommen war, kehrte mein Vater nach Warschau zurück. Während der Besatzungszeit arbeitete er bei der Kripo in Warschau.]
00:09:30 Był jednocześnie oficerem Armii Krajowej w konspiracji czyli w tej naszej podziemnej organizacji zbrojnej.
de [DE: Er war zugleich Offizier der Armia Krajowa, der Untergrundarmee.]
00:09:41 No a my chodziliśmy, ja i moja siostra chodziliśmy do szkoły. No rodzina moja cała jest z Warszawy.Wszyscy mieszkali na dobrą sprawę w jednej dzielnicy właśnie na Starym Mieście.
de [DE: Meine Schwester und ich besuchten die Schule. Meine ganze Familie lebte in einem Stadtviertel von Warschau, in der Altstadt.]
00:10:04 IV: Czyli Pana ojciec powiedzmy eskortował ewakuację rządu polskiego do Rumunii. I wrócił tutaj do Warszywy, tak?
de [DE: IV: Ihr Vater hat also die Evakuierung der polnischen Regierung nach Rumänien begleitet? Und kehrte dann nach Warschau zurück, ja?]
00:10:17 JK: Tak. Wrócił na początku 1940 roku. a może nawet, już trudno mi jest teraz na pewno powiedzieć, czy nie pod koniec 1939 roku, czy na początku.
de [DE: JK: Ja. Er kehrte Anfang 1940 zurück, vielleicht war es noch Ende 1939. Ich kann mich nicht genau erinnern.]
00:10:30 Ale chyba pod koniec 1939 roku wrócił. W październiku może. rudno mi powiedzieć, nie pamiętam już tego czasu.
de [DE: Aber es war vielleicht doch Ende 1939, vermutlich im September. Es ist schwer zu sagen, ich erinnere mich nicht mehr an die Zeit.]
00:10:39 IV: Proszę jeszcze raz powiedzieć, czy Pan opowiedział, że w Pruszkowie był obóz, z którego później wysyłano, deportowano do różnych obozów. Jak to wyglądało?
de [DE: IV: Erzählen Sie noch einmal bitte. Sie sagten, in Pruszków war ein Übergangslager, von dem aus in unterschiedliche Lager deportiert wurde. Wie sah es aus?]
00:10:52 JK: No więc wszystkich Warsza.. Warsza.. Warszawiaków, którzy z tych dzielnic, z której powstanie zostało zajęte przez armię niemiecką kierowano do takiego przejściowego obozu.
de [DE: JK: Alle Warschauer, die in den Stadtvierteln wohnten, die vom Aufstand betroffen und durch die deutsche Armee besetzt waren, wurden in dieses Übergangslager deportiert.]
00:11:03 Dlaczego do Pruszkowa? Tam były olbrzymie zakłady taboru kolejowego. I te hale puste były i do tych hal właśnie tam kierowano tych wszystkich Warszawiaków, cywilów.
de [DE: Warum Pruszków? Dort befanden sich große Eisenbahnwerke. Die Werkshallen standen leer und dort wurden die Warschauer Zivilisten zwischenzeitlich festgehalten.]
00:11:15 I stamtąd odbywały się właśnie te selekcje. Jednych kierowano właśnie do obozów, a jednych kierowano do innych miast Polski. I część do Rzeszy niemieckiej na ee.. na roboty.
de [DE: Dort fand eine Selektion statt. Einige kamen in die KZs, andere wurden in andere polnische Städte geschickt. Manche wurden zur Zwangsarbeit nach Deutschland deportiert.]
00:11:34 Tam się.. tam było skupisko wszystkich cywilów warszawskich, Warszawiaków, którzy nie zginęli w powstaniu, a którzy zostali wypędzeni..
de [DE: Da waren alle zivile Warschauer versammelt, die beim Aufstand am Leben geblieben sind, die aber vertrieben wurden.]
00:11:46 No właściwie musieli wyjść, ponieważ Warszawa była zniszczona i nawet po upadku powstania jeszcze wysadzano domy czy palono domy.
de [DE: Sie mussten Warschau verlassen, weil die Stadt zerstört war. Auch nach der Kapitulation wurde in der Stadt weiter gebombt und die Häuser in Brand gesetzt.]
00:11:55 Także, że nie było możliwości pozostać w swoich miejscach zamieszkania.
de [DE: Wir hatten keine Möglichkeit, in unseren Häusern zu bleiben.]
00:12:03 IV: Co później było po Pruszkowie?
de [DE: IV: Was war weiter nach Pruszków?]
