Bookmark successfully added.
File "AGFl_AV.22.0688.mp4"
Actual file name | AGFl_AV.22.0688.mp4 |
---|---|
Folder name | |
Sources | KZ-Gedenkstätte Flossenbürg Signatur: AGFl AV.22.0688 |
File size | 337.94 MB |
Size | 640px × 480px |
Preview | ![]() |
Referenced by | |
Duration | 00:54:05 |
Aspect ratio | 4:3 |
Subtitles for "AGFl_AV.22.0688.mp4"
00:00:10 | SM: Może sobie poprawię okulary, bo to rzeczywiście troszeczkę mnie przeszkadza.![]() |
00:00:15 | A czy ja mogę opuścić troszeczkę glowę, czy nie?![]() |
00:00:18 | Czy lepiej tak, tak trzymam?![]() |
00:00:20 | IV: Ob er den Kopf bisschen nach oben, ah ob er, ob er den Kopf bisschen nach unten..![]() |
00:00:24 | SM: So kann ich halten oder lieber so?![]() |
00:00:27 | CM: Einfach sie anschauen, beim Gespräch.![]() |
00:00:29 | SM: Aber, wenn ich, wenn ich so halte, dann no stört mich das Licht so nicht, wie, wie so.![]() |
00:00:37 | Also, wie ist besser, sagen Sie ruhig ganz einfach.![]() |
00:00:40 | CM: Wenn Sie normal den Kopf oben halten, ist es schöner, weil dann sieht man ihre Augen schöner.![]() |
00:00:44 | SM: Na dann, dann, ja, ja, dann halte ich so, schadet nichts.![]() |
00:00:47 | IV: Vielleicht sich bisschen durchquälen..![]() |
00:00:49 | SM: Ja, ja.![]() |
00:00:50 | IV: ..und, ja?![]() |
00:00:51 | Proszę powiedzieć, gdzie i kiedy Pan się urodził?![]() |
00:00:55 | SM: 1. września 2.., 1927 roku w Poznaniu.![]() |
00:01:00 | IV: Kiedy ah jak trafił Pan do obozu?![]() |
00:01:03 | SM: Do obόzu trafiłem w, na początku roku 34 {44?}, zostałem aresztowany przez Gestapo.![]() |
00:01:10 | No i znalazłem się w Forcie VII, to był pierwszy obόz koncentracyjny w Polsce.![]() |
00:01:15 | Założony już w pażdzierniku, na początku pażdziernika 39 roku.![]() |
00:01:19 | Z Fortu VII trafiłem po jego likwidacji, bo to było wtedy likwidacja w kwietniu do Poggenburga.![]() |
00:01:28 | To była właśnie filia tego obozu, ale właściwie druga, drugi oddział,![]() |
00:01:33 | gdzie przyniesiono wszystkich więźniów politycznych do tego obozu![]() |
00:01:37 | w własnie w przeciągu ah miesięcy ah roku 33 i 34.![]() |
00:01:45 | Następnie z 30. czerwca bo tą datę zapamietałem trafiłem transportem do Gross-Rosen.![]() |
00:01:52 | W Gross-Rosen, no był to już duży obόz koncentracyjny zaopiekowała mnie się,![]() |
00:01:59 | ah zaopiekowała się o.., organizacja obozowa.![]() |
00:02:02 | Tam była tajna organizacja po prostu.![]() |
00:02:04 | Ktόra szczególnie, kto nie ma właśnie, ludzi młodych, no ja byłem wtedy młody, miałem 16 lat.![]() |
00:02:10 | I dzięki tej organizacji dostałem pracę u Siemensa.![]() |
00:02:15 | Siemens miał swόj zakład wewnątrz obozu.![]() |
00:02:19 | I tam pracowałem najpierw na pierwszych, na, na zmianie, potem nawet na nocnych zmianie.![]() |
00:02:23 | Ponieważ znałem już język niemiecki.![]() |
00:02:26 | No i majestrze, ktόrzy byli cywilami po prostu stwierdzili, że ja się bardzo dobrze nadaję do magazynu,![]() |
00:02:32 | ponieważ rozrόżniam ze wszystkie wymiary na oko bez ah żadnego przyrządem.![]() |
00:02:38 | I dla tego zatrudnili mnie w magazynie w Siemensa.![]() |
00:02:42 | No i tam pracowałem aż do ewakuacji w lutym 45 roku.![]() |
00:02:48 | Niestety dokładnej daty ewakuacji nie pamięntam.![]() |
00:02:51 | W każdym razie byłe to pierwsze dni lutego, no może to było około 10. lutego.![]() |
00:02:58 | I transportem kolejowym, to nie był marsz śmierci, transportem kolejowym trafiłem własnie do Leitmeritz.![]() |
00:03:05 | Ale, jak trafiłem?![]() |
00:03:07 | Wyjechaliśmy z Gross-Rosen, czekaliśmy potem w nocy koło Jeleni Gόry właściwie z.., przy samej stacji Jelenia Gόra.![]() |
00:03:14 | Czekaliśmy no nie wiem, wiele w.., godzin każdym razie, za dnia.![]() |
00:03:19 | Obserwowaliśmy lotnisko, ktore jest w tym miejscu w Jeleni Gόrze.![]() |
00:03:23 | Tam startowały samoloty Henschel, dwusilnikowe szturmowe i londowały.![]() |
00:03:30 | No w nocy obserwowałem w świetle księżyca śnieżkę.![]() |
00:03:34 | No ale transport był w środku tych wagonach.![]() |
00:03:36 | No i to był luty więc myśmy poprostu ah całkiem zwyczajnie marzli.![]() |
00:03:42 | Następnie jechaliśmy do Plauen i tam z nowu.![]() |
00:03:45 | Tam całą dobę staliśmy w Plauen.![]() |
00:03:47 | Dopiero w nocy nasz transport podzielono na dwie części.![]() |
00:03:50 | Część skierowana była, nam mόwiono od początku że idziemy do Flossenbürga.![]() |
00:03:54 | Oczywiście nie oficialnie.![]() |
00:03:56 | Ah tam podzielono transport na dwie części, tą naszą część skierowano do Leitmeritz![]() |
00:04:02 | a drugą część bez pośrednio do Flossenbürga.![]() |
00:04:05 | No w Leitmeritz były warunki straszne.![]() |
00:04:08 | Bo tam panował tyfus i umieralność w więźniu było ponad 30 procent.![]() |
00:04:14 | 30 procent we więźniόw, jedna trzecia można powiedzieć zmarła na tyfus we Flosse.. ah w Leitmeritz.![]() |
00:04:21 | Leitmeritz to był obόz ah nie typowy troszkę, bo podobnie jak Fort VII, czy, czy Teresin![]() |
00:04:28 | ah w Czechach, był zorganizowany w starych ah niemieckich zabudowania.![]() |
00:04:34 | To byłe koszary właściwie austriackie, nie niemieckie.![]() |
00:04:38 | I w tych koszarach starych, starych stajniach było zorganizowany obόz koncentracyjny, było to filia Flossenbürga.![]() |
00:04:46 | Początkowo pracowałem tam w rόżnych komandach przy Bergbau na przykład.![]() |
00:04:50 | To było wywożenie u.., urobków ze sztolni.![]() |
00:04:53 | Ponieważ tam fabrykę zbylniał {?} zainstalowana w sztolniach wytwarzone silniki do czołgόw, chyba do samolotow rowniesz.![]() |
00:05:01 | No ale, po jakimś czasię blokowy, czyli Blockältester, zapytał się: "Kto chce pracować w obozowej kuchnii?"![]() |
00:05:09 | No to ja się zgłosiłem od razu.![]() |
00:05:11 | No bo wiadomo, bo ja byłem stary głodny przeciesz.![]() |
00:05:15 | Trafiłem do kuchni obozowej i tam cały dzień strugałem ziemniaki.![]() |
00:05:19 | No ale za to dostałem zupę z nakotła {?}, czyli najgęściejszej.![]() |
00:05:25 | No zapytał mnie ten Kapo, czy chcę jeszcze?![]() |
00:05:28 | No ja, oczywiście, no to drugi litr mi nalał.![]() |
00:05:30 | Czy chcę jeszce?![]() |
00:05:31 | "Tak."![]() |
00:05:32 | No to nalał mi trzeci litr.![]() |
00:05:34 | W tę sposόb dostałem taki brzuch dosłownie.![]() |
00:05:36 | Po trzech litrach zupy, ciężkiej, gęstej zniak.., z narkotła {?}.![]() |
00:05:42 | Pomiędzy tygodniu pracy znowu przyszedł jakiś ah Kapo,![]() |
00:05:46 | zapytał się: "Kto chce posprzątać w SS-Küche?", no to ja się z nowu zgłosiłem.![]() |
00:05:51 | I w ten sposόb ah trafiłem do komanda SS-Küche.![]() |
00:05:54 | Co było dla mnie z jednej stronie szcześliwe, bo tam poprostu![]() |
00:05:58 | chociasz czternaście godzin strugałem ziemniaki, to dostawałem najlepsze jedzenie.![]() |
00:06:02 | To co SS-Manni dostawali z dowόdztwa, to ci kucharzy byli z Austriacy ze Wiednia, bez pośrednia.![]() |
00:06:10 | Oni dawali nam najlepsze jedzenie jakie tylko można było z tej kuchni po prostu wydać.![]() |
00:06:16 | Tak że w tym komandzie pracowałem właściwie do końca, ale w między czasię![]() |
00:06:21 | o mało co by się to tragicznie nie zkączyło, bo zosto..![]() |
00:06:24 | Miałem zostać powieszony za to, że uciekł jeden z naszego komanda.![]() |
00:06:27 | A komando było maly, osie.., ośmo czy dziewięć osobowe.![]() |
00:06:30 | Uciek taki pikolo Warszawek i za to mieli nas powiesić.![]() |
00:06:37 | Po prostu nie, nie mogli go w pierwszym momencie znaleść.![]() |
00:06:42 | Okazało się, że, że sprowadzili psy policyjne i wytropili, gdzie on tam siędział.![]() |
00:06:46 | A on siędział z drugim więźniem, ktόry jeszcze pred naszym przybyciem uciek.![]() |
00:06:50 | W pod ziemiach mieli tam taką komorę instalacyjną wymoszczono i tam z organizował ten Pikolo,![]() |
00:06:57 | bo myśmy na niego mowili Pikolo, pełno jedzenia.![]() |
00:07:00 | Ponieważ był znany na rozkaz z tajnych Himlera,![]() |
00:07:04 | że więźniόw należy zlikwidować w czasię ah likwidacja obozu.![]() |
00:07:09 | No i dlatego oni się po prostu za.., zabezpieczyli![]() |
00:07:12 | ich zdaniem dobrze zawczasu, żeby przeżyć.![]() |
00:07:16 | No niestety to się skączyło tragicznie.![]() |
00:07:18 | Oni popełnili zamobόjstwo, ponieważ Pikolo zwędził temu kucharzowi, ktόry miał w szafce pistolet,![]() |
00:07:24 | no zwędził ten pistolet i kiedy zostali wezwaniu do podania się,![]() |
00:07:29 | a to znaczeło na po prostu dla nich, ah dalsze męczarni i śmierć tak że tak,![]() |
00:07:33 | bo SS-Manni by ich po prostu zamęczyli.![]() |
00:07:36 | Popełnili samo.., samobόjstwo przy pomocy tego pistoletu.![]() |
00:07:40 | I myśmy już stali dosłownie pod szubienicą.![]() |
00:07:44 | Bo tak sobie tam o to zorganizowano szybko w obozie, kiedy wpadł Lagerkommandant.![]() |
00:07:51 | Flo.., odrόżnieny od Lagerführera to był rzeczywiście komendant obozu Hauptsturmführer, ja sobie się przypominam.![]() |
00:08:00 | Taka było jego ranga i: "Co tu się dzieje, bez mojej wiedzi, co to jest? Was ist los?"![]() |
00:08:06 | Opiepszył tego ah Lagerführera, ktόry był z niższej rangich, chyba Obersturmführer.![]() |
00:08:14 | I po prostu ten spόr kompetencyjny być może spόr kompetencyjny, to jest moje przypuszczenie.![]() |
00:08:19 | A może po prostu ten był trochę mądrzejszy i wiedział, że za to trzeba będzie odpowiadać po wojnie.![]() |
00:08:23 | To był do słownie miesiąc przed zakończeniem wojny.![]() |
00:08:27 | No i to nas uratowało.![]() |
00:08:28 | To między czasię tych ah wyśledzili tych uciekunierόw i niestety![]() |
00:08:33 | to się tragicznie skączyło dla tych uciekinierόw.![]() |
00:08:36 | A dla nas się skończyło tyle, że, że komando się rozleciało, oczywiście.![]() |
00:08:40 | I wszystkich skierowali do innej plasy {?}.![]() |
00:08:42 | Ale ja znowu do tego komanda trafiłem, bo mnie tam wysłał po prostu blokowy.![]() |
00:08:46 | Ponieważ widzał, że ja po, no jestem młody i potrzebuję ah poprostu {smieje się} jedzenia.![]() |
00:08:52 | No z resztą każdy potrzebował, to nie było cudόw.![]() |
00:08:55 | Głód był największym przyczyną śmierci w obozach koncentracyjny, głód.![]() |
00:09:00 | Głód i wyniszczająca cieżką praca.![]() |
00:09:04 | No my, kiedy myśmy z obozu wychodzili piątego Maja, do wypuszczania z grupach pięcdziesięciu osobowych.![]() |
00:09:10 | I my, myśmybyli zorganizowanie w ten sposόb, że byliśmy gotowie SS-Mannu skoczyć do gardeł.![]() |
00:09:15 | No nawet, gdyby paru zgineło to mimo wszystko sytuacja była tego rodzaju, że, że postanowaliśmy się bronić.![]() |
00:09:22 | No ale na szczęście to już byli tacy ah, jak to się mόwi, Volkssturmiści, ktόrze tylko nas odprowadzili do mostu na Łabe.![]() |
00:09:30 | I: „Możecie iść dalej.“ i „Jesteście wolni.“![]() |
00:09:34 | Tak nam oświadczyli: "Sie, ihr, ihr seid frei.![]() |
00:09:37 | Ihr, ihr könnt weiter gehen."![]() |
00:09:39 | No i ruszyliśmy przez Czechy na południe, bo nie ktόrzi cieli do Amerikanόw i nie chcieli z powrotem do domu.![]() |
00:09:46 | A pięciu nas było do t.., w tej grupce małej, w ktόrem myśmy razem marszorowali.![]() |
00:09:51 | W między czasię nad z tylem, taką potyczkę ześmy...![]() |
00:09:54 | {nie ma głosu}![]() |
00:09:56 | Oni poprostu uciekając pojechały dalej.![]() |
00:09:59 | I to było właściwie wszystko, bo w Rakowniku..![]() |
00:10:04 | IV: Chwileczkę!![]() |
00:10:05 | SM: ..gdzie dotarliśmy..![]() |
00:10:10 | CM: Wir müssen die ver.., läuft wieder.![]() |
00:10:14 | IV: Proszę.![]() |
00:10:26 | CM: Ja, läuft.![]() |
00:10:27 | SM: Ja?![]() |
00:10:28 | W Rakowniku zaopiekowało onaz się Czerwony Krzyż, Czeski Czerwony Krzyż w Rakowniku nas się zaopiekował.![]() |
00:10:36 | Dostaliśmy się za pewni przebadanie.![]() |
00:10:38 | Następnego dnia pod pierwszym pociągiem pojechaliśmy do Pragi![]() |
00:10:42 | i tam w zasadzie przebywałem pierwszy miesiąc po wojnie, bo nie, nie było jeszcze transportόw żadnego.![]() |
00:10:47 | I pierwszym rychlíkiem, rychlík, to jest pociąg pospieszny, ah, wyruszyłem do Polski,![]() |
00:10:53 | gdzie właściwie przy przekraczeniu granicy nie było nikogo, bo też nie było komunikacji pomiędzy Czechami a Polską.![]() |
00:11:00 | Dojechałem do Ostrawy i do Bohumína jeszcze takim zwykłem pociągiem.![]() |
00:11:04 | A dalej właściwie nie wiadomo było co robić.![]() |
00:11:06 | Było tłum ludzi i nie wiadomo było co dalej.![]() |
00:11:09 | No w końcu postanowili się grubką ruszyć taką mało pięcioosobową czy sześcioosobową.![]() |
00:11:15 | I na granicy pomiędzy Bohumínem a Zebrz.., Zembrzycami tylko był wartownik ah rosyjski.![]() |
00:11:24 | No on zawołał jakiegoś starszyny: "A wy kuda?"![]() |
00:11:27 | "No my do Polszy z obozόw z koncentracha."![]() |
00:11:30 | No to on wyciągnął kawał takiego papieru pakowego, kopiowy ołówek, naślinił:![]() |
00:11:36 | "Familiu i rok urodzenia."![]() |
00:11:38 | Zapisał: "Paszli."![]() |
00:11:40 | I w ten sposόb wrόciłem do Polski.![]() |
00:11:42 | Ale chciałem jeszcze jedną rzecz, bardzo is.., istotną powiedzieć.![]() |
00:11:46 | Że, z Poggenburga mhm od pewnego momentu wywozili nas na robotę na lotnisko Ławica w Poznaniu.![]() |
00:11:56 | I tam się nami przy, zaopiekowali, własnie zaopiekowali z, prz.., przyjmowali nas strażnicy z Luftwaffe.![]() |
00:12:03 | I to byli zupełnie inni ludzie, absolutnie inni.![]() |
00:12:06 | Między nimi były takie Piotrowski, nazywał się tak, z Berlina,![]() |
00:12:11 | ktόry przywoził jedzenie bracię i nasiakiom ktorze byli też tam w tym komandzie.![]() |
00:12:16 | Mną się zaopiekał Stabsgefreiter Lange, on specjalnie pojechał na drugi koniec miasta do mojej matki, przywoził mi jedzenie.![]() |
00:12:23 | Następnie był inżynier budowy tego pasa, ktόry myśmy tam budowali,![]() |
00:12:28 | ktόry w pewnym momencie zawołał: "Komm hier, machst du Ordnung in Barracke."![]() |
00:12:33 | To raczej był taki wuz na kόłkach do budowy.![]() |
00:12:39 | I, a w środku mi powiedział: "Setz Dich hin und ess."![]() |
00:12:43 | Rozwinał swoje śniadanie i dawał mi.![]() |
00:12:45 | Tak że byli najrόżniejsi ludzie, trzeba przyznać i ja dzięki temu obόz przetrwałem.![]() |
00:12:52 | Co jeszcze by Pani chciała wiedzieć?![]() |
00:12:54 | Ja chętnie odpowiem.![]() |
00:12:55 | IV: Ah, w jakich warunkach odbywał się transport do Leitmeritz?![]() |
00:13:00 | Ile było osόb?![]() |
00:13:01 | Czy dostawał Pan coś do jedzenia?![]() |
00:13:03 | SM: Nie, absolutnie nic do jedzenia nie dostaliśmy.![]() |
00:13:05 | Dostaliśmy tylko pół bochenka chleba na drogę i jakieś tam nie pamiętam co to było za, za, za picie,![]() |
00:13:11 | ale jakąś pseł do kawę no ale, ale jak to było w zasadzie to już Pani dzisiaj nie powiem,![]() |
00:13:17 | bo poprostu no pamięć zawodzi.![]() |
00:13:19 | Natomiast przy wysiadaniu no bo byli na wjęźniowie różni byli tacy osłabieni, że no nie mogli z, z wagonu już się podnieść czy wyśąść.![]() |
00:13:28 | A jeden pot.., do słownie przy mnie potknął się, upadł.![]() |
00:13:31 | No to SS-Mann wyciągną pistolec i go zastrzelił.![]() |
00:13:34 | Poprostu takie byłe warunki niestety.![]() |
00:13:37 | Tam się nikt z ludzkim życiem ze stronę SS-Mannów nie liczył.![]() |
00:13:41 | To oni dostawali jeszcze za to premie, za to, że zabili wjęźnia czy, czy zamęczyli.![]() |
00:13:46 | No, bo on niestety nie, nie raz to było nie, nie zabicie tylko zamęczenie do słownie zakatowanie.![]() |
00:13:53 | A najgorsze byłe już uczeczki obozowe.![]() |
00:13:55 | To był prawie nie możliwe uczeczka dana, to była w olbrzymia żadkość.![]() |
00:14:00 | No jeżeli takiego złapano to on musiał marszerować prez obóz z napisem: "Ich bin wieder da."![]() |
00:14:06 | No oczywiście jego potem tak katowano, że no poprostu umierał w męczalniach.![]() |
00:14:15 | IV: Jak wyglądało przyjęcie do obozu w Leitmeritz?![]() |
00:14:18 | SM: No właśnie tak jak opowiadam, przy, przy wysiadanie z wagonów ludzi mordowaną![]() |
00:14:23 | tych którzy już nie, nie byłi w stanie o własnej siła się poruszyc.![]() |
00:14:27 | Natomiast przyjęcia do obozu było no z.., poprostu od razu na drugi dzień do roboty i to było wszystko.![]() |
00:14:34 | Przyjęcia w, jako takiego wogule nie było, no bo poprostu w.., ci do tego baraku,![]() |
00:14:40 | ci raczej do tej stajnie, bo to była stare po aus.., austriaczkie stalnie, gdzie byłe pryczy pięciopiętrowe.![]() |
00:14:49 | No i na tych pryczach trzeba było sobie miesce znaleść i tam się gdziech us.., usadowić.![]() |
00:14:53 | Ja sobie wybrałem oczywiście miejsce na górze no, bo to był luty, mh zima była no i było zimno.![]() |
00:14:59 | No tam na górze jednak było troszeczkę cieplej niech na dole.![]() |
00:15:02 | No a poza tym o jakimś przyjęciu nie można było w zasadzie powiedzieć.![]() |
00:15:07 | Po prostu gnali do roboty i to było wszystko.![]() |
00:15:09 | Każdzy musiał do jakiegoś komandat zostać przydzielony i o szóstej godzinie był wymarsz komand do roboty.![]() |
00:15:17 | A o godzinie osięmnastej powrót z owót {?}.![]() |
00:15:20 | A wyżywienie było takie, że pajtka chleba i miska wodniej z tej zupy z.., ze zgłimiej brekrwi {?}.![]() |
00:15:26 | Takie było wyżewienie cało dzienne.![]() |
00:15:30 | No i oczywiście ludzie padali jak muchy, jak to się mówi?![]() |
00:15:35 | IV: Czyli nie było takiego rytułału przyjęcia jak naprzykład..![]() |
00:15:37 | SM: Nie.![]() |
00:15:38 | IV: Golenie ah we włosów? Czy..![]() |
00:15:40 | SM: Ah golenie aha to no widzi Pani to Pani poruszyła dosyć istoty temat.![]() |
00:15:44 | No golonie było, jeżeli ktoś nie miał tej Lagerstraße, bo taki pasek nam wygalano przez głowe,![]() |
00:15:50 | no to mu to odnawiano, że tak powiem.![]() |
00:15:52 | No wogule było strzyzenie już ah przed wyjazdem z Gross-Rosen, tak że![]() |
00:15:58 | wszyscy zasadzie wzięźniowe byli na to mh, do tego przystosowani właściwie do tego życia obozowego.![]() |
00:16:05 | A jeżeli tzreba było no to b.., oczewiście było takie komando, tam fryzierskie które to, mh, załatwiało.![]() |
00:16:14 | IV: I jak wyglądało życie codzienne w obόzie?![]() |
00:16:18 | SM: No więc wyglądało tak, że jeżeli ktoś gdzie kolwiek mógł złapać jakieś, jakieś dodatkowe jedzenie,![]() |
00:16:25 | no to oczywiście je łapał, ale to była olbrzymia żadkość.![]() |
00:16:29 | Tak że mój los, że tak powiem, w Leitmeritz było tyle szczęśliwy, że ja się dostałem najpierw do tej S..,![]() |
00:16:35 | do tej kuchnie obozowej a potem do SS-Küche.![]() |
00:16:38 | Gdzie rzeczywiście no można powiedzieć odkarmiłem się, bo w in.., inaczej bym nie wiem, czy bym przetrwał ten, ten obóz zkącowy.![]() |
00:16:50 | Natomiast był taki, przypraszam jeszcze chciałem to powiedzieć,![]() |
00:16:53 | był znami taki kolega z Warszawy ja już niestety nazwisko zapomniałem,![]() |
00:16:56 | Andrzej wysoki, potężny chłopisko, no niestety zmarł na tyfus w obozie.![]() |
00:17:01 | Tak że warónki byłe straszne w obozowe.![]() |
00:17:06 | IV: Czyli wybuchałe ah chorobe, ah epidemie..?![]() |
00:17:09 | SM: No epidemia tyfus opanowała powrzechnie.![]() |
00:17:12 | A jeszcze chciałem dodać, że to krematorium w Leitmeritz było takie malutkie,![]() |
00:17:16 | że nie absolutnie nie, nie przestało ah temu zadaniu, żeby spalić zwłoki,![]() |
00:17:22 | tylko z leżały stosy do słownie trzymetrowy stosy nagich trupów od właśnie kościu trupów obcielnientych sporo.![]() |
00:17:28 | No bo tak wtedy wyglądali wjęźniowie, to bym, mówiło się na nich Muzulmanie albo Gauner, Gauner, Muzelman,![]() |
00:17:35 | Muzelman tak się mówiło na więźniów wychudzonych, którzy ważyli trzydrzyście albo mniej kilogramów,![]() |
00:17:40 | ludzie, którzy powinny ważyć dwa razy albo trzy razy tyle.![]() |
00:17:44 | IV: I Pan widział tę stosy?![]() |
00:17:45 | SM: No niestety co dziennie na nej musiałem patrzeć.![]() |
00:17:49 | Tak że niestety wspomnienia z Leitmeritz są straszne.![]() |
00:17:54 | IV: Kim byli nadzorcy w obozie?![]() |
00:17:57 | Czy byli to SS-Manni?![]() |
00:17:58 | Kim byli?![]() |
00:17:59 | Jaki był reżim obόzowy?![]() |
00:18:01 | SM: Reżim obozowy był taki, że, że ah był Lager.., ah ..komandant, jako naczelnik tego obozu.![]() |
00:18:10 | Najwyższa władza Lagerführer, to był mh też SS-Mann, no i byli blokowi SS-Manni.![]() |
00:18:18 | Natomiast poza tym byli blokowi ah, ah wjęźniowie, którze na ogół się elektritowali {?} z tak zwłanych Berufsver..verbrecherόw,![]() |
00:18:28 | czyli z zielonym winklem, bo ah w, każdy wjęźni miał swój Winkel.![]() |
00:18:33 | Winkel czerwony oznaczał węź.., wjęźnia politycznego z, do tego dodawaną literkę P, N, F.![]() |
00:18:40 | No to znaczy F znaczył Francus, N Hollender, B znaczył Belg i tak dalej, I znaczył Włoch.![]() |
00:18:47 | Natomiast inne Winkle to byłe, na przykład zielony to był Berufsverbrecher i był to byłi no zreguły Niemcy.![]() |
00:18:54 | Byli przestępcy tak zwani zowadowi. No włamywaczy, czy mordercy, których poprostu umieszony w obozie.![]() |
00:19:01 | I ci byli wpełnienia niestety funkcję, funkcję Kapo najczęściej, czy blokowych ah tych ah wjęźnierskich blokowych.![]() |
00:19:10 | No i oczywiście oni też wjęźnio o jak to się mówi dokładali.![]() |
00:19:14 | Ale, jeszcze wracam do Gross-Rosen, no w Gross-Rosen pracując u Siemensa,![]() |
00:19:20 | ah byłem przyniesiono do bloku 21, bo to był blok Siemansa.![]() |
00:19:25 | A obok był blok 19, gdzie mieszkało Strafkomando.![]() |
00:19:29 | Strafkomando pod ah właściwie wodzą takiego blokowego sadysty do słownie,![]() |
00:19:37 | który się nazywał Fegel, nie Vogel, przypraszam Vogel się nazywał, Vogel.![]() |
00:19:41 | I ten się, mimo że oni pracowali w kaminionach, przy najcięściej pracą się z, jak po powrocie z pracy nad nimi dalszej ciągu znencał.![]() |
00:19:48 | Po prostu tłuk, tłuk ich i na każdym kroku za byle co albo nawet bez powodu.![]() |
00:19:54 | Okładał, gdzie się dało i jak się dało i my się musięli na to patrzeć oczywiście, nie?![]() |
00:20:01 | IV: Czyli Kapowi i funkcyjni ah wjęźniowie zmencali się nad..?![]() |
00:20:05 | SM: Na ogół tak, chociasz bywało tako, że, że Kapo to byłi czasami porządnie ludzie, ale to, to było żadkość można powiedzieć.![]() |
00:20:13 | Byli nawet potem, ah już nad pod koniec ah byli nawet Kapowie letko tranzje {?} się z polskim wjęźniów, ale, ale to oni musieli poprostu udawać.![]() |
00:20:22 | Oni musieli udawać jakiś ah właśnie tych ah Kapów niemieckich, to znaczy, bić wjęźniom ale on bił ich pozornie tego wjęź nia.![]() |
00:20:31 | Lub po prostu krzyczeć na nich, no ale wszyscy wiedzieli, że, że to jest po prostu sfingowane, nie?![]() |
00:20:39 | IV: Ah, jakie byłe stosunki z Niemcamy?![]() |
00:20:43 | Czy były ze strony Niemców ah jakich ludzkie odruchy w obec (???)?![]() |
00:20:48 | SM: Ach, były jak naj na wadzie, przyciesz byłi równiesz wjęźnowie Niemcy.![]() |
00:20:51 | Chociaż było ich mało, ale byli tacy.![]() |
00:20:54 | Między innymi właśnie w tej organizacji tajnej obozowie w Gross-Rosen, był Niemiec, który nam przyniosił ciągle wiadomości najnowsze, najświeszszy z radia.![]() |
00:21:02 | Bo on pod.., podsłuchiwał w radiów, w podczas pracował jako Schreiber, czyli pisaż obozowy,![]() |
00:21:07 | i tam miał dostęp do radia i w.., wolnych jakieś tam momentach podsłuchiwał to te wiadomości z Londynu, czy, czy z jakiś rozgłośnich zachodnich.![]() |
00:21:17 | IV: Znaczy ze strony SS-Mannów?![]() |
00:21:19 | SM: Ze strony SS-Mannów, no, chociasz oni też byli różni ale ze strone SS-Manów nie możnabyło się spodziewać niczego dobrego.![]() |
00:21:27 | Niczego dobrego niestety z S.., ah SS-Mannów nie można było oczekiwać.![]() |
00:21:33 | IV: Czy trzeba było..![]() |
00:21:34 | CM: Jetzt muss ich mal ganz kurz unterbrechen, weil das Mikro hat sich..![]() |
00:21:36 | SM: Ja.![]() |
00:21:36 | CM: ..verschoben.![]() |
00:21:37 | SM: Ach so, Mi..,![]() |
00:21:39 | CM: Jetzt.![]() |
00:21:40 | IV: Teraz, proszę.![]() |
00:21:40 | SM: Teraz tak? Kucharze, którzy w zasadzie byli też w cielenie przymusowo do SS, no okazali się bardzo porządnymi ludzi w no oczywiście u Leitmeritz.![]() |
00:21:49 | Czyli w SS-Küche, bo to byli Austriacy, ktory po prostu no siłą rzeczy jakąś w tym szalęnstwie w ah, hitlerowskim się do SS dostali![]() |
00:22:01 | i jako kucharze tam służyli w armi SS ah niemieckiej.![]() |
00:22:08 | Ale to byłe, to byłe żadkie przypadki, no ja miałem, miałem takiej, takiej satisfakcje, jeżeli tak można to określić,![]() |
00:22:15 | w pewnym momencie, że no, kiedyś mnie ten ah jeden z kucharzy właśnie ten gruby Franz mnie zaprosił,![]() |
00:22:23 | raczej zawezwał mnie do kuchni i mówił: "Będziesz tutaj wydawał jedzenie."![]() |
00:22:27 | No to ja wydawałem oczywiście to jedzenie.![]() |
00:22:29 | I przychodzi SS-Manni, ktorzi chcieli dolewkę a ja im odpowiadałem, że szef się nie zgadza.![]() |
00:22:35 | "Chef hat verboten."![]() |
00:22:37 | I już, no i odchodzili z kwitkiem {śmieje się}.![]() |
00:22:41 | Taką drobną, jedyną satysfakcję miałem w czasię tego pobytu tam.![]() |
00:22:48 | IV: Ah, czy trzeba było zachowywać pewne reguły?![]() |
00:22:51 | Trzeba było na coś zwracać bardziej uwagę ah w życiu codziennym obozowym?![]() |
00:22:56 | SM: Oczywiście proszę Pani, jeżeli ktoś nie miał, jak to się mówi, oczuł i no nie mh, spostrzegawczości nie posiadał,![]() |
00:23:04 | no to obedywał na każdym kroku można powiedzieć.![]() |
00:23:07 | Na przykład trzeba było na przykład zawsze SS-Mannów pozdrawiać.![]() |
00:23:11 | N.., było komando "Mützen ab." na przykład, ciapke obozowe na.., nadziął zdiąć wtedy.![]() |
00:23:16 | To wtedy jak był apel i SS-Mannie przeliczali właśnie ah stan liczebny wjęźniów.![]() |
00:23:23 | Wszystko musiało się zgadzać co do i szczerze, że tak powiem, sztuki, nie?![]() |
00:23:27 | No ale ah na przykład zbliżenie się do drutów obozowy.![]() |
00:23:32 | No znaczeło śmierc dla wjęźnia, no niektory się poprostu żucali, bo nie, nie wytrzymywali tego wszystkiego.![]() |
00:23:38 | Natomiast ah wieże strażnicze byłe na okoła obozu i ten oczywiście strzelał bo taki miał rozkaz i wjęźnia mordował bez pardonu, który się zbliżył do drutów.![]() |
00:23:52 | Ale chciałem jeszcze powiedzieć jedną rzecz.![]() |
00:23:54 | Po zamachu na Hitlera w Gross-Rosen ah no z wieziono wjęźnów wysoko postawionych niemieckich.![]() |
00:24:04 | Oczywiście myśmy do nich żadnego dostępu nie mieli, ale stwierdziliśmy już w pewnym momencie,![]() |
00:24:10 | że jeden z nich uciek, jakich tam pułkownik wysoko postawiony uciek w jakich sposób.![]() |
00:24:17 | O tuż z organizowano mu przebranie SS-Mańskie i w momencie kiedy był apel i po apelu jeżeli się wszystko zgadzało, to był wydany rozkaz "Postenkette einführen".![]() |
00:24:33 | Bo na około obozu w czasię dnia był jeszcze łańcuch z strażników, oprócz oczywiście wjęsz strażniczych jeszcze był drugi łańcuch na około obozu.![]() |
00:24:42 | Ponieważ były komandy w którym za drutami pracowały.![]() |
00:24:47 | I ktoś tam z organizacji tej tajnej krzykną "Postenkette einführen." no i czi oczywiście stali się ze śli a ten tym czasem pryznął.![]() |
00:24:55 | A to było ah oczywiście nie prawda, bo jeszcze apel nie był zkączone, nie?!![]() |
00:24:59 | I w ten sposób ta ucieczka i chyba jedyna, którą myśmy znali ah udała się, niemiecka uczieczka.![]() |
00:25:06 | Ale to się by.., to było zorganizowane, można powiedzieć sposób doskonały.![]() |
00:25:13 | IV: Czy zdarzały się kary i jakie i za co?![]() |
00:25:17 | SM: Kary się zdażało proszę Pani na każdym kroku a nawet i bez powodu ah, że komu za popełnienie jakiegoś tam no wykroczenie.![]() |
00:25:25 | Na przykład ktoś ah nie pozdrowił SS-Manna w przez zdjęcie czapki obozowej,![]() |
00:25:31 | no to już oczywiście z dostawał od razu ah było okładany pejczem czy, czy pałkom.![]() |
00:25:39 | Natomiast ah jeżeli ktoś na przykład żle miske podstawił przy wydawaniu zupe, to też dostał chochlą przez głowę i niestety to zupęłnie dostał, nie?![]() |
00:25:51 | Takie niestety były zasady, chociasz moje szczęście polegało na tym, że ja w ah, hm, hm, szczęście, no to muszę to tak określić,![]() |
00:26:00 | że ja dostałem w Gross-Rosen stary numer, po wjęźniu, który poprostu zginał czy zmarł, nie wiem, 2125.![]() |
00:26:09 | Czyli byłem w "alte Häftling" jak to w niemieckim żargonie się mówiło.![]() |
00:26:16 | Jako "alte Häftling" raz dostaliśmy paczki z domu.![]() |
00:26:20 | Pozwolili nam na przesłanie paczek i w.., odbywało się to w tę sposób, że paczki byłe wydawane przez SS-Manna, który rozkrawał takim długim nożem paczkę i sprawdzał, co jest w środku.![]() |
00:26:34 | No i jeżeli z przedtem spojżał na numer obόzowy, no to wiedział, że tam 88.000 to jest stary ah to jest nowy numer w..wjęźnia, określił jako "Neuhäftling"![]() |
00:26:46 | i odkrawał na przykład ah krompkę chleba, rzucał wjęźnowi a reszte na stół z rzeką od do ogólnego podziału.![]() |
00:26:53 | Oczywiście to nie do wjęźniu nigdy nie trafeło.![]() |
00:26:56 | Natomiast "alte Häftling" on ode mnie też odkrojił kawałek chleba, rzucił na stos a mnie dał całą paczkę, nie?![]() |
00:27:03 | Bo takie byłe niepisane prawa obozowe.![]() |
00:27:06 | No byłe jakieś takie niepisane prawa rzeczywiście i, i "alte Häftling" już nie był tak ah przez ah SS-Mannów maltrytowany i bity.![]() |
00:27:14 | Tak że ja po prostu na tem w, że tak powiem, zkorzys.., korzystałem, ale to było oczywiście ah zupełnie przypadkowe,![]() |
00:27:22 | że myśmy dostali akurat nasz transport dostł stare numery.![]() |
00:27:26 | A było nas bo ja wiem w tedy z ilu razy było nas pięć, dziesięciu, dwunastu, którzy z Gross-Rosen były skierowanie ah raczej z ah z Poggenburga do Gross-Rosen.![]() |
00:27:37 | IV: Czyli starzy Häftlinge ah, ah "alte Häftlinge"..![]() |
00:27:40 | SM: Tak.![]() |
00:27:41 | IV: Byli bardziej przy (???)?![]() |
00:27:42 | SM: No w pewnym sęsię byli no traktowani inaczej.![]() |
00:27:46 | Ale tylko, tylko dzięki temu, że, że mieli zestawiono medno (???)...![]() |
00:27:51 | No i dzięki temu, że to był jakiś ah SS-Mann, który już dawno w obόzie był, bo nowy SS-Mann nawet nie, nie przyszczegał tych zasadł.![]() |
00:27:59 | Ale s.., ale takich starych SS-Mann, powiedzmy w stary w tym sęsię, że on już w tym obozie tam był dwa, czy trzy lata![]() |
00:28:05 | i pełnił tą funkcję, no to już przeszczegał takich jakich prawni pisanych.![]() |
00:28:10 | IV: Czy w Leitmeritz dostał Pan nowe numery?![]() |
00:28:13 | SM: Tak. 87. chyba tysięcy szejsetosięm, nie pamiętam dokładnie, ale jest zapisany ten numer.![]() |
00:28:21 | I Leitmeritz już nie miał znaczenia.![]() |
00:28:23 | Natomiast w Gross-Rosen miałe znaczenia.![]() |
00:28:26 | IV: Czy w obozie żył Pan miłstandem {?} lęku przed aktami przemocy, teroru ze strony niemców, nadzorców, Kapo funkcyjnych?![]() |
00:28:35 | SM: No może, może nie żyłem, ale dla tego, że właściwie po tej cięszkiej pracy,![]() |
00:28:40 | którą niestety nie raz musiałem wykonywać, no byłem po prostu zmęczony i zasypiałem kamienne snem, no.![]() |
00:28:46 | A spałem, spało się niestety w.. po dwóch na jednej pryczy, bo była ciasnota obozowa.![]() |
00:28:53 | Na przykład spałem z takim mh kolegą z Andrzejem Ochlewskim z Kedywu Warszawskiego, na górze spał pamiętam Andrzej Wydrzyński z,![]() |
00:29:05 | potem znany literat, pisarz nie wiem, czy Pani sobie przypomina, kiedyś była w televizji, może Pani już nie pamiętć, bo to było za dawno.![]() |
00:29:11 | Była taka audycja, właśnie seriał "Pocztówka z Argentyne".![]() |
00:29:17 | I on tam właśnie opisywał właśnie lot.., ah losy tych niemców, którzy no byli z różne żołnie {?} wojennymi.![]() |
00:29:25 | W jakich sposób oni, dzięki organizacji ODESSA przedostawali się na zachód na do Ameryki Połódniowej.![]() |
00:29:34 | To była właśnie tytuł taki był tej, tego serijał "Pocztówka z Argentyny".![]() |
00:29:40 | No bo on wysłał ten, nie jako bohater tego serijalu wysłał pocztówkę z szed..,![]() |
00:29:47 | wszystko się zgadza i on po prostu dostał tam nowe dokumenty i jest w Argentynie.![]() |
00:29:54 | IV: Czy Pan rozumiał język niemiecki w obozie czy..?![]() |
00:29:57 | SM: Tak, ja doskonale rozumniałem, bo ja język niemiecki już znałem wtedy i to mnie właśnie ratowało,![]() |
00:30:02 | bo jeżeli ktoś nie zrozumniał, no to był po prostu dodatkowo bity i no bo nie zrozumiąc co od niego wymagają, nie?![]() |
00:30:12 | IV: Ah, jak wyglądałe kontakty z wjęźnami innych narodowości?![]() |
00:30:17 | SM: No byłe bardzo dobre, solidarność wjęźniaska była na prawdę wyjątkowa, potężna można powiedzieć, chociasz,![]() |
00:30:23 | jeżeli chodzi o tak zwanych "Berufsverbrecherów", czyli ah tych przezstępsów zawodowych nie na ogół niemieckich,![]() |
00:30:32 | no to niestety nie, nie można było się po nich niczego dobrego spodziewać, ale pomiędzi wjęźnami politycznych była absolutna solidarność.![]() |
00:30:39 | Tak że można powiedzić, że ze strony wjęźnów nic na mnie absolutnie nigdy nie groziło, oczywiście polityczny wjęźnów.![]() |
00:30:49 | IV: A jakie byłe stosunki z wjęźnami innych narodowości?![]() |
00:30:52 | Czy byli wjęźniów..?![]() |
00:30:53 | SM: No właśnie byli bardzo, bardzo byli solidarnej, czy Francuzji, czy, czy myśmy mieli na przykład ah w.., no nie w komandie, ale![]() |
00:31:03 | znaliśmy takiego wjężnia politycznego niemieckiego, w sumie byłe bardzo dobre stosunki, drugi był ten z organizacji w tajnej, który tam przynosił wiadomości najświeszszy.![]() |
00:31:12 | Myśmy wiedziely wszystko co się dzieje.![]() |
00:31:14 | Najpierw nawet może byliśmy lepiej poinformowane, poinformowani nisz ah do dawić Niemcy.![]() |
00:31:23 | IV: Ah czy w czasię pobytów obozie to odtrzymał Pan jakąś pomoc zewnąć?![]() |
00:31:30 | SM: Jeden jedyny raz dostałem paczkę. To była jedyna pomoc zewnąć.![]() |
00:31:35 | IV: Od rodziny?![]() |
00:31:36 | SM: Od no od matki, tak.![]() |
00:31:38 | IV: Czy była możliwość korespondencji?![]() |
00:31:41 | SM: Tak, ale bardzo rzadko i niestety ta korespondencja była ściśle kontrolowana, należało pisać w języku Niemieckim.![]() |
00:31:49 | Tak że wysłałem najpierw z Fortu VII chyba dwie pocztówki.![]() |
00:31:54 | No i potem z Gross-Rosen kilka listów.![]() |
00:31:57 | Te listy się na szczęście zachowały i one jeszcze są u mnie w Poznaniu.![]() |
00:32:03 | IV: Może wracając do straszników, czy ah były jakieś odruchy ze strony Niemców właśnie SS-Mannów?![]() |
00:32:10 | Odruchy jakiegoś człowiecięstwa?![]() |
00:32:12 | SM: Żadnego, nie można powiedzieć.![]() |
00:32:14 | Może, może tam których miał jakieś odruchy, ale nie, nie, nie okazywał nigdy tego.![]() |
00:32:20 | IV: Ah, czy organizacja obozu..![]() |
00:32:24 | SM: Tak.![]() |
00:32:25 | IV: ..dyscyplina były zachowany do ostatnich dni?![]() |
00:32:28 | Czy było już poznać, że ah wojna się kączy?![]() |
00:32:32 | SM: No, można powiedzieć, że, że ostatnie no 4tego Maja taka, taka już była powiedzmy ah atmosfera inna.![]() |
00:32:40 | I było wiadomo, że będziemy z obozu wychodzić i być może nawet wtedy pierwsza grupa wyszła a 5tego Maja myśmy wychodzili.![]() |
00:32:48 | Ale takie rzecz.., ah no nie wiedzieliśmy co będzie, czy to czasami nie jedziemi na jakieś rozwałke, bo![]() |
00:32:55 | wszystko było możliwe wtedy, nie, nikt nie wiedział, co się będzie dalej działo.![]() |
00:32:59 | Tak że tak jak powiedziałem, myśmy byli gotowie skoczyć SS-Mannu do gardła.![]() |
00:33:04 | No na szczęście było to nie potrzebne.![]() |
00:33:07 | IV: I kiedy zaczeła się ewakuacja?![]() |
00:33:10 | SM: No tak jak powiedziałem, albo w 4tego a.., w 5tego Maja napewno, ponieważ ah był to dzień w który zapamiętałem jako wyjśce z obozu.![]() |
00:33:19 | IV: Wracając może jeszcze do warunków pracy w obozu.![]() |
00:33:22 | Powiedział Pan, że Pan pracował w kuchni,..![]() |
00:33:25 | SM: Tak.![]() |
00:33:25 | IV: Ah ale w jakich warónkach pracowali inni wjęźnowie?![]() |
00:33:28 | I gdzie oni pracowali?![]() |
00:33:29 | SM: No ale przed tem pracowałem tak samo jak inni wjęźnowie, no, na przykład pracowali fachowcy,![]() |
00:33:35 | pracowali w tych ah komandach przy budowie tych silników czy innych akcesorów ah wojennych.![]() |
00:33:44 | Natomiast inni na przykład Bergbau to by wywozili, tak jak ja byłem w tym komandzie przez ah tydzien czy dwa tygodnia.![]() |
00:33:52 | No wywozili ten urobek ze sztolnik, które były stały pogłembiane, powiększany bo tą w twórnie fabrykę silników powiększano.![]() |
00:34:01 | I trzebabyło ten urobek, że tak powiem wywozić na zewnąć, wysypywać z tych lor, bo tam były ustawione szyny i lory którym i im się to wywaziło.![]() |
00:34:12 | Mh pracowałem równiesz w komandzie mh, no takim można powiedzieć remontowem, przy budowie, ale to tylko, chyba było tylko jeden dzień,![]() |
00:34:22 | bo na drugim mnie skerowano do tego drugiego komanda.![]() |
00:34:25 | Następnie, co ja mogę jeszcze powiedzieć, no pierwsze komando, które właściwie takie zaliczyłem to było w Forcie VII,![]() |
00:34:33 | gdzie myśmy wyplatali dla wojska jakieś pase, to wy.., wyplataliśmy z do słownie z papieru, bo to najpierw się najbliżało taśme papierowe.![]() |
00:34:42 | Potem się z tego tkałe tę pasy i tę pasy gdzieś sli, nie wiem do czego to było i gdzie to szło.![]() |
00:34:47 | I że komu moja cela, czyli mój, mój zespół tak wykonał największą ilość, że komu, bo ja absolutnie w to nie wieżyłem,![]() |
00:35:00 | była cela 70 i dlatego, że ona była mała no to SS-Mannie tak zazdecydowali, że ta cela, ponieważ ta była cela nie przykomandza dla 20 wjęźniów.![]() |
00:35:10 | No to ona wykonała najlepszą robotę, bo najwięcej, natomiast Zelle 60 czy 66 ah czy inne tam,![]() |
00:35:18 | które byłe licznej po 100, 120 ludzi nie raz tam przebywało, bo to był wielkie Zelle, no to oczywiście one tego nie mogli zrobić, bo![]() |
00:35:26 | w jakś sposób, no trzeba bybyło dostarczyć tych paczek więcej, nie.![]() |
00:35:30 | To było po prostu takie chwyty, który myśmy rozpoznali natychmiast.![]() |
00:35:34 | No ale, mh, to była jedyna, jedyna pomoc, którą dostałem w we Forcie VII, to była paczka wielkanocna.![]() |
00:35:42 | Natomiast druga paczka, to była paczka właśnie w Gross-Rosen ah to też łaskawie dla tego![]() |
00:35:48 | chyba, że zgodzili się, bo wtedy już się zaczą międzynarodowy Czerwony Krzyż interesować obόzami i, i no chceli, chcieli Niemcy pokazać,![]() |
00:35:57 | że to przeciesz Niemcy ah nie są tacy nieludzcy do wjęźnia, dostałem paczki i tak dalej i tak dalej.![]() |
00:36:05 | IV: Ah czy w czasię popytu w obόzie..![]() |
00:36:08 | SM: Tak.![]() |
00:36:08 | IV: ..czy pod koniec obawiał się Pan, że Pan zostanie zabity?![]() |
00:36:12 | Czy Pan zostanie przy życiu?![]() |
00:36:13 | SM: No więc właśnie to była największa nasza obawa, bo pzreciesz myśmy znali tajne rozkaz Himmlera.![]() |
00:36:18 | Himmler przeciesz powie.., wydał tajny rozkaz, że wjęźniów należy likwidować.![]() |
00:36:22 | Zlikwidować przed ah likwidacja obozu.![]() |
00:36:26 | I no, można powiedzieć, że co bardziej gorliwie SS-Mannie gdzieś tam ten rozkaz moży i wykonali, ja nie wiem tego.![]() |
00:36:34 | Ale w naszym obozie na, na szczęście to nie nastąpiło.![]() |
00:36:37 | No, myśmy dosyć póżno byli mh ah oswoboseni w nawet nieoswoboseni tylko z likwidowanie w sensię obozu, bo 5tego Maja ja wychodziłem.![]() |
00:36:46 | Co znaczy już był no koniec wojny absolutnym.![]() |
00:36:49 | To 8ego Maja było przeciesz kapitacja, podpisana czy 9tego Maja z Amerikanami.![]() |
00:36:56 | IV: Czy zdarzały się masowe ekzekucjie, czy może słyszał Pan o nich?![]() |
00:37:00 | SM: One byłe we wręcz nie potzrebny, bo my wjęźniowie masowo wymierali, nie potrz.., nie trzeba było masowych ah, ah uśmiercach,![]() |
00:37:07 | bo po prostu tak jak powiedziałem w Leitmeritz umieralność była ponad 30 procent i sto cet trópów co dziennie musiałem oglądać, nagich trópów.![]() |
00:37:20 | IV: Ah proszę odpowiedzieć, jak wyglądałe apele?![]() |
00:37:23 | SM: Apele czasami wyglądałe strasznie, dla tego, że jeżeli ktoś, zdażało się, ale to bardzo rzadko się zdażało,![]() |
00:37:30 | i jeżeli ktoś ucziek no to wtedy apelami si.., apelami się zajmowali oczewiście ah, SS-Manni w ten sposób,![]() |
00:37:38 | że kasali stać, tak długo gdziech stać, aż się ten wjęźien nie znajdzie, nie?![]() |
00:37:42 | No i się stało godzinami na apelu.![]() |
00:37:45 | No ale apele, jeżeli był normalne apel, no to przybiegałe względnie sprawnie, no trzeba było się ustawić w tym dwuszelegu {?} czy, czy czteryoszelgu {?} zależności od obozu.![]() |
00:37:58 | I ten hm, blokowy SS-Mann przeliczał, Blockführer on się nazywał, Blockführer tak nie blockal SS, tylko Blockführer.![]() |
00:38:08 | I jeżeli się liczba zgadzała to on tam na tablicy swojej od.., natowywał, że tyle i tyle.![]() |
00:38:13 | Potem ktoś to sumował na Raportführer tak się nazywał ten SS-Mann, który to sumował.![]() |
00:38:18 | I jeżeli się liczba zgadzała no to było wszystko w porządnu.![]() |
00:38:21 | Ale jeżeli tylko jednego wjęźnia brakowało, no to oczywiście był apel w nieskączoność.![]() |
00:38:28 | Czasami się stało, stało godzinami i oczywiście ludzie padali no, bo no im luz i, i, i same warunki byłe takie, że ludzie nie wytrzymowali tego.![]() |
00:38:43 | IV: Czy ah wybuchały choroby?![]() |
00:38:45 | I jeszli wybuchały czy one byłe ah, ah leczone?![]() |
00:38:49 | Czy był ah szpital obozowy?![]() |
00:38:51 | SM: Był w Gross-Rosen, natomiast ah w Leitmeritz też był, też był taki.![]() |
00:38:55 | Ja wiem gdzie leżeli ci Nazy fuschożen {?}, ale przeciesz ha ha {śmiejąc się} opieki lekarskiej nie było dostatecznie, ani, ani też lekarz wogule prawie nie było.![]() |
00:39:04 | Ja na prykład dostałem w Gross-Rosen ah ostesa zapalenie stawów kolanowych.![]() |
00:39:09 | Nogi mi zbu.., dwie banie {?}, nie mogłem wogule chodzić.![]() |
00:39:13 | No na szczęście trafiłem do rewiru i tam był już lekarz Polak, który mnie wyleczył z tego, do słownie mnie wyleczył z jakimiś, sulfamidami,![]() |
00:39:21 | nawet nie wiem co to byłe za tabletki dzisiaj, bo nie jestem w stanie już od tego ah dokładnie otworzyć.![]() |
00:39:27 | Spałem na jednej pryczy z jedne z brat się naszaków, ignasiaków przepraszam, Ignatz się nazywał bracie Ignasiak, który zkolej chorował na, na płuca.![]() |
00:39:39 | No gruznik poprostu był wtedy.![]() |
00:39:42 | I też jakoś szczęśliwie przedtrwał, dopiero ah dopiero ah no nie oni po.., oni wrócili do Polski 66 roku dopiero.![]() |
00:39:52 | Ale w każdym jako już wyleczeni wjęźnowi wróczyli bracie Ignasiak.![]() |
00:39:57 | Natomiast mój starszy kolega z ah zginał Husan, mój dowódzca, Halzmisz Brudziński zginał w Gross-Rosen,![]() |
00:40:07 | no ale to niestety był taki los wielu niestety wjęźniów politycznych.![]() |
00:40:12 | IV: Czy doszło w obόzie do jakiegoś przeżycia?![]() |
00:40:15 | Czy jakiś przejść o których ah Pan nigdy jeszcze nie mówił,![]() |
00:40:20 | czy o których Pan nigdy nie zapomni?![]() |
00:40:23 | SM: No owszem, no dosłownie przed dzień przed ah naszym przybyciem do Gross-Rosen z ah Poggenburga ah zamordowano Blokältestera.![]() |
00:40:36 | To był Niemiec a zamordowano go na tyle po prostu rozliczen, ponieważ oni okradali wjęźniów nowo przybywych,![]() |
00:40:44 | było takie komando, które mh po prostu było zobowiązano do przeszukania rzeczy, nowo przybywych wjęźniów.![]() |
00:40:54 | Wjęźnowie dostawali ah nowe ah rzeczy na oku pasiaki {?}, jeżeli one jeszcze były, bo myśmy na przykład już dostali z nasze ah to znaczy rzeczy cywilne, tylko tyle, że pomalowane.![]() |
00:41:06 | Byłe krzyż namalowane, KL czyli Konzentrationslager, paski na rękawach i paski na pasy dla, ja mam pasy na spodniach.![]() |
00:41:15 | O tuż wjęźniowie przywozili na oguł swoje rzeczy cenne, bo każdy gdzieś coś tam w jakimś za komorku przemycowy {?} jakieś złoto,![]() |
00:41:24 | czy jakieś ah kosztowności i ci Berufsverbrecherzy, który byli, pełnili ważne funkcje obόzowe, jak Lagerführer, Lagerältester.![]() |
00:41:34 | Oni się tym po prostu dzielili, tam było ich pięciu, czy czterech?![]() |
00:41:38 | Czterech ich było w Gross-Rosen i na tyle właśnie tego podziało zamordowali tego Lagerältestera.![]() |
00:41:46 | No SS przeprowadziło na dokładne dochodzenie, jak to tam się odbyło, oczywiście dochodzenie to wykazało, kto, kto zamordował.![]() |
00:41:55 | On tam leżał w utopiony w takim basenie przeciw pożarowym i tych wjęźniów, Niemców, potem powieszono na naszych oczach.![]() |
00:42:04 | Był apel, pod czas apelu myśmy musięli to wszystko obserwować dosłownie ich powieszono na oczach całego obozu.![]() |
00:42:13 | Jako karę za zamordowanie drugiego wjęźnia, nie?![]() |
00:42:16 | IV: Ale to było w Gross-Rosen?![]() |
00:42:18 | SM: To było w Gross-Rosen, w Leitmeritz ja nie spotkałem się z takim ah taką egzekucją.![]() |
00:42:24 | Nie mówiąc już od tym, że nas wszys samych chcieli powieśić tego małego komanda SS-Küche, nie.![]() |
00:42:29 | Ale to nas Lagerkomandant nie jako uratował.![]() |
00:42:34 | IV: Może Pan sobie jeszcze przypomnić jakiś ah detalę ah odnośni obozu prace?![]() |
00:42:40 | Czy może przejść ah właśnie ah obosowych, które się odpaliło w pamięńci z Leitmeritz?![]() |
00:42:49 | SM: No w Leitmeritz, w Leitmeritz no co mi się utrwaliło w pamięcie?![]() |
00:42:52 | Na przykład mój blokowy, ja nie wiem kto to był, w każdym razie to był ludzki człowiek.![]() |
00:42:57 | A on właśnie, kiedy mnie ukradziono spodnie, bo zdarzało się, że kradzieże takie obozowe, no ukradziono mi po prostu spodnie.![]() |
00:43:04 | Nie miałem co nie chcę tak powiem na siebie włożyć.![]() |
00:43:06 | No to on po prostu: "Komm hier.", wyciągną tam gdzieś ze swojej szafie i dał mi inne spodnie no i ja ah oczewiście założyłem.![]() |
00:43:13 | No po prostu ludzki człowiek.![]() |
00:43:16 | Ale to był po prostu jakiś ah może nie Berufsverbrecher tylko z innych względów.![]() |
00:43:23 | Bo zdarzały się równiesz na przykład Schwarzwinkel, to był "Asoziale" tak zwane, czarne winkel posiadał.![]() |
00:43:32 | I on mnie właśnie czarny winkel ten, ten ah Blockältester.![]() |
00:43:39 | Trzeba rozrużnieć te terminę, bo Blockältester to był wjęźeń a Block.., Blockführer to był SS-Mann.![]() |
00:43:45 | I te terminę muszą być rozrużane, żeby nie było żadnych pomyłek w tym zakresię, nie.![]() |
00:43:51 | IV: Ah, może mh, jeszcze pytanie, ah jak wyglądało wyżywienie w obozie?![]() |
00:44:00 | SM: No wyżywienie było beznadziejnie.![]() |
00:44:02 | Wyżywienie było takie, że to było może za mało, żeby umrzeć, raczej za dużo, żeby umrzeć a za mało, żeby żyć, nie.![]() |
00:44:09 | Takie było wyżywienie, tak jak powiedziałem, 200 gramów chleba, to był, to był kawałek no taki na kre.., ka paitka, którą ah właśnie nie wiadomo było jak dzielić.![]() |
00:44:20 | Taka mała, no i litr zupy i do tego rano i wieczorem był kubek tak zwanej kawy.![]() |
00:44:28 | A to była, to była lura jakaś ze zgniłych żołędzi.![]() |
00:44:32 | No to tak, takie byłe całe wyżywienia obozowe, nie stety.![]() |
00:44:36 | Ah, co jeszcze powiedziałem, przed tem?![]() |
00:44:40 | Nie, nie powiedziałem, otóż bardzo ceniony był czosnek, cebula.![]() |
00:44:44 | No bo to byłe te produktę, które ewentualnie no u.., troche zabezpieczałe przed chorobami, szczególnie czosnek.![]() |
00:44:53 | Ząbek czosku no kosztował na przykład dziesięć papierosów czy, czy to było, takie rzeczy, też się zdarzałe![]() |
00:44:59 | jak byłi tam jacyś naugowi {?} palacze no to on za papierosy też by dużo dał, nie.![]() |
00:45:04 | Mh, no poza tym, co jeszcze?![]() |
00:45:09 | Ja tam czasami przemycałem coś z tej SS-Küche, ale to wielkim strachu i oczywiście gdeby mnie na tym złapano to bym![]() |
00:45:17 | albo stracił życie albo bym po prostu aus, Kommando raus, nie?![]() |
00:45:23 | Czyli powiąc stracił bym tą, że tak powiem, dobrą pracę.![]() |
00:45:28 | IV: Czy odbywał się w jakimś seńsię jakiś handel?![]() |
00:45:32 | SM: No w tym seńsię, to się tylko odbywa, ne, jakiś handel się odbywa, ale to ah pomiędzi ludzmi, ktorzy potrafili w rzeczywiście gdzieś coś ukraść, gdzieś coś zorganizować, bo![]() |
00:45:41 | w przecim razie, no nie mieli nie miał oczym zachandlować, nie![]() |
00:45:44 | Ale to byłe rzeczywiście takie specyficzne sytuajcę no i, i mało ich było.![]() |
00:45:51 | IV: Mh, może przejdziemi teraz..![]() |
00:45:54 | SM: Tak.![]() |
00:45:54 | IV: ..do kącowych pytań ah jak odbywała się ah Pana podróż powrotna do Polski?![]() |
00:46:00 | SM: No odbywała się bardzo różnie, tak jak powiedziałem pierwszym, pierwszym pociągiem z Rakownika do Pragi, bo do Rakownika doszliśmy na piechotę.![]() |
00:46:09 | To śliśmy przez dwa dni chyba.![]() |
00:46:13 | W nocy spaliśmy w, w stoguszana {?} pamiętam.![]() |
00:46:17 | Za dnia tak trafiliśmy ten transport ah porzucony Niemiecki z bronią i tam ześmy się uzbrojeli.![]() |
00:46:23 | Potem tą potyczkę stoczyli na w końcu wieczorem to trafiliśmy do Rakownika tam nas Czesi oczewiście przyjeli i, i ah przebadali gruntownie.![]() |
00:46:33 | Na drugi, czy trzeci dzień jechaliśmy pierwszym pociągiem do Pragi.![]() |
00:46:36 | Tam w Pradze nasz znowu SS.., ah Czerwony Krzyż przejął i tam byliśmy bardzo gruntownie przebadani, ja na przykład miałem jakąś taką wadę sercą, miałem powiększone serce.![]() |
00:46:46 | I powiedzieli no będe miał z tym sercem już do końca życia jakieś kłopoty, no i mam jej nie stety.![]() |
00:46:53 | No poza tym, tak jak powiedziałem dopiero po miesiącu do słownie 5tego Czerwca po miesiącu po opóściena obozu jechałem do Ostrave,![]() |
00:47:05 | pierwszym rychlíkiem, czyli pociągiem pozspiesznym, no bo jeszcze było wszystko zrujnowane.![]() |
00:47:10 | No a przejście przez granice już odpowiadałem jak się odbywało, natomiast po polskiej stronie![]() |
00:47:17 | w Katowicach ześmy się zatrzymali, bo tam już z ah, Zebrzydowice ah jakiś pociąg jechał.![]() |
00:47:24 | Tam nam PUR, bo taki był urząd repatriacyjny, Państwowy Urząd Repatriacyjny, PUR myśmy na to mówili, bo to było bardzo skrót.![]() |
00:47:33 | Wydał nam zaświadczenie, że wracamy do domu.![]() |
00:47:37 | Nie było komunikacji do Poznania z Katowic, trzebabyło przez Łódź jechać, jakże jechałem pociągiem przez Łódź.![]() |
00:47:44 | Jechałem cały dzień, w czasię transportu jeszcze z Łodzi do, do Poznania, bo pociągi byłe tak oblężone, że ludzie na stopniach stali i, i![]() |
00:47:55 | na dachach, ponieważ no nie było innego sposób po prostu, że ludzie mogli się przymieścić.![]() |
00:48:00 | Między czasię jeszcze jakiś transport był ruski z powrotny.![]() |
00:48:05 | Oni coś tam jakiś (???) wystawili, ludzi z tych stopni, do słownie pozganiani, pozabijali takie niestety byłe przeżycie.![]() |
00:48:13 | A jak wróciłem do Poznania to myślałem, że jeszcze w tych barakach, gdzie nas mh ostatecznie po raz szósty wyrzucą,![]() |
00:48:21 | bo pięć razy byłiśmy wyżucani z mieszkaniu w Poznaniu, po raz pierwszy przed gwiazdką w 39 roku.![]() |
00:48:28 | Trzeba było w 15 minut mieszkanie opuszcić.![]() |
00:48:31 | No i na końcu, jak matka już siędziała w więźeniu, bo matka zamkneli we więźeniu ah za, że komo też jazdę bez pozwolenia pociągiem,![]() |
00:48:43 | bez Passierscheinu, bo jakoś tam coś jej zażucili takiego i po raz szóstym mieszkaliśmy na Świerczewie w barakach.![]() |
00:48:53 | Tako tak zwane było Polensiedlung.![]() |
00:48:55 | To było już po za miastem stronę Lubońa, jeżeli Pani Poznań zna, to ah zna Pani, czy nie?![]() |
00:49:00 | Nie zna Pani, no to w każdym razie byłe takie baraki specjalnie wybudowane, gdzie![]() |
00:49:05 | ah tych ah przesiedlano, bo mieszkania lepsze było oczewiście dla Niemców.![]() |
00:49:12 | CM: Kann ich mal ganz kurz unterbrechen?![]() |
00:49:14 | SM: Ja.![]() |
00:49:14 | CM: Entschuldigung, da ist jetzt gerade mit dem Mikro.![]() |
00:49:20 | IV: Ah może jeszcze pytanie ah..![]() |
00:49:22 | SM: Tak.![]() |
00:49:23 | IV: Jakie barki byłe warónki higieniczne, lub sanitarne w obozie?![]() |
00:49:28 | SM: Więc warunki sanitarne byłe no takie w n.., nawet aż styd mi powiedzieć.![]() |
00:49:33 | No był latryna obozowa to byłe po prostu ah kawał belki, gdzie trzeba było poprostu siadać i był dόł i to było wszystko.![]() |
00:49:42 | Ah no jeżeli chodzi o warunki sanitarne inne no to oczywiście był obowiązek od tak zwany obowiązek mycia się.![]() |
00:49:50 | Ale ah to było tak, w taki pośpiechu wszystko wykonywany, że nie sposób było się normalnie umyć.![]() |
00:49:55 | Nie było zeszłam czym się umyć, bo przeciesz mydła nie dawali.![]() |
00:49:59 | No było tak swane odwszawianie, czyli "Entlausung".![]() |
00:50:03 | Przy pomocy lampy co dziennie było odwszawianie, trzebabybyło po powrocie z komanda, po apelu prześć tą procedur odwszawiania.![]() |
00:50:12 | No siędział jeden z lampą i wyszukiwał w każdym tam zakamarku ubrania wszy eventualne, no jeszeli ktoś znich te wszy znaleziono no to, to oczewiście zabijano.![]() |
00:50:22 | I to było wszystko, co było w warunkach sanitarnych.![]() |
00:50:25 | Jeżeli chodzi o rewir, no to właśnie było mordownia w tym sęńsię, że, że no nie było ani sz..,![]() |
00:50:32 | lekarstwa ani nie było opieki medyczny dostatecznie i ludzie po prostu tam kończyli swój żywotnie.![]() |
00:50:38 | To było wszystko.![]() |
00:50:42 | IV: Czy pobyt w obozie miał wpływ na dalsze Pana życia?![]() |
00:50:46 | I jeszli tak, to jaki?![]() |
00:50:48 | SM: No taki, taki miał wpływ, że po wojnie musiałem w tępie bardzo przezpieszony zdawać maturę,![]() |
00:50:53 | ponieważ w przeciągu dwuch lat ah, ah jak już człowiek dorosły, bo miałem przeciesz 18 lat skączone ah zaliczyłem Gimnasium i Liceum dla dorosłych w Jeleni Górze.![]() |
00:51:06 | Zdałem Maturę, z resztą do.., dobrze ją zdałem, no i ale w czasię wojnie, ja jednak troche cho.., się uczyłem, no bo przeciesz myśmy wszyscy s..,![]() |
00:51:15 | starali się tę wiedze swoją jakąś pogłembiać i, i byłe, było tak zwane tejna nauczania.![]() |
00:51:22 | Tak że co Niedziele myśmy mieli spotkanie z nauczycielem z od Polskiego czy z innymi nauczycielami i co Niedziely myśmy się po prostu dokształcali.![]() |
00:51:31 | W każdym razie wpływ miał taki, że ja chciałem być no pilotem, w sęńsię pilotem komunikacyjnym, nawet nie wojskowy, tylko komunikacyjnym, bo![]() |
00:51:42 | to wojsko pod ruską wodzą mnie nie interesowało nigdy.![]() |
00:51:47 | No ale nie stety nie przyszedłem na przybadania lekarskie i w Cebuli tak zwanej, czyli w ciblu centralnym i cudożemanem lotnicze lekarskich odpadłem.![]() |
00:51:57 | Taki to miał wpływ no i niestety nigdy nie pilotem komunikacyjnym nie zostałem tylko no niestety musiałem po przestać na lataniu sportowem![]() |
00:52:07 | i byłem pilotem szybowcowem, byłem pilotem balonowem i samolotowem, ale tylko w t.., ramacha aero klubu.![]() |
00:52:15 | IV: Czy zostałe jakieś ślady w psychicę?![]() |
00:52:18 | SM: No ślady zostałe oczywiście, bo niestety system nerwowy jest nad wyrażony i puh, no mogę powiedzieć, że czasami mam takie okresy depresji.![]() |
00:52:30 | No ale one są na, na szczęście to za zatrze i mogę po prostu jakoś, miałem możliwość normalnej egzystencji, ale![]() |
00:52:39 | przez długie lata po wojnie byłem leczony niestety w tym zakresię.![]() |
00:52:44 | IV: Czy po tych wszystkich przejściach, po tych wszystkich doświadczeniach i przeżyciach w obόzie..![]() |
00:52:49 | SM: Tak.![]() |
00:52:50 | IV: Czy chciałby Pan coś przekazać młodszym, młodym pokoleniu?![]() |
00:52:55 | SM: Ah, no, no oczy.., napewno, oczywiście, tym bardziej, że nowe pokolenie właściwie zupełnie nie zna tych spraw z okresu z ostatniej wojnie, jest bardzo (???) zresztą.![]() |
00:53:07 | Po prostu najnowszej historii nie nauczano.![]() |
00:53:09 | Ona była przemilczana.![]() |
00:53:11 | I to permanentnie, ponieważ ona była nie korzystna dla Zwiąsku Radzieckiego no to oczywiście nie wykładano, no,![]() |
00:53:17 | czy o starzej Egypcie się ucznowie Gymnasium, czy Liceum, czyli o Persi o Iranie o ah ale nigdy nie o historii najnowszej.![]() |
00:53:27 | Tak że chciałbym powiedzieć tym młodym właśnie ludziom, żeby szanowali po pierwsze, to co mają czyli wolność, niepodległość Polski.![]() |
00:53:36 | A po drugie, żeby też dostrzegali to co się działa w stanie wojnie, bo Polska stracila 6 Million, ponad 6 Millionów obywateli w ostatnej wojnie.![]() |
00:53:46 | Połowy majątku na.., Polska straciła.![]() |
00:53:49 | Nie, nie mówię jeszcze o 20 procentach teręnu to też straciła.![]() |
00:53:54 | A to młodzi ludzie niestety na ogół nie wiedzą.![]() |
00:54:00 | IV: Dziękuję bardzo.![]() |
00:54:01 | SM: Ja równiesz bardzo dziękuję.![]() |