| 00:00:00 |
To jest tak jak zaznaczyłem, że dostaliśmy te ten te bochenki chleba, te konserwy, no to zdziesiątkowała ludzi bardzo śmiertelność, nastąpiła. [DE: Ich habe bereits betont, dass wir dieses Brot und die Konservendosen bekommen haben, wodurch viele Menschen gestorben sind. ] |
| 00:00:14 |
Bardzo ratowali księża, chodzili po tych wszystkich blokach, pamiętam węgiel roznosili i taki rodzaj prawda lekarstwa, no to takie. [DE: Die Priester haben sich sehr für die Rettung der Kranken engagiert. Ich erinnere mich an die Kohle, die sie wie Medizin verteilt haben. ] |
| 00:00:25 |
Na drugi dzień zaraz przyjechała ekipa sanitarna, i było zastrzyki przeciw tyfusowi. Ponieważ po tych zastrzykach chyba jeszcze dwa dni byłem jeszcze przytomny. [DE: Am zweiten Tag ist bereits eine sanitäre Einheit eingetroffen, die Spritzen gegen Typhus verordnete. Nach dieser Spritze war ich noch zwei Tage lang bei Bewußtsein. ] |
| 00:00:42 |
I za dwa dni tyfus, straciłem przytomność i nie wiem jak to było, bo na tym bloku i znalazłem się już w szpitalu tam w Dachau, na tym tak zwanym rewirze. [DE: Nach zwei Tagen erkrankte ich an Typhus und wurde ohnmächtig. Ich kann nicht mehr sagen, aber plötzlich fand ich mich im Krankenhaus, auf dem sogenannten Revier in Dachau wieder. ] |
| 00:00:56 |
To był tyfus tyfus plam brzuszny plamisty, no tak tyfus no, nie pamiętam, no tyfus. No mówię, staciłem przytomność i koniec. [DE: Es war Flecktyphus, es war auf jeden Fall Typhus. Ich habe das Bewußtsein verloren und es war das Ende. ] |
| 00:01:06 |
Więc tam leżałem na tym rewirze chyba ze dwa tygodnie. No wyleczyli mnie, i któregoś tam dnia kazali już mi się rozebrać. [DE: Im Revier verbrachte ich etwa zwei Wochen. Sie haben mich geheilt und eines Tages musste ich mich nackt ausziehen. ] |
| 00:01:24 |
Przed tym rewirem, przed tym szpitalem stała taka taki samochód z prysznicami z tymi takimi no natryski, taka łaźnia polowa. [DE: Vor dem Revier, vor diesem Krankenhaus stand ein großes Fahrzeug mit Duschen, es war eine Art Felddusche. ] |
| 00:01:36 |
No i tam kazali wejść, wymyć się i dostawaliśmy bieliznę wojskową. Ja na tym na zdjęciu to mam. [DE: Wir mussten da reingehen und uns waschen. Danach haben wir Soldatenunterwäsche bekommen. Ich habe ein Foto mit dieser Kleidung. ] |
| 00:01:49 |
Dostałem taki mundur i spodnie wojskowe takie bryczesy, buty z cholewami takie filcowe. Samochód podjechał, to pamiętam.. (???) [DE: Ich habe eine Uniform, eine Hose und Filzschuhe bekommen. Ich kann mich erinnern, wie Fahrzeuge angefahren kamen. ] |
| 00:02:03 |
No i kazali nam wchodzić do tych samochodów, tego samochodu i jechaliśmy dojechaliśmy pod Monachium, taka miejscowość Freimann. [DE: Wir mussten in die Fahrzeuge einsteigen und fuhren weiter nach Freimann, eine Ortschaft bei München. ] |
| 00:02:18 |
Tam były takie bardzo duże koszary wojskowe. I tam Amerykanie stworzyli polski obóz. Tam stworzyli polski obóz. Dużo nas tam było. [DE: Dort befand sich eine sehr große Kaserne, in der die Amerikaner ein polnisches Lager errichteten. Dort machten sie ein polnisches Lager. Es waren viele Menschen dort. ] |
| 00:02:33 |
Ja tam przebywałem do do sierpnia, tam któregoś nie pamiętam, dwunasty, trzynasty. Pierwszy transport do Polski i od razu się zapisałem. [DE: Ich blieb dort bis August, vielleicht bis zum 12. oder dem 13. August, ich kann mich nicht so genau erinnern. Ich meldete mich gleich für den ersten Transport nach Polen. ] |
| 00:02:46 |
Jeżeli chodzi o ten pobyt w tym Freimannie. No nie nie byliśmy tam jedzeniowo rozpieszczani przez Amerykanów. Myśmy ciągle byli głodni. Co żeśmy robili? [DE: Während des Aufenthaltes in Freimann wurden wir ernährungsmäßig von den Amerikanern nicht besonders verwöhnt. Wir hatten ständig Hunger. Was sollten wir da machen? ] |
| 00:03:03 |
IV: Amerykanie prowadzili ten obóz? [DE: IV: Haben die Amerikaner dieses Lager geführt? ] |
| 00:03:05 |
RD: Tak, to było to wojsko prowadziło. [DE: RD: Ja, es war das Militär, das dieses Lager führte. ] |
| 00:03:07 |
IV: To tylko dla Polaków było? [DE: IV: War es nur für die Polen? ] |
| 00:03:08 |
RD: Tak, tylko dla Polaków, tylko dla tych polskich. Z tym że tam był, tam byli księża, tam byli cywilny prawda zarząd jakiś. No tam byliśmy trochę ci młodzi szkoleni. [DE: RD: Ja, es war nur für die Polen. Ich muss aber auch betoten, dass dort auch Priester und die zivile Verwaltung war. Wir junge Männer wurden dort etwas geschult. ] |
| 00:03:18 |
Ja tam byłem bierzmowany przez biskupa Gawlinę. A biskup Gawlina to był biskup polowy wojska polskiego na zachodzie. [DE: Dort erlebte ich meine Firmung durch Bischof Gawlina, der ein Militärbischof der polnischen Armee im Westen war. ] |
| 00:03:29 |
IV: Ile mniej więcej was było w tym obozie? [DE: IV: Wie viele Menschen gab es in diesem Lager? ] |
| 00:03:30 |
RD: No parę tysięcy. [DE: RD: Es waren einige Tausend. ] |
| 00:03:33 |
IV: Parę tysięcy. [DE: IV: Einige Tausend. ] |
| 00:03:33 |
RD: To było ogromny taki trójko sześciopiętrowe, z szóstego piętra to były góry te Alpy tam było widać ośnieżone, potężny, tam było parę tysięcy ludzi. [DE: RD: Es war ein großes, sechsstöckiges Gebäude, von dem man die verschneiten Alpen sehen konnte. Es war sehr groß und dort wohnten Tausende Menschen. ] |
| 00:03:44 |
No więc taka opieka od strony takiej patriotycznej pamiętam, 1-go sierpnia, w rocznicę powstania była taka ognisko, były występy, także to tak. [DE: Wir wurden patriotisch betreut. Ich kann mich erinnern, wie am 01. August, zum ersten Jahrestag des Warschauer Aufstandes, ein Lagerfeuer veranstaltet wurde. ] |
| 00:03:58 |
Tylko że głodni byliśmy. To chodziliśmy, kartofle żeśmy wykopywali. [DE: Wir hatten allerdings großen Hunger und gruben die Kartoffeln auf dem Feld aus. ] |
| 00:04:04 |
IV: Czy były jakieś gazety jakieś pismo? [DE: IV: Gab es Zeitungen oder Ähnliches? ] |
| 00:04:06 |
RD: Nie, nic nie było. [DE: RD: Nein, wir hatten nichts. ] |
| 00:04:06 |
IV: Nie było żadnych. [DE: IV: Es gab nichts. ] |
| 00:04:08 |
RD: Tylko takie było ustne doszkalanie, takie poczytanki, czytanki, jakieś występy prawda muzyczne. [DE: RD: Es war nur eine persönliche Betreuung, Schulung. Wir hatten einen Lesekreis und es gab musikalische Auftritte. ] |
| 00:04:17 |
IV: Co robiło się w ciągu dnia w tym obozie? [DE: IV: Was war die alltägliche Beschäftigung im Lager? ] |
| 00:04:20 |
RD: Czekało się od śniadania do obiadu, od obiadu do kolacji. Ale w międzyczasie tak jak powiedziałem, [DE: RD: Wir warteten vom Frühstück auf's Mittagessen und vom Mittagessen auf's Abendessen. In der Zwischenzeit hatten wir eben diese Beschäftigung. ] |
| 00:04:26 |
przeważnie ci młodzi byliśmy absorbowani prawda do różnych takich sekcji, gdzie nas tam trochę szkolono, uczono, no że to już koniec wojny. [DE: Wir junge Menschen wurden in unterschiedlichen Gruppen geschult und aufgeklärt. Man klärte uns auf, dass der Krieg zu Ende ist. ] |
| 00:04:41 |
No też była taka wielka propaganda: nie wracać do Polski, bo wywożą na białe niedźwiedzie, Rosjanie. [DE: Es gab aber auch eine gewaltige Propaganda, nicht nach Polen zurückzukehren. Es wurde gewarnt, dass die Russen ins Unbekannte deportieren. ] |
| 00:04:54 |
IV: Kto tak mówił? [DE: IV. Wer hat das erzählt? ] |
| 00:04:55 |
RD: Taka propa, byli tacy ludzie, tam nie wiem, kto oni byli, to nie ja to mówiłem, tylko do mnie ktoś mówił. A kto to był, nie umiem Pani... [DE: RD. Es war eine Propaganda, es waren gewisse Menschen, die das erzählten, aber ich weiß nicht, wer sie waren. Jemand hat das verbreitet. ] |
| 00:05:06 |
To taka no propa: nie jechać do do Polski. No ja miałem nawet taką propozycję, jak ten mój dzień wyglądał w tym Freimannie. [DE: Es war eine Warnung, nicht nach Polen zurückzukehren. Ich habe ein Angebot bekommen. Ich erzähle, was ich in Freimann gemacht habe. ] |
| 00:05:18 |
Tam było to wojsko, oni mieli obóz tam taki. Jako głodny to tam trochę się wypuszczało w te w te szeregi wojskowe. [DE: Dort gab es Militär und es unterhielt ein Lager. Als ich Hunger hatte, schlich ich mich unter die Soldatenreihen. ] |
| 00:05:27 |
Ponieważ te szkolenia przechodziłem przed powstaniem, no tam się trochę znałem na tym, to im się jakoś tak spodobałem. [DE: Da ich bereits vor dem Aufstand militärisch geschult wurde, kannte ich mich in diesen Sachen aus und sie fanden Gefallen an mir. ] |
| 00:05:35 |
To tak jeść dostałem od nich trochę, i chcieli mnie zrobić dzieckiem pułku tego swojego i wywieźć do Ameryki. Taką miałem propozycję. Ja wracam do Polski, do domu. [DE: Ich bekam von ihnen etwas zum Essen und sie wollten mich zu ihrem Bataillon-Kind machen und nach Amerika mitnehmen. Ich erhielt dieses Angebot, aber entschied mich, nach Polen zurückzugehen. ] |
| 00:05:49 |
IV: Dlaczego Pan odrzucił taką ofertę? [DE: IV: Warum haben Sie das Angebot abgelehnt? ] |
| 00:05:50 |
RD: Dlatego że, ja, tak jak powiedziałem na początku, miałem siedem lat, jak ojciec umarł. I życie mnie, życie nauczyło mnie myśleć, a miałem życie niełatwe. [DE: RD: Ich habe bereits am Anfang erwähnt, dass ich sieben Jahre alt war, als mein Vater starb. Das Leben hat mir beigebracht, zu denken. Ich hatte kein leichtes Leben. ] |
| 00:06:10 |
I starałem się realnie patrzeć na ten. Nie znam języka, nie znam nic, wracać do domu. Była też ta nutka jakaś taka patriotyczna, [DE: Ich habe versucht, realistisch die Lage einzuschätzen. Ich konnte die Sprache nicht, gar nichts. Ich musste nach Hause zurückkehren, wobei eine patriotische Note auch eine wichtige Rolle spielte. ] |
| 00:06:24 |
którą miałem zaszczepioną w czasie, szczególnie no jeżeli chodzi o te Szare Szeregi. [DE: Den Patriotismus sog ich mit auf, als ich in den Szare Szeregi tätig war. ] |
| 00:06:31 |
Ale wcześniej, ja wam chyba tego nie mówiłem, z nauką były wielkie ograniczenia, w szkołach uczyli tylko, co Niemcy pozwalali. [DE: Ich habe vorher nicht erzählt, dass es bei der Schulbildung große Einschränkungen gab und man durfte nur das lernen, was die Deutschen erlaubten. ] |
| 00:06:46 |
Była taka akcja, komplety się to nazywało. W prywatnych domach uczyliśmy się przede wszystkm tej polskiej historii i polskiego. [DE: Es gab eine Aktion, die "geheimes Lernen" hieß. In Privathäusern lernten wir in erster Linie polnische Geschichte und polnische Literatur. ] |
| 00:06:56 |
Ale przede wszystkim, pamiętam czytaliśmy "Trylogię", jaka to była przecież, "Krzyżaków". To dla nas to była bomba historyczna. [DE: Ich kann mich erinnern, dass wir "Trilogie", "Die Kreuzritter" gelesen haben. Es war für uns eine historische Bombe. ] |
| 00:07:10 |
Ja nasiąknięty jakoś tym patriotyzmem i tym tą polskością, nie widziałem siebie w Ameryce. I dlatego dwóch takich starszych chłopaków z Warszawy pojechało. [DE: Ich war vom Patriotismus und vom Polentum durchdrungen und ich sah mich nicht in Amerika. Zwei ältere Jungen aus Warschau sind tatsächlich nach Amerika mitgekommen. ] |
| 00:07:26 |
O nich się dowiedziałem po powrocie. Więc ja miałem taką myśl, że nie. Tylko do domu. [DE: Ich habe über sie erst nach der Rückkehr erfahren. Ich hatte nur noch den Gedanken, nach Hause zurückzugehen. ] |
| 00:07:35 |
IV: Jak długo był Pan w tym obozie? [DE: IV: Wie lange waren Sie in diesem Lager? ] |
| 00:07:37 |
RD: w którym? [DE: RD: In welchem? ] |
| 00:07:38 |
IV: We Freimannie. [DE: IV: In Freimann. ] |
| 00:07:39 |
RD: No od maja do sierpnia, od maja do sierpnia. [DE: RD: Ich war dort von Mai bis August, von Mai bis August. ] |
| 00:07:43 |
IV: Czy jakaś szkoła była tam zorganizowana? [DE: IV: War dort eine Schule eingerichtet? ] |
| 00:07:47 |
RD: Nie, szkoły szkoły to żadnej, ale były kursy takie pogadanki, takie spotkania te historyczne, patriotyczne. Tak jak powiedziałem na 1-go sierpnia piękne ognisko, występy. [DE: RD: Nein, es gab keine Schule, aber es gab verschiedene Kurse, patriotische oder historische Gesprächsrunden. Wie ich schon sagte, am 01. August hatten wir ein schönes Lagerfeuer mit Auftritten. ] |
| 00:08:02 |
No i te księża przygotowali mnie do tego bierzmowania, Antoni sobie przyjąłem takie takie imię z tego bierzmowania. Także tam no coś się działo takiego w miarę. [DE: Die Priester bereiteten mich auf die Firmung vor. Ich habe mir einen Firmnamen ausgesucht: Antoni. Es gab dort mehrere Veranstaltungen. ] |
| 00:08:15 |
No i tak właściwie, jeżeli chodzi o tą stronę tutaj na terenie Niemiec, no to ona się zakończyła w Koźlu. [DE: Auf der deutschen Seite endete meine Rückkehr in Koźle. ] |
| 00:08:28 |
Bo podstawili już też takie bydlęce wagony, tam w tym Freimannie, ale wysłane takimi materacami wojskowymi, dużo jedzenia. [DE: In Freimann wurden Viehwaggons gestellt. In den Viehwaggons waren spezielle Matratzen, wie bei der Armee, und es gab viel zum Essen. ] |
| 00:08:41 |
To też żeśmy ileś czasu jechali, już nie pamiętam, ale nie dzień. To do Koźla, do Koźla na ten na te niemieckie tereny. [DE: Ich kann mich nicht erinnern, wie lange wir gefahren sind, es war mehr als ein Tag. Wir fuhren nach Koźle, es waren deutsche Gebiete. ] |
| 00:08:52 |
IV: Jak byliście przywitani w Polsce? [DE: IV: Wie wurden Sie in Polen begrüßt? ] |
| 00:08:56 |
RD: Dla mnie pierwsze takie pamiętam teraz jak przyjeżdżam ciągle przez tą Pragę, tutaj jadąc, to pamiętam, że dojechaliśmy do Pragi. [DE: RD: Jedesmal, wenn ich hierher komme, erinnere ich mich an die Durchfahrt durch Prag. Wir kamen zuerst nach Prag. ] |
| 00:09:06 |
Ja zobaczyłem piękne te budynki, przecież tam nic nie było zniszczone w Pradze, na tych zboczach. To dla mnie to taka była sensacja, jakie to piękne, jakie to.. [DE: Ich erblickte in Prag wunderbare Gebäude am Hang. Es war nichts zerstört in der Stadt. Es war für mich eine Sensation und ich war von der Schönheit der Stadt beeindruckt. ] |
| 00:09:16 |
I tam staliśmy długo. Przychodzili do nas Czesi, przynosili tam do nas chleba, tam takie picia, herbatę. [DE: Wir standen dort ziemlich lange. Tschechen kamen zu uns und brachten uns etwas zum Essen und zum Trinken, Brot und Tee. ] |
| 00:09:26 |
No to oni nie chcieli wierzyć, że to tak, że to my z takiego obozu wracamy. Oni nie mieli takiej świadomości zupełnie Czesi, tak było. [DE: Sie wollten nicht glauben, dass wir aus einem Konzentrationslager zurückkehren. Sie hatten dieses Bewußtsein über das Lager gar nicht. ] |
| 00:09:34 |
No więc pamiętam, że tam w tym Koźlu nam dali takie ja tu dałem tą odbitkę, taką kartę, repatriacyjna to się nazywała ze zdjęciem. [DE: In Koźle haben wir eine Repatriierungskarte mit einem Foto bekommen. Daran kann ich mich erinnern. ] |
| 00:09:48 |
Mam nawet na biało-czerwono tutaj ten mundur, dawali nam po 100 złotych, i wolny, na podstawie tej karty repatriacyjnej, wolny przejazd do, w każdym kierunku, każdym środkiem do domu. [DE: Ich hatte sogar eine Uniform an. Wir haben jeweils 100 Złoty und gleichzeitig eine freie Fahrt in Polen unabhängig von der Entfernung und des Transportes bekommen. ] |
| 00:10:06 |
No ja przyjechałem prawda na ten dworzec główny tam na Towarowej. Więc tam się wtedy dowiedziałem, że tutaj na Leszno to po tej lewej stronie, nasze wszystko spalone, zburzone. [DE: Ich kam am Hauptbahnhof in der Towarowa Straße an. Ich habe erfahren, dass in Leszno alles zerstört und niedergebrannt wurde. ] |
| 00:10:21 |
No i pojechałem tam do babci, do ciotki. Wieczorem, taki samochód taki specjalny stał, taki wojskowy jakiś tam, dyrygowali tam, bo wiedzieli, że jakiś transport przychodzi. [DE: Ich bin zu meiner Großmutter und Tante gefahren. Ich fuhr abends mit einem speziellen Militärfahrzeug, alles wurde organisert. ] |
| 00:10:37 |
Nie wiem jakieś te ciężarówki załadowali i gdzie ktoś tam, grupą, takżeśmy się grupami ukierunkowywali. I te te samochody nas tam podwoziły. [DE: In Gruppen stiegen wir in diese Fahrzeuge und fuhren in verschiedene Richtungen los. Diese Fahrzeuge brachten die Leute an ihre Orte. ] |
| 00:10:49 |
No ja tam pojechałem do babci, do ciotki, ten dom stało to wszystko. Już mama wróciła, już mama była, brat wrócił, ten jeden. [DE: Ich bin zur Großmutter und Tante gefahren, weil ihr Haus noch gestanden hat. Meine Mutter kehrte schon zurück, ein Bruder ebenfalls. ] |
| 00:10:58 |
A ten drugi nie chciał wrócić ten najmłodszy. Po iluś dniach dopiero wrócił tam z tej Essen. [DE: Der jüngere Bruder wollte nicht so schnell zurückkehren, aber nach ein paar Tagen ist er auch aus Essen angekommen. ] |
| 00:11:03 |
IV: Czy Pana rodzina wiedziała, gdzie Pan się znajduje? [DE: IV: Wusste Ihre Familie, wo Sie sich befinden? ] |
| 00:11:05 |
RD: Nie. Nie. No z tym nic nie wiedzieliśmy o sobie, bo ... [DE: RD: Nein, wir haben nichts voneinander gewusst. ] |
| 00:11:11 |
IV: Jaka była reakcja, jak nagle Pana zobaczyli? [DE: IV: Wie war die Reaktion, als sie Sie plötzlich gesehen haben? ] |
| 00:11:13 |
RD: No, babcia i ciotka że jak powiedziałem jak widziały mnie, że tak powiem, ja od nich odchodziłem, no radość była wielka. Radość była wielka, że przeżyłem. [DE: RD: Die Großmutter und die Tante haben sich sehr gefreut, als sie mich gesehen haben. Die Freude war grenzenlos, dass ich überlebt habe. ] |
| 00:11:27 |
To był sierpień, no ale to trzeba było wracać do rzeczywistości. To wszystko nasze spalone, zniszczone. [DE: Es war August und man musste zur Wirklichkeit zurückkehren. Alles ringsherum war niedergebrannt und zerstört. ] |
| 00:11:34 |
Ale babcia, ciotka, wujo też wrócił z Niemiec, a wuju całą okupację przesiedział, w Sachsenhausen, całą, od grudnia już był aresztowany, też wrócił. [DE: Die Großmutter und die Tante waren da und der Onkel kehrte auch zurück, der die ganze Kriegszeit in Sachsenhausen inhaftiert war. Er wurde schon im Dezember verhaftet, aber er kam zurück. ] |
| 00:11:47 |
Więc takie poruszenie doszło, bo już ciasno było, bo to nieduże to mieszkanie ciotki przed wojną, ale żeśmy jakoś żyli. [DE: Es war ein großer Aufruhr. Allerdings hatten wir wenig Platz, denn die Wohnung meiner Tante war klein. Trotzdem haben wir irgendwie gelebt. ] |
| 00:11:55 |
No i tak, tak się zaczął ten okres już tak zwanej wolnej Polski, która nie była, nie była wolną Polską. To była następna okupacja. [DE: Es begann die Zeit des sogenannten freien Polens. Das freie Polen war allerdings nicht frei. Es war die nächste Besatzung. ] |
| 00:12:10 |
IV: Może jeszcze wracając .. Jak okupację przeżyła Pana rodzina, czy mama, bracia, oni byli w Warszawie czy? [DE: IV: Wie hat Ihre Familie die Besatzung überlebt? Wo waren Ihre Mutter, Ihre Brüder. Waren sie in Warschau? ] |
| 00:12:21 |
RD: Tak, oni byli cały czas w Warszawie. Tak jak powiedziałem, ojciec miał 33 lata, trzech nas zostało. [DE: RD: Ja, sie waren die ganze Zeit in Warschau. Ich sagte schon, der Vater war 33 jahre alt. Wir waren drei Geschwister. ] |
| 00:12:28 |
Mama miała taką maszynę, do robie do robienia skarpet, pończoch, z wełny. I z tego się żyło. I z tego się żyło. [DE: Unsere Mutter hatte eine Strickmaschine zur Herstellung von Socken, Strümpfen und Strumpfhosen aus Wolle. Wir haben davon gelebt. Wir haben davon gelebt. ] |
| 00:12:40 |
Ja musiałem przerwać naukę, bo nie było pieniędzy na na utrzymanie, żeby chodzić do szkoły, bo to już gimnazjum. [DE: Ich musste meine Schulbildung abbrechen, weil wir uns diese nicht leisten konnten. Ich war schon im Gymnasium. ] |
| 00:12:49 |
I tak do tego, a po powstaniu dopiero jakoś tam się udało, więc tą okupację to myśmy nawet, głównie no to na tej pracy na tej maszynie mamie żeśmy pomagali. [DE: Erst nach dem Aufstand konnte ich es weitermachen. Die Besatzung haben wir überlebt, da wir unserer Mutter bei der Arbeit an der Strickmaschine geholfen haben. ] |
| 00:13:02 |
Chodziliśmy, sprzedawaliśmy te te te skarpetki. No różne tam takie były prawda możliwości zarobkowe, staraliśmy się. Ale bieda była. [DE: Wir haben die Strickwaren selbst verkauft, gingen zum Verkaufen. So waren unsere Verdienstmöglichkeiten. Wir haben uns bemüht. Aber es gab eine große Armut. ] |
| 00:13:13 |
Było Boże Narodzenie, Pani Dorotko nie było choinek, nie było za co kupić. Myśmy czekali, bo to tak, te place takie były, to się zbierało, te odpady takie, jakoś tego. I choinka była. [DE: Es war Weihnachten, wir hatten kein Geld, um einen Weihnachtsbaum zu kaufen. Auf den Verkaufsplätzen haben wir Tannenzweige gesammelt. Es war unser Weihnachtsbaum. ] |
| 00:13:33 |
Ale ja nie miałem łatwego życia, było trudne. Ale zdecydowaliśmy się że ja z tych trzech braci pójdę do gimnazjum. No bo tak jakiś byłem najbardziej no zdolny, żeby podjąć naukę. [DE: Ich hatte kein leichtes Leben, im Gegenteil. Wir alle haben entschieden, dass ich als einziger von den Geschwistern aufs Gymnasium gehen soll. Ich war dafür am besten geeignet. ] |
| 00:13:52 |
Brat poszedł do stolarstwa pracować, no a tem młodszy Jurek no do szkoły powszechnej chodził. [DE: Mein älterer Bruder fing die Arbeit in einer Schreinerei an und Jurek ging noch zur Volksschule. ] |
| 00:14:01 |
Ja dlatego poszedłem do tej zawodowej szkoły, żeby jak najszybciej zdobyć jakieś wykształcenie zawodowe ślusarskie tak zwaną tą małą maturę. [DE: Ich begann die Berufsschule, um so schnell wie möglich eine Ausbildung zum Schlosser zu absolvieren und das kleine Abitur zu machen. ] |
| 00:14:10 |
No i już to po tych czterech latach w 1949 roku dalej wieczorem chodziłem studiować i zacząłem już pracować. [DE: Nach diesen vier Jahren begann ich 1949 das Abendstudium und arbeitete gleichzeitig. ] |
| 00:14:21 |
Tam już takie biuro, o też taka ciekawostka, widzicie, jaka to była historia. [DE: Es gab dort ein Büro. Ich möchte jetzt darüber erzählen. ] |
| 00:14:26 |
Jak skończyłem tą to gimnazjum i ten wujo który też był w obozie, zaczął pracować w wojskowości w transporcie, był takim dyspozytorem. [DE: Ich habe das Gymnasium beendet. Mein Onkel, der in Sachsenhausen war, bekam eine Stelle beim Militär als Leiter im Transport. ] |
| 00:14:39 |
I tam były warsztaty samochodowe. No w tym czasie, w czterdziestym to już taki chłopak z matur z małą maturą on jest takim czeladnikiem, to już tam był ktoś. [DE: Dort waren KFZ-Werkstätten. Ender der 1940 hatte ich bereits ein kleines Abitur und war so etwas wie ein Geselle. Für die damaligen Zeiten war es schon was. ] |
| 00:14:51 |
I jak ja się tam zgłosiłem, poprzez tego wuja, no to już jutro do pracy. No i byłem już praca jest. Dali mi takie, znów taka rzeczywistość tego życia w tej niby wolnej Polsce. [DE: Auf Empfehlung von meinem Onkel meldete ich mich dort. Ich konnte die Arbeit schon am nächsten Tag beginnen. Aber die Wirklichkeit im sogenannten freien Polen war anders. ] |
| 00:15:07 |
Tak się wypełniało takie ankiety. Ja nieświadomy, naiwny i od razu miałem szkołę, napisałem o tych AK, Szare Szeregi. [DE: Ich musste einen Antrag ausfüllen. Ich war mir dessen nicht bewußt und naiv und trug ein, dass ich Mitglied bei der AK, bei den Szare Szeregi, war. ] |
| 00:15:19 |
To wtedy wydziały personalne się nazywały. Mnie tak nawet zdziwiło, ta kobieta spojrzała na tą ankietę, zobaczyła to AK, a AK no to wróg ustroju. [DE: Es gab damals schon Personalabteilungen. Ich habe mich gewundert, wie die Sachbearbeiterin auf den ausgefüllten Antrag reagierte. Sie las darin von der AK. Die AK war der Systemfeind. ] |
| 00:15:32 |
No to przyjdź za dwa dni się dowiedz. A już miałem przyjść na drugi dzień do pracy. No tak, to dobrze. Przyszedłem za dwa dni, nie ma decyzji. [DE: Ich sollte nach zwei Tagen wieder kommen, wobei ich eigentlich schon am nächsten Tag die Arbeit beginnen sollte. Auch nach zwei Tagen gab es keine Entscheidung. ] |
| 00:15:43 |
"Przyjdź znów za dwa dni". Przyszedłem, nie ma decyzji. A ja mieszkałem razem z tym wujem, z tą ciotką, ona z tym wujem, "co z tym jest, już ma pracę, już jej nie ma"? [DE: Wieder: "Komm in zwei Tagen". Ich bin wieder gekommen, erneut ohne Antwort. Ich wohnte damals mit der Tante und dem Onkel. Die Tante fragte schließlich: "Es gibt Arbeit, dann gibt es nicht"? ] |
| 00:15:56 |
On miał takie przysłowie, Panie cholera. Poszedł do tego działu personalnego, wraca wieczorem, "A po co pisałeś o tych Szarych Szeregach, o tym AK? Nie będziesz przyjęty". [DE: Mein Onkel ging zur Personalabteilung und fragte nach. Am Abend kam er zurück und fragte mich, "warum hast du von den Szare Szeregi, von der AK geschrieben? Es gibt keine Arbeit". ] |
| 00:16:08 |
Pierwsza w no nagroda, że człowiek głowę nadstawiał w powstaniu. I słuchajcie, byłem młody chłopak, no już wtedy miałem 19 lat, 20 nawet. [DE: Es war die erste Belohnung dafür, dass ich im Aufstand meinen Kopf riskiert habe. Hören Sie, ich war damals jung, ich war gerade 19, 20 Jahre alt. ] |
| 00:16:27 |
Później przyrzekłem sobie, że nigdy do żadnej partii się nie zapiszę. I się nie zapisałem. Poszedłem do takiej Centralne Biuro Obrabiarek i Narzędzi. [DE: Später habe ich mir geschworen, dass ich nie Mitglied in einer Partei werden würde. Und ich war nie ein Parteimitglied. Dann ging ich zum Büro vom Werkzeugmaschinenbau. ] |
| 00:16:43 |
Tam był taki dyrektor Mirecki, ale już teraz robił taką ten, "to już panie dyrektorze, chcę tutaj pracować, skończyłem to to to", jakoś ne. [DE: Herr Mirecki war dort Direktor. Ich kam zu ihm und sagte: "Herr Direktor, ich möchte bei Ihnen arbeiten, ich haben das und jenes abgeschlossen." ] |
| 00:16:52 |
Ale mam za sobą AK". "Mnie to nie interesuje". To udanie i tam pracowałem dziesięć lat. tam napisali ten, w tym CBKM-ie. No i skończyłem na stanowisku inżyniera, bo ja tam studiowałem. [DE: "Aber ich war Mitglied bei der AK". Daraufhin antwortete er: "Das interessiert mich nicht". Es hat geklappt und ich arbeitete dort 10 Jahre. Ich studierte und bekam einen Absschluss als Ingenieur. ] |
| 00:17:08 |
I w 1957 roku, w tych komunistycznych warunkach, Pani Beato, to nie były takie proste, zorganizowałem to swoje, tą swoją działalność prywatną. [DE: 1957 habe ich meinen privaten Betrieb gegründet. Frau Beata, es war nicht so einfach in der kommunistischen Zeit unter diesen Bedingungen. ] |
| 00:17:22 |
To myśmy też byli prywaciarze. To nie było takie łatwe. Ale tak życie mnie tak nauczyło, tak mi jakoś dało szkołę, że sobie z tym wszystkim poradziłem. [DE: Für die Selbständigen war die Zeit nicht einfach. Aber das Leben hat mir viel beigebracht, so dass ich in meinem Leben viel gemeistert habe. ] |
| 00:17:36 |
Ja to zawsze jakoś umiałem się przezwyciężyć czerwone i zielone światło, to były takie nagonki na nas straszne. Ale czterdzieści tych kilka lat prowadziłem tą działalność. [DE: Trotz der großen Hetze auf die Selbständigen konnte ich unter diesen Bedingungen bestehen. Ich habe meinen Betrieb erfolgreich über 40 Jahre geführt. ] |
| 00:17:50 |
Jak skończyłem tą średnią szkołę, to zaraz się ożeniłem, to był 1952 rok i tam pracowałem prawie w tym CBKM-ie. [DE: Nach der Berufsschule habe ich 1952 anschließend geheiratet und arbeitete fast ein Jahr bei CBKM. ] |
| 00:18:05 |
No po roku to się jedna córka urodziła, po siedmiu latach druga córka, po siedmiu latach trzecia córka, także mam trzy córki. [DE: Nach einem Jahr kam die erste Tochter zur Welt, nach sieben Jahren die zweite Tochter und wieder nach sieben Jahren die dritte. Wir haben drei Töchter. ] |
| 00:18:15 |
No i ta działalność jakoś tak mi się jakoś pan Bóg pokierował, że mi się jakoś udało w tych, bo niełatwo, naprawdę to nie było łatwo, podziwiali mnie. [DE: Es war nicht einfach, aber anscheinend lenkte mich Gottes Hand, da ich erfolgreich meinen Betrieb führen konnte. Ich bekam dafür viel Anerkennung. ] |
| 00:18:25 |
Mam dzisiaj ze sobą jakieś majątkowe zasoby z tej działalności, ale znów taka, nie wiem to życie obozowe i w ogóle nauczyło mnie żyć w prawdzie, [DE: Ich konnte ein Vermögen aus diesem Betrieb anhäufen. Das Leben im Lager lehrte mich, in Wahrheit zu leben. ] |
| 00:18:39 |
znaczy w tej rzeczywistości działania starałem się nie oszukiwać, więcej, mniej zarobić, ale nie oszukiwać. [DE: In dieser späteren Wirklichkeit versuchte ich so zu agieren, um nicht zu betrügen. Ich konnte vielleicht mal weniger, mal mehr verdienen, aber nicht betrügen. ] |
| 00:18:50 |
I ja jakoś przebrnąłem w związku z tym, tą całą historię tej nagonki przeciwko tym prywaciarzom. Tak no dzisiaj mam takie pewne zasoby majątkowe. [DE: Trotz der Hetze gegen uns Selbständigen konnte ich die ganze Geschichte überstehen. Heutzutage habe ich aus dieser Arbeit ein gewisses Vermögen. ] |
| 00:19:04 |
I uważam że, że ta cała przeszłość okupacji, przed oku ten i obozowa, dała mi taką wielką szkołę życia, życia w prawdzie, nie oszukiwać. [DE: Die Vergangenheit, die Okkupation und die Inhaftierung im Lager waren mir eine große Lehre, in der Wahrheit zu leben und nicht zu betrügen. ] |
| 00:19:25 |
I dlatego, dlaczego ja tu przyjeżdżam. Od początku ja tu nie przyjeżdżałem, bo byłem zajęty tymi swoimi prywatnymi, [DE: Aus diesem Grund komme ich hierher. Ich bin zwar nicht von Anfang an dabei, weil ich mit meinem Betrieb beschäftigt war. ] |
| 00:19:34 |
bo ja poważnie eksportowałem bardzo dużo do wszystkich tych krajów tego tych demoludów, ja miałem poważną produkcję. [DE: Ich habe sehr viel in die sozialistischen Länder exportiert. Meine Produktion hatte einen beträchtlichen Umfang. ] |
| 00:19:42 |
Ale później jak to zacząłem z tym wszystkim kończyć, zgłosiłem się do tego naszego koła Flossenbürg, do pana prezesa Szatanowskiego, że już jestem wolny, że mogę działać. [DE: Als ich aber meine Selbständigkeit zu Ende brachte, meldete ich mich im Flossenbürger-Kreis, beim Vorsitzenden Szatanowski und teilte ihm meine Bereitschaft zur Teilnahme mit. ] |
| 00:19:58 |
No bardzo się ucieszył, bo przedtem tylko przychodziłem składkę płaciłem i do widzenia. I też w takich swoich tutaj rozważaniach chciałem tak zakończyć w ten sposób, [DE: Er hat sich sehr darüber gefreut, weil ich vorher nur meine Mitgliedsbeiträge bezahlte und wieder ging. In meinen Ausführungen möchte ich noch etwas erwähnen. ] |
| 00:20:12 |
że tutaj ta działalność i pani działalność, i Pani, Pani Beato, że jestem bardzo Pani wdzięczny, że Pani tak też się zajmuje. [DE: ich bin Ihnen sehr dankbar für Ihre Tätigkeit hier, Frau Beata, dass Sie hier so aktiv sind. ] |
| 00:20:23 |
Bardzo jestem wdzięczny Jorgowi, że tyle lat potrafi sobie jakoś tutaj tworzyć to dzieło obozowe. I to widać, to nie to, że się mówi, to widać. [DE: Ich bin sehr dankbar Jörg, dass er in all diesen Jahren eine hervorragende Leistung in der Gedenkstätte vollbringt. Es ist nicht nur so dahingesagt, das sieht man wirklich. ] |
| 00:20:37 |
Jestem wdzięczny tej Christine, że zawsze nas przyjmuje z taki sercem i wydaje się, że, wydaje mi się, że mamy wspólny jakiś język, wspólne jakieś do siebie uczucia, takiego, takiej więzi. [DE: Ich bin Christina dankbar, die uns immer mit großer Herzlichkeit empfängt. Ich denke, dass wir die gleiche Sprache sprechen, dass wir Gefühle füreinander und eine besondere Beziehung haben. ] |
| 00:20:54 |
I to tak mi się wydaje, mówię, teraz w październiku skończę te 80 lat, więc to już teraz mam coś za sobą. Jest zawsze dobrze, jak dwie strony chcą dobrze. [DE: Im Oktober werde ich 80 Jahre alt, so dass ich sagen kann, dass ich schon etwas erlebte. Ich habe den Eindruck, dass es immer gut ist, wenn beide Seiten es gut miteinander meinen. ] |
| 00:21:05 |
To tak jak i w interesie, jak jest w dwie strony to będzie zawsze dobrze. I tak samo i tu. [DE: Es ist so wie im Wirtschaftsleben: Wenn beide Gutes wollen, dann wird es immer gut. Auch hier ist es so. ] |
| 00:21:10 |
I chciałem właśnie tutaj w tym w tym wywiadzie bardzo serdecznie podziękować całemu kierownictwu i Pani pani Beato, że to wszystko jakoś prowadzicie, rozwija się to. [DE: In meinem Interview hier möchte ich dem gesamten Team und Ihnen, Frau Beata, meinen herzlichen Dank aussprechen, dass Sie hier alles so wunderbar führen, dass sich alles so gut entwickelt. ] |
| 00:21:23 |
I co jeszcze chciałem powiedzieć: bardzo, już jako taki starszy człowiek, dziadek, że są te spotkania z młodzieżą. [DE: Ich möchte noch etwas erwähnen: Für mich als einen alten Menschen ist es besonders wichtig, sich mit der Jugend zu treffen. ] |
| 00:21:37 |
Chciałem zakończyć to swoje tutaj spotkanie właśnie na temat młodzieży, z którą co roku chodzę, tak? I spotykamy się. [DE: Mein Interview möchte ich mit diesem Aspekt beenden: Mit der Jugend. Jedes Jahr haben wir Begegnungen mit den Jugendlichen und wir sprechen miteinander. ] |
| 00:21:50 |
Jest to w mojej ocenie bardzo mądre posunięcie, że to kosztuje jakąś organizację i inne koszty, ale uważam, że ta młodzież dużo się dowiaduje. [DE: Meiner Meinung nach ist es eine sehr kluge Vorgehensweise. Ich weiß, dass es ein nicht nur finanzieller Aufwand ist, aber ich denke, dass die Jugend bei diesen Begegnungen viel erfährt. ] |
| 00:22:06 |
I mogę powiedzieć z tych swoich doświadczeń na tych spotkaniach, że ta młodzież słucha nas w skupieniu. [DE: Aus meinen Erfahrungen und Beobachtungen kann ich auch sagen, dass die Jugend uns mit großem Interesse zuhört. ] |
| 00:22:19 |
A że słucha i jakoś interesują się tym wszystkim, to ja biorę później na podstawie zadawanych pytań, które na podstawie co my mówimy są zadawane pytania. [DE: Das große Interesse führe ich auf die gestellten Fragen und das aufmerksame Zuhören zurück. ] |
| 00:22:34 |
I słuchajcie, no są takie bardzo ciekawe w różnym aspekcie te pytania. No na przykład padło pytanie, dlaczego ja się tu znalazłem w tym obozie. [DE: Diese Fragen sind oft unter verschiedenen Aspekten interessant, wie zum Beispiel die Frage, warum ich ins Lager kam. ] |
| 00:22:52 |
Więc że była wojna, 1939 rok, że Niemcy zaatakowali Polskę, że była okupacja. Chcieliśmy się wyzwolić. [DE: Ich erzählte, dass die Deutschen 1939 Polen überfallen haben, dass wir besetzt wurden und davon befreit werden wollten. ] |
| 00:23:05 |
W ramach jakiś tam politycznych i militarnych posunięć tej Armii Krajowej, no wybuchło to Powstanie. Różnie to tam ludzie oceniają. [DE: Aufgrund der politsichen und militärischen Überlegungen der Armia Krajowa kam es zu einem Aufstand. Dieser Aufstand wird unterschiedlich bewertet. ] |
| 00:23:18 |
No i dlatego byłem aresztowany bo brałem tam tego i tu się znalazłem. I jeden z chłopaków mówi, "to Pan strzelał do mojego rodaka". [DE: Ich habe daran teilgenommen, deshalb kam ich ins KZ. Einer der Jugendlichen sagte mir darauf: "Sie haben auf meinen Landsmann geschossen." ] |
| 00:23:27 |
Ja nie ja akurat nie strzelałem, bo ja nie miałem takiego przydziału, bo ja byłem łącznikiem i miałem inne zajęcia, ale ja nie strzelałem. [DE: Ich habe nicht geschossen, weil es nicht meine Aufgabe war. Ich war nur für die Verbindung und andere Aufgaben zuständig, aber ich habe nicht geschossen. ] |
| 00:23:37 |
"Ale to Pana kolega strzelał". Ja mówię, strzelał, bo twój rodak też strzelał do mojego rodaka. [DE: "Aber ihr Kamerad hat geschossen." Ich sagte darauf: "Ja, er hat geschossen, weil dein Landsmann auf meinen Landsmann geschossen hat." ] |
| 00:23:46 |
I słuchajcie, nie dał się przekonać, zabijałeś mojego rodaka. Jakaś taka dziewczyna, "no tak proszę Pana, wyście to wszystko przeżyli, ale Pan dostał duże odszkodowanie". [DE: Er wollte sich nicht überzeugen lassen und blieb dabei, dass ich seinen Landsmann tötete. Ein Mädchen stellte die Frage: "Sie haben all dies erlebt, aber Sie haben eine Entschädigung bekommen." ] |
| 00:24:02 |
I mnie zatkało. Ja mówię, dziewczyno, czy ty rozumiesz, co to oznacza odszkodowanie słowo? Ta praca, to udręczenie, ta tragedia, którą żeśmy przeszli, to na to, to nie ma na to ceny. [DE: Ich wurde sprachlos. Ich antwortete ihr: "Mädchen, verstehst du die Bedeutung des Wortes: Entschädigung? Das ist Leid und Tragödie, die wir überlebt haben. Dafür gibt es keinen Preis." ] |
| 00:24:22 |
I tak powiem szybka myśl mi przyszła do głowy. a ja mówię, a ile twój tatuś zarabia? I się okazało, że ja trzy pensje przez te ten cały okres dziewięciu tych miesięcy dostałem w tym odszkodowaniu. [DE: Mir schoss ein Gedanke durch den Kopf und ich fragte sie: "Wie viel verdient dein Vater?" Dabei habe ich umgerechnet drei Monatsgehälter als Entschädigung für diese neun Monate bekommen.. ] |
| 00:24:34 |
Więc sobie teraz uprzytomnij. a jak siedzieli więźniowie po cztery lata i więcej? I też dostali to co i ja? [DE: "Dann mach dir Gedanken, was sollen die Häftlinge sagen, die vier Jahre oder noch länger inhaftiert waren? Sie haben das Gleiche bekommen wie ich." ] |
| 00:24:41 |
Więc mówię, nie używaj tego słowa, że myśmy, tak to było jakieś takie zadość.. dziękujemy za takie tego. [DE: "Deshalb benutze dieses Wort nicht, dass wir eine Wiedergutmachung bekommen haben." ] |
| 00:24:50 |
Znów takie pytanie ciekawe. I to to już mnie tak bardzo zaskoczyło. Mówi tak, "proszę Pana, jednej rzeczy nie rozumiem", "Czego nie rozumiesz"? [DE: Dann gab es eine weitere interessante Frage, die mich sehr überraschte. "Ich verstehe eine Sache nicht." "Was verstehst du nicht"? ] |
| 00:25:02 |
"Przecież w tym obozie bar byliście i to takie bez za nic pracowaliście, taka produkcja, takie wszystko. Dlaczego była taka śmiertelność, dlaczego Niemcy tak was uśmiercali"? [DE: "Sie haben in diesem Lager sehr schwer bei der Produktion für umsonst gearbeitet. Wieso war die Sterblichkeit so hoch, wieso vernichteten die Deutschen die Häftlinge?" ] |
| 00:25:17 |
Ja nie wiedziałem w pierwszej chwili, co powiedzieć. Ale, mówię, słuchaj, ty zadałeś bardzo logiczne pytanie. [DE: Ich wusste im ersten Moment nicht, was ich sagen soll. Aber ich antwortete: "Du hast eine sehr logische Frage gestellt." ] |
| 00:25:25 |
Tylko ja ci wytłumaczę, na czym polega, no starałem się przynajmniej. Mówię sprowadzić Hitlerowi, bo ja następne jakieś grupy tych tych Polaków, to nie było problemu. [DE: "Ich erkläre dir das, worum es ging. Für Hitler gab es überhaupt kein Problem, immer wieder neue Gruppen von Polen zu holen. ] |
| 00:25:41 |
Bo, muszę ci określić, co to jest łapanka. Opisałem, jak obstawiali tymi samochodami, a myśmy nazywali to budy, i już do obozu, są następni. [DE: Ich erkläre dir auch noch, was eine Razzia ist." Ich habe beschrieben, wie die Fahrzeuge ankamen und die Menschen aufluden und ins Lager brachten. ] |
| 00:25:55 |
Mówię, a druga sprawa według mnie: założenie nie Niemców, nie narodu Niemiec, bo ja mówię, naród każdy jest taki jaki jest, czy to polski czy niemiecki, czy jakiś inny, jest taki jaki jest. [DE: Ein zweiter Aspekt war die Annahme, es war nicht die Annahme der Deutschen. Es ist nicht wichtig, welche Nation es ist, ob es das polnische oder deutsche Volk ist. Jedes Volk ist, wie es ist. ] |
| 00:26:09 |
Was nieszczęście spotkało, że panował Hitler. To nie naród wszystko robił, naród pewnie, że, ale on to wywołał. On to spowodował. [DE: "Ihr hattet dieses Unglück, dass zu dieser Zeit Hitler herrschte. Nicht das Volk hat das Ganze veranstaltet, in gewisser Weise ja, aber er hat das entfacht. Er hat es verursacht." ] |
| 00:26:19 |
Dlatego mówię, chcieli zniszczyć słowiaństwo. Takie było założenie Hitlera, zosta żebyśmy zostali jakimiś tam sługami, jakimś takim do roboty czarnym ludem. [DE: Ich sage deshalb, sie wollten die Slawen ausrotten. So war die Annahme Hitlers, dass wir zum Volk der Sklaven oder zu einem schuftenden Volk werden sollten. ] |
| 00:26:31 |
I mówię dlaczego była taka między innymi śmiertelność, żeby jak najtaniej prawda ta produkcja prawda kosztowała. [DE: Die hohe Sterblichkeit rührte auch daher, dass die Produktion so wenig wie möglich Kosten verursachen sollte. ] |
| 00:26:39 |
No i jeszcze takie było pytanie, czy jakoś wyleciało mi z głowy, w każdym razie jest jedno, tak troszkę reasumując. [DE: Es gab da noch eine Frage, die ich leider vergessen habe. Es gibt noch etwas, das ich zusammenfassen möchte. ] |
| 00:26:56 |
Jest to bardzo potrzebne to to to to spotykanie się z młodzieżą. I to jak najdłużej, bo oni naprawdę wiedzą, zresztą w Polsce ta nasza młodzież też historią się nie za dużo interesuje. [DE: Die Begegnungen mit der Jugend sind sehr notwendig und sollten so lange wie möglich stattfinden. Nicht nur hier, aber auch in Polen interessiert sich die Jugend nicht besonders für Geschichte. ] |
| 00:27:12 |
Oni już dzisiaj jest inne życie, niż my mieliśmy swoje swoją młodość. Co jeszcze Pani Beato wymyśliłem na tych spotkaniach. [DE: Sie haben heute ein anderes Leben und leben anders als wir in unserer Jugend. Ich habe mir noch etwas bei den Begegnungen überlegt. ] |
| 00:27:21 |
I to wie Pani, że ja tak staram się jakoś zrozumieć to wszystko, jak się im przedstawię kto co i jak, to mi jakoś tak przyszło kiedyś do głowy, [DE: Ich versuche, das alles zu erfassen und zu analysieren. Einmal kam es mir in den Sinn, wie ich den Jugendlichen die Thematik näher bringen sollte. ] |
| 00:27:33 |
żeby im powiedzieć, że wtedy ja tu byłem więziony, to ja byłem wtedy tyle lat miałem, co wy dzisiaj. [DE: Deshalb sage ich ihnen immer, wie alt ich war, als ich hier inhaftiert war. Ich war so alt, wie die Jugendlichen bei den Gesprächen. ] |
| 00:27:42 |
I wie Pani mówię, widz widzę jak to robi wrażenie jakieś takie na nich wrażenie. Ja mówię, uprzytomnij sobie, że ty jesteś na moim miejscu i takie cierpienia przechodzisz. [DE: Und ich muss zugeben, dass es auf sie einen Eindruck macht. Ich sage zu ihnen: "Stell dir vor, du bist an meiner Stelle und erleidest das, was ich erlitten habe." ] |
| 00:27:55 |
I to wie Pani, to takie znów takie praktyczne takie psychologiczne doświadczenie, żeby w ten sposób z tą młodzieżą że tak powiem rozmawiać. [DE: Es war eine praktische und psychologische Erfahrung, mit dieser Jugend so zu sprechen. ] |
| 00:28:08 |
Mówię Pani Beato, jeszcze raz jestem wdzięczny, dokąd będę mógł, dokąd będę miał siłę, jak nie będzie jakichś tam przeszkód zdrowotnych czy innych, [DE: Ich sage Ihnen, Beata, ich bin sehr dankbar für alles und so lange ich es kann, so lange ich Kraft habe und bei Gesundheit bin, werde ich kommen. ] |
| 00:28:21 |
napewno zawsze przyjadę i będziemy mogli się tu spotkać i sobie coś tam powspominać. To dziękuję, jeżeli ma Pani jeszcze jakieś pytania czy coś, to proszę bardzo. [DE: Ich werde kommen, damit wir uns treffen können und uns an das Vergangene erinnern. Ich bedanke mich sehr dafür. Wenn Sie noch Fragen haben, dann bitte. ] |
| 00:28:37 |
IV: Czy rozmawiał Pan z rodziną na temat tych przeżyć obozowych? Czy o obozie Pan rozmawił z żoną czy z dziećmi? [DE: IV: Haben Sie mit ihrer Familie über die Lagererfahrungen gesprochen? Haben Sie mit Ihrer Frau oder den Kindern darüber geredet? ] |
| 00:28:47 |
RD: Z żoną to dużo rozmawiałem. Z tym że, inaczej jeszcze powiem. W tych latach, ja wiem, piętnaście lat od zakończenia wojny, [DE: RD: Mit meiner Frau habe ich viel geredet. Ich muss aber auch zugeben, dass in den ersten fünfzehn Jahren nach Kriegsende, ] |
| 00:29:01 |
to się mało rozmawiało, mało się rozmawiało o powstaniu, bo to był temat tabu. I tak jakoś to nie istniało, czy w domu, nie. [DE: in den ersten Jahren haben wir wenig über den Aufstand gesprochen, denn es war ein Tabuthema. Es hat sozusagen auch zu Hause nicht existiert. ] |
| 00:29:13 |
Później to jak się ożeniłem, to z żoną rozmawiałem sporo, bo ona się interesowała tym bardzo. Dzieci mniej więcej wiedzą, ale oni mają swoje życie. [DE: Als ich dann geheiratet habe, habe ich mit meiner Frau darüber gesprochen, weil sie sich dafür interessierte. Meine Kinder wissen mehr oder weniger, aber sie haben ihr Leben. ] |
| 00:29:28 |
Oni mają swoje zainteresowania. I nieraz jak ja się teraz zastanawiam, a dlatego znaczy ja nie rozmawiam z dziećmi, bo ja tak patrzę na nich, [DE: Sie haben ihre Interessen. Manchmal überlege ich mir, da ich mit meinen Kindern darüber spreche, und wenn ich sie anschaue, ] |
| 00:29:42 |
jak tam nieraz coś się zacznie, to oni w to nie wierzą. Tak znaczy nie mówią, że to tak nie było, ale takie były półsłówka, dziadek, to to to ich to oni mają swoje życie teraz. [DE: dann denke ich mir, dass sie mir das Erzählte nicht glauben. Zwar sagen sie nicht offen, dass es nicht so war, aber sie versuchen es zu relativieren. Sie haben jetzt ihr Leben. ] |
| 00:29:57 |
I dlatego Pani się pyta, mało rozmawiam. Może teraz już teraz pod koniec tych lat, oni dorastają, już mają swoje dzieci, córki i ci wnuczkowie. [DE: Wenn Sie mich danach fragen, dann rede ich nicht viel mit ihnen. Vielleicht jetzt, wo sie alle erwachsen sind und ihre Kinder haben, meine Enkelkinder, ] |
| 00:30:12 |
No to tam trochę więcej już jest tej rozmowy, ale nie za dużo gadamy, nie gadamy. [DE: vielleicht gibt es dann mehr Gespräche, aber wir tauschen uns wenig aus. ] |
| 00:30:23 |
Ja tylko jedną rzecz preferuję w domu, nie niszczyć chleba, jak to, a stary, wyrzucić. Zbieram jakoś, nie zniszczyć chleba. To jest dla mnie wielka wartość. [DE: Eins ist für mich Prinzipsache: Zu Hause darf man kein, auch nicht ein altes, Brot wegwerfen. Ich sammle es oder so, aber ich werfe es nicht weg. Brot ist für mich von großem Wert. ] |
| 00:30:41 |
Tak jak już na koniec taka myśl mi już przyszła, ten przyjazd i ta ziemia i ten plac apelowy, to też jest Pani Doroto dla mnie świętość jakaś, [DE: Zum Schluss habe ich noch einen Gedanken, Frau Dorota. Wenn ich hierherkomme und diese Erde und den Appellplatz sehe, dann ist es für mich wie ein Heiligtum. ] |
| 00:30:50 |
że ja ja tu przyjeżdżam jak do jakiejś świątyni, jak do jakiegoś takiego, że ja to przeżyłem, że ja to znów widzę, [DE: Mir kommt es vor, als würde ich in einen Tempel kommen, zu etwas, was ich überlebte und was ich wiedersehe. ] |
| 00:31:00 |
że ja któregoś roku trzy grzyby znalazłem. Tam jak tutaj poszedłem na te tam za tą drogą. [DE: Eines Tages habe ich hier auf diesem Weg drei Pilze gefunden. ] |
| 00:31:07 |
Kiedyś pojechaliśmy z tą Olą, kąpałem się w tej tam w tym w tym jeziorku, tam na dole. No gdzie w głowie człowiekowi, jakie to, tyle lat mija, jakie następują zmiany. [DE: Einmal sind wir mit der Ola an den Badeweiher hinuntergefahren. Ich hätte mir nicht vorstellen können, dass ich dort baden würde. Das heißt, dass es Veränderungen gibt und die Jahre vergehen. ] |
| 00:31:23 |
I to dla mnie, to jest mówię, że to wielka sprawa, że przyjeżdżam, to przeżywam i będę przyjeżdżał. Jeszcze coś? [DE: Für mich ist es eine große Ehre, hierherzukommen, es zu erleben. Ich werde wiederkommen. Soll ich noch etwas erzählen? ] |
| 00:31:36 |
IV: Dziękuję Panu za Pański wywiad. [DE: IV: Ich danke Ihnen für das Interview. ] |
| 00:31:40 |
CM: Danke schön. [DE: CM: Danke schön. ] |