00:12:06 JK: No po Pruszkowie, kiedy.. kiedy nas za.. po prostu załadowano do wagonów i przyjechaliśmy do Auschwitz-Birkenau, zostałem..zostaliśmy tam zarejestrowani, tak.
de [DE: JK: Nach Pruszków wurden wir in die Güterwaggons verfrachtet und wir kamen in Auschwitz-Birkenau an. Wir wurden dort registriert.]
00:12:24 Oczywiście każdy otrzymał numer. No i zweryfikowano gdzie kto jaki zawód ma, jako... jaką szkołę skończył.
de [DE: Jeder von uns bekam eine Nummer. Wir wurden nach dem Beruf und der schulischen Bildung gefragt.]
00:12:34 I prawdopodobnie było to przyczyną kierowania do innych obozów z Auschwitz do innych obozów,
de [DE: Wahrscheinlich war das auch ein Kriterium, warum wir aus Auschwitz in andere Lager überstellt wurden.]
00:12:45 gdzie odbywa... gdzie tak jak do Flossenburga trafiłem. I tutaj do pracy przy budowie części samo... samolotów Messerschmitt.
de [DE: Ich kam nach Flossenbürg, wo ich bei Messerschmitt in der Flugzeugproduktion arbeitete.]
00:12:56 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:13:10 JK: {putzt sich die Nase}.
de [DE: JK: {putzt sich die Nase}.]
00:13:11 IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}
de [DE: IV: {Übersetzung und Rücksprache mit MA}]
00:15:38 IV: Chciałam jeszcze wrócić do rodziny Panie Jurku. Pan mi opowiadał, że.. o Pana rodzinie, jak została rozdzielona, jak odczuwał Pan w ogóle wybuch wojny?
de [DE: IV: Ich möchte nochmal kurz zu Ihrer Familie zurückkehren. Sie erzählten, dass Ihre Familie getrennt wurde. Wie haben Sie überhaupt den Kriegsbeginn empfunden?]
00:15:54 JK: Wybuch, wybuch wojny, wtedy człowiek sobie nie zdawał sprawy, ja również, że to będzie taka wojna.
de [DE: JK: Mir war es damals überhaupt nicht bewusst, was der Kriegsbeginn und der Krieg bedeutete.]
00:16:05 Wojna to, znając ze szkoły trochę historii i no to zupełnie inaczej człowiek sobie wyobrażał wojnę. Wojna to jest walka żołnierzy gdzieś tam prawda poza miastami.
de [DE: Der Krieg aus den Schulbüchern war das eine. Aber den Krieg habe ich mir ganz anders vorgestellt. Der Krieg war für uns nicht präsent, es kämpften Soldaten irgendwo außerhalb der Städte.]
00:16:20 I kto czym więcej terenu zdobędzie, ten staje się zwycięzcą. No a wojna w 1939 roku rozpoczęła się z masowych nalotów na cywilne miasta.
de [DE: Und der Gewinner ist, wer mehr Land unter seine Kontrolle nimmt. Der Krieg 1939 begann mit den Massenluftangriffen auf die Städte.]
00:16:35 No i to było poza tym po po Polska niezbyt była przygotowana do takiej do takiej nawały straszliwej hhh... technicznej nawet nie tylko armi wielkiej
de [DE: Außerdem war Polen auf den Blitzkrieg nicht vorbeireitet. Nicht nur unter dem Aspekt der Größe waren wir den Deutschen unterlegen,]
00:16:50 ale i technicznie armia niemiecka była znacznie przewyższała nasze 20-letni dorobek właściwie.
de [DE: sondern auch technisch waren wir um 20 Jahre im Rückstand gegenüber der deutschen Armee.]
00:16:58 Polska po odzyskaniu niepodległości w 1920 w 1918 roku w 1920, to 19 lat budowała, odbudowywała swoje państwo, swoją państwowość.
de [DE: Polen hat nach 1920, 1918 erst seine Staatlichkeit, seinen Staat innerhalb von 19 Jahren erst wieder aufbauen müssen.]
00:17:09 Także trudno yy trudności były w w budowaniu takiej armii silnej, która mogłaby się przeciwstawić tych wieloletnich przygotowań niemieckich do wojny.
de [DE: Es war schwer, eine schlagkräftige Armee aus dem Boden zu stampfen, die gegen die deutsche Armee Widerstand leisten konnte. Die Deutschen bereiteten sich viele Jahre auf den Krieg vor.]
00:17:22 Gdyż jak wiadomo Hitler się przygotowywał do wojny przez dłuższy czas. I aneks Polski był jego podstawowym yy że tak powiem założeniem.
de [DE: Hitler bereitete sich mehrere Jahre auf den Krieg vor. Der Anschluß Polens war ein wichtiger Pfeiler seiner Strategie.]
00:17:35 A pretekstem był właśnie ten tzw. korytarz, który dzielił Rzeszę Niemiecką centralną od Prus Wschodnich.
de [DE: Als Vorwand diente der sogenannte Korridor, der das Deutsche Reich von Ostpreußen trennte.]
00:17:47 I o ten korytarz właśnie yy biorąc pod uwagę te te te sprawy integralności tej Prus Wschodnich z Rzeszą Niemiecką, rozpoczęła się wojna.
de [DE: Es ging um die Integrität von Ostpreußen und des Deutschen Reiches. Das war der Grund für den Kriegsbeginn.]
00:18:00 Tylko wojna, którą nikt sobie nie wyobrażał, że zacznie się od niszczenia cywilnych miast.
de [DE: Niemand konnte sich aber vorstellen, dass der Krieg mit der Zerstörung der zivilen Städte losgehen würde.]
00:18:06 Każdy przypuszczał, że cywile są wyłączeni z wojny, że kobiety, że dzieci i że starzy ludzie nie będą brali udziału w tym wszystkim.
de [DE: Es gab die Annahme, dass die Zivilbevölkerung aus dem Kriegsgeschehen ausgeschlossen ist und dass Frauen, Kinder und Alte am Krieg nicht teilnehmen werden.]
00:18:18 A okazało się, że podstawową sprawą był ten terroryzm taki nad społeczeństwem poprzez bomba bombardowanie miast.
de [DE: Es stellte sich aber heraus, es handelte sich grundsätzlich um Terrorismus gegen die Bevölkerung durch die Bombardierung der Städte.]
00:18:29 Później był eksodus tych ludzi z miast, uciekali przed armią, następującą armią niemiecką na wschód. I pełne szosy, pełne drogi były uchodźców.
de [DE: Es kam danach zur Massenflucht aus den Städten. Menschen flohen vor der deutschen Armee, die Richtung Osten vordrang. Die Straßen waren voll mit Flüchtlingen.]
00:18:42 Te, ci uchodźcy byli bombardowani z samolotów niemieckich, ostrzeliwani z broni pokładowej samolotów niemieckich. Masa, cała masa ludzi zginęła właśnie w tym eksodusie z miast.
de [DE: Die Flüchtlinge wurden aus der Luft mit Maschinengewehren beschossen. Viele Tausende starben bei der Massenflucht aus den Städten.]
00:18:55 No..yy Nie wsp... trudno nie wspomnieć o tym, że część Polski została 17-go września zajęta przez Związek Radziecki ówczesny.
de [DE: Man darf ebenfalls nicht vergessen, dass ein Teil Polens am 17. September von der Sowjetunion besetzt wurde.]
00:19:09 Który również nie szczędził Pola Polakom yy że tak powiem wywózki poza z terenów zamieszkałych.
de [DE: Auch die Sowjetunion verschonte die Polen nicht vor der Deportation aus den besetzten Gebieten.]
00:19:20 No i aresztowań szczególnie inteligencji, uczonych, policjantów, oficerów, urzędników państwowych. Także z dwóch stron ten eksodus nastąpił.
de [DE: Viele Mitglieder der Oberschicht, die Akademiker, Wissenschaftler, Polizisten, Offiziere und Staatsbeamte wurden verhaftet. Der Exodus kam von beiden Seiten.]
00:19:37 IV: Ja chciałam jeszcze wrócić do rodziny.. Co się działo z Pana rodziną w czasie wojny, w czasie Powstania Warszawskiego.
de [DE: IV: Ich würde gerne zu Ihrer Familie zurückkehren. Was passierte mit Ihrer Familie während des Krieges und während des Warschauer Aufstandes?]
00:19:44 Co się później stało z rodziną, jak ona to odbierała, że został Pan aresztowany. I co się stało z Pana rodziną po wybuchu Powstania Warszawskiego?
de [DE: Was passierte mit Ihnen, wie wurde es von Ihrer Familie empfunden, dass Sie verhaftet wurden? Was passierte mit ihr nach dem Ausbruch des Warschauer Aufstandes?]
00:19:54 JK: No w dniu wybuchu Powstania rodzina nasza mieszkała na Starym Mieście. Wszyscy mieszkali w jednym domu. A więc moja mama z moją siostrą i ze mną.
de [DE: JK: Als der Aufstand begann, wohnte meine Familie in der Altstadt. Alle haben in einem Haus gewohnt: meine Mutter, meine Schwester und ich.]
00:20:06 I moja mojej mamy matka czyli babcia ze swoim synem a z mojej mamy bratem. No i mojej babci siostry z mężami.
de [DE: Außerdem wohnten dort meine Großmutter mütterlicherseits mit ihrem Sohn und dem Bruder meiner Mutter, sowie Schwestern meiner Großmutter mit ihren Männern.]
00:20:18 Także tam mieszkało nas chyba z kilkanaście osób z jednej rodziny. To byli wszyscy ze strony mamy mojej rodziny.
de [DE: Wir waren mehrere Personen aus einer Familie, alle waren Verwandte meiner Mutter.]
00:20:27 No kiedy mój tata 1-go sierpnia wiedząc o tym, że wybuchnie powstanie, wychodził do pracy, pożegnał się dziwnie z nami choć nie mógł powiedzieć,
de [DE: Als mein Vater am 1. August zur Arbeit ging, wusste er bereits vom Beginn des Aufstandes. Er verabschiedete sich merkwürdig von uns und redete kaum.]
00:20:39 że gdzie że to wła właście dzisiaj 1-go sierpnia wybuchnie powstanie. Nawet próbował mnie zabrać ze sobą, ale dowódca ojca odmówił, żebym ja był.
de [DE: Er wusste, dass heute der Aufstand losgeht. Er versuchte sogar, mich mitzunehmen, aber der Vorgesetzte meines Vaters war dagegen.]
00:20:53 Kiedy wybuchło Powstanie o 17.00 godzinie, ja zgłosiłem się ochotniczo do dowództwa Armii Krajowej i tam zostałem przyjęty do zgrupowania, które brało udział w Powstaniu.
de [DE: Als der Aufstand um 17.00 ausbrach, meldete ich mich freiwillig bei der Führung der Armia Krajowa und wurde zu einem Bataillon zugeteilt, der am Aufstand teilnahm.]
00:21:08 Rodzina moja cała mieszkała w tym samym domu do czasu upadku powstania. Nikt w czasie, w trakcie samego powstania, w trakcie działań na Starym Mieście, nie zginął.
de [DE: Meine ganze Familie wohnte in einem Haus bis zur Kapitulation. Während des Aufstandes, während der Kämpfe in der Altstadt, ist niemand aus meiner Familie getötet worden. ]
00:21:22 Natomiast po upadku dzielnicy tej Starego Miasta, większość mieszkańców zgłaszała się jako do kościołów jako do tego azylu, którego uważano,
de [DE: Nach der Kapitulation der Altstadt suchte die Mehrheit der Bevölkerung den Schutz in den Kirchen. Sie suchten dort nach Asyl, weil man glaubte, ]
00:21:38 że kościół może ochronić ludzi przed przed masowym masowymi morderstwami masowymi.
de [DE: dass die Kirche die Menschen vor massenhaftem Mord bewahren könne.]
00:21:45 I z kościoła Franciszkanów przy ul. Zakroczymskiej, gdzie znalazła się cała moja rodzina, stwierdzono, kto mógł kto jest w stanie iść na pieszo do punktu zbornego na placu Krasińskich, to niech idzie.
de [DE: Meine ganze Familie fand sich in der St. Franziskus-Kirche in der Zakroczymska-Straße. Wer beweglich war und zu Fuß gehen konnte, sollte zum Sammelplatz am Krasińskich-Platz gehen.]
00:22:01 A ci, którzy nie mają możliwości, siły albo ze względu na wiek, zostaną przewiezieni samochodami.
de [DE: Diejenigen, die nicht mehr im Stande waren, sei es wegen des Alters oder der fehlenden Kräfte, sollten mit Fahrzeugen transportiert werden.]
00:22:10 No i moja babcia do mojej mamy powiedziała, żeby wzięła moją siostrę i żeby wyszły tam właśnie na ten punkt zborny na Plac Krasińskich.
de [DE: Meine Großmutter sagte zu meiner Mutter, dass sie meine Schwester nehmen und zum Krasińskich-Platz gehen sollte.]
00:22:20 A sama, ponieważ była już bardzo wiekowa, nie mogła iść, więc mówi, to ja zostanę. No ponieważ mojej mamy brat nie chciał mamy samej zostawić, został również.
de [DE: Da sie selbst im betagten Alter war und nicht mehr gehen konnte, sagte sie, dass sie hier bleiben würde. Da der Bruder meiner Mutter meine Oma nicht alleine zurücklassen wollte, blieb er mit ihr zurück.]
00:22:32 I jak się później po wojnie okazało, tych wszystkich ludzi, ponieważ rodzina rodzina jak się zbierała i poszukiwała się, nie odnaleźliśmy właśnie tej rodziny mojej mamy.
de [DE: Obwohl wir sie gesucht haben, stellte sich nach dem Krieg heraus, dass niemand aus der Verwandtschaft meiner Mutter den Krieg überlebte.]
00:22:43 I jak się dowiedzieliśmy później oczywiście wojska niemieckie wywiozły tych że starych ludzi, tych którzy nie mogli iść w ruiny getta.
de [DE: Später nach dem Krieg haben wir erfahren, dass die deutsche Armee alle alten Menschen in die Ruinen des Ghettos deportiert haben.]
00:22:56 To była dzielnica żydowska, która została zniszczona doszczętnie w okresie, kiedy walki get... w gettcie panowały. I tam wywieziono ich i tam ich wszystkich rozstrzelano.
de [DE: Es war ein jüdisches Viertel, das komplett während der Kämpfe im Ghetto zerstört wurde. Alle alten Menschen wurden dorthin gebracht und erschossen.]
00:23:11 Rozstrzelano i później spalono te zwłoki. No następnie.. natomiast ja wyszedłem właśnie z powstania też do Pruszkowa tam z Placu Krasińskich ale nie spotkałem się z moją mamą.
de [DE: Sie wurden erschossen und die Leichen verbrannt. Vom Aufstand kam ich zum Krasińskich-Platz, habe aber meine Mutter nicht getroffen. Von da ging es nach Pruszków.]
00:23:28 I z Pruszkowa że tak powiem trafiłem do Oświęcimia, do Auschwitz.
de [DE: Von Pruszków kam ich nach Oświęcim, Auschwitz.]
00:23:36 IV: Jakie później były losy Pana rodziny, Pana mamy, Pana ojca, siostry?
de [DE: IV: Wie war das weitere Schicksal Ihrer Familie, Ihrer Mutter, Ihres Vaters und Ihrer Schwester?]
00:23:41 JK: Ponieważ ojciec mój jako oficer wywiadu nie miał możliwości, znaczy się dostał rozkaz, żeby nie iść do niewoli,
de [DE: JK: Mein Vater als Mitglied des Geheimdienstes durfte nicht zum Gefangenen werden. Er bekam einen Befehl, sich nicht festnehmen zu lassen.]
00:23:54 ponieważ ojciec walczył do samego ostatniego dnia powstania, czyli do kapitulacji oficjalnej. Został skierowany do Poznania.
de [DE: Mein Vater kämpfte bis zum letzten Tag des Aufstandes, bis zur offiziellen Kapitulation. Er kam dann nach Poznań.]
00:24:06 Natomiast mama moja z soistrą trafiła jakimiś drogami tam do Krakowa. I nie mieliśmy tam żadnych znajomych ani rodziny. Tylko tam zostali ewakuowani po prostu do Krakowa.
de [DE: Dagegen kamen meine Mutter und meine Schwester auf Umwegen nach Krakau. Wir hatten dort weder Bekannte noch Verwandte. Sie wurden nach Krakau evakuiert.]
00:24:18 No i ojciec został wydany przez jednego z byłych pracowników polskiej policji. A ponieważ pochodzi z rodziny niemieckiej był później w okupacji policjantem niemieckim.
de [DE: Mein Vater wurde durch einen ehemaligen Mitarbeiter der Polizei verraten. Dieser Mitarbeiter war deutscher Herkunft und während der Besatzung war er ein deutscher Polizist.]
00:24:38 I jego syn rozpoznał mojego tatę na ulicy i został aresztowany. I ojciec został zamordowany, tak jak myśmy się dowiadywali wszystkimi środkami w więzieniu w Sochaczewie.
de [DE: Sein Sohn hat meinen Vater auf der Straße erkannt, worauf er festgenommen wurde. Auf verschiedenen Informationswegen haben wir erfahren, dass er im Gefängnis in Sochaczew ermordet wurde.]
00:24:53 Natomiast mama po po wyzwoleniu Warszawy przez Armię Czerwoną wróciła do Warszawy.
de [DE: Meine Mutter kehrte nach der Befreiung der Stadt durch die Sowjetische Armee nach Warschau zurück.]
00:25:00 Ponieważ Praga nie była zniszczona, kiedy ta część miasta Warszawy po drugiej stronie Wisły nie była zniszczona, tam u znajomych zamieszkali.
de [DE: Das Stadtviertel Praga befand sich am anderen Ufer der Weichsel und war nicht zerstört. Dort haben meine Mutter und meine Schwester bei Bekannten eine Bleibe gefunden.]
00:25:13 No a ja po pobycie we Flossenbürgu tam to mama poszukiwała mnie przez długie miesiące poprzez Czerwony Krzyż
de [DE: Meine Mutter suchte mich lange Zeit über das Rote Kreuz. Ich war in Flossenbürg inhaftiert.]
00:25:22 i dostała 1946 roku w styczniu wiadomość z Polskiego Czerwonego Krzyża, że byłem więźniem we Flossenbürgu.
de [DE: Im Januar 1946 bekam sie eine Information vom Polnischen Roten Kreuz, dass ich Häftling des KZs Flossenbürg war.]
00:25:34 Podano nawet mój numer 30990. I że przebywałem tutaj do 23-go kwietnia, a 5-go maja zosta wyjechałem do Auerbach, do miejscowości Auerbach.
de [DE: Es wurde ihr sogar meine Häftlingsnummer genannt: 30990. Sie erfuhr auch, dass ich hier bis zum 23. April verblieben und am 5. Mai nach Auerbach gegangen war.]
00:25:54 IV: Proszę teraz powiedzieć, zrobimy tutaj przerwę. Proszę teraz opisać jak.. co później się działo po Oświęcimiu. Kiedy Pan został przewieziony tutaj do Flossenbürga?
de [DE: IV: Wir machen hier kurz eine Pause. Beschreiben Sie bitte, was weiter nach Auschwitz passierte. Wie wurden Sie nach Flossenbürg gebracht?]
00:26:07 JK. Tak. Transportem do transportem kolejowym przewieziono nas tutaj do stacji.. ja nie pamiętam.. jest stacja Flossenbürg jeśli się nie mylę albo była.
de [DE: JK: Wir kamen mit einem Güterzug nach Flossenbürg. Ich kann mich nicht erinnern... Es gibt eine Bahnstation in Flossenbürg oder sie war zumindest da, wenn ich mich nicht irre.]
00:26:16 No w każdym razie, bo pamiętam marsz nasz ze stacji kolejowej tu koło kościoła już. No.. I... no i po przyprowadzeniu nas zu do obozu
de [DE: Ich kann mich auf jeden Fall erinnern, dass wir von der Bahnstation an der Kirche vorbei, zum Lager hoch gegangen sind.]
00:26:28 zostałem jako młodociany przydzielony do tzw. bloku młodych, którzy tam do 19-go roku życia na tym bloku można było przebywać.
de [DE: Als Jugendlicher wurde ich im Block für die Jugendlichen bis zum 19. Lebensjahr einquartiert.]
00:26:42 To jest blok 19-ty i tam przebywałem na tym bloku do gdzieś do lutego do marca 1944, 1945 roku.
de [DE: Es war der Block Nummer 19 und ich blieb dort bis Februar, März 1944, 1945. ]
00:26:59 Później zostałem przeniesiony na blok dla dorosłych i zmieniono mi pracę z tej fabryki yyy Messerschmitta do tego kamieniołomu. Tam pracowałem.
de [DE: Danach kam ich in die Baracke für Erwachsene und ich wurde von Messerschmitt in den Steinbruch versetzt. Dort habe ich gearbeitet.]
00:27:13 IV: Proszę opowiedzieć teraz o pracy u Messerschmitta i w kamieniołomach.
de [DE: IV: Erzählen Sie bitte über die Arbeit bei Messerschmitt und im Steinbruch.]
00:27:21 JK: No więc... ta cała fabryka była podzielona na różne takie oddziały. Na przykład mój oddział, w którym ja tam pracowałem, ten ten barak, bo to nie była hala fabryczna,
de [DE: JK: Die ganze Fabrik war in Abteilungen unterteilt. Die Abteilung, in der ich arbeitete, war keine Fabrikhalle,]
00:27:32 tylko taki, taka szopa można powiedzieć, to był Abteilung 8, to się nazywało. I tam robiono różne takie do skrzydeł yy no elementy.
de [DE: sondern sozusagen ein Schuppen, er hieß Abteilung 8. Dort wurden unterschiedliche Teile für die Flügel gefertigt.]
00:27:49 Rysowało się... rysowano na blachach aluminiowych wzory. No a ja pracowałem na takim na takiej ręcznej wycinarce.
de [DE: Wir zeichneten auf dem Aluminiumblech Muster. Meine Aufgabe war, das Blech mit einem Handschneidegerät zu schneiden.]
00:28:01 Te wzory wycinałem z tej blachy a później się je wyginało na różne kształtowniki do skrzydeł.
de [DE: Ich schnitt die Muster aus dem Blech, aus dem später Teile für die Flügel zurecht gebogen wurden.]
00:28:07 No to..to była praca.. przepraszam bardzo... To była.. może.. można? {putzt sich die Nase}. To była praca na trzy zmiany.
de [DE: Die Arbeit war so... Entschuldigung... Darf ich? {putzt sich die Nase}. Es war Arbeit in drei Schichten.]
00:28:26 A więc pracowano pracowano pierwsza zmiana, druga i nocna, tak 24 godziny na dobę tam się pracowało.
de [DE: Es gab Frühschicht, Nachmittagsschicht und die Nachtschicht. Wir arbeiteten 24 Stunden pro Tag.]
00:28:38 Co tydzień zmiana była tak, że jeżeli dzisiaj grupa, która pracowała tam na pracowała na rano, to później pracowała na popołudniu a następnego tygodnia na na noc.
de [DE: Jede Woche gab es Schichtwechsel. Wenn eine Gruppe morgens arbeitete, übernahm sie in der nächsten Woche die Spätschicht und eine Woche später die Nachtschicht.]
00:28:52 Jeśli się rozchodzi, no.. Była to praca bardzo męcząca, szczególnie dla dla młodego człowieka. A poza tym wyczerpująca bardzo ze względu na to,
de [DE: Die Arbeit war für einen Jugendlichen besonders anstrengend. Anstrengend war die Arbeit auch deswegen,]
00:29:05 że nie można było odstąpić od tego warsztatu i cały czas się na nogach stało, w zimnie wielkim, ponieważ to akurat zima przecież była.
de [DE: da man den Arbeitsplatz nicht verlassen durfte und die ganze Zeit stehen musste. Es war sehr kalt, es war gerade Winter.]
00:29:15 No i w tym czasie nie dawano w czasie dnia pracy w czasie czasu pracy nie dawano żadnego wyżywienia.
de [DE: Während der Arbeit haben wir nichts zum Essen bekommen.]
00:29:23 I tylko wyżywienie odbywało się w obozie samym, po powrocie z pracy albo przed pracą.
de [DE: Das Essen bekamen wir erst im Lager, entweder nach der Rückkehr von der Arbeit oder vor der Arbeit.]
00:29:30 No a kiedy zostałem przeniesiony na blok dla dorosłych no i przeniesiono mnie do kamieniołomów, no to byłem tzw. tragowym.
de [DE: Als ich zur Baracke für die Erwachsenen und zum Steinbruch wechselte, war ich ein sogennanter Träger.]
00:29:41 To były takie tragi po prostu. Dwa drągi, między tymi drągami były deski i i nosiło się to większe kamienie to we czterech, a mniejscze kamienie to we dwóch.
de [DE: Es gab solche Tragen. Sie hatten zwei dicke Stäbe, zwischen denen Bretter lagen. Größere Steine trugen wir zu viert, kleinere zu zweit.]
00:29:54 I taki transport z tych z tego głównego kamieniołomu się znosiło na składowisko tam gdzieś to. Później zabierano do obróbki i tak dalej.
de [DE: Wir schleppten die Steine vom Hauptsteinbruch zu einer Sammelstelle. Danach wurden sie verarbeitet.]
00:30:05 IV: To takie teraz pytanie: To Pan pracował u Messerschmitta. Czy przejście do pracy w kamieniołomach to była kara?
de [DE: IV: Ich hätte jetzt eine Frage: Sie haben bei Messerschmitt gearbeitet. War die Versetzung in den Steinbruch eine Strafe?]
00:30:15 JK: No to była kara za zainteresowanie się yyy no nie... yyy nie tym zachowaniem blokowego, który był na 19-tym.
de [DE: JK: Es war eine Strafe für das Interesse am Verhalten des Blockältesten im Block 19.]
00:30:29 Był to homoseksualista i próbował wykorzystywać tych młodych chłopaków do swoich celów niecnych.
de [DE: Es war ein Homosexueller und er hat versucht, die Jungen für seine Untaten zu mißbrauchen.]
00:30:38 Kiedy ja przeciwko temu zaoponowałem, ponieważ jeden z tych chłopaków wykorzystywanych zachowywał się nie należycie w stosunku do swoich współwięźniów.
de [DE: Ich äußerte mich kritisch. Einer der Häftlinge verhielt sich gegenüber seinen Kameraden nicht angemessen.]
00:30:52 I ja przeci.. nie przeciw blokowemu, bo to by się równało nie wiem jakiej karze, ale przeciwko temu chłopakowi.
de [DE: Ich konnte den Blockältesten nicht direkt kritisieren, sonst wäre ich bestraft worden, sondern diesen Mithäftling. ]
00:31:00 Zaoponowałem i powie.. i zwróciłem mu uwagę, że tak nie należy robić i że go czeka za to odpowiedzialność.
de [DE: Ich habe ihm eine Bemerkung gemacht, dass sein Verhalten nicht korrekt ist und dass er dafür die Konsequenzen tragen würde.]
00:31:08 No to on się widocznie poskarżył blokowemu i zostałem bez żadnego problemu skierowany na tamten inny blok
de [DE: Anscheinend beschwerte er sich beim Blockältesten und ich wurde sofort in eine andere Baracke versetzt.]
00:31:18 i nie miałem możliwości sprawdzić, dlaczego kto i jaka to była przyczyna. Ale ja przypuszczam, że tylko ta. Bo innego, innej możliwości nie było.
de [DE: Ich hatte keine Möglichkeiten, den Grund für die Versetzung zu ermitteln. Ich vermute, dass das der einzige Grund sein kann. Eine andere Möglichkeit gab es nicht.]
00:31:28 IV: Czyli za protest przeciwko tym praktykom został Pan przeniesiony do kamieniołomów?
de [DE: IV: Also sind Sie wegen der Kritik am Verhalten des Blockältesten in den Steinbruch versetzt worden?]
00:31:34 JK: Tak. no bo jak na dorosłym bloku to yy przeniesiono mnie od razu do pracy w kamieniołomie.
de [DE: JK: Als ich in die Baracke für Erwachsene wechselte, kam ich sofort in den Steinbruch.]
00:31:41 IV: Jak wyglądała praca w kamiemiołomach? Jak się Pan...?
de [DE: IV: Wie war die Arbeit im Steinbruch?]
00:31:48 JK: No.. ciężka praca jak na 15-letniego chłopaka, w dodatku że Flossenbürg był jednym z obozów w którym wyżywienie było straszliwe.
de [DE: JK: Ich war gerade 15 Jahre alt. Die Arbeit war sehr schwer und Flossenbürg war eins der KZs, in dem die Verpflegung erbärmlich war.]
00:32:02 Dostawaliśmy przecież tylko jeden bochenek takiego kiepskiego chleba razowego na czterech osoby.
de [DE: Wir bekamen gerade einen Laib schlechten Brotes für vier Personen.]
00:32:12 Rano była jakaś tam.. A i zupa przeważnie była na obiad yyy.. z liści buraków cukrowych. Różnicy... Niemcy sami nie mieli specjalnie wiele żywności.
de [DE: Am Morgen bekamen wir... Zum Mittagessen gab es eine Suppe aus Zuckerrübenblättern. Auch die Deutschen hatten kein besseres Essen.]
00:32:29 No więc więźniów karmiono tym, co tylko było: jakieś ziemniaki, jakieś jakieś zielenina, którą z tego ugotowano zupę. I jedna zupa, jedna miska zupy dziennie no i ten chleb.
de [DE: Die Häftlinge wurden mit Resten ernährt: Mit Kartoffeln, mit Grünzeug, aus dem eine Suppe gekocht wurde. Wir bekamen eine Schüssel Suppe und ein Stück Brot am Tag.]
00:32:44 No a raz w tygodniu dostawało się tzw. Zulage, czyli dodatkową porcję chleba. Czyli chleb ten był nie na czterech, a na trzech.
de [DE: Einmal in der Woche bekamen wir die sog. Zulage, also die zusätzliche Portion Brot. Das Brot wurde unter drei und nicht unter vier geteilt.]
00:32:54 I to było całe całodzienne wyżywienie. żadnych jakichś tam dodatkowych możliwości nie było, bo ani paczki nie przychodziły do obozu od rodzin,
de [DE: Es war das Essen für den ganzen Tag. Es gab keine Möglichkeit, ein Lebensmittelpaket von Zuhause zu bekommen.]
00:33:04 szczególnie warszawskich rodzin. Od Warszawiaków, od rodzin warszawskich do Warszawiaków tutaj więzionych nie było możliwości,
de [DE: Besonders aus Warschau konnte nichts kommen. Die inhaftierten Warschauer hatten keine Möglichkeiten.]
00:33:14 bo nie było kontaktu nawet, żadnej możliwości ani listu ani nic. Także rodziny prawdopodobnie nawet nie wiedziały gdzie są ich synowie czy mężowie.
de [DE: Wir hatten keinen Kontakt mit unseren Angehörigen. Keine Briefe, nichts. Wahrscheinlich wussten die Familien gar nicht, wo sich ihre Söhne oder Ehemänner befinden.]
00:33:25 IV: Jak długo pracował Pan w kamieniołomach?
de [DE: IV: Wie lange haben Sie im Steinbruch gearbeitet?]
00:33:28 JK: No, to to trwało...
de [DE: JK: Es dauerte bis...]
Zeige Dateien Untertitel